^MRHBSiS&SHBSiSESBSBaaSSKSaaSSSSSSS
oud myn man is schiptrekkerdo loon van myn
man is waukelbaer, er zyn gansebo weken dat by
zonder werk loopt.
Op de vrneg van den heer Voorzitter te willen
/.eggen tot hoeveel de winst van haren man weke-
lyks beloopt antwoordt getuige Wel, jongen (sic)
als hy werkt dan wint hy l a 4,5u l'rs ter week.
De getuigenis wordt niet voorgelezen en niet on
dericekend daer vrouw Pollaort niet geletterd is
11® Getuige. \erstraeten Jan-Antoonlandbouwer,
oud 47 jaren, landbouwer en lid van't Armbestuer
te Wichelen.
Voorz. Gy zyt gelast mei de bedeeling der
onderstanden van 't armbestuer, kent gy de inkom
sten van dit Bestuer
Gel. Ik weet niet juist hoeveel de zuivere inkom
sten van 't Armbestuer van Wichelen bedragen, hel
kan 7 ii 8 duiz. fr. zyn, macr weet hel niet wel
volgens myn gedacht is er eone som van 2200 fran
ken in de Begrooting uitgestoken om te dienen als
ondorstand.
Voorz. Zyn er geene veranderingen met den
twist der scholen in de bedeeling der onderstanden
gekomen
Get. Er is door 't Armbestuer besloten, in sep
tember 1879, dat de hulpsommen aen arme mensehen
gegeven, zouden verminderd worden de rede
ilaervan was dat op dien tvd van 't jaer, de behoeften
van de geholpeneu minder zyn ten gevolge van den
graen- en aerdappelenoogst. Deze maelregcl
vvordt algemeen genomen op dit tydslip des jaers.
Voorz Er zyn ons klachten legen u gedaen
persooncn wier kinderen naer de gemeenteschool
gaen, hebben verminderingondergaeri, tervvyl andere
persooncn wier kinderen de cathohekc school volgen
niet zyn afgetrokken
Get. De maclreget is algemeen geweesthy is
niet by uilzondering, aen de ouders der kinderen
die dc gemeenteschool bywoonen toegepast geweest.
Overigens zyn de boekon van 't Bestuer daer die de
waerlieid zullen doen kennen
Op do vraeg of doze welke geen land bewerken
ook verminderd zyn geworden, antwoordt getuige
Volgens myn gedacht, is er niemand op don builen,
boe arm ook, die geen stukje land met palaten
beplant.
Voorz. Hebt gy 'i bezoek niet gehad van de wed®
Buyl
De lieer Voorzitter legt aen getuige de klachten
uil die vrouw Buyl legen hem heelt gedaen doch cin-
delyk geeft hy lezing van de verklaring der gemelde
weduwe.
Gel. Dc vrouw wed® Buyl is my voor den winter
van 1879, komen vinden en heeft gcklaogd over dc
vermindering welke zy ondergaen had in haren
macndolykschen trokik heb haer niet gczcid dat
zy moest hare kinderen naer de catholiekc school
zenden ik heb haer voor oogen gelegd dat liet haer
belang was zulks te doen ik heb haer den raed
gegeven van den heer Pastor tc gaen spreken opdat
deze haer raed zou gegeven hebben, in haren toe
stand en niet om zyne toestemming af te smceken
voor 'l gene den onderstand aengaet, want hulp
verleencn met de gelden van 't Armbestuer is de
zaek van den Pastor niet. Volgens my, is de vermin
dei ing van hulp ondergaen door de wed® Buyl niet
veroorzaekl dooi de Schoolkwestie, ik denk nog
thans dat de schooltwist cr wol voor iets in is, macr,
dat de doordragende rede is geweest dat deze per
soon alsdan in eene betere gesteltenis was, dal zy
eigenaresse is van huis met locliting cn sta! waerin
haer zoon, die wever is, werkt en dal zy in gebruik
beeft, een stuk land van 9 aren, wacrvan zy, volgens
mync meening, den blootcn eigendom bezit.
M. Lippens vraegt aeu getuige, welke de buslacn-
middeien zyn der wed' Buyl en hoovce! aerdappelcn
op de helft van 'l land door de wed® Buyl gebruikt
kunnen grocienn, alsook hoeveel palalen er dagc-
iyks door 't huishouden der wed® Buyl worden ver
bruikt.
Gel. Volgens my kan die party land de helft
met palaten beplant, vyf zakken voortbrengen, de
andere helft kan met andere vruchten beplant wor
den, namelyk met graen, daerenboven genoot zy
doD loon van baren oudsten zoon, die wever is
en dien van baren tweeden zoon die leerjongen-
wever is by M. Van Herreweghe. (M. Van Ilerre-
weghe daerovcr geraedplcegd, verklacrl dat deze
tweede zoon, by hem als leerjongen in 't werk is,
sedert October 1879, dat zynon dagelykscbcn loon
wal min bedracgidan 50 c. daegs De getuige erkent
verder dat de vrouw Buyl den pacht van haer land
to betalen heeft, dal zy persoonlyk geen ander werk
kan verriehlten dan 'i huishouden, 't Was by myne
weel dat vrouw Buyl en geheel haer huisgezin van
den thypus zyn aengedaen geweest in den loop van
1879; 'l zyn wy die haer en dry van hare kinderen
io 't gasthuis te Wichelen hebben gesteld.
M. Dc Vigne. Hoeveel huishoudens waer kin
doren zyn die naer de gemeenteschool gaen wor
den cr ondersteund door 't armbestuer
Get Ecne.
M. De Vigne. - En hoeveel huishoudens waervan
de kinderen uacr dc calholieko school gaen 7
Gtl. Twee huishoudens. Er zyn op '1 oogeri-
blik maer twee huishoudens op mync wyk die onder
stand ontvangen, hel zyn oude mcnschen. Verder
verkiaert hy dal de schoolkwestie voor niets in het
verlecnen van onderstand komt.
Getuigenis wordt niet voorgelezen en geteekend
12* Getuige. Dc Druycker Francois, 48 jaer, her
bergier, in den Eügel, te Wichelen.
(Hy doet den eed)
Voorz Gy zyt bedeclcr van 't Armbestuer tc
Wichelen.
Get. Ja.
Voorz.— Wal iscrzoo gebeurd uit oorzakc van don
scbooltwist, met dc vermindering van onderstand
Get. Op eindo maend september 1879 of begin
October is de onderstand verleend aen de wed® De
Neef, opvolgenlyk verminderd van 20 franken, 15, 12
en eindelyk op 6, om de rede, dat er uil 't onderzoek
op dit tydstip gedaen, en voorgaendelyk door 't Arm-
bestuor gevolgd is, dat de inkomsten van dit huisge
zin aenzientyk vermeerderd waren. In den loop van
1878, trok do wed® De Neef voor haer en hare zes
kinderen 30 fr tor maend. Volgens my is de school-
twist voor niets in die vermindering er is tusschen
vrouw De Neef en mv geen kwestie van de scholen
goweest.
V. Gcliof ons te 2Cggen wat er gebeurd is tus
schen n en de vrouw Pollaerl
G Voor T geen vrouw Pollaerl aengaet, zy
heeft van wege 't Armbestuer groolcn onderstand
gehad, byzonderlyk in 1878 en begin 1879. Zy heeft
maenden gehad van 9 fr. maer in augusti 1879 heeft
zy maer 7 fr. ontvangen daer haren staet merkelyk
verbeterd was in september trok zy nog 5 fr., den
4 october zag ik haer voor de laeiste mael en alsdan
kreeg zy een frank en voordcr heb ik haer nimmer
gezien. Er is tusschen haer en my zoo min als tus
schen de vrouw De Neef en my over den schooltwist
gehandeld. De man van de vrouw Pollaerl is
achiptrokker, zy werkt in haer huishouden en maekl
spoelen voor hare twee zonen die wevers zyn.
Do heer Voorzitter geeft lezing van de verklaring
der vrouw Pollaerl.
Dc vrouw Pollaerl wedergeroepen, houdt hare
verklaring staonde cn zegt dat het wel zoo is dal
M. De Bruycker legen haer heeft gesproken. M. De
Bruyeker, van zynen kant houdt slaen al liet gene hy
hieibovcn heeft verklaerd.
Getuige vraegt hel procesverbaal zyner verklarin
gen tc mogen lezen, dit wordt hem tocgestaen en
icekent
Men gaet over tol de onderhooring der getuigen
van de gemeente
I.edc
13'Geinige. Van den Abeele Bernard, herbergier
te Lede, oud 68 jaer. (Hy doel den eed). Getuige zegt
wat hard te hooren.
Voor;. Weet gy wat er gebeurd is met de
schoolkwestie, en of de armmocslors niet zyn rond
gegaen om de ouders te spreken over de scholen
Gel. Ik weet van niets.
Voor». Weel gy of hebt gy niet hooren zeggen
dat de absolutie is geweigerd geweest aen de ouders
der leerlingen die naer de gemeenteschool gaen en
ook aen den gemeente-onderwyzer
Get. Ik weel van niets.
Voor:. Weet gy of men eenige persooncn be
dreigd heeft hunne kalandisie te zullen ontnemen als
zy hunne kinderen naer de gemeenteschool zonden
Get Ik weet van niets.
Voorz. Hebben de gcestelyken legen de wel van
1879 gepredikt
Gel. Ik heb niets gehoord ik ga alleen naerdc
kerk om te bidden
Het volgende wordt in T proccs-vorbacl geschre
ven getuige ondervraegd of hy niet weet of dc
armmecsters rond zyn gegacn om aen dc ouders 'e
spreken over de scholen, zegt dat hy er niets van
weethy voegt erby dal hy ook niets weet van ge
weigerde absolutie, van ontrokene kalanten, noch van
uilgesproken sermoonen, daerby doet getuigen ons
opmerken dal hv moeilyk hoort cn wal doof is.
14" Getuige. De Cremer Frauciscus, herbergier
en landbouwer le Lede, gehucht. (Hy doet den eed).
M. de Voorzitter doel zelfde vragen als aen vorige
getuige.
De getuigen verkiaert dat hy herbergier van stiel is
en dal hy hem byzonder bezig houdt met hel bedie
nen zyner kalanten in zyne herberg en met zyne stal
te bezorgen hy is dikwyls builen huize omdat l:y
wat overal moet zyn; hy iioudl zich weinig bozig mei
hetgene in zyne herberg gczcid wordt vooi zooveel
de rust niet* gestoord of getierd of gevloekt wordt
buiten dit weet hy niets te zeggen over den school
twist wacrmeö hy zich niet bezig gehouden heeft.
Overigens weet hy niets lo zeggen over den ofii
cieelen onderwyzer.
15° Geinige. Van Hauwermciren lienrikuiper en
herbergier, 57 jaren, woonende te Lede. (Hy doet
den eed).
M. de Voorzitter stelt aen getuige du zelfde vragen
als aen de twee vootige getuigen.
Hy verkiaert van niets tc weten, en er wordt
't volgende in 't proces-verbacl geschreven
De getuige verkiaert weinig of nieis gehooid tu
hebben van moeilykheden nopens de schoolkwestie
hy heeft wel oppervlakkig hooren zeggen dat cr
absolutie geweigerd is aen-zekere ouders, maer hy
heeft cr geen geloof aen gegeven verders heeft hy
in de Hoogmis, die hy alle zondagen bywoonl, over
dc scholen niet hooren preken macr allecnlyk over
evangelie on catechismus zyn zoontje gaet naer de
catholiekc schoolde twee oudere gaen naer de
middelbare school le Aclst. Voortvds ging zyn zoon
naer dc liberale of gemeenteschool,
Voorz Welke reden hebben u uwen zoon uit de
gemeenteschool doen trekken
6'ct lk heb myn zoon uil dc gemeenteschool
gelrokken, niet om byzondcre rede, macr omdat hy
by zyne schoolmakkers zou geweest zyn.
I6e Getuige. E. 11. Bral Picter-Jon-Baplist,
pastor te Lede. (Hy legt den eed af).
Voorz. Gelief ons te zeggen, M. de Pastor, of gy
bezondere grieven hebt tegen 't onderwijs of tegen den
onderwyzer van Lede.
Get. Dc getuige op 't punt van le weten of hy geene
bezondere grieven aen te halen heeft, tegen dc gemeente
school van Lede en persoonlyk tegen den onderwyzer,
antwoordt hel is my moeilijk dc eerste kwestie te beant
woorden, om rede ik de school niet bezocht noch de
boeken overzien heb, voor 't geen 't gedrag en dc zedelijk
heid van den onderwyzer betrcfl, heb ik geen klachten
tc doen
Proces verbacl wordt zonder voorlezing geleekcnd.
De zaek van Ho/stade wordl uitgesteld up donderdag
acht dagen, dus Donderdag 30 October de getuige moe
ten verschynen zonder nieuwe verwittiging en zy zullen
dubbele laks ontvangen.
Zitting van 23 September.
De enkwestkommissie is samengesteld zoo als gisteren.
Om 9 1/4 ure verkiaert de Yooratter de zitting geopend.
lr Getuige. Scheertinck Jan baptist onderwyzer to
Vte ekem.
Voorz. M. de onderwyzer gelicl ons te zeggen hoe men
u behandeld heeft by uwe inbedieningtreding te Vleckem
Gel. Van ambtswege benoemd als onderwyzer te Vlec
kem in December 1879. ben ik in bediening getreden den 27
April 1880 ik heb onmiddelyk te Vleckein van jonge en oude
de zelfde tegenkanting ontmoet als myn voorzaet, de heer
Jaek Ringoot. Ik kryg daer allecnlyk geene melk voor myn
geld, myne waterpomp is sedert dry weken gebroken, ik moet
myn water doen halen te Bambrugge men vervolgt my met
alle soorten van smaedwoorden en beleedigingen reeds heelt
de correctionnecle rechtbank van Dendei monde diesacn-
gaendc verscheidene veroordeelingen uitgesproken. Men roept
achter my foert met den geus weg met de geuzen
Voorz. Wat is er u voorgevallen uiet een peerd dat ge
diend heeft om uwe meubelen te vervoeren
Get. Op 17 Juli lest, ben ik met een gerydvau Bcrlacrc
naer Vleckem gekomen, dc koetsier lieert vergeefs op ver-
scliillige pachthoven klaveren voor zyn peerd gevracgd, hy
heelt zelfs daervoor tot vyf franken geboden men antwoordde
hem bv Van Ecekhout aen de kerk wy hebben geen klave
ren voor de geuzen. In eene herberg, 't Gemeentehuis van
Vleckem, waer de heer Burgemeester der gemeente tegen
woordig was, is er dacrovcr geklaegd, zonder dat iemand
daerop antwoordc.
Voorz. Er is nu nog eene andere zaek van een
lytuig en die voor de, correetionneele rechtbanken is gebracht
geweest
Get. Leden van mync familie waren op reis om my te
komen bezoeken, op 18* Juli II. als er een ongeluk aen hun
rytuig te Erondegcm naby Vleckem voorviel, bracht men hen
hulp met veel dienstwilligheid om den brancard te herstellen,
de eene met eene koord, dc andere niet een stuk yzer, maci
zoohaest deze persooncn vernomen hadden dat die reizigers
naer mynent kwamen, hielden zy niet allecnlyk op beliulp-
zaem te zyn, macr zy maekten los cn namen de voorwerpen
weg met de welke zy 't rytuig vermaekt hadden, en zy begon
nen de zelfde hierboven aengchaelde beleedigingen uit tc
roepen.
Voorz. Wat is de houding van den heer Burgemeester
ten uwen opzichte
Get. Dc heer Burgeracestci niet wie ik een gesprek ge
had heb, weinige dagen na myn aenkomen tc Vleckem, zei
my openlyk dat ik geen een scholier zou hebben zoo lang hy
Burgemeester zal wezen. Indcrdacd ik heb niet een leerling
in mync school.
Voor;. Is dc Burgemeester dc eigenaer niet der catli.-
school
Get. Ja, 't schoollokael staet op 5 minuten afstand van
zyn huis het is een oud gebouw, de school bcstaot uit eene
enkele plaets. De. Sekretaris der gemeente, Schockaert, is ook
eigenaer van 'f lokael cener vrye school lot Ottergcm.
Voorz. Gy sprackt daer zoo even van vonnissen uitge
sproken te Dendermondc, zeg ons op welke feiten zy betrek
hebben
Gel. Op 18 Juli, had aen leden van myne familie uitge
leide gedaen tot Erondegcm, by het naer huis keeren, ben ik
en myne vrouw omringd geweest eerst van twee a dry per
sooncn dan meer en meer tot vyflig toe, die standvastig rie
pen Gy moet dat zien, hein, geus, dat men zoo rond u
danst... Foert voor de blauwen Koert voorde geuzen en/...
Een ander feit is gebeurd op 50 April, naby de hofstede van M.
den Burgemeester, werklieden die op weg waren om by dezen
tc gaen eten, scholden my uit met de zelfde woorden. Daer ik
aen M. den Burgemeester myne klachten deed over den smaed
dien my my dagelyks acndeed, antwoordde hy my dat ik zoo
veel niet zou moeten uitwandelen bezondcrlyk met dc Flandre
libérale in de hand, de mcnschen kunnen dat hier niet ver
dragen, zegde hy my.
t oor:. Wat is cr gebeurd in de kerk is er tegen de wet
en u gepredikt
Gel. 't Is by myne kennis dat er verschillige malen
hevige predikatiën zyn gebeurd tegen de wet en bezonderlyk
tegen inyneii persoon, men zcidc dat men zich moest rnyden
van de mannen die schismatieke leeringen komen aenlccren
gy moet die mannen schuwen als de pest en met hen geen
gemeenschap hebben cn andere dergelyke woorden. Ik heb
dit zelf zes of zeven mael gehoord en alles opgeschreven.
De verklaring wordt niet voorgelezen.
2' Getuige. Van Wambeke Victor, burgemeester tot
Aelst.
Getuige weigert vooreerst den eed af tc leggen, doch na
eenen redetwist doet hy eindelyk den eed eu zegt:
lk vcrklaer als lid der Volkskamer aen niet ecne der ge*
stelde kwestie tc willen antwoorden de leden der enkwest
kommissie zyn dc mandatarissen der gansehe Kamer, en rncn
kan niet aennemen, dat de leden dor Jvamer die recht hebben
aen het enkwest tegenwoordig te zyn, en die dezelve mogen
onderzoeken, konnen gehouden zyn voor dc kommissie te ge
tuigen, zonder onder dc afhankelykheid dezer laetste tc stacn.
Ik weiger nog om eene andere rede te antwoorden, ik moetver-
PP'tCïAte.Ueiij dat nicil I»)' hier roept om uitleggingen of ande
re inlichtingen te geven aengaende f-itcn welke ik in de
Kamer heb aengcklacgd en die betrek hebben op de gemeente
Haeltcrt; deze veronderstelling is gestaefd op den brief welken
ik van wege de parlementaire kommissie.cenigen tyd geleden,
heb ontvangen en op den welken ik niet heb geantwoord. Lid
der Volkskanlcr blyf ik alleen rechter van 't gene ik er aen-
kondig, ten dien opzichte mag men vau my geene inlichtingen
eischen en my nog min ondervragen. Ik vraeg akte van myne
verklaring, alsvoren heen te gaen.
M. de Voorzitter doet M. Van Wambeke opmerken dat hy
't voornemen bad, hem te ondervragen op feiten, betrekkei)k
dc stad Aelsl en vraegt of hy blyft weigeren te antwoorden.
M. Van Wambeke antwoordt dat hy stellig weigert verder te
spreken.
5' Getuige Ringoot Jaek-Clément, hutp-onderwyzer le
Aelst. (Hy doet den eed.)
Voorz-, Gy zyt voorgaendelyk onderwyzer geweest tc
Vleckem, zeg ons hoe cn wanneer gy benoemd wierd en wat
is er voorgevallen
Get. lk ben in October 187;». by interim cn van ambts
wege, ondcrwyzer benoemd te Vleckem, den dag dal ik daer
aenkwam, 23 October 1879, was de Burgemeester afwezig,
ik wende my naer den Schepen De Lantsheere, om een loge
ment te bekomen de eerste persoon tot den welke wy ons
gewend hebben, en die 't Gemeentehuis houdt, weigerde. Men
heelt my later gezeid dat gezegde herbergier voor rede van
zyne wrigering gegeven luid, dat hy geen logement voor geu
zen had. Door de tusschenkomst van Schepen De Lantsheere
kon ik logement in eene herberg, de Groene Wandeling,
bekom. u. Later vernam ik vail M. De Lantsheere, die my dit
vertelde in tegenwoordigheid van den cantonalon Inspecteur
van Wist, Ven Hauwermciren, dal Burgemeester De Clip-
pele den zelfde, avond, zegde, dat ware hy tegenwoordig ge
weest, li), dooi zynen invloed, eene tweede weigering zou
bekomen hebben. Eenige dagen nadien als wanneer de her
bergier en zyne vrouw een gesprek liadde.ii gehad niet den
Burgeiucesteizegde men my myn logement op en ik was
gedwongen te Zonnegem te logeren.
Als ik te Vleckem aengckonien ben w as 't schoollokael be
trokken door den catholiekon onderwyzer, die het den zelfden
dag ontruimde ik stelde den Burgemeester een bericht ter
hand, de opening der school acnkondigende en tevens behel
zende eene aenlieveling van de school, met verzoek van het
door den veldwachter, op de gewoone manier, des zondags na
de mis, tc doen acnkondigen hy weigerde stellig zeggende
dat hy de nieuwe w et kende, dat zy een slecht doei had, dat
de oude wet goed was en niet diende veranderd te worden
later vernam ik dat de Burgemeester de opening der geni.-
school op eene zonderlinge vvyze had aengekondigd met te
zeggen, dat hy de deuren der school zou opengesteld hebben
voor de leerlingen die niet zouden komen.
Voorz. Welke schoolmeubelen zyn er verdwenen.
Get. Als de gom.-school geopend wierd, was een groot
deel der schoolmeubelen verdwenen namelyk, het crucifix,
een schryfhord, de telraeni, boeken, leien en andere scliool-
behoeften. Het crucifix is ten gevolge myncr klachten, eenige
dagen nadien, teruggebracht. De andere voorwerpen zyn niet
vervangen geweest. De Burgemeester verklaerde rny dat de
teliacm cn het sthrvfbord eigendom waren van den uiltredcu-
den onderwyzer 'k heb ook naer dc boeken gevraegd die den
eigendom van dien onderwyzer niet konden zyn, ik kreeg
enkel tot antwoord dat het gocveniement voor 't jaer 1878-79
geene boeken gezonden had. De vroegere onderwyzer van de
gem.-school was M. Van Bockstael, die overgegaen is naer de
c.ith.-school, en die nog lessen gaf in 'l lokael der gem.-school
als ik te Vleckem ben toegekomen.
Voorz. Hoe en door w ie is de eatli.-school geopend V
Get. De cath.-school is in November 1879 plechtiglyk
ingehuldigd de Burgemeester was aen 't hoofd van den stoet,
achter 't beeld van den H. Aloisiusen droeg op eene zichtbare
wyze, bon-a zyne klcederen. den drykleurigcn sluier van
burgemeester, lie kinderen zongen: ze zullen haer niet hebben
de schoone ziet ran 'l kindDes middags was er ten zyneu
huize een groot feestuiacl, waci ter iaf.-l uitgenoodigd waren,
de leden van den Gemeenteraed, den catliolieke onderwyzer,
en de Gcestelyken van de omliggende gemeenten, alsook
eenige Burgemeesters en Schepenen van naburige gemeenten.
Het is my bekend, dat, buiten den schepen De Lantsheere,
de geheeie Guineenteraed het eetmael heeft bygewoond. Bur
gemeester De Clippele is eigenaer van 't lokael der cath.
schoolt is een oudgebouw waervan de eene helft dient
voor school en die bestaet uit eene enkele kamer, de andere
belli wordt dooi bezondere persooncn bewoond.
Voorz. Weet gij nog iets
Getuige. De heer Burgemcestci raaekt gebruik van al
zynen invloed om «ie gemeenteschool te ontvolken, aldus ze
kere leerling met naem Maximitiacn De Jaeger was in myne
school gekomen en zeide my dat zyne ouders daerin ten volle
toestemden, des anderdaegs, volgens hetgeen de broeder van
den leerling my verklaerd heeft, is de Burgemeester de ouders,
in hun huis, gaen aenspreken en de jongen is niet meer ge
komen.
Voorz. Wat is er nog
Getuige. De vrouw die my herbergde ging den avond I
dat ik aengekomen ben, bv eene gebuei vrouw om wat melk,
deze vroeg haer ol het voort; aer was er by voegende dat zy het,
in dit geval, geerne zou gedaen hebben, maer was het voorden
geus zy voor hem geene melk had.
Persooncn die voor my genegenheid hadden, en by welke
ik van tvd tot tyd iets genoot, hielden dit niet zorg verdoken
uit vrees dat de Burgemeester of Pastor het zouden geweten
hebben. In den loop van den winter, in November, had de
vrouw, bazin uit de heiberg de Engelen, my wat hout en
kolen geleverd, dit kwam ter oor van den Pastor die ze in
zyne pastory by hem deed komen en haer zeide dat hy wel
hoopte dat zy dit niet meer zou gedaen hebben, datzyzieh
daerdoor ingetogenheid van zonde stelde, dat ik daer te veel
was, en dat ik van de parochie zou gemoeten hebben, indien
zy zoude uicdegeholpen hebben. De waordin uit «dc Engelen»
heeft my dit gezeid in tegenwoordigheid van den cautonalcn
inspecteur.
Voorz. Wat weet gy nog
Getuige. - De Burgemeester is bczonder machtig in dc
gemeente, hy is zeer ryk cn men vertelt dat hy een pluiinke
op zynen hoed >tclt omdat zyn broeder aciondisscments-koin-
missans te A.-lst is; hy is algemeen gevreesd ener zyner maer
weinig in de gemeente die aen deze vrees ontsnappen liet
minste wat 11 gebeurd wordt hem onmiddelyk overgedragen.
Het volgende is cr 't bewys van In Januari lest, was ik in
't huis geweest waer ik eerst gelogeerd had, den dag dat het
verkenskeriuis was, alhoewel ik daer aen tafel niet geweest
ben, wierd de Burgemeester onmiddelyk verwittigd van mync
tegenwoordigheid en, zoo men my gezeid heelt, kwam hy
nog den zelfden, avond in de herberg en zei al schimpenden
aen den bacsZoo, zoo, geaenveerd geuzen aen uwe tafel
Voorz. Ga voort, getuige
Get. Om u een gedacht le geven van dc gevoelens der
gecstclykhcid ten inyncn opzichte kan ik u zeggen dat de
jongman die my soms kwam bezoeken en die den bynaemd
draegt van Tobbens Stien, wanneer hy ter biecht ging, uitge
steld wierd en dit allecnlyk omdat by my bezocht had een
andere met w icn ik, in 't voorbygaen, een goeden dag wisselde
en een woord klapte, werd aengesproken door den Pastor, die
hem /.ui 't schynt dat gy goeden vriend zyt met den geus, gy
moet die menschcn gerust laten en voorbygaen. Dc man die
my dit vertelde maekte de opmerking dat aenhoorde hy den
Pastor hy my zoude moeten laten voorbygaen gelyk 'nen hond.
De getuigenis wordt niet voorgelezen en geteekend
4® Getuige. Dooreman Hypoliet- Victor, geneesheer tot
Oordegem. (Hy doet den eed.)
Voorz. Gelief ons te zeggen wat cr gebeurd met den
schoolstryd V
Gel. Voor de nieuwe wet op 't nnderwvs, had de gcm.
school de volle gunst van den heer Pastor,zelfs zegde hy in de
kerk, dat geene kinders tot dc eerste communie zouden toe
gelaten worden ten ware zy ten minste 2 jaer in dc gem.-school
zouden geweest hebben. Ten gevolge der promulgate van
de schoolwet, veranderde de houding van den Pastor ten
volle hy predikte dat de schoolwet 't werk was van 67 revo-
lutionnairs.franeinaeonsen sloebers. Hy las ook een gebedeken
af die in alle kerken gebeden wierd hy kondigde ook aen,
verschelde keeren, in de preekstoel dat de absolutie zoude
geweigerd worden, aen alle ouders die zouden hunne kinderen
aen de olitc.-school toevertrouwen, aen de leden van 't school-
komiteit en aen alle persoonen die de school zouden recht
streeks ondersteunen hy schreef my persoonlyk eenen brief,
welken ik hier neerleg om aen dc stukken van 't schoolonder
zoek gehecht ti worden, by welken hy my, uit voorzorg, liet
weten dat ik tol de II. Tafel niet mag naderen want dat de
Dienaers van het II. Sacrament vei plicht zyn my over tc gaen.
Het is my bekend dat de grootvader van eenen leerling der
gem.-school, man van 80 jaer. verwittigd is geweest dat hy
zich niet moes! aenbieden om zynen pasclien te houden, dat
hy de absolutie niet zou gekregen hebben om rede zyn klein
kind naer de gein.-school gaet; de moeder van 't kind had
insgclyks van den biechtstoel verzonden geweest. Er is nog-
thans aen te merken dat er twee persoonen zyn waervoor er
eene uitzondering bestaet, namelyk den liulponderwyzer en
den ontvanger der contributien, voor de eerste schynt de rede
te zyn dat hy geweigerd heeft de lessen van catechismus te
geven in de "school.
lk weet ook dat zekere leerling der norniaelschool te Gent,
die tc bicclite gegaen was in eene andere parochie en zich
aenbood aen de communictafel, door den priester is voorby
gegaen op een teeken van den kosterdit is my verteld dooi
den jongeling zelve.
Voorz. Wat weet verder, M. Dooreman
Gel. Ter gelegenheid der geboorte van den tienden zoon
van eenen armen ezeldryvcr met name Nicodemus Van Impe
was er eene kleine feest op handen de-vader had opnieuw
ecne gratificatie van Z. M. den Koning ontvangen. Men was
voornemens 't kind met zekere plechtigheid te doopen, twee
notable persoonen der gemeente waren aeiigeduid voor peter
en nieterdaegs vóór den doop kwam de Pastor vergezeld
van den koster ten huize van Van lmpe. hy vroeg of hv 't kind
eens mocht zien mén stelde het hem voordc pastor liaelde
een fleschje water uit den zak, de moedei dacht dat liy 't kind
verzekerde, wanneer des anderdaegs Van Impe gaen vragen
is,op welken dag en tier 't doopsel zou kunnen plaets hebben,
antwoordde de Pastor hem 'I is niet noodig, 't kind is reeds
gedoopt. De kinderen van Vau lmpe, zyn leerlingen in de
gemeenteschool.
Voorz. M. de doctor zoudt gy ons kunnen zeggen wat
de bevolking is van de scholen voor en na de wet
Gel. Dc bevolking van de gem.-school was in October
1879 van 70 mannekens eu 6') meisjes ongeveer. Rondden
paschtyd is het getal gevallen voor de mannekens op in dc
vyfiig cn voor de meisjes in de 40.
Voorz. Is er drukking door 't armburcel uitgeoefend
Gel. Hy weet niéts stellig de onderwyzer weet dit
beter.
De verklaring wordt niet voorgelezen en geteekend.
Getuige. Borremaiis Alfons, zonder bedryf. sekre
taris van 't sclioolkomitcit tot Oordegem.
Voorz. Wat kent gy over den stryd der scholen
Getuige begint zyn verbad, doch de lieer Voorzitter onder
breekt hem en /egt d.il zyne verklaring de /elfde is van M.
Dooremau, voorige getuige"en geert lezing der verklaringen
van M. Dooreman.
Voorzitter vraegt of die verklaringen hem bekend zyn cn ol
liy ze bevestigt Getuige antwoordt, ja doch allecnlyk weet
hy niet op 2 of 5 leerlingen na de bevolking vast tc stellen.
Voor:. Weet gy nog iels anders
Gel. Hy weet dat er in de gemeente Oordegem een erge
drukking bestaet van wege catliolieke eigenaers tegen de ge
meenteschool, geen ouder die goederen in gebruik lieert
aen catholiekc eigenaren toebchoorciule, /ou durven anders
doen dan zyne kinderen naer de ealh.-school zenden eén die
liet gewaegd lieert zyi.e kinderen naer de gein.-school van
Smelledc, naburige parochie, te zenden is my komen zeggen
dat hy is bedreigd geweest en hy is zeker dat liy tegen kerst
dag aenstaende opzeg zal krygen hy verzocht my te tiachten
hem ander land te bezorgen. De zelfde dwang beslaet te Oor
degem van wege 't armbestuer, nogthuns zyn de bezondere
feilen inoeilyk te beuyzen bet huisgezin Lelievre is arm
voorhals genoot liet onderstand van wege 't Bureel van Wel
dadigheid, zoo verklaerde my de vrouw Lelièvre. De kinderen
volgen de lessen der gem.-school wanneer vrouw Lelièvre
zich gewend heeft tot den armnieestcr Bogaert heeft hy ze
weggezonden zonder hulp om rede hare kinderen leerlingen
der gein.-school waren. Er volgt uit een gedrukte acnkondi-
ging waervan ik hier een exemplaèi" neerleg dat dc lieeren
Van den Dorpe en De ('.oen de twee schepenen van Oordegem,
leden zyn van 't eath.-sclioolkoniiteit.
Verklaring wordt niet voorgelezen en geteekend.
De zitting om 1 uer geheven en zul om 5 uren hernomen
worden.
l>e getuigen van Aelst zullen heden niet aenhoord worden,
zy worden rei zocht later te vei schynen op dag en uer dat
lien, by aenbevolen brief, zal aengekondigd worden.
Zifting van den namiddag.
Om 5 uren wordl de ondervraging van de
getuigen hernomen.
Getuige. t e Dorre Isidoor, gemeente-on
derwyzer tot Oordegem.
Voorz. Gelieft ons te zeggen, M. De
Porre, wat ge weet over den twist en dwang
in uwe gemeente betrekkelyk de schoolwet
Getuige geeft zyne verklaring al juist alsof
hy eene redevoering hield die hy zeer wel van
buiten geleerd heeft. Een canarievogel die men
3 jaer lang op een orgeltje heeft geleerd zou hel
niet beter doen.
Er wordt geakteerd Dc hevigste tegenkanter
der wel op 't onderwys was wylen den heer
De Vreese, pastor van Oordegem de wet was
nog niet gestemd alswanneer men voorzeide
in hevige sermoonen dat het onderwys zou
goddeloos zyn, van slechte hoeken voorzien,
dal het Christusbeeld zou verdwynen, dat er
noch catechismus, noch gebed aen de scholie
ren zou geleerd worden, dat bet gansehe on
derwys zou gevaerlyk en verderflyk voor de
kinderen zyn. Als do wet gestemd was, wierd
or op den predikstoel aengekondigd dat zy
't werk van 67 sloebers, revolutionairs en
francmacons, en overgaende van 't woord lot
de daed, ging men onmiddelyk over tot inza
melen en rondhalen van geldon de onder
pastor maekte daer bezonder zyn werk van,
hy zocht iedereen en voornamelyk de llauw-
geestigen le overtuigen dat de scholen slecht
zouden zyn het wordl in de kerk bekend
gemaekt dat er geen absolutie te verkrygen
zoude zyn, noch voor ouders, die hunne kin
deren in olïicieele scholen zouden zenden,
noch voor 't onderwyzend personeel, noch
voor schoolkomiteilen, immers voor niemand
die het zyne zoude bybrengen tot den bloei
der gemeentescholen. Deze stryd ging alzoo
onafgebroken voorttegen Paescheu nogihans
wierd hy nog heviger, pastor De Vreese, zeide
dan ik weet dal er zyn in deze gemeente die
met myne woorden den spot dryven maer zy
zullen niet meer lachen alswanneer zy op hun
sterfbed liggende myne hulp zullen alstneeken.
In Maert 1880, kreeg ik van den heer Pastor
eenen brief door weiken hy my verwittigde
dat de sacramenten my zouden geweigerd
worden myne vrouw vroeg alsdan schriftelyk
of de maetregel haer toepasselyk was en cr
wierd haer bevestigend geantwoord, lk leg die.
dry brieven in uwe handen neder.
Voorz. Gy zegt dat alsdan met Pa-
schen 't getal uwer leerlingen verminderd is
kunt gy ons eenige cyfers aenhalen
Gel Voor 1879 was ik reeds gemeente-
onderwyzer lot Oordegem het getal leerlingen
was alsdan van 140 tot 150 na het aenkomen
der nieuwe wet waren er maer 44 jongens
meer, dit getal klom nogihans op in Decem
ber 1879, had ik er 70 en met Paeschen 1880
was het getal opnieuw gevallen op 30 jongens.
Sedert hel aenkomen van eenen nieuwen
Pastor is de stryd even hevig gebleven ik
weels niets te zeggen van den dwang uitge
oefend door eigenaers op hueraers, maer,
voor 't gene 't armbestuer aengaet, weet ik
iets byzonders op 2 december 1879, zeide
my de vrouw van Nicodemus Van Impe, dat
zy aen 't Armbestuer onderstand gevraegd had
gelyk in 't verledene en dat de heer Leo De
Bruyn, gemeenleraedslid, aen hare zusiers
gezegd had dat zy. vrouw Van Impe, op gee-
nen onderstand meer mocht rekenen, dat zy
zich moest richten tot de persoonen waer
hare kinderen naer de school gaen. De onder
wyzer der cath.-school bezit geen diploom
hy is slechts twee jaren in de normaelschool
van St-Nicolaes geweest, waer hy zyne studiën
niet heelt geëindigd. Men heeft hem van de
normaelschool genomen om hem, in de ge
meente, onderwyzer te maken.
De getuigenis wordt niet voorgelezen en
geteekend.
Getuige. Leotiia Haes, onderwyzeres te
Oordegem.
Voorz. Gelief ons te zeggen hoeveel leer
lingen uwe school telt
Van ambtswege benoemd in April 1880 was
het getal myner leerlingen rond Paschen 55,
nu heden is 't op 35 gevallen.
Ik weet dat er dwangmiddelen gebruikt zyn
tegen de gemeenteschool, doch weet geen
bezonder feit aen te duiden met den pasch
tyd is de absolutie my voorop geweigerd, door
eenen brief, van den heer Pastor De Vreese,
bevattende dezelfde bewoordingen als de brief
aen den heer De Porre die gy my komt voor
te lezen. Zy heeft geene grieven le doen ken
nen of klachten uit te brengen.
Getuige. De Clippele Benjamin, Burge
meester te Vleckem. (Hy doet den eed.)
Voorz. M. de Burgemeester gelief ons te
zeggen welke uwe genegenheid is voor de wet
van 1879.
Gel. Als christen ben ik gehoorzaem aen
myne gcestelyke overheid, als Burgemeester
eerbiedig ik de wet. (Bravo geroepen.)
Voorz. Er zyn ons hierover verschillige
dingen gezegd, namelyk als de onderwyzer
van ambtswege is benoemd, ontbraken cr
boeken, een telraem en een schoolbord waer
zyn die gebleven
Gel. De onderwyzer van ambtswege
genoemdheeft my klachten gedaen dat
er in de school; ontbraken een crucifix, een
telraem, een zwart bord, andere schoolmeu
belen volgens my, behooren die voorwerpen,
namelyk, een crucifix, een zwart bord, een
telraem, persoonlyk toe aen den lieer onder
wyzer Bocksial.
Er wordt verder geacteerd Op onze aenmer-
king dat een onderwyzer slechts van ambts
wege kan genoemd worden 40 dagen na dat
de gemeen teraed geweigerd heeft tot de be
noeming over te gaen en dat het zonderling
is, dat de heer Burgemeester toegelaten heeft
dat de catliolieke onderwyzer nog die 40
dagen gebruik gemaekt heeft van 't gemeente-
schoollokael, antwoordt de getuige Ik wist
niet met zulks toe te laten ik de wet te builen
ging.
Voorz. Wat is er van de boeken gewor
den
Get. Ik errinner my niet dat de nieuwe
onderwyzer my zyn beklag gedaen heeft dat
boeken ontbraken. Ik weet en erken dat die
boeken den eigendom der gemeente waren.
Voor 't geen 't crucifix aengaet, sprak ik den
gewezen onderwyzer aen hy zeide my dat
het zyn eigendom was en hy er het gebracht
had ik bevool hem alsdan het zelve wederom
te plaetsen 't geen gedaen werd. Ik ben eige
naer van hel catliolieke schoollokael.
Voor. Er zyn daedzaken voorgevallen
met de inhuldiging der catliolieke school, die
moeilyk overeen te brengen zyn met den eer
bied dien gy zegt voor de wet te hebben. Gyzyt
op de inhuldiging verschenen met uwen dry-
kleurige» sluier aen
Get. Hel is waer dat lydens de inhuldi
ging van de cath.-school, er eene plechtigheid
heeft plaetsgegrepen en dat ik ten myne huize
een eetmael gegeven heb aen myne beste
vrienden, en waeraen ik uitgenoodigd had de
Gemeentel aedsledenden onderwyzer der
vrye school, cn de geestelykheid van dry
gemeenten, 't Is ook waer dat ik den stoet heb
bygewoond bekleed met myn burgemeesters
sluier, ik heb zulks gedaen omdat ik denk
gehandeld te hebben als vryen burgerde
grondwet zegt dat het onderwys vry is (Ge
roepen van Bravo De Voorzitter verwittigt
dat hy de ruststoorders zal doen buitenzetten
indien dit zich moest vernieuwen.) in alle
plechtige omstandigheden verschyn ik met
mynen drykleurigen sluier, ik denk dat de
inhuldiging van de nieuwe school iets zeer
belangryk is voor de gemeente. Er is voor de
gemeenteschool geen plechtige opening ge
weest om rede er geen één leerling was en
dus er geene gelegenheid toe was. De
onderwyzer der gem.-school heeft my eene
aeukondiging ter hand gesteld in de welke de
opening van de ofTicieele school bekend ge
maekt wierd en die eenige aenbevelingen be
helsde voor deze hy verzocht my tevens het
bericht en aenbeveeiing op gewoone manier
des zondags na de mis door den veldwachter
te doen openbaren, ik heb daerin toegestemd
voor wat 't openen van de school betreft, maer
ik heb geweigerd de aenbeveling le doen uit
lezen in 't openbaer omdat die aenbeveling
strydt tegen myne gevoelens en tegen die van
geheel de gemeente. Voormy, is de gemeente
school niet iets dat belangryk is voor de ge
meente.
Ondervraegd op 't punt van te weten of hy
geene voetstappen gedaen heeft hy den baes of
bazin a der Groene Warande, om van hen te
bekomen, dat zy den onderwyzer logement
zouden geweigerd hebben, antwoordt de getui
gen dat het valsch en hy daer tegen protesteert.
Het is ook valsch dat hy op zekeren dag in de
zelfde herberg zou gegaen zyn om te vragen of
de baes niet beschaemd was eenen geus aen
zyric tafel le aenveerden.
Voorz. M. de Burgemeester is het u niet
gebeurd, dat gy soms bezoeken deed by de
ouders om leerlingen te werven voor de catho-
lieke school
Get. Ik heb allecnlyk geen dwang gebruikt
om leerlingen le werven voor de catholieke
school; ik heb zelfs geenen voetstap gedaen by
hoegenaemd geene ouders opdat zy bun kind
naer de catliolieke school zouden zenden
bezonderlyk loochen ik datikdeouders vaneen
leerling De Jager zou aengesproken hebben.
Ondervraegd of 't waer is dat hy aen den
onderwyzer gezeid heelt dat hy zou maken
dat hy geen enkel leerling ooit zou hebben,
antwoordt de getuige dat hy dit niet gezegd
heelt, maer wel aen den onderwyzer voorzeid
heeft, dat hy geloofde, dat hy, onderwyzer, in
zyne school niet een leerling 20u gehad heb
ben.
Voorz. Hebt gy eenige grieven in te bren
gen tegen 't gedrag en tegen de zedigheid van
den onderwyzer of zynen voorzaet?
Get. Neen, M. de Voorzitter.
Ondervraegd of hy niet eens aen den onder
wyzer gezeid heeft dat hy wel zou doen van
zoo veel niet te wandelen, bezonderlyk met
zyne Flandre libérale in de hand, antwoordt de
getuige 't is waer dat, ik heb hem dat gezeid, ik
heb hem dien raed gegeven ten einde de onge
makkeu, 't roepen achter hem van vivat de
Rooden Foert met de Blauwen te doen
ophouden. Ondervraegd of hy maetregelen
heelt genomen om te beletten dat de beleedi-
ging waervan de onderwyzer der gemeente
't voorwerp is geweest, zich zouden hernieu
wen, antwoordt de getuigen bevestigend,
zeggende, dat hy eenieder, zoo in zyn eigen
buis, als in de herbergen, heeft aengemaend
om niet te herbeginnen. Getuige bekent dat hy
nooit iets gedaen heeft om le verkrygen dal de
nieuwe onderwyzer de noodige mondsbehoef-
ten in zyne gemeente zou bekomen, wanneer
hem die, door iedereen, wierden geweigerd,
hy heelt aldus gehandeld omdat hy vermeent
dat elkeen vry is van te handelen zoo als hy
wilt.
De verklaringen worden voorgelezen en ge-
teekent.
Getuige. De Boeck Ferdinand officieele on -
derwyzer tol Eromlegem.
Voorz. Gelief ons te zeggen, M. De Boeck,
wat gy weet aengaende den schooltwist in
uwe gemeente
Get. lk ben benoemd geweest van ambts
wege als gemeeutconderwyzer van Erondegcm
en ben aldaar aengekomen op 26 October 1879,
