ZONDAG 5 MEY 1850.
VIERDEN JAERGANG. N' 189.
AELST, den 4 Mey.
Dit blad verschynl des Zaterdags in den namiddag onder de
dagleekening van den daerop volgenden Zondag.—Den prys der
inschryving, by trimester, is bepaeld op 1 fr. 50 c., dien der
annoncen op 20 een timen den drukregel. Dé persoonen die
voor een geheel jacr insCliryven, mogen alle dry maenden kos
teloos eene annonce van 10 drukregelen in ons blad doen plaet-
sen. Indien iemand regtveèrdige klagten of gegronde rekla-
rnen in *t algemeen belang te doen hééft, hy mag op onze onpar-
tydigheyd rekenen; aen deéze zullen wy plaels in onze kolon-
nen'verleenen en dezelve ondersteunen. Dit weekblad zal
verder gewaegen van alle broehueren, schriften, boeken, prin
ten, etc. waervan een afdruksel aen deszelfs opsteller zal wor
den toegezonden. De naemen der persoonen die ons eenige
stukken zouden begeèren mede te deelen, zullen geheym ge
houden worden, ten zy wy in regie gedwongen wierden dezelve
te doen kennen. Geene stukken waervan wy de opstellers niet
kennen, zullen in ons blad opgenomen worden. Men
word vcrzogl alle artikels, annoncen, geld etc. vragtvry toe te
zenden. De redactie van dit blad gelast zich met al wat den
druk aengaet.
CUIQUE SUUM.
DE WET OP 'T MIDDEN ONDERWYS.
De discussie over liet Wetsontwerp op 't middelbaer onderwys
is reeds tot in de artikels gevoorderd. Het godsdienstig onder-
wys, de coimnunaele vryltedcn zyn de voórnuenisle slofl'en van
voóringenomenhevd, en beurtelings de texten van sciiicr al de
redenaars, terwyl de eoustitutionaliteyt, in zich zelve, weynig
of niet onderzogl word.
Jlen schynt wederzyds eenstemmig, dat het publiek onderwys
door den stact gegeéveu word, en moet door den slaet gegeévcn
worden om publiek le zyn, aldus den titel van byzonder onderwys
toeëygenende aen alie onderwys in gestigten door byzondere
opgeregt, hoe publiek het ook zyn moge, Nu, dit is eene grond-
stèlligè dwaeiing; het onderwys is publiek in alle gestigten,
door wien zy ook zyn opgeregt, 't zv door den staet of gouver
nement,'tzy door de provintie, 't zy dóór de gemeente,'tzy
door byzondere als men er eene byeenzameling van leerlingen
toelaet en dal er alle kinderen toegang hebben.
Hel is deéze dwaeiing die het versland van den artikel 17
teenemael doet miskennen, liet is onbelwistelyk dal deézen die
het onderwys gééft er ook liet beslier van hebbe. Moét het
publiek onderwijs uylsluytelyk door den slue! gegeéven worden,
dan kan hel beslier van het "zelve hem niet ontkend worden.
Maer het bestier bevat noodzaekelyk het recht, tot de benoeming
der leermeesters en den keus der" leerboeken, want van deéze
beyde hangt teenemael het onderwys af.
Is het wel le bedenken dat onze constitutie, onder den indruk
van het voórmaelig bestier van honing Willem zulkdacnig
gezag op het publiek onderwys aen hel te vormen gouvernement
zou hebben willen toekennen? Ware het niet onbelacmclyk
zulks Ie onderstellen?
Ook kan den artikel 17 aldus niet verstóen worden; hy zegt:
Hel onderwys is vryallen voórloopigcn maelregel is verbonden,
>1 de beteugeling der misilryoen kan maer dóór eene wet geregeld
worden. Den artikel maekt hier geene bepaeliug, hel publiek
onderwvs moet dus zoo vry zyn als liet bijzonder, en dit zou
onwaer'zyn mogt liet publiek onderwys uylsluytelyk dóór den
slaet moeten gegeéveu worden.
De tweede afdeeling van den artikel verwerpt gelykelyk het,
denkbeeld van een publick onderwys uylsluytelyk dóór den
staet gegeévcn.
Zy zegt: Hel publick onderwysten koste van den slaet ge
it óeeven, word gelykelyk door de wel geregeld.
Deéze afdeeling onderstelt dus dat er een publiek onderwys
besiaet 't welk den slaet niet bekostigt, en vervolgens door de
wet niet geregeld word. Zou dit dan ook dóór den slaet
gegeéveu worden In doés geval (bet publiek onderwys dóór de
wet niet geregeld zynde) zou den slaet in zyn gezag onbepaeld
zyn, en vervolgens een veét grooter vermogen hebben dan op
het publiek onderwvs dat hy teenemael bekostigt, in der voegen
dat liel.grondstelsel: dal hel publiek onderwijs uylsluytelyk dooi
den staet gegeévcn wordlot ongerymdheden aenleyding gééft,
zoo dal bet redelvker wyze niet kan aeuveèrd worden.
De provinciën en de gemeenten hebben ook al gesiiglen van
onderwvs opgeregt, die zy met eygene penningen onderhouden;
aen deéze zal er zekerlyk niemand den titel van gesiiglen van
publiek onderwys willen weygeren.
De constitutie die, de vryheyd van onderwys afroept, wevgert
geval van dóór de wet dit onderwys le regelen.
Om deéze opwerping legen le komen, lieéfl men aen het
wóórd stoeï eene ongemeene uytdrukking toegepast; men zegt
dal den st.vet beval niet allcenclyk hel centrael bestier, de
nytwerkende niaytmaer ook de provincie en de gemcenlc; zoo
dal bel publiek onderwys 'i geen de provinciën of gemeenlen
uYtsluytelvk bekostigen, als dóór den slaet bekostigd, moei
gehouden "worden, en aldus dient het ook dóór de wet gere
geld te worden. Maer, waer is dan het publiek onderwys dal
dóór den slaet niet bekostigd wórd? Eeniglyk in de gestigten
va-u onderwys, dóór religU use corporaiién of byzondere opge
regt; elders is er, geen publiek onderwys to vinden dat den
siael niet bekostigt.
Dus is t beweézen en vastgesteld dat den slaet het publiek
onderwys niet geéven moet; maer dat de provincie, de gemeente
en allen particulieren een publiek onderwys inrigten kan.
Den slaet (wy verstaen hierdoor het cenlrael gouvernement,
het opperbeslier van hel ryk) hééft te zorgen dat alle weélen-
schappen geleerd worden, en alle zyne kinderen oudcrweézen
zyn. Gestigten vóór de hooge weétenschappen konnen dóór
byzondere niet opgeregt worden zonder dat den staet deéze
onderslcune. Het vierde deel derhuysvaderen lieéfl de middelen
niet liet schoól-geld zyner kinderen, lol bet leeger onderwys,
te betaelen. Dienen al de kinderen van het ryk ten minsten le
konnen leézen en schryven, 't is noodig dat er een publiek
onderwys bestae ten koste van den slaet gegeévcn. T is ook
deés onderwys dat den artikel 17 in zyne tweede afdeeling
voórschryfl zeggende:
Het publiek onderwys ten koste van den staet gegeévcn is gely
kelyk door de wel geregeld. Den artikel zegt welis dóór de
wel geregeld, maer by zegt niet, dóór den slaet gegeéven.Hééft
de constitutie aen den welg'eéyer recht gegeéven het beheer
over deés onderwys, aen hel gouvernement ooyt toe le kennen?
De constitutie is gemaekl onder versch geheugen der dwinge-
landy van Koning Willem op het onderwys, en waer van by
zulk een slegl gebruyk hééft gemaekl, dat hel grootendeels
zynen val veroorzaekl hééft; zou bel congres, in dien lyd, in
die omstandigheden, dat ieder eennaer de vryheyd snakte, dal
men niets anders als vryheyd in alles en vóór alle boorde uyt-
gulmen. dal er niemand gevonden wierd die de ovcrheerscbing
van het onderwys niet uyl den grond zyns herle vervloekte,
zou het congres, zeggen wy, hebben konnen loelaclen dat die
duerbaerste van al onze vryhedeu, onder bet beheer van een
gouvernement hoegenaemd, ooyt zoflde hersteld worden? Verzet
de constitutie zich niet regtstrééks tegen dergelyke onder
stelling? Hel onderwys is vry, en vry zonder eenige bepaeliug
dus zoo wel het publiek als bet byzonder, en deézen grondregel
grondwelliglyk vast gesteld, moet allen welgeéver den zeiven
eerbiedigen, of by schend de coustitutie welke hy plegtiglyk
gezwoóren hééft te onderhouden.
Blyfl bet onderwys vry, als men aen bet gouvernement bel
beheer loestact, over het publiek onderwys ten koste van den
slaet gegeéven of enkelyk ondersteund Men wilt beweèren
datjae, aengezièn men de volle vrybeyd aen het byzonder
onderwys toekent.Maer wat vereyscht de vryheyd? Dal eiken
leermeester in de zelve voórwaerden van bcslaen gesteld wor
de, en dat iederen leerling zyn onderwys mag bekomen by
dien leermeester welken hy goedvind.
Is den leermeester die van den stact geeneu hoegenaemden
onderstand verkrygt, in de zelve voórwaerden van bestaen
met deézen die van den staet een byzonder Ireffelyk onderhoud
bekomt? Kan eenen armen huysvader bel leeger onderwys
van zyn kind toevertrouwen aen eenen schoolmeester die niet
direclelyk of indirectelyk van het gouvernement afhangt
Is eene dergelyke vrybeyd geene bittere beschimping?
Waerom heeft de constitutie een publiek onderwys voórge-
sehreéven ten koste van den staet? Voórnacmclyk om in liet
onderwys der behoeftige le vóórzien; moet dit onderwys daerom
dóór liet gouvernement of zyne onderhoorige bestierd worden
Het is van over ouds. in belydenis dal den godsdienst van bet
onderwys afhangt;Het onderwys op zyne beurt hangt al' van
de schoolmeesters en leerboeken; dus aen het gouvernement
het recht toekennen van de schoolmeesters le benoemen en de
leerboeken vóór te schryven, is aen hetzelve den middel
geéven om eenen godsdienst te beschermen of te verdrukken.
In Belgiën zyn alle religiën vry en op dezelfde lyn gesteld;
grondwelliglyk "hééft den slaet geene religie, hy lieéfl slegls
de pligt van al de religiën gelykelyk en zonder ondersclieyd
vóór Te slaen. In diergelyke gesteltenis mag men wél redely ker
wvze liet beslier van liet publiek onderwys aen deu slaet, dal
is" aen het gouvernement, toekennen is het gouvernement
bekwacin dit onderwys le geéven of le beslieren, in Belgiën,
waer geene slaetsreligie is, maer alle sóórten van religiën
bestaen welke gelykelyk de zorgen en den onderstand van het
gouvernement mogen inroepen? Hééft den slaet geene religie,
hél volk heéfl religie.... T gouvernement verbeeld dén slaet,
en de ministers verlegen wóórd igeif het gouvernement; den
minister met de zaeken van liet onderwvs belast, heeft ook
eene religie, en het iS deéze icligie die dóór het onderwys
j voórnaenielvk zal bevoordeeligd worden,
i lu een land gelyk Belgiën waer alle religiën vry zyn, moet
ook alle onderwys vry zyn, dat is den regel; mag liy eene uyt-
I zondering ondargaen, deéze moet zich bepaelen aen liet opper-
onderwys, 't géén eenen bezonderen niet inrigten kan; maer
een leeger- of middelbaer onderwys, aen het -gouovernement
toevertrouwen, is den geest eu ook de letter onze» constitutie
schenden. Wy betrouwen dus dat bet voórhandig wetsont
werp, in weérvvil van al 't géén men reeds hééft zien locstaexi,
in zyn geheel zal verworpen worden, en dat de wet op het
leeger onderwys, dóór de toekomende kamer zal worden we
derroepen, en de beyde onderwyzen geregeld dóór wetten die
de vryheyd en de constitutie eerbiedigen.
BEZOEK AEN M. ROGIER DOOR M. BIlUNEAU.
Tok tok lok
M. Rogier. Entrez.
M. Bruueau. M. den minister, k' heb d'eer van ule groeten
en le vraegen boe 'l met de gezond heyd gaet....
M. R. 'T gaet met de gezond heyd nog al goed, M. Bru-
neau, maer 'k zit bier zoo dol dat ik tegen mynen schyn zou
vegten
M. B. En waerom dat, M. den minister
M. R.Wel omdat die vervloekte agteruylkruypers myn
wetsontwerp op 'l onderwys zoodanig hekelen en deszelfs inzig-
ten aen 't land uylleggén, dat ik bevreesd ben van gekend te
worden gelyk ik waerlyk ben.
M. 1». £00 zal 't.niet goed zyn u van daeg iets tc verzoe
ken, M. den .Minister
M. R. Wat zond gy geêrn hebben, lieven vriend
M. B. Ik hoor dal er kwestie is in uwen minister-raed
't ontwerp van den yzeren weg van Brussel op Gend langs
Aelst vóór le draegen, eu gy wéét, M. den minister, dat, als dit
ontwerp dtoórgael, ik geplellerd cn gemaelcn ben mei mynen
yzeren weg van Jurbizeik die u zoo véél slaefelyke diensten
heb beweézen, ik die u zoo dikwils docr myne hansworstery uyt
den krol gelrokken heb, ik die uwe party te Aelst zoo
kragtig ondersteun en doen ondersteunen met er dóór mvne
slaeven de priesters, nonnen en beggynen op alle mogelykc
manieren te kwellen, met er dóór myn Verbond at uwe akten,
geene uytgezonderd hemelboog le pryzen en de fanatieke 1«*
kammen dat zy zweelcn. Gy wéét nog wel hoe ik mynen vrede-
regter (1) gereed had om eenen fanaüeken daedelyk vóór de
reglbank te daegen als er kwestie was van eenige gezegdéns
volgens welke ik in 1817 de aenneéming van dit zelfde ontwerp
zou gedwarsboomd hebben, omdat de afgeveèrdlgde van Bergen
in de tweede stemming, uyt consideratie vóór my, waren gaen
pissen, en 't géén toch waerlyk lot groole droeflieyd der Aelsie-
naers maer lot myn profyl, dezaek lieéftdoen mislukken.... etc
M. 11. Ja maer, gy weél, M. Bruneau, dat ik dién yzeren
weg stellig beloofd heb en dat de Aelslcnaers die beloften
niet vergeéten....
M. B. O M. den minister, als 't maer dat is, als "t maer
uwe belofte is die u geneért, ik.neém op my alles le vereffenen:
'k heb in de Vif.r Winden maer eens op 'Itaielken te springen en
de suilen der Alliance daer eens leoverklappen, niets isgemak-
kelyker dan liuu te doen gelooven dateenen schop op de sclieé-
neiï deugd doet, dat geesselen pluyinslrvken is en dal kopken al
geene doodwonde is..... 'K heb hun immers zonder moeyte weé-
ten wys te maeken dal de leening der twee milliocnen borgtogi
een góede zaek was vóór Aelst, dat de prvsverhooging der raep-
en lynkoeken voói deelig aen den landboiiw was, dal de beguns
tiging der mekanieken een weézenlyk profyt aen den-ouden
lynwaedhandcl zou verschaft hebben, 'k heb iiun weéten wyste
maeken dal ik uyl de intresten der twee milliocnen geen lu>e-
genaemd profyl trok, dat den schier vrvën invoer van vremde
graenen de schatkist, den laudbonsv en den burger begunstigt,
immers ik kan die sukkelaers al opvyzen wat ik wii al ware
liet hun doen gelooven dal gy den gezegenden des lands zyt,
buylen welken er nocli rust, noch vrybeyd, noch overvloed,
noch geluk vóór Belgiën te verwagten is... al wilde ik hun
opvyzen dat ik eenen fraeyën krollenkop heb, en gy ziet iu
welken soberen staet myne zonne nu gesteld is.
1) In 't voórbygaen, M. den ministermoet ik u lixh eens dien
i vrederegter in 'l geheugen roepen opdal gy er eens zoud op peyzen,
j want dien armen man die zoo véél voor onze party gedaert hééft.
i zit daer nacr eene hougere plaels le snakken gelyk eenen v'svh
nacr 7 water... 'T is eenen zoo actievan kadet, hy staet aen 7 hoofd
j van een koppel broehueren waer en niet tegen de pa."pen: vinkt!
gespaard is
