ZONDAG 19 SEPTEMBER 1847.
TWEEDEN JAERGANG.N' 55.
AELSTden 18 September.
Dit blad verschynt des Zaterdags in den namiddag onder de
dagteekening van den daerop volgenden Zondag. —Den pry s der
inschryving, by trimester, is bepaeld op 1 fr. 75 c., dien der
annonëen op 20 centimen den drukregel. De persoonen die
voor een geheel jaer inscbryven, mogen alle dry maenden kos
teloos eene annonce van 10 drukregelen in ons blad doen plaet-
sen. Indien iemand regtveérdige klagten of gegronde rekla-
men in 't algemeen belang te doen heeft, by mag op onze onpar-
tydigheyd rekenen; aen deéze zullen wy plaets in onze kolon-
nen verleenen en dezelve ondersteunen. Dit weekblad zal
verdergcwacgcn van alle brochueren, schriften, hoeken, prin
ten, etc. waervau een afdruksel aen deszei I's opsteller zal wor
den toegezonden. De naemen der persoonen die ons eenige
stukken zouden begeéren mede te deelen, zullen geheym ge
houden worden, ten zy wy in regie gedwongen wierden dezelve
te doen kennen. Gcene stukken Avaervan wy de opstellers niet
kennen, zullen in ons blad opgenomen worden. Men
word verzogt alle artikels, annoncen, geld etc. vraglvry toe te
zenden. De redactie va i dit blad gelast zich met al wat den
druk i
CÜItfCE SUt/M.
DENDER-BODE
BERIGT AEN ONZE INSCHRYVERS.
De geéne onzer geagte inschryvers die tot heden hunnen
agterstelligen abonnements-prys niet betaeld hebben, wor
den vricndelyk verzogt zulks zonder uytstel te doen.
Gelijk men aen 't hoofd van ons blad kan zien, zyn de voór-
waerden dat alle artikels, annoncen, geld etc. vragtvry
hoeven toegezonden te worden.
De heer en inteckenaers die in de postkantooren hebben
ingesehreéven, worden insgelyks verzogt zoo haest mogelyk
hunne inschryving te vernieuwen om alle verlraeging in
't verzenden te voorkomen.
Men schryft aen den Dendet'-bode in vóór niet minder
dan dry maenden.De persoonen die vóór den aenstaen-
den trimester inschryvcn zullen de nummers van heden
tot den 1" zondag van October, kosteloos ontvangen.
Elk afdruksel van den Dender-bode afzonderlyk genomen,
kost 50 centimen.
ONDERZOEK VAN HET STAETKUNDIG MINISTE
RIEEL PROGRAMMA.
Vervolg zie N' 82.
Het tweede grondslelsel van het ministerie, rechtzin
nig naegevolgd, is zoo geruststellend, als het eerste angst
wekkend voorkomt. Nogtans in zyne toepassing waer
van het onmiddelyk gewag maekt, zou het zelve ook al
eene uytlegging verdienen.
Het belooft, recht en welwillendheyd vóór de bedienaers
der eerdiensten wanneer zy zich in den kring hunner gods
dienstige ZENDING HOUDEN.
Hoe verre gaet deézen kring zich uytstrekken
Het ministerie in zyne toepassing zegt
Dit dobbel grondstelsel, in overeenkomst met den
geest onzer constitutie, maekt de weézeulyke grond-
z.uyl uyt en als hetvertrek-punt van het nieuw bestuer.
Dit dobbel grondstelsel zal zyne toepassing bekomen in
al de akten van wetgeéving en van administratie waer
het zal moeten te voórschyn komen, en byzonderlyk
IN MATERIE VAN OPENRAER ONDERWVS.
Wilt liet ministerie een openhaer onderwys inrigten
vóór al de leertrappen onder het uytsluytelyk bestuer
der borgerlyke magt en ten koste van den staet bezol
digd, gelyk liet congres liberael van 14 Juny 1846 in
zynen 3cn artikel heeft voorgesteld, en hier, de i oomsch-
Calholyke geeslelyke, ten titel van gezag, ingevolge zyn
eerste grondstelsel, buyten sluyten, alsdan stelt het zich
in gevaer van onmiddelyk zyn tweede grondstelsel te
miskennenonzegeestelykheyd beweerd slelliglyk dat liet
onderwys der jeugd eene van haere godsdienstige zen
dingen, die bet ministerie uytdrukkelyk belooft te eer
biedigen, uytmaekt.Zal bet de uytgestrektheyd van
die zending betwisten, liet zal een vraegstuk doen ont-
staen zoo vcél te moeyelyker om in den zin van het minis
terie op (e lossen, dat deéze zending nu reeds negentien
eeuwen dóór al de roomsch-catholyke geestelykheyd
eenpaeriglyk en standvastiglvk alzoo begreépen is ge
weest. Dat staetsmannen en pbilosoóphen, gelyk wy in
ons nr van 18 October 1846 beweézen hebben, hier in
overeenkomen dat zeden en godsdienst van liet onderwys,
van de leerboeken en van de leermeesters, afhangen,
'tgeén aen de kerkvoogden, belast mct.de bcwaeking van
zeden en 'godsdienst, natuerlyker wyze een wettig gezag
op de leerboeken en onderwyzers moet doen toekennen.
Het ministerie mag dus dè onafhanglykheyd der bor
gerlyke magttot liet openhaer onderwys ten koste van
den staet ingerjgt en bezoldigd, niet uytstrekken, wilt
het aen zyn tweede grondstelsel reclit en welwillendheyd
vóór de bedienaers der eerdiensten, wanneer zy zich in
den kring hunner godsdienstige zending houdengetrouw
blyven.
Het zoo gezeyd liberael congres heeft in zyn program
ma van 14 Juny 1846, de inrigting van een openhaer
onderwys vóór al de leertrappen, onder het uvtsluytelyk
bestuer der borgerlyke magt, met verbanning aller tus-
schenkomst van de bedienaers der godsdiensten, ten
titel van gezag, voórgeschrèévon, en de meerderheyd
der leden, waer onder men M. Rogier, onzen tegenwoor
dig™ minister van het inwendig, rekenen moet, hééft
den voorstel goedgekeurd en aéngenomen, doch volgens
ons, zonder genocgzaemc overweéging, want wy hebben
deézen voorstel in den Dender-bode, van de maenden Oc
tober en November 1846, wydloopig bcstreéden, en zoo
wy hoópen duydelyk beweézen dat liy noch Calliolyk
noch Liberael zynde, zyne uytvoering eene toorts vantwee-
dragt weézenzou, en zonder eenig voordeel bytebrengen,
eenen kolk van verkwistingen daer moet stellen, zonder
van iemand hoegenaemd de minste tegenspraek ontmoet
te hebben, zelfs niet van den 1 aderlander, den hevigen
voórstaender van alles wat liet nieuw slacli van libcra-
lismus uytvinden of bedenken kan.
En inderdaed, in een ryk waer alle godsdienstige oef-
feningeh en bedenkingen vry zyn en gelykelyk dóór de
grondwet erkend en gewaerborgd, moet het openhaer
onderwys vry zyn, niemand hoegenaemd mag er zich het
uytsluytelyk bestuer van toeëygenen. Waer toe dient
het gouvernement in het onderwys te zorgen, daer de
leerstellingen van alle slach en van allen graed in over
vloed zich bevinden
Het gouvernement dient te zorgen dat de arme ook
onderweézen worden, en welke, zonder zyne medehulp,
in de onweétendheyd zouden opgroëyön en blvven. Want
tot heden hééft men eeniglvk de Zondag-schoólen alwaer
den armen een zeker onderwys bekomen kan, en deéze
zyn uytsluytelyk dóór Roomsch-Catholyke geestelykheyd
mgerigt en ondersteund; zoo dat, mogt men haer als
vergenoegende vóór de Catholyke houden, zy onloerey-
kend vóór andere geloofsgezinde zouden blyven.
Het gouvernement hcéft daer by te zorgen dat al de
weétenschappen, die het wilt dat zyn volk bezitte, onder
weézen worden.
Het dient dus in de kosten van het onderwys van den
armen te vóórzien, en de materiën en weétenschappen
die men moet onderwyzen, vóór teschryven.
Eene wet word daer toe aenbevoólen. De grondwet
zegtliet openhaer onderwys ten koste van den staet ye-
geévenword gelykelyk dóór eene wet geregeld.
Men dient hier te bemerken dat de grondwet niet zegt:
DOOR DEN STAET GEGEÉVEN, of ONDER I1ET BESTUER VAN IIET
gouvernement iNGERiGTzy zou aldus de eerste afdeeling
van den artikel; hét onderwys is vry, hebben tegenge
sproken. Wat dient dus deéze wet te bevatten? 1° Hef
beloop van den onderstand, ten koste van den budjet, te
begrooten.2" Het gebruyk van deézen vóór te schry-
vcn-3° De tc onderwyzéne weétenschappen en leergan
gen vóór eiken trap van onderwys aen le duyden.4° De
middelen van aenmoediging om alles vlyfiglyk te doen
naeleévenals concoursen, belooningen etc. etc. Vóór leer
lingen en onderwyzers die zond™ ïiytmunlen. vóór te
stellen, en waer van wy in ons blad Nrs 6, 7, 8 en 10
wydloopig gehandeld hebben, waer toe wy onze leézers
verzenden.
Eene wet die het onderwys uytsluytelyk aen het bestuer
der borgerlyke magt zou toeëygenen zou zelfs te rechte
als grondwetschendende mogen aenzien worden.
Dat het ministerie zich dus wagle, van oovt eene der-
gelyke wet voórlestellen, wilt het op zynen weg den stron
keisteen van zynen val niet vinden.
Is den staet uytsluytelyk wereldsch, hcéft hv noch
religie noch godsdienst, dat men toch nooyt uyt'het oog
verlieze dat de overgroote meerderheyd vanhet volk
godsdienstig is, en dat men het vervolgens, zonder gevaer,
in zyne duerbaerste belangen niet kwetsen mag; en ieder
een wéét dat de vryheyd van onderwys vóór zyne Kinde
ren hier onder moet gerangschikt worden.
Zal men zeggen dat bet onderwys vry blyft, aengezien
men toelaet byzonderc leergestigten opteregten, die zich
aen den dwang van de borgerlyke magt niet onderwer
pen moeten?Dat liet onderwys niet verslaefd zal zyn
zoo wy bet tydens koning Willem gezien hébben, is waer,
maer mag men het vry hèeten, wanneer men in alle ge
meenten onderwyzers vind die afzonderlyk dóór den staet
bezoldigden ondersteund worden, en aldus de mede
dinging of bet bestaen van andere onmogelyk maeken?
De meerderheyd van liet volk is liberael; maer is bel
wel eene liberaele daedzaek van leergestigten, ten koste
van den STAET, opteregten, welke maer aen de minder-
heyd bevallen zullen, en door deéze worden bygewoond,
terwyi men haer uyt de gemeene bors, met bèt geld van
allen schatpligtigen, zou verstaeu te onderhouden.
Wy hebben oene wet op liet leegcr onderwys, die aen
de geestelykheyd eencn schyn van gezag toekenden aen
wie den minister een weézeniyk gezag tot lieden vergund
hééftwat hééft zy te wegc gebragt? Volgens eenen uyl-
trek van den agtbaeren heer Ecrevisse in den provinciae-
len raed van Oost-Vlaenderen, voórgebragt, hcéft zy
jaerlyks 2,256,618 franken doen verslinden, in weerwil
dat de geestelykheyd dit wettig onderwys ondersteund,
en zonder eenig hoegenaemd voordeel op te leveren. Vóór
wat de arme kinderen aengaet welkers onderwys het
voórnaem doel der wet schynt te zvn, hcéft er hét hon-
derste nog geen voordeel by gehad. Vóór wat de ryke
betref!, zyn het nog de byz,oudere leergestigten die den
voorkeur verworven hebben. Mogt .men'tgczagdrr geeste
lykheyd uyt die wettige leergestigten bannen, een minder
getal zou de zelve oogblykelyk nog bvwoonen, en zy zou
den vervolgens aen het algemeen nog meer koslcn als nu.
Watvereyscht dus bet liberalismus dat den staet de
schoolgelden van al de arme betaele, en bun eenen leer
meester naer hun goeddunken laele kiezen. En dat de
ryke hunne leermeesters uyt bunnen zak beladen en
onderhouden, maer niet dal de kinderen van deézen ten
koste van geénen onJerweézen worden.
Dat men dus de wet op het leeger onderwys weder-
roepe, dat men het vry onderwys regele, van alle opper
gezag in materie van onderwys afzie, en men zal liberael
en constitutioneel zyn, anders niet.
Om voortgezet te worden.
Men verneemt dat den koning en de koninglyke familie,
welke aen den goeden uytslag der landbouw-expositiè
veel belang hechten, voórneémens zyn deéze plegtighevd
te begunstigen en op te hiysteren, 'doende ei' producten
van allen aerd, in de koninglyke hovingen aengekweekt,
ten toon stellen. Alles vereenigt zich, om te hielen ver-
boópeu, dat deéze tentoonstelling Inysterryk zal weézen;
reeds zyn talryke bezendingen van verschillende punten
des lands aengekondigd.
Het is waerlyk te deêrcn dat er dagbladen gevonden
worden die, in plaets van deéze tentoonstelling acn
moedigen, de zelve dóór ongy^yrtTzW^raet lei
en hierin ook al eene sj^i^jlej&^^liiicke
bieten doórstraelen. welst
't vaderland, laete zich t
bruvke zoo vcél niosrelvl
