ZONDAG 8 A TGI STY 1847.
EERSTEN *1AERGANG. Nr 47.
AELST, den 7 Augnsty.
ZONDER DEN WEERD REKENEN.
Dit blad verscliynl (les Zaterdags in den namiddag onder de
dagteekening van den daerop volgenden Zondag. —Den prys der
inschryving, by trimester, is bepaeld op 1 fr. 75 c., dien der
annoncen op 20 eentimen den drukregel. De persoonen die
vóór een geheel jaer inschryven, mogen alle dry maenden kos
teloos eene annonce van 10 drukregelen in ons blad doen plaet-
6en. Indien iemand reglveërdigc klagten of gegronde rekla-
men in 't algemeen belang te doen hééft,' by mag op onze onpar-
tydigheyd rekenen; aen deéze zullen wy plaels in onze kolon-
nen verleenen en dezelve ondersteunen. Dit weekblad zal
verder gewaegen van alle brochueren, schriften, boeken, prin
ten, etc. waervan een afdruksel aen deszelfs opsteller zal wor
den toegezonden. De naemen der persoonen die ons eenige
stukken zouden begeêren mede te deelen, zullen geheym ge
houden worden, ten zy wy in regie gedwongen wierden dezelve
te doen kennen. Geene stukken waervan wy de opstellers niet
kennen, zullen in ons blad opgenomen worden. Men
word verzogt alle artikels, annoncen, geld etc. vragtvry toe te
zenden. De redactie van dit blad gelast zich met al wat den
druk aengaet.
CUIQUE SUUM.
DENDER-BODE
Antwoord aen Daniël Volkiiart die een onderwys wilt
doen inrigten onder 't uytsluytelyk bestier van den staet.
Een opregte liberael, zegt Daniël Volkiiart, gaet met
raed en daed te werk: hy hegt weinigen prys aen woórden
prael etc. Vóór wat deés gevoelen betreft, wy deelen het
zelvemaer als Daniël beweert dat met raed en daed te
werk gaen is wanneer men den staet een onderwys wilt
doen inrigten waerover hy alleen het beheer hebbe, dan
verwerpen wy zyn stelsel, en willen in geener wyze libe
rael zyn, en waerom? Ten eersten omdat het liberalismus
van M. Volkiiart noópens het onderwys, te veel geld zal
verslinden zonder dat er het minste voordeel zal uyt ge
trokken worden. Bewys hiervan de twaelf millioenen
franken die de wet op 't leeger onderwys alleen reeds
verslonden heeft, onkost die ten minsten vier mael zou
verdobbeld worden, moest den staet hot middelbaer en
't hoog onderwys onder zyn uytsluytelyk bestier neémen.
Want, M. Volkiiart en af die deézens gezindheyd deelen,
bemerken het wel, de leeraers van 't hoog en middelbaer
onderwys zyn geene mannen die met klappen betaeld
worden even min als die van 't leeger onderwys; integen
deel, de jaerwedden deézer eerste zyn vry ronder en
vetter dan der laetste, ofschoon deéze reeds 12 mill. fr.
gekost hebben waer vóór wy, by onze weéte, geene enkele
letter meer voortgang in 't onderwys gezien hebben.
Ja, maer, zal M. Volkhart zeggen, het onderwys zal
nu onder 't uytsluytelyk bestier van den staet alleen zyn
noch Bisschop, noch Deken, noch Pastor, noch Koster
zal er het minste aen te zeggen hebben, en dus zal het be
ter gaen. Dat deéze er niets aenzouden te zeggen hebben,
is aenneémelyk, maer of het zou beter gaen, zouden wy
geêrne beweézen zien, doch niet dóór woórdenprael,
want daer af houden wy niet, maer dóór daedzaeken. Zou
deés bestuer misschien met meer schranderheyd konnen
te werk gaen dan de voórmaelige regeéring van Willem,
koppiger gedagtenis? Deézen in staetkunde doórsleépen
vorst hééft met al zyn gezag het onderwys moeten zien
Op het eynde van 1809 een der oudste huyzen der II. Ilruys-
straet van Parys was bewoond dóór twee ouderlingen met eene
dienstmeyd. De twee gryskoppen verloóren dit jaér te samen
het leven, den eenen door het vuer den anderen dóór verstik
king. Het huys wierd insgelyks de prooy der vlammen. De
dienstmeyd heeft haere meesters overleefd tot in 1815, en 't is
slegts op haer doodbed dat zy de waere oorzaek heeft geopen-
baerd en den daeder doen kennen van 't geen wy gaen ver-
haelen.
M. Legrand en M. Dumond waren twee oude koopmans die
den handel veriaeten hadden en dóór betrekkingen van smack
en toestand innig met elkander verbonden waren. Ileyde onge
trouwd, ryk en uytermaete gierig, hadden zy besloóte'n om pro-
fytiger te lecven, een en het zelfde huys te bewoonen en de
keuken in 't gemeen te doen. Daer toe deéden zy eene arme
vrouw uyt Picardiën komen die, dóór aengegaene houwelyken
in hunne familiën, de nigt der twee gierigaerds was. De uyter-
ste armoede der toekomende meyd deed hun denken dat zy
zich goedkoop zou verhueren, des te meer daer zy hunne nigt
was. Dan, Margriet (den naem der nigt,) had niets spoediger te
verrigten dan de vraeg haerer twee oomen in te willigen, zy
verhuerde zich by hun vóór eenen geringen prys.
Margriet was eene 50-jaerige weduwe zonder kinderen zy
was ten minste zoo baetzugtig dan haere oomen gierig waren,
het géén eenen schyn van gespaerzaemheyd aenduydde, die
alleraengenaemst aen beyde gierigaerds was. Alles ging wel.
Men leéfdein eene volkomene afgezonderdheyd, en dermaete
profytig, dat er alle dagen iets van de uytgaeven verminderd
kwynen, by zoo verre dat wy hier in onze stad even als
in andere steden voórbeélden gehad hebben die allen
woórdenprael konnen doen zwygen.Wy hadden hier
geleerde professors, wy hadden hier in ons Collegie eenen
der bekwaemsteprincipaeleu van geheel Belgiën, en toch
waren er nauwelyks 2ü leerlingen in dat schoon gebouw.
En welke was hiervan de oorzaek? De eenige oorzaek was
ten tweeden, omdat het volk niet wilt dat eene welkdae-
nige regeéring zich 't beheer over 't onderwys aemnaetige.
De lessen der geschiedenis van ontelbaere volkeren zyn
daer om te bewyzendatzoo haest eene regeéring aen twee
punten begint te roeren, naemclyk aen godsdienst en
onderwys, zy eene algemeene misnoegdheyd onder haere
onderdaenen doet ontstaen die meermaels op eene om
wenteling uytkomtbewys hier van de regeéring van
koning Willem.
Maer waerom gewaegt de grondwet dan van de inrig-
ting van een nationael onderwys?
De grondwet gewaegt hiervan niet gebiedender wyze,
maer zy wilt het recht aen het bestier toekennen van een
onderwys tot stand te brengen, wanneer het noodzaeke-
lyk is, en, wel te verstaen, als de staets-provincie-stads-
en gemeente kassen zulks toelaeten. Nogtans, in grond
beginsel is de vryheyd van 't onderwys dóór de constitu
tie gewaerborgd; maer mag zy dan wel dóór eene wet
het onderwys regelen op eene wyze dat deéze wet de eerst
in princiep gewaerborgde vryheyd zou krenken En, zou
er wel iemand durven zeggen dat het de vryheyd niet
krenken is, wanneer de onderwyzers van den staet dóór
deézen bezoldigd en beschermd zouden worden ten
naedeele der byzondere. Ten anderen, elkeen is over-
tuygd dat den iinancie toestand van Belgién geenzins
toelaet van jaerlyks millioenen te besteéden aen iets dat
anders kan gevonden worden, want even of het onderwys
onder 't bestier van den staet zou beter gaen, zouden wy
de noodzaekelykheyd willen beweézen zien van zoo een
stelsel tot stand te brengen.
Men wilt dat den armen onderweézen worde; dat is
edelwy, riiym zoo wel, als iemand wie het zy, willen
dat ook; maer, nu dat den armen kosteloos kan onder
weézen worden, verwaerloost hy schier volkomenlyk de
wierd. Margriet bezorgde zoo wel de korstborstigheyd van den
eenen als de teèring van den anderen. De gebueren lachten,
en vertelden duyzende praetjes over 't inwendig van dit zon
derling liuyshouden; maer men liet de klappyën babbelen.
'T was waerlyk iets aerdig die dry weézens ie zien zonder
vrienden of kennissen, enkelyk aen elkaer door de gierigheyd
en eene wederzydsche hebzugt verbonden.
M. Legrand betrok, op de tweede verdieping van 't huys, dry-
kamers waeronder de keuken; M. Ditmond bewoonde eene
kamer op de bovenste verdieping, en Margriet had haer kamer
ken nevens die van M. Legrand. Twee mael par dag, ten 11 en
ten 6 ueren juyst, kwam M. Dumond by zynen vriend deel neé
men aen eene zeer sobere maellyd. Geduerende 18 jaeren dat
de vereeuigiug duerde, ontbrak M. Dumond maer twee mael
aen de maellyd.
De byzonderste kamer van M. Legrand vergt hier, om deés
verhael gemakkelyk te doen verstaen, eene kleyne beschryviug.
Zy dient ten zelfden lyd lot keuken en cétzael en duyd by den
eersten oogslag veel gemak en armoede aen. Het voórnacmsle
meubel is eenen buyleugewoonen grooten slaepstoel, waerin
den meester des huyzes sedert 10 jaeren alie dagen 8 ueren
rustte. Deézen sloelmonster kwam van M™" Legrand, moeder
van den tegeinvoórdigen eygenaer. De goede dame, na er de 2»
laetste jaeren van haer leven te hebben in (loórgebragt, was er
eyudelyk in gestorven oud zynde 78 jaeren. Dit zv genoeg om
te doen begrypen hoe er het meubel uylzag, men weéte daerby
dat er ontelbaere lappen van alle stoffen op stonden. Hond
deézen familiezetel staen gewoonelvk op eenen zekeren afstand
van eikanderen, eenige stoelen. Eene tafel die dan vóór speel
tafel dan wederom om op te eéten dient, staet meestendeels
tusschen de twee vensters, De schouw haer den ouden trant
onkosten welke den staet vóór hem doet, te baet te neé
men en waer uyt komt deéze verwaerloozing? Eenvou-
tiit-dyk omdat tallooze arme kinderen als zy'smorgens
opstaen noch t eéten noch te drinken noch te warmen
vinden, en dat zy zulks eerst moeten gaen zoeken, hunne
ouders, gebrek aen werk, in d'onmogelykheyd'zynde aen
deéze noodwendigheden te voldoen. Ten anderen waer
zyn de liefhebbers die des winters, 20 a 25 minueten
verre met eenen hongerigen buyk en half naekt zouden
ter schoóle gaen
Gy wilt dus den armen in 't modder der onweétendheyd
en by gevolg in d'ondeugd laeten opgroeyën, zal iemand
ons zeggen. Wy zullen er op antwoorden dat de talryke
zondagschoólen dien kanker grootendeels konnen heelen
en voorkomen; naer dergelyke instellingen die de vrugt
der vryheyd zyn, worden de arme gelokt dóór beloonin
gen die soms wel grooter zyn dan de tegenkanters dei-
volle vryheyd zich inbeelden.
Eyndelyk wat doet ons zoo zeer tegen 't beheer van
den staet over 't Onderwys verzetten?
Die schandelyke misbruyken die er met 't geld van de
Belgen worden ingèbragt, dóór 't geévcn van plaetsen in
't onderwys aen mannen die meermaels onbekwam zyn
om de hooge zending van onderwyzer te vervullen, maer
die enkelyk als eleetoraele beunhaezen hunne rol verstaen
om het bestieren al zyne akten te ondersteunen, en aldus,
in plaets van 't volk te verlichten of 't onderwyzen, het,
zelve misleyden ten voórdeele van die de welke hun vette
jaerwedden verschaffen
Om kort te gaen, M. Volkhart schynt de concurrentie
of mededinging die wy ondersteunen, te verwerpen, want,
zegt hy, men weet het: gemeenlyk is de concurrentie meer
met goeden koop met leegen prys, als met goede ware bezig.
In liet onderwys is het nog erger. Hoe veel menschen zyn er
wel die de bekwaemheden van eenen onderwyzer begrypen
kunnen?
Wel, man lief, alle menschen moeten niet bevoegd
zyn om over de bekwaemheden te oórdeelen; indien er
pryzen uytgeloófd worden vóór de meesters diede 12,24,
of 56 beste leerlingen zullen gevormd hebben, deéze
onderwyzers zullen genoeg gekend zyn om hieromtrent
gebouwd, is hoog en diep; de mueren zyn behangen met papier
welks colour dóór den lyd teenemael verdweénen is etc.
Den bewooner dier kamer is nauwelyk 80 jaeren oud. Hy is
van eene hooge gestalte, mager en gcêlagtig van tint. Zyn vei-
droogd vel gelykt véél aen een rammelend parkement, zyne
lippen zyn dun en gewoonelyk opeen geperst, zyne holle en
verduisterde oogen goéven aen zyn aenzigt eene uytdrukking
van valschheyd en bedrog; evenwel zyn zyne gelaetslrckken
edel en zyn voorhoofd verraed veel vernuft. Onder dit betrek
levert hy een treffend verschil op tusschen hem en zynen vriend
wiens aengezigi eene gemeene natuer aenbied. Deézen hééft
nog maer 60 jaeren leéflydhy is diklyvig, klevn van gestalte
zyn aengezigt is rond eii breed. Het "hoofd hangt hem in de
schouders en den buyk op de kniën. De gierigheyd en de gul-
zigheyd zyn de twee eenige driften die op zyn aenschyn te leé-
zen staen en die zich onderling zyne modderige ziel betwisten.
Ondertusschen, nadat het klevn huysgeziu zonder ongeval
het tempeest van 'l jaer 89 en de onstuymigheden der republiek
had doórgestaen, kwam eenen onverwagteu toeval de schikkin
gen van dien zonderlingen derden veranderen. Zy hadden alle
dry hunne bloedverwanten verloóren, uytgenomen M. Legrand
aen wien eenen neéf was overgebleéven die gevolgelyk zynen
cenigen erfgenaem was. In 't begin van 1803 kwam deézen
necl' ook te Sterven, en de forluyn van M. Legrand blééf bene
vens die van M. Dumond zonder andcrenwetrftpfs.ty'fgenaem
als Margriet die zich wel ligt van dergM^K^tuK.^ë&vig gé-1
ma'ekt had dóór haere onvennoeyelykf .af'ngfcöêéfdïfeyH. De
twee erfenissen kwamen haer met dobyel recht toe; dóchhaere
twee oomen, in plaets van aen haer If déikèiï) 0g;dcn\gMvk-
tydig om die gelegenheyd elk in zyn lidang 'te ba-er ténertnén.
Derhalve kwamen zy 'overeen dat deVpyisj^iw^ên, de' twee
