Jaer. Zondag I ft Mei 1879.
VOLGENDE STATIËN:
üit Gent naer
"T ste
O
YZEREN WEG.— VERTREKUREN ÜIT AELST AlAER
VERTREKUREN ÜIT DE
I 'OLKSKAMRR.
ABONNEMENTPRYS6 FRANKS 'S JAERS. De inschryïiog eindigt met 51 December. ANNONCENPRYS, per drukregel: Gewone 20 cent. Reklamen fr. 1.00. Vonnissen op 5'- bladz.SO cent.
Moortzeelo, Sottegem, Geeraerdb., Enghien, Brainc-le»
Cornte 5.50 8.12E 8.58 11.18 2.20 5.40 6.59
Ü1T GZERAERDSBERGEN NAER
Maria-Lierde,Sotlegem, Moortzeele en Gent, 5.15 7.24
9.54 11.59 2.58 4.48 5.50E 8.21
uit Denderleeuw naer
Haeltert, Burst, llerzele, Sotteg. Audenaerde, Ansegero.
Kortryk, 6.17 0.00 9.01 12.55 6.C9 7.20
lit Sottegem langs denderleeuw naer
Aelst, (5.38 's Zaterd.) 7.49 12.06 0.00 5.00 7.48
uit Antwerpen naer St. Nikolaes, Lokeren en Gf.nt
4 40 7.15 8.50 10.55 2.05 3.50 6.35 9.15
uit Gent naer Lokeren, St. Nikolaes en Antwerpen
4.30 7.05 9.25 1<>.50 2.20 5.25 7.15 9.15
Uit Sottegem laDgs Erpe-Meire. 7.49 1.58 7.48
Dendermonde. 4-53 6-40 8-42 12-24 3-06 6-40 10.05
Lokeren. 4-53 6-40 8-42 12-24 3-06 6-40
Mechelen. 4-531 6-401 7-17d 8-12d Exp. !®2®3®kl. H-53d
1-04(1 Exp. 1' 2" 3' kl. 2-51(1 3-061 6-00d 6-40/
lO-OOd Exp. 1' 2* 3' kl.
Antw. 4-531 6-401 7-17d 8-l2d Exp. 4* 2° 3" kl. l-04dExp.
1®2° 3" kl. 2-51d 3-061 6-00d 6-401 10-06d Exp.
1' 2e 3® kl.
Brussel, langs Denderleeuw. 4 40 0-00 7-17 7-50 8-12E.
9-08 11-53 1-04 E. 2e 3* kl.2-51 O-OOExp. 2* 3® kl.
6-00 8-49 9-11 10-06 Fxp. 1' 2*3® kl. Des zondags
8,59 's avonds houdt stil in de Uissclienslaticn.
Leuven, Thienen, Luik.Verviers 4-40d 4-531 6-401 en 8-t2d
Exp te 2* 3* kl. 7-50d 9-08d (1 l-53d tol Leuven)l-04d
Exp. 1* 2" 3' kl. 2-51 d O-OOd Exp. 1" 2" 3® kl. 6-OOd 8-49a
10-06 Exp. 3 kl.
(1) Nota De letter 1 beteckenï langs Termonde en d
Gent, (5-00 's vrvd.) 7-59El®2*3®k 8-41 9-45 12-22 12-40
3-09 3-41 en Ó-CO E. 4®2® 3" kl. 6-12 6-40 8-54 Exp
1* 2e 3° kl. 9-36
Brugge, OosleDdc. 7-59 Exp.1® 2® 3® kl.0-00 9-45 12-22
12-40 3 41 en 0-00 E 1® 2' 3® kl. 6-40
Doornyk, Mouscron, Kortrvk, Ryssel [langs Gend) 8-41
12 22 12-40 3-09 3-41 Exp. 6-12 6-40
Doorn. Mouse. Korlryk, Ryss. (langs Alh) 6-00 7-50 11-53
0-00 6-00
Ninove. Gecracrdsbergcn, Lessen, Atb 6-00 7-50 8-12
11-53 2-51 0-00 6 00 9-11
Bergen, Quiévrain 6-00 7-50 8-12 11-53 2-51 0-00 6-00
Enghien Braine, Manage,Charleroy, Namen langs Geeruerds-
bergen 6 00 (-00 11-53 2-51 0-00 6-00
Sottegem, langs Erpe-Meire. 6.05 (-725 's zat12.30 6.02
letter d langs Denderleeuw.
Cnique Suuni.
NAER AELST UIT
Ath 6.49 10.30 1.30 4.09 7.58 9.05
Antw. 5.25 6,50 9,15 9.50 10.50 E. 1' 2® 3® kl. 12 la
3-15 E. 1°2°3® kl. 3-35 4 45 5.55 6.50 E. 1®2° 3® kl. 9.(0
Brussel 7.20 E.1®2'3®kl. 7.25 9.00 11.06 11 53 1.55 3.02
Dcszondags3,20 namiddag ;houdt stil inde tussehenslatien.
en 0.00 E 1*2" 3® kl. 5.01 5.55 7.05 8.15 E. 3kl. 8.20
Dendermonde 7.13 9.40 11.34 2.25 5.27 8.23 10.47
Geeraerdsbergen 7.27 11.08 2.07 4.50 8.33 9.41
Gent O.OOE 6 24 7.39 E 1® 2®3®kl. 8.09 10.59 12.31 E
1® 2® 3® kl. 1.55 0-00 E 1.2.3. kl. 5.06 8.09 8.18
9.33 Exp. 1® 2* 3® kl.
Lessen 7.09 10.50 1.50 4.29 8.18 9.25
Lokeren 6.35 9.01 10.54 1.49 4.53 7.50
Ninove 7.55 11.36 2.35 5.18 9.01 10.09
Oostende 0.00E 6.04 6.20E. 1 2 3 kl. 9.00 11.55 0.00
0 00 El® 2® 3® kl. 6.04 0.00 Exp.
AELST, 17 MEI 1879.
Redevoeringen uilgesproken door den acht
baren heer Woeste, Vertegenwoordiger
van ons arrondissement, in zittingen van
7 en 8 Mei 1879.
Beraedslaginy over de afschaffing der wet van
1842.
M. WOESTE. Ik bedank den achlbaien redenaer
die zich komt neêr te zetten, voor zync openhartig
heid.
Hy heeft ons de wezenlyke voornemens doen ken
nen van het deel der party dat lieden de liberale
denkwyzc geleidthet land zal het zich herinneren
en zien of wy gelasterd hebben.
Ik zal my niet ophouden by de kleii.e feilen ik zal
het onderwys der Kerk en zyne geschiedenis
niet verdedigen. Deze verdediging is geschreven op
al de bladzyden onzer instellingen. Ik zal my ook
evenmin onledig houden niet den Sl-Barlholonicus-
nachl en de Inquisitie.
M. WILLEQUET. '1 Is voorzichtig
M. WOESTE. Deze besprekingen kunnen op ha
ren tyd komen maer heden wil ik spreken over de
wel die dient herzien te worden. Onze tegenstrevers
zeggen dat de dry leden, die tegen de wet van 1842
stemden, voorzien hadden wat de wet zou worden
maer er moet vastgesteld worden dal geen enkel
dezer dry tegenstanders de oieeningen ondersteun
den die wy beden hooien uitdrukken.
Noch Verliaegen, noch Savart betwistten dat men
den gedsdicnsi en de zedeleer moest ondcrwyzcn.
De heer Delfosse, wiens inecningcn het meest de
tegenwoordige naby kwamen, verklaerde van zynen
kant dat het onderricht der zedeleer on ifscheidelyk
was van hel onderwys van den godsdienst.
De ipgensprekcnden erkenden dus dat men de hulp
der geeslelykiicid moest inroepen en ik ben gerech
tigd te zeggen dat hel ons voorgelegde ontwerp in
1842 geen enkelen byval zou ontmoet hebben.
Sedert hebben de verschillende elkander opvol
gende liberale ministers liet volgehouden wy ont
vangen de verklaringen van de heeron II. de Broue-
kereen Devaux dus zyn de meest gevierde mannen
der liberale denkwyzc acn de wet van 1842 trouw
gebleven zy hebben erkend dat do kindsheid niet
in het worstelperk der partyen mag worden ge-
piaelsldc kwestie van het onderwys moet worden
opgelost door den wetgever, handelende als vader
des huisgezins.
Zegde de heer Lebeau nietWy willen allen dat
het onderwys van het kind godsdienstig zy. Wie dat
zou betwisten, zou een brevet van zinneloosheid ver
dienen.
't ls onder den invloed van zulke gedachten dat
het verdrag van 1842 werd gesloten.
Indien dccatholyken de wet hebben gestemd, was
liet omdat do liboralen zich verbonden hadden waer-
horgen aen den godsdienst te geven.
Dc calholykc denkwyzc heeft hare verbintenissen
getrouw nagekomen, zy heeft de noodige gelden
voor liet opbouwen en meubeleeren der officiëele
scholen gestemd en, nu deze schier overal tot stand
zyn gekomen, wil men dit gedrag verbreken
Men heeft meermalen beweerd dal de geestelyk-
heid de wet van 1842 niet getrouwelyk had uitge
voerd.
Zy heeft overal, zegt men congreganistenscholen
geslicht die met do officiëele scholen in mededinging
moesten komen. Maer dat wordt haer door dc wet
niet verboden. En welk is, overigens, het getal der
vrye scholen naest dal der openbare scholen, en
waerin hebben de eerste de tweede kunnen nadeel
doon
Gy hebt ons deswege niets te verwvlen maer wal
wy u te recht verwyten inogen, is (lat gy, zonder ons
te raedplegen, het verdrag van 1842 hebt verscheurd
en dat gy de scholen, door ons onder bescherming
dier wet tot stand gebracht, wilt afschaffen.
Hoe is er dc liberale denkwyze toegekomen, om
het tegenwoordig wetsontwerp aen te bieden
Men zegt ons dat dc wet van 1842 ougrondwetle-
lyk was, en men vergeet dal die wet, uitgaende van
een oud-sekretaris van liet N3lionael Congres door
do heeren Rogier en Devaux gestemd werd, door
diezelfden welke reeds liet verbond van 1828 hadden
verbroken.
Maer de beginsels dier wet van 1842 zyn degone
van beroemde liberalen uit alle landen, van den heer
Cousin, in Frankryk, van lord John Rusclle en van
den lieer Gladstone, in Engeland.
Tydcns de beraedslaging wefden zekere schikkin
gen van het wetsontwerp van 1842 bevochten en ge-
wyzigd niet al de denkbeelden der leden van de
linkerzyde werden, wel is waer, aengenomen, doch
juist daerom verkreeg dc wet hel karakter cener
overeenkomst en werd zy door eene eenparige stem
ming bekrachtigd.
Moet zy hervormd worden, omdat zo aenlciding tot
misbruiken gaf? Maer onmogelyk is het dal ocne wet,
die in alle gemeenten van T land wordt toegepast,
niet tot eenigc misbruiken acnleiding zou geven
doch die misbruiken werden getemperd, dank zy
den geest van verzoening der partyen die tegenover
olkander stonden.
In de middensoklie werd aen dc regeering ge-
vroegd welke de vastgestelde misbruiken waren, en
van wege de regcering hoorden wy alleen holle
woorden. Dc heer Crombez kwam het gouvernement
ter hulp en deed de geschiedenis kennen van dc
onrechtmatige toeëigeningcu der geeslelykheid, door
dc daden acn te halen van den bisschop van Doornyk.
liet antwoord op die beschuldigingen is, dat de
bisschop van Doornyk zync medewerking verleent
aen het lager onderwys in de 435 gemeenten van
zyn bisdom.
Wel is waer, noemde het achtbaer lid de weige
ring van medewerking op te Doornyk en te Soignies.
Ik veronderstel dat dit juist zy. Daeruil zou volgen
dat er in de uitvoering der wet twee misbruiken ge
weest zyn.
M DE VIGNE. Wy zullen er nog andere aenha-
lcn
M. WOESTE. Wy zullen ze onderzoeken doch
Inddet gy er tien, twintig, dertig zelfs aengehaeld,
zouden die misbruiken dan de herziening reehtveer-
digen eener wet, die aen het land uitstekende dien
sten heeft bewezen
Doch de feiten, zooals de heer Crombez ze aen-
haelde, zyn onjuist. De meisjesschool die men te
Doornyk "wilde stichten, moest builen de wet van
1842 worden ingericht.
M CROMBEZ. lk heb hel tegendeel bewezen.
M. WOESTE. Men vroeg aen den bisschop, voor
deze school een byzouderen godsdienstlceraer, men
vróeg hem eencn priester acn te duiden.
M. CROMBEZ. Zooals dit geschiedt voor al de
3nderc gemeentescholen.
M. WOESTE En de bisschop antwoordde dat
hy geen voorrecht aen liet meisjesgestichi kon toc-
staen.
Sedert wed deze school, ontworpen in 1870, ver
anderd, zooals ecne beraedslaging van den gemtcn-
leraed, in 1871, liet bevestigt, en zy is niet meer
onderworpen acn het beheer der wet van 1842.
M. CROMBEZ. Dat i3 zeer juist.
M. WOESTE Wat waer is voor Doornyk, is ook
waer voor Soignies.
Heden, krachlens toelating van den heiligen stoel,
wordt het onderwys in de meisjesschool van Soig-
pies gegeven.
Bygevolg beslaet de eerste grief niet cn de tweede
is heel verdwenen Gelachlinks.)
De heer Gobiet heeft u zekere aenmalingingen van
het bisdom aengehaeld in het begin, toen de wel van
1842 in vooge werd gebrachtmaer wanneer hel de
toepassing geldt van eene zoo veel omvallende wel
als diegene, was eene wisseling van opmerkingen
onvermydelyk, cn hel kan gemakkelyk gebeuren dat
dc bisschoppen hunne rechten zouden hebben over
dreven.
Wat even waer is, wat erkend word door de dry-
jaerlyksche verslagen, dit is dal de bur^erlyue macht
niet al de aenmatigingen der geeslelykheid toegaf.
De onderwyzers, zegt men, zyn niet onafhankelvk;
doch zagen wy zc niet in congres vereenigen Zagen
wy den onderwyzersbond van de provincie Luik, in
eene ons toegesluerde petitie, niet veel verder gaen
dan liet wetsontwerp der regcering
Men zegde ons De leden der geeslelykheid die
toezicht houden over de openbare scholen, zyn soms
zeiven onderwyzers in godsdienstige scholen. Dal
feit bestael slechts in éénc provincie, West-Vlaen
deren.
M. BARA, minister van justicic. En in Hene
gouwen.
M. WOESTE. -- Wellicht zyn er enkele gevallen
in Henegouwen. Doch in hoeverre zouden geestelykc
onderwyzers van middelbaer onderwys dezulken
toch worden alleen lot toezichters van liet lager on
derwys benoemd by liet bezoeken der lagere ge
meentescholen, kunnen zoeken die scholen te bena-
deelen, ten gunste van hun eigen onderwys?
Wordt die herziening door de openbare denkwyze
gevergd Wanneer hebben dc huisvaders die ooit
gevraegd Zien wy niet dat lalryke liberale huisva
ders hel godsdienstig onderwys in do officiëele
scholen ontoereikend achten en hunne kinderen n3cr
de geeslelyke gestichten zenden, zoodanig dat in
zekere associatiën het vraegsluk behandeld is ge-
geworden, of die huisvaders niet uil haren schoot
dienden te worden buitengesloten
ls het in het belang van het onderwys dat gy de
wel van 1842 wilt veranderen Maer het onderwys
is onder haer beheer oneindig vooruilgegaen, en de
middensoklie heeft zeer wel voorzien dat de bevol
king in de scholen en in de uormaelscholen afnemen
zou. Zoodus zal overal, waer men geene vrye scho
len zal kunnen slichten, de onwetendheid voortgang
maken naermate het openbaer onderwys achieruit
gaeu zal.
Dus wordt gy niet geleid door dc begeerte om liet
openbaer belang te dienen. Gy lacl u door de liberale
associatiën, door hel meest gevorderde deel uwer
parly medeslepen niet door de werklieden die hun
ne kinderen ter school zenden, maer door degenen
die in het algemeen aen hunne kinderen de eerste
opvoeding in den school van het huisgezin geven.
Gy denkt er enkel aen, de geeslelykheid eene ne-
derlaeg te doen ondergacn, de partygeest in uwe
scholen te doen doordringen, ja, de jeugd voor tc
bereiden tot de staelkundige worsteling.
Zelfs, indien gy de wetlelykc nalio acn uwen kant
hebt, zooals gy beweert, zal ik u zeggen dat, in een
vraegsluk als het onderhavige, in een nalionael
vraegpunt gy de wcikmansbevolking.de huisvaders
zoudt moeten raedplegen, eerder dan liet wettelyk
land.
Maer hel is onwaer dat de kiezingen op die kwes
tie hebben placts gehad.
ilet is waer dal de heer Cornessc, te Maeseyck, in
eene redevoering er op beeft gewezen dal die her
ziening waerschyr.lyk zou gebeuren, en daerom is
het dat dc kiezers van Maeseyck hem naer deze Ka
mer hebben gezonden. (Men lacht, links.)
Gy hebt dc herziening van de wol van 1842 niet
aangekondigd vóór de kiezingen van 1878 gy hebt
de kwestie van Terneuzen, de nyverlieidscrisis, de
grieven der op pensioen gestelde officieren, al de on
tevredenheden die eene pariy, welke langen tyd aen
het bewind is, legen zich doel ontstaen, u ten nutte
gemaekt. (Men lachl andermaellinks.)
En dat is zoo waer, dat gy in mei van het verleden
jaer, geweigerd hebt uw programma openbaer te
maken gy hebt er u op toegelegd den Sylladus en
d« Encycklieken aen te randen.
Pas aen het bewind gekomen, is uwe eerste daed
met geweest dc herziening voor to stellen van de
wet van 1842 gy hebt begrepen dat eerst en vooral
bet kiezerslichaem diende herzien te worden, want
gy wist goed dal het kiezerslichaem, zooals het be
stond, u niet ondersteund zou hebben. (Prolestaliên,
links.)
En wanneer wy u heden, in tegenwoordigheid van
dit verminki kiezerslichaem, uitnoodigen om het land
over die schoolkwestie, die hel zoo hevig ontroert,
te raedplegen, dan zyt gy er vurvaerd voor
Want gy gevoelt dat dit kiezerslichaem, hoe ver
minkt dan ook, uwe ontwerpen veroordeelen zou
(Ja jarechts.J
Gy kent onze denkwyze in zake van onderwys. Wy
zyn de vyanden van hel onderwys niet. De doorluch-
tigsle pausen verklaerden dat de onwetendheid de
grootste der kwalen is. Dit is de leer der Kerk, en
ik moet hier niet herhalen al wat door haer verricht
werd om de onlwelendheid tc bcstryden.
Doch we zyn van gevoelen dal het onderwys, om
nuttig en goed te zyn, van de opvoeding niet kan
gescheiden worden, evenmin als de opvoeding van
den godsdienst.
De waerheid werd door alle g'oole mannen uitge
roepen. Sinds lang werd zy in Frankiyk erkend door
den heer Cousin, den vader van het ekleklismus.
In Italië zegde dc heer Sella ik breng my in geen
valsclien wacn omtrent den invloed van hel ondcr-
wvs deze is niets zonder den godsdienst.
To Berlyn hooren wy den ecrbiedwncrdigen keizer
Willem in zync hoofdstad, de aendaclu van den eer
sten magistract der stad op liet hoofdbelang van liet
godsdienstig onderwys vestigen.
Wat is, overigens, bei voornaemste doel dat de
school zich voorstelt Zy wil'wan het kind een man
maken, terzelfder tyd al zyne geestvermogens ont
wikkelen, terzelfder tyd zyn hart en zynen geest vor
men.
liet waren die gedachten welke in deze Kamer in
1840 cn in 1842 heersebten.
In 1840 verklaerde de heer Leclercq, in naem
zyner collegas, dat het kabinet op dien grond hot
lager onderwys zoude inrichten.
Zoo was hel programma van het liberael ministe
rie en hel heeft geene tegenkanting in deze Kamer ont
moet.
Eenf. stem, links En gy hebt het in den Senael
omver geworpen
M. WOESTE. Dc verklaringen welke in denzelf-
den zin werden gedaen by de algcmeene beraedsla
ging over de ivel van 1842, bobben geene enkele
tegenkanting ontmoetzy zyn het nog die liet karak
ter van openbaer onderwys bepalen, zooals wy het
willen behouden.
Heeft de wet van iS4'2 slechte uitslagen opgele
verd Ik wacht tot dal de linkerzyde het door feilen
bewyze.
Hel is waer dat de heer Crombez over twee geval
len heeft gesproken. Eerst heeft hy een uitstapje in
Frankryk gedaen, en ons gezegd De congreganis
tenscholen van Parys hebben de bevolking voortge
bracht die de Commune maekte. En daerom zoo men,
in België, de wet van 1842 moeten veroordeelen
Ik bewonder de logiek van het achtbaer lid, maer
versla ze niet.
T Is niet uit de congreganistenscholen dat de
stichters der Commune zyn gekomen. Deze werd ge
sticht door liet gespuis "der bevolking van geheel
Frankiyk, dat zich tc Parys had saemgepakt.
Overigens, zyn er nog andere dan congreganisten
scholen te Parys: op 140 lagere scholen, zyn 86
municipale scholen wereldlyk, en enkel 54 der con
gregatiën.
M. OL1N, verslaggever. - En vóór 1870
M. WOESTE. De verhouding was dezelfde t
M. BERGÉ. lil T geheel niet.
M. WOESTE. lk houd vol dal de verhouding de
zelfde is gy zult uwe cyfers aenloonen, ik verzeker
u dat de myne juist zyn.
Is het, overigens, met officieel bevestigd dat onder
al de boesdoeners der Commune, er slechts 17 leer
lingen waren der Broedersscholen
De heer Grombez zou rechtvaerdiger hebben moe
ten zyn. Hy had zich moeten herinneren dal in de
wedstrydeu van Parys, in deze laelste jaren gehou
den, de leerlingen van de scholen der Broeders,
1,148 pryzen hebben beliaeld, terwyl de leerlingen
der andere scholen er slechts 297 verkregen.
Zietdaer den uitslag var. dat onderwys der Broe
ders, dat onlangs werd geroemd door de achtbaersle
mannen van alle denkwyzen.
Stem, rechts Dal is juist
M. WOESTE De heer Crombez sprak over
schandalige feilen waervoor sommige broeders ver
oordeeld werden. Schoon met weerzin, volg ik hem
op dit terrein.
Volgens hem, moest men, omdat er in vrye scho
len eemge schandalen voorvielen, die openbare
scholen veroordeelen ingericht onder hel beheer der
wel van 1842 Nog eens, ik begryp de gevolgtrek
king van liet achtbaer lid niet. Niemand schandvlekt
die schandalen meer dan wy. De liberale party wendt
ze acn lot haer voordeelwy, wy lyden er onder.
Doch veroorlooft my cyfers acn te halen, lu Frank
ryk vindt men onder "de veroordeelden meer wereld-
lyke onderwyzers dan geeslelyke onderwyzers.
En wat zien w y in België Hel hof van assisen van
Gent heeft, in 1859, den gemeentcondcrwyzer van
llerzele veroordeeld lot zeven jaren dwangarbeid,
voor aenslagen op de eerbnerheid. In 1861 werd
door hetzelfde hof eene dergelyko veroordeeling uit
gesproken ten laste van den gemeentconderwyzer
van Swcveghem. Voor dezelfde feiten hebben de
rechtbanken van NeufchSteau, van Antwerpen, van
Dinant gemeenteonderwyzers veroordeeld.
M. JOTTRAND. Een van de door u aengehaelden
was een gewezen leerling van Bonne-Espérancc.
M. WOESTE. Daerui! zou ik kunnen afleiden (ial
hy in de openbare scholen bedorven werd.
Doch myne lyst is nog met geëindigd.
Gy zult my antwoorden, indien gy het goed vindt
doch laet my eindigen.
Werden nog voor aenslagen op de zeden gestraft
op 26 juni 1868, door het assisenhof van Arlon, de
gemeenteonderwyzer van Suirsch op 8 juli 1869,
door hel assisenhof van Gent, de gemeenteonderwy
zer van Sinay door hetzelfde hof, in 1870. een on-
dervvyzer van Lokeren in 1873, door het assisen
hof van Antwerpen, een gemeenteonderwyzer vac
Putte in juli van hetzelfde jaer, door het beroepshof
van Luik, een oitderwyzer van Villers-le-Sambon de
onderwyzer van Belle-Fontaine door de rechtbank
van Dinant.
M. JOTTRAND. Het was een leerling van Ma-
lonne (Gelach, links).
M. WOESTE. Op 6 december 1877, door de
rechtbank van Luik, de onderwyzer van Hoepertin-
gen
M. BARA, minister van justicie. In 'l geheel
M. WOESTE. In 't geheel vijftien. En ik bevestig
niet dat de lyst volledig zy (Uitroepingen, rechts.)
Zal ik daerom zeggen dat bet openbaer onderwys
niets wacrd is Zeker niet. Nochtans deed de heer
Crombez dit voor het congreganislenondervvys.
Werden door dien redenaer de verdiensten erkend
van de Broeders onzer scholen Neen. Hy zegde niets
van de onderscheidingen die zy op de tentoonstelling
van Parys verwierven. Hy zegde niets van hun
nen byval in de verschillige pryskampen die in België
geopend worden Van dit alles sprak de heer Crom
bez geen woord Ik benvd de laek niet die hy zich in
die omstandigheden heeft opgelegd. (Zeer wel,rechts.)
Ik laet dit ondei werp varen, dat ik maer aengc-
roerd heb tegen dank, omdat ik er toe verplicht was.
Dc school van 1793,die ganscb verwereldlykt was,
heeft aenlciding gegeven tot misbruiken die Porlalis
heift aengeklaegd.
Zulke school wa3 het niet die de wetgever van
1842 heeft willen herinrichten. Nu beweert men he
den, wel is waer, del men in 1842 de onzydigc, de
icrlandsche of hollandsche school, heeft willen tol
stand brengen.
Zou het voor een zoo magere uitslag zyn, dat men
die lange kruistocht legen de wet van 1842 heefl
ondernomen
Zoa hel zyn om van het tegenwoordig ministerie
zulke beuzelary te bekomen, dat bet vooruitstreven
de deel der liberale party onlangs zyne overtuiging
in zake van mililarismus en van kiesrecht heefl op
geofferd
Men beweert tegenwoordig dal hel enkel de ver
andering geldt van eenige onbeduidende wetlelykc
schikkingen. Dat is ecne taktiek. Men wil in liet land
de aerzelende personen geruststellen, men wil voor
al in den Senael eenige twyfelachtige stemmen win
nen. Van daer die schynbare gematigheid.
Dc achtbare verslaggever der middensektie heeft
ons by voorbeeld, aengaende den invloed van hel
godsdienstig gevoelen, bewogene klanken doen hoo
ren.
Maer men wacht zich wel al de schoone dingen,
die men in hel verslag der middensektie leest, in
amendementen om te zetten
En wanneer wy onze vrees loonen aengaende de
uitsluiting van het gebed en der kruisbeelden, ant
woordt men ons Laet aen het goevernement de
zorg over, deze bykwesliën te regelen.
0 ik weel dat dc achtbare lieer Frère eene rede
voering zal voordragen om te verklaren dal hy den
godsdienst uil de school niet zal sluiten maer is het
de heer Frère niet die een der vurigste partygangers
van de radikale oplossing is gaen opzoeken, om hem
aen hel hoofd van hel departement van openbaer
onderwys te plaetsen (Zeer wel, rechts
De overtuigingen van den heer Van Humbeeck zyn
oud. In 1864, in eene vryrnclselaerslogiezegde
hy.. (Onderbreking, links Wanneer hetgeen dat in
de logiën geschiedt van geen belang is, waerom ver
bergt men er zich, om te spreken? Waerom doet men
dc redevoeringen niet uitgeven die er worden uilge
sproken
M JOTTRAND. Zy zyn openbaer gemaekt, ver
mits gy ze kent
M. WOESTE. Gy zyt het niet die ze drukken
doelwy kennen ze by toeval.
Dus zegde de heer Van Humbeeck in 1864 dat, vol
gens hem, hel openbaer onderwys in volstrekten zin
en in den grond verwereldlykl moet worden, en ik
heb te veel vertrouwen in zync loyauteit om niet
overtuigd te zyn dat hy de nieuwe wet zal loepassen
wegens dc denkbeelden door hem over veertien joer
uitgedruktdacrenbovcn heb ik de verzekering dat
hy, in de redevoeringen die hy vroeg of laet in dit
debat (men grimlacht) zal uitspreken, zyne vrienden
deswege geruststellen zal.
De heer Goblet heeft, in eenen brief die over eeni
ge maenden in het licht kwam, aen het ministerie
verbod gedaen zyn ontwerp te wyzigen, hy heefl acn
de ministers verboden iels aen artikel 4 tc verande
ren, op straffe van acn de voorslrevendc liberalen
hunne vryheid van handelen weder te geven, en liet
achtbaer "lid komt ons daer even te horhalen wat hy
voor eenige maenden schreef.
Dus zeg ik te rechte dat het ministerie dc gevan
gene is van de radikalen. Protestutienlinks.)
Is zulk een spel, ik vraeg het, met beneden de
waerdigheid van eene regcering die zich eerbiedigt
Van den eenen kant legt men vredelievende ver
klaringen af, om de openbare meening en de nog
aerzelende senatoren aen zynen kant ie krygen an-
derzyds schryfl men eene radikale oplossing in de
wet
Niets wordt onder oogpunt van godsdienst in hun
ontwerp toegegeven En ik vraeg my af hoe de mi-
nisleriëele omzendbrief heelt kunnen doen geloovcn,
dat het maer een licht verschil betrof lusscben de
voorgestelde wet en die van 1842
Men zegt ons dat het wetsontwerp gelyk is, aen
dat, wat de heer Tcichmao verwekte daegs na de
revolvtie van 1830. Dat is eene dwaling. In hot ont
werp Teichman kwam geen enkel aen den gods
dienst vyandig gevoelen voor. Hy liet het gemeente-
lyk onderwys builen alle regeling. Dal was dus een
ontwerp van decernralisatie, terwyl gy heden een
ontwerp van buitensporige centralisatie hebt voorbe
reid.
En toch vond dal ontwerp, dat zooveel beier was
dan hel uwe, in deze Kamer geen enkeier. verdediger
en nauwelyks was het ministerie van 1S32 gevormd,
of M. Rogier benoemde eene nieuwe commissie om
een ander wetsontwerp te bereiden. Dal ontwerp
zegde in zyn artikel 2, dat hel godsdienstig ond<y-
vvys moest voorkomen op het programma. Dus is het
onwaer dal uw ontwerp datgene is van de opstellers
van het ontwerp van 1834; liet is zelfs niet gelyk
aen het ontwerp van 1832 dat zooals ik zegde door
al de leden der Kamer werd verstooten.
Hel is evenmin juist dal uw ontwerp aen hei ier-
sche stelsel gelykt. De paus en de icrschc bisschop
pen, geleid door de opgedane ondervinding hebben
beden formeel do zoogenoemde onzydige school
afgekeurd.
Ook had de paus, toen hy voorloopig toegaf dat dit
schoolsysteem geduld zou worden, lalryke voorbe
houdingen gedaen. Byzonderlyk eischte hy, dat al
de boeken die aen den godsdienst vyandig waren
van dc school zouden verbannen worden. Dal zoudt
gy heden met willen aennemen
Zooals bet daer is, wykt overigens het iersche sys
teem in vele punten af van dit wetsontwerp Er wor
den daer slechts nationale scholen gesticht in die
plaetsen, waer geene privaelscholen zyn.
Het behoudt den priester ten titel van overheid in
den raed van toezichthel neemt dc onderwyzers in
normaalscholen die een godsdienstig onderwys ge
ven en des zondags hunne leerlingen naer deze wc-
derkcerige kei ken leiden.
Hel in Ierland in voege zynde stelsel is gunstig aen
hel vry onderwys. Geelt ons dit regiem en wy zullen
een groot deel der beknibbelingen intrekken die wy
tegen uwe wet inbrengen.
Is het waer dat het stelsel, met hetwelk men ons
wil begiftigen, sinds meer dan dry vierden eener
eeuw in Holland heersebt, zonder lol ecne enkele
klacht aenleiding te geven
In 1866 werd door de hollandsche regeering het
godsdienstig onderwys aenschouvvd als een onal-
scheidbaer deel uitmakende van hel programma en,
te dien einde, vraegde zy de medewerking der leden
van de calholyke geeslelykheid.
Links Aen de verschillende belydenissen.
M WOESTE. In dc gedachte dus van de hol
landsche regeering, maekte het godsdienstig onder
richt deel van hët onderwys der jeugd en zy noodig-
de de ministers der verscheidene godsdiensten uit,
em dit ondenvvs in de scholen le geven.
M. FRÈRE ORBAN, miuister van builenlandsche
zaken. Even als de wet.
M WOESTE. In 't geheel nieter beslaet lus-
schen het hollandsch stelsel en hel uwe dit verschil:
dat de hollandsche wet van hel godsdienstig dog
matiek onderwys een voornaem deel van haer pro
gramma maekte, terwyl gy den leergang van gods
dienst tusschcn de niet verplichte leergangen rang
schikt.
lk voeg er by, dal volgens de wet van 1806, do
onderwyzer de christelyke deugden moest on*
derwyzen. Gebeden werden in de scholen opgezegd.
De onderwyzers moesten bewyzen van zedelykheid
leveren en een getuigschrift uitgaende van de paro
chie, de verzekering gevende van een goed gods
dienstig onderwys. Zietdaer dc school van dc wet
van 1806
Ook verwondert het my niet, in een verslag, dal in
1810 door twee fransche inspecteurs, de heeren Cu-
vier cn Noél, opgemaekt werd, den lof le lezen van
die scholen, waer de leerlingen eene opvoeding ont
vingen uitmuntend onder godsdienstig en zedelyk
oogpunt.
Dus was de school van 1806 de school niet die gy
tot stand brengen wilt, en de heer Thorbecke m^cht
met recht uitroepen dat dc school, ingericht volgens
de wel van 1806, enkel onzydig was by naem.
En noglhans klaegden de bisschoppen, reeds in
1815, over dc schikkingen die belrekkelyk het open
baer onderwys genomen waren. Men zegde dat het
dc dierbaarste belangen der catholyken opofl'eren
was, wanneer men die prys gaf aen een kctterschen
koning.
lk erken dat door de tegenwoordige wetten het
regiem der neutraliteit veld lieefi gewonnen maer
de byzoiidere scholen zyn talryk en de catholyken
hebben, voor hunne scholen, de v» ylieid der slich
tingen. In fcile zyn het meerendeel der hollandsche
scholen dogmatisch.
Ilcl is niet dal ik hel hollandsch regiem goedkeur;
indien ik in Holland was, ik zou hel bevechten. (Zeer
welrechts.)
Doch ik aerzel niet te zeggen dat, mocht ik kiezen
tusschcn de hollandsche wet en hel tegenwoordig
ontwerp, ik de hollandsche wel als eene wezenlyke
weldacd zou aenschouwen.
Aldus heb ik de voornaemste argumenten bestre
den, die de rogeering in voordeele van haer ontwerp
inroept. Nu moet ik nog bewyzen dat de ongods
dienstige school datgene is, welk uw ontwerp we-
zenlyk wil invoeren.
Ik vraeg morgen te mogen voortgaen. (Zeer wel
xeer welrechts. Spreker ontvangt de gelukwensclien
zyner vrienden.)
De zitting wordt om half zes ure geheven.
Morgen openbare zitting om 2 uren.
Zitting van den 8 Mei 1879.
M. WOESTE. - Gisteren, by hel eindigen van het
eerste gedeelte myner redevoering, zegde ik dat ik
my voorstelde te bewyzen dat de school, door het
wetsontwerp tot stand gebracht, noodzakelyk eene
antigodsdienstige school zou zyn.
