ZONDAG 25 OCTOBER 184-0.
EERSTEN JAERGANG. W 0.
AELST, den 24 October.
CABRERA,
Dit blad verschynt des Zaterdags in den namiddag onder de
dagteekening van den daerop volgenden Zondag.—Den prys der
inschryving, by trimester, is bepaeld op 1 Ir. 75 c., dien der
annoncen op 15 eentimen den drukregel. De persoonen die
vóór een geheel jaer inschryvcn, mogen alle dry maenden kos
teloos ccne annonce van 10 drukregelen in ons blad doen plact-
sen. indien iemand reglveêrdige klagten of gegronde rekla-
men in 't algemeen belang te doen heéfl, hy mag op onze onpar-
tydigheyd rekenen; acn deéze zullen \yy plaels in onze kolon-
nen verkenen en dezelve ondersteunen. Dit weekblad zal
verder gewaegen van alle hroehucrén, schriften, boeken, prin
ten, etc. waervan een afdruksel aen deszei I's opsteller zal wor
den toegezonden. De naemen der persoonen die ons eenige
stukken zouden begeëren mede te doelen, zullen gelicym ge
houden worden, ten zywy jn regie gedwongen wierden dezelve
te doen kennen. Geene stukken waervan wy de opstellers niet
kennen, zullen in ons blad opgenomen worden. Men
word verzogt alle artikels, annoncen, geld etc. vragtvry toe te.
zenden. De redactie van dit blad gelast zich met al wat den
druk a en ga eb
CUIQUE SUUM.
DEN DENDER-BODE.
0NPARTYDIG ONDERZOEK
van het programma door het congres liberael van Brussel
den 14 Juny 1846, aenyenomen, en door al de societeyten
der Alliance goedgekeurd.
Eenstemmig met onze grondstellingen verlangen wy
ook de volle vryheyd, byzonderiyk, vóór het leeger en
iniddelbaer onderwys.
liet is de ondörrigting van de arme volksklas die het
staetsbestier voórnaemelyk beoogd hééft in het voorstel
len der wet op het leeger onderwys; en met recht, want
de rykc vind leergestigten in overvloed, om haere kinde
ren een onderwys naer goeddunken te bezorgen. Het
is vóór de arme volksklas even als vóór de rykc dat de
constitutie de vryheyd van de 'godsdionst-oeiiening als
mede der openbacring van haere denkwyzen op alle
materiën, gewaarborgd hééft.Nu, gelyk wybeweézen
hebben dat den godsdienst van de leer-boeken en van
de onderwyzers afhangt, zoo mag men de arme liuys-
vaders, die in de onmOgelykheyd gesteld zyn in het on
derwys hunner kinderen te vóórzien, en vervolgens het
zelve kosteloos en ten laste van dén stact moeien bezor
gen, niet praemen hunne kinderen by dien ofdeézen be
itelden onderwyzer ter school te zenden. Gelyk het on
derwys moet vry zyn, moet ook den keus der onderwyzers
vry weézen.
Den staet moet in de kosten van het onderwys dei-
arme vóórzien. Maer hoe Dacr vóór dient hy, vol
gens ons^teehe jaerlyksche som van onderstand in des
ryks budi" te brengen, welke wy zouden willen begroo-
ten op eenen halven frank den inwooner, en alzoo op
over de twee millioenen 's jaers.
De ryks-ontvangers, zouden uyt deéze som, uytslny-
telvk vóór het onderwys geschikt, in handen van elkèn
gemeente-ontvanger, eenen halven frank par inwooner
zyner gemeente storten, waer mede deéze in stact zou
zyn de on«Jérrigting aen haere arme kinderen te be
zorgen. 5
liet onderwys aldus ten koste van den staet gegeéven,
moet volgenj het art. 17 der constitutie dóór de wet ge-
EX-BEVELHEBBER DER CARLISTEN. (1)
(Vervolg en slot).
Met ongeoefende benden doorliep Cabrera verscheydene pro
vinciën laetende overal teekens zyner vernielende stappen.
Onderlusschen kwam een merkelyü verlies hem-vóór eenigen
tyd buyten staet stellen zvne verwoestingen voort te zetten.
Een bloedig gêvegt dcéd hem zyn leger verliezen, hy zelf zwaer-
lyk gewond blééf op het slagveld liggen alwaer hy door twee
herders erkend' zynde, in de holte van eenen boom verborgen
en des nagts by nen pastor vanAlmazan gevoerd wierd, alwaer
hy dóór de zorg van dien geestelyken genas.
In sept. 1856 Tschynt liy eensklaps wederom op den oever
van den Ebrc, verzamelt zyne verstroevde soldaclen en zicli hy
den veldoversten'Gomez vervoegende, doorloopt hy-geduerendê
twee maenden de provinciën van Andalousiën en Ëstrainudura,
totdat hy eyndelyk zynen ambtgenoot verladen hebbende,zich
tot in de nabyheyd van Madrid met steélen en rooven gaet ver-
ryken. Vervolgens (in 1854) aen het hoofd van 10,000, voetgan
gers en 1600 ruylers, néémt hy verscheydene rigtingen, en
levert talryke veldslagen aen den koninglyken veldoversten
Oraa.
Wy zouden de kleyne ruymle die wy ons hebben voórgc-
(1) Dit stuksken was voor 5 October geschreéven.
regeld worden.Maer waer in zal deéze wet bestaen
Zy dient vóór eerst aen elk gemeente-bestier vóór te
schryven, eene lyst te maeken van al de inwooners wel
kers kinderen liet onderwys kosteloos bekomen moeten,
met liet getal en ouderdom van deéze.
2° Een maendeiyksch schoól-geld vóór ieder sclioól-
kind vast te stellen,
Dit verrigt, zal men aen eiken ouder toelaeten zyn kind
of kinderen, die eenen zekeren ouderdom bereykt heb
ben, naer goeddunken aen eeiicn schoolmeester binnen
de gemeente, of by uytzondering dóór het gemeente-be
stier toegestaen, aen eenen schoolmeester eener-naebue-
rige gemeente, aen te besteéden.
Na verloop van elke dry maenden zal iederen schoól-
meesler de naemlyst der kinderen, van die klas welke
kosteloos bun onderwys bekomen moeten aen liet be
stier opgeéven liet welk hun schoolgeld in evenredig-
lieyd van liet getal der leerlingen, betaelen zal.
Aldus handelende zal het onderwys vry zyn; alle denk
wyzen, alle geloofs-belydenissen nae maete zy in de
schattingen des ryks toebrengen, zullen leermeesters naer
haer gevoelen ontmoeten, en niemand zal zich konncn
gekwetst vinden.
Wy spreéken noch van opzigters der schooien noch van
onderzoek der bekwaemheyd van die geéne, welke zich
op liet onderwys willen toeleggen.
Met de vryheyd van onderwys, worden de opzigters in
de bestaendè wet op het leeger onderwys, voórgeschreé-
ven, volkomenlyk noodelóós, te meer om dat alle voór-
baerigc maatregels opzigtens het onderwys dóór den
artikel 17 der constitutie stiptelyk verbodden zyn, en
aldus zal er eene aehzienelyk som gespaard worden.
Wy eyschen ook niet brevetten van bekwaemheyd,
't geen al wederom eene zuynigheyd zal te weeg brengen.
Zal men zeggen dat wy dus geene bekwaeme schoolmees
ters willen hebben Öns dunkens zal de mededinging de
bekwaemheyd voortbrengen alwaer zy niet bestaet.
De oii bekwaemheyd zal daedelyk gekenmerkt worden,
en de ouders zullen aen deéze hunne kinderen niet lang
toebetrofiwen. De mededinging zal eiken schoolmees
ter doen werken en studeéren om zich met de andere
gelyk le stellen en hun zelfs te overtroffen, 't géén alsnu
niet bestaet want is er eenen die liet geluk heeft van
schoolmeester in eene gemeente genoemd te worden (het
geluk speelt hier somtyds ook zyne rol in) hy is dacde-
scbreéven te buyten gaen, moesten wy hier al de krygsdaeden
der beyde partyën aenhaelen. Oraa die een talryker leger had,
wilde eenen heslissendcn veldslag leveren; maer zynen tegen-
streéver hield zich le vreden met hem onophoudelyk te ver-
moeyé'n enzyne waekzaemheyd te verydelen. Inapril bestormde
Cabrera de sterkte van Cantavieja en maekte er zich meester
van; van dacr ging hy San-Mateo en ISeniearlo belegeren, doch
had den tyd n iel deéze twee steden te overweldigen. Don Car
los riep hem ter lnilp om op den reglen oever van Ebre dooi
de Christinos bezet, te konnen gaeii legeren. Cabrera terwyl
men eene brugge over de rivier wierp, randde de koninglyke
troepen aen, welke hy naer een bloedig en hardnekkig gevegt
van vyf ueren, op de vlugt dreéf. Van dacr, vergezeld van den
pretendent drong hy in het ryk van Valenciè'n met inzigt van
de hoofdstad le overvallen; doch den 45 july leverde Oraa, hun
slag dien zy op hunne beurt verboren, ternauwernood den
tyd hebbende van zich langs de engte van Cabrillas in den
lecgcn Arragon te verschuylen. Onderlusschen wierd dit ge
leéden verlies welhaest hersteld; Cabrera bevond zich den 12
sept. op eene myl afstand van Madrid, en misschien zou het
met de regeéring gedaen geweest zyn', had den berugteu veld
heer Espartcro ter hulp niet gekomen en Cabrera in Dec. op de
vlugt gedreéven.
Men geloofde dat Cabrera nu vóór lang buyten staet van ver
dediging was; maer vóór het eynde van het jaer verscheen hy
wederom aen het hoofd eens magtig legers, 'doorliep verschey
dene provinciën overweldigde sterkten en bolwerken, en nae-
lvk in het bezit gesteld van ten minsten 200 franken be
zoldiging boven eene huysluier vóór schoól-lokael van
nog een 100 franken, dit alles om niets te doen als om
den naem van gemeente-onderwyzer te draegen; daer
by moet het gemeente-bestier zorgen van hem schoolle
ren te verschaffen, die hem betaelen of vóór wie de arm-
kas betaeld even als aen een onbezoldigd en onafhang-
lyk sehoól-gestigt wilt liet niet gedwongen worden de
jaarwedde van den onderwyzer te vermeerderen.
Welk is het doel dat men vpór den armen moet be-
bctraglen 'l Dat hy Jeere leézen, schryven en de vier
eerste regels van de cyllèrkonst; om dit te onderwyzen
is men Iigtelyk bekwaem genoeg, mogte men geen leer-
konstig onderzoek op de materie konnen uytstaen.Nu,
wat moet men doen om dit doel te bereyken, om deéze
eerste weétcnschappeu algemeen te maeken In alle
gemeenten en in alle gehngten, schooien fragten in te
brengen alwaer de kinders konnen naer toe gaen zonder
groolen weg af te leggen. Iedereen tot schoolmeester
aldus toegelaeten, en de gemeente, zonder onderseheyd
liet schoolgeld vóór de arme betaelende, zal er op elk
gehugte eenen persoon gevonden worden die eene schóól
zal openen, in d'lioóp van er al ware het maer eene
geringe daghuer mee te winnen.
Eenige zullen zekerlyk geene groote bekwaemheyd
hebben, maer men behoeft toch niet te vreezen dat ie
mand, die noeli leézen noch s -lirvven kan eene schóól zal
openen om andere t' onderwyzen.
Nogtans, zullen de bekwaeme en geleerde onderwy
zers min menigvuldig zyn Vóór den oogenblik zal Juin
getal liet zelve blyven, doch de wet kan liet dóór eenige
vrugtbaerc schikkingen dóen aengroeyën.
Daer toe behoeft zy slcgts, vóór het leeger onderwys
een jaerlykseh concours in de lioofdplaets van het kanton
vóór te schryven, tusschen de bekwaemste leerlingen van
elke school van liet kanton, welke den tyd van dryjaeren
die eerste leergangen zullen hebben bygewoond. Dat
den onderwyzer die den primus zal hebben voórgebragt,
vóór den eersten en tweeden keer met eene eer-medalie
vereerd worde, en voor den tierden keer, boven de me-
dalie, met eene gratificatie van 100 of 200 franken, be
gunstigd, en al de onderwyzers zullen zulkdaenige poo
gingen aanwenden om zich in de weétenschappen te
voorderen, dat men welhaest bekwaembeden zal ont
moeten, die de bestaende wet op liet leeger onderwys
derde zelfs tol onder dé kanonnen van Yalenciën, zich overal
met bnyt overlaedende dien by dan in veyligheyd kwam stellen.
In jan. 1838 overmeesterde bv de versterkte steden Manila en
Bcnicarlohy hóópte gelykelyk Candera in te neémen die hy
geduerende verschelde iveékèn bombeerde doelt aldus aen den
veldheer Don San Miguel den tyd verschafte van de beleerde
Ier hulp le komen.
In aug. wierd hy zelf in Morella door den generacl Oraa be
legerd die zonder 'vrugt een groot deel zyner beste soldaelen
slagloiferde; tweemael bestormde by de stad maer wierd eyn
delyk gedwongen van met van 2,000 mannen de plaets te ver
iaeten, zonder aen den vyand den tyd te laeteu van zich te
herstellen, Cabrera, bet bevel der "stad aen den beroemden
Merinó toevertrouwd hebbende, snelde met 8,000 voelgan-ers
naer de streéken van Ribera del Jucar om zich in de zelve te
verryken.
Van toen af begon ile fortuyn hem den rug le keeren; de
neérlaegen volgden zich onafgebroken op zonder nogtans dat
iiy zynen moed en dapperheyd verloor, tot dat eyndelyk den
dag uenbrak op welken hy zicli zonder hóóp moest overwonnen
zien. Den 1 july 1840 wierd by tot op den f'ranschen bodem
gedreéven alwaer by daedelyk' ontwapend en aengehouden in
veyligheyd bewaerd wierd.
"Lvon wierd hem tot verblyfplaets aengeweézen en men weet
dat by over wevnig tyds van daer naer bonden is gevlugt twee
dagen voor dê ontsnapping van den Graef de Montmolin
oudsten zóón van Don Carlos.