- 4 -
derlanden begon in te sluipenmen kent de lerugbot-
sing welke derzelver uitvoering verwekte. Het misnoe
gen werd ten dien opzichte zoo algemeen dal Koning
Willem, by besluit van 28 augusly 1829, er moest lus-
scltcn komen, om, zegde hy zelf, de nadeelige gevolgen
te keer te gaen, welke het gebrnik der Nederlandsche
tael, in zekere doelen des Koningsryks, verwekt had.
Door dat besluit werd aen eiken notaris bevolen de
testamenten en huwelykskontrakten in de tael op te
stellen of te ontvangen, welke de partyen zouden aen-
duiden, onder voorwaeide dat deze tael door hen en
door de getuigen gekend ware. Een ander besluit van
denzelfden dag beval, onder dezelfde voorbchouding,
aen de onderzoeksrechters, de \erdachten en getuigen,
ir. hunne eigene tael te aenhooren en te ondervragen.
liet besluit ging in deze bewoordingen voort
u Wanneer de gedingen, in penale zake, welke tegen
beschuldigden of verdachten ingespannen zyn, die
voor den onderzoeksrechter in eene andere taelonder-
hoord geweest zyn, vervolgens voor de vergadering
der rechters in de pleilzacl zullen gebracht Worden,
dan zullec de rechters, op acnvraeg dezer beschul-
digden of verdachten, toelaten dat al wat de beplei-
ting vóórgaet, en al wat de belichte of de verdachte
ter pleitzael, tol zyne verdediging zou willen bybren-
gen, ook in eene andere tael dan die der Nederlanden-
plaels hebben, wel te verstaen als de rechters, die iu
de zaek moeten uitspraek doen, deze tael verstaen.
Aldus werd Koning Willem, van inwilliging tol inwil
liging, naer de ware grondregels gebracht welke de tael-
vryheid behooren te bepalen eene vryheid welke men
niet slrnlleloos krenkt. Hel besluit van Koning Willem
van 4 juny 1850 bracht den laetsten slag toe aen dat van
45 september 18iy; 'l is noodig dal hel hcijiaeld woide.
Ziethier de uitdrukkingen dezes besluits:
Aut. 1. Alle akten, 'l zy deze als geloofbaer of
wettig opgesteld zyn, 't zy ze onder enkele handlee-
kening zyn, zullen, in het toekomende, zonder onder-
scheid, in de geheele uitgestrektheid van het Koning-
a ryk, in de tael mogen opgesteld worden welke dc
pariyen verkiezen, op voorwaerde dat, voor wal de
wettige akten betreft, deze tael zoowel door de open-
baic ambtenaren welke ze ontvangen of maken, als
door de getuigen verstaen worde.
Aut. 5. Wy machtigen de hoven en rechtbanken
in de provinciën Limburg, Oost-en Wesl-VIaenderen,
Antwerpen en de arrondissementen Brussel en Leu-
a ven, op acnvraeg der partyën, toe te laten dat er, in
de akten en pleidooijen, in al de zaken en rechlerlyke
gedingen gebruik gemaekt worde van dc fransche
tael. Ingeval de partyën niet eensgezind zyn, over
a 't gebruik der eene of der andere tael, dan zullen de
rechters, naer 'l grootste gemak en 't belangen der
a partyën beslissen. In strafzakc, zal deze vergunning
a niet mogen geweigerd worden, wanneer 'l zal bewezen
zyn dat de verdachten en belichten, die ze zullen vra-
a gen, de nederlandsche tael niet wel verstaen, mits in
a lusschen de rechters, die in de zaek uitspraek moeten
doen, het fransch machtig zyn. d
Men mag dus zeggen dat er, op 'l einde der regeering
van Koning Willem, in deze zaek. weinig te doen bleef;
het Gouvernement had er in gelukt hel misnoegen te beda
ren, waertoc hel besluit vau 1819 aenlciding gegeven had.
Het voorloopige Goevernement van't jaer 1830 nam,
den 16de november 1850, een besluit naer welkers luid
het den burgers toegelaten werd zich onverschilliglyl
van de fransche, de vlaemsche of de duilsche tael, in
hunne betrekkingen met het bestuer te bedienen, ooi
werd in artikel 4 bedongen Zoo zal 't ook zyn it
hunne betrekkingen met de rechtbanken of de beamb
ten des parkets, voor zoo veel als de tael, waervai
a zy zich willen bedienen, m civiele zaken, door dt
rechters en de pleitende advokaten, en, in penale
zaken, door de rechters, het openbaer ministerie en
ic de verdedigers verstaen worde.
Bepalen wy wel de geeslesgesleltenis op het oogenblil
dat het volkskongres geroepen werd,om over die kwestie
uitspraek te doen; wy hadden alsdan,zegt M. de leeraef
Allard, in de beöordeeling welke hy gemaekt heeft vat
't besluit van 't Hof var. Beroep van Brussel van 31
October 1863 (Karsman, Bclgiquc judiciaire, XXII, bladzj
82), wy hadden alsdan 1° volle tuelvryheid in de aktes
onder enkele handteekeiiing en in de betrekkingen der
burgers met het Bestuer 2° eene beperkte vryheid
voor de openbare akten en de betrekkingen der burgers
met de rechtbanken dcrwyzc dat niemand het recht
had van den openbaren beambten, noch den rechter
lykcn korpsen eene tael op te leggen welke die, waerj
voor partyen zich aenboden, niet machtig waren.
Het is in die stand van zaken dal de kwestie voor het
Volkskongres verscheen.
De oorspronkelyke tekst van Art. 23 der Grondwet
zegde
a Ilet gebruik der in België gebezigde talen is
fakultalief. Het acnnemen dezer schikking vernietigde
al de beperkingen der vroegere bes'uiten, en, diens-
volgens, zou meu deze niet meer hebben kunnen wedt iu
voege brengen dan door eene herziening der Grondwet]
In zitting van 27 december 1830, (Huyttens, l 1,
blad/.. 638 668). werd dit artikel door de beeren Baikcinj
en Devaux nader bepaeld. De eerste wyziging bestond
in bet byvoegen dezer zinsneé liet kan slechts dooit
v du wet, en, dut enkelyli, voor dc akten der openbarfl
overheid geregeld worden.
De tweede wyziging maekl liet slot van 'l art. 25 uit n
't zyii de woordenen voor dc rechterlijke zaken, M.
Devaux drukte zyn gedachte in deze bewoordingen uit
Myn inzicht is, zeide hy, de pleidooijen die men
moet vnj laten want meermaeis is 'l gebeurd dal een
voor zyne rechters gedaegde beschuldigde de tael
niet verstond waerin geph-tenWerd, en ongetwyfclif
ii zou hy liever de pleilingen in zyne eigene tael gehoord
hebben. Van eenen anderen kant, in de plaetsen waerj
er advokaten zyn, die vlaemsch en fransch spreken,'
zyn de advokaten die slechts deze laelsle tael allecd
spreken, aen de krakeelzucht blootgesteld van die
welke liever in 't vlaemsch pleiten; ik zou willen dat
men aen de wet het vermogen overliete van ten dezen
opzichte uitspraek te doen.
Ziedaer 't artikel 23 der Grondwet, in geest zoo wel
als in teksthieruit dat de wet het gebruik der in
Belgie gebezigde talen mag regelen dat voorwat de
rechlerlyke zaken en de akten der openbare overheidi
aengael, zy alleen de taelvryheid mag beperken dat,
om ze te beperken, er ccnc herziening der Groudwet
zou noodig zyn.
