\oors. Ehwcl, opdat eenieder z:ch zou kunnen
verdedigen,zal de onderpastor gedaogd worden tegen
woensdag aenstaende, wees hier tegenwoordig.
De zitting wordt om 1 1/4 ure geheven en zal om
2 3/i ure hernomen worden.
By 't verlaten dor gehoorzael zien wy den offic.
ondcrwyzer van Erpc, die in gevorderden staet van
dronkenschap verkeert, door de gendarmerie acn-
houden en dan door de politie op den toren duwen.
Wy hebben later vernomen dat de Erpesche schoolvos
met gendarmen en politie wilde den aep honden.
Zitting van den namiddag.
Om 2 3/4 ure wordt de zitting hernomen. Er isbyna
niemand in de zael tegenwoordig.
11' Getuige. Jozef Hofman, koopman in hoonders
en wild te Aelst.
Voorz. Wat is er gebeurd met uwen vader
Gel. Ik hebgevraegdaenM. Dilondt Edmond, lid
dor burgerlyke Godshuizen, naer eene plaets in hol
oudemannenhuis voor myn vader, oud vyf-en-zeventig
jaer, en liy heeft my geantwoord, dat dit moeilyk zou
toegoslnen worder., zoolang ik myne 5 kinders naer
de liberale school zoude zenden doch indien myne
kinders naer de cath.school zondt.dan zou myn vader er
gemakkclykcr ingcraekl hebben. .Myn vader is dan
schielyk overleden cn daermeè was de zaek gedaen.
Na voorlezing worden de verklaringen oudertce-
kend.
De heer Voorzitter vracgl of hy dit 111 tegenwoor
digheid van M. D'Hondt Edmond zou blyven houden
staen, en getuige antwoordt, ja. De heer Voorzitter
verzoekt hem dan woensdag namiddag tegenwoordig
te zyn.
12Getuige. Van de Maele Louis, gemeente-on-
derwyzer te Baerdcgem. (Hy doel den eed).
Voorz. Wat is er gebeurd in uwe gemeente,
met den schooltwist en de redevoering, ter gelegen
heid der inhuldiging van den nieuwen pastor, uitge
sproken door den Burgemeester
Get. Onze pastor overleed in Juni lest en onmid-
dclyk wierd den nieuwen ingehuldigd. By deze
inhuldiging, na dat de Burgemeester den nieuwen
herder had geluk gewenscht, zegde hy onder andere,
in zyno redevoering, dat hy het voor de burgerlyke
macht als eene plicht aeuzag met 't geestelyk gezag
mede te werken, voornamelyk, in tyden, wanneer
het goevernement voor doel heeft het geloof in het
hart van de kinderen te versmachten dat hy den
vorigen pastor had bygeslaen 0111 eene cath. school
op te richten en dat hy bet zyne zoude bybrengen
om het cath onderwys te bevoordeeligen.
Voorz. Was de Burgemeester in kostuem
Lippens Had hy zyn sluijer aen
Gef. Neen, ik geloof het ten minste niet.
Voorz. Waren er leden van den gemeenteraed
by
Get. Ja, zy maekten deel van den stoet
Voorz. Zyt gy langen tyd onderwyzer in de
gemeente
Get. Sedert 41 jaren, mynheer.
Voorz. Hoeveel leerlingen lelde uwe school vóór
de wet van 1879
Get. 1M) k 160 leerlingen.
Voorz. Hoeveel telde zy er den 1 October 1879
en op zelfde date 1880
Get. In 1879, 22 h 25 heden is dit getal weinig
of met vermeerderd.
Voorz. Waeraen scbryft gy die vermindering van
leerlingen toe
Gel. Zoodra 't wetsontwerp is neêrgelegd ge
weest, wiord het bestreden door de geestelyken, die
zegden: dat men. in de offic. scholen nimmer van
God zou gesproken hebben cr geenen catechismus
meer zou geleerd worden. Als de twee scholen zyn
goopend heeft de pastor de ouders myner leerlingen
bozoebt on hen de kerkelyke straffen voorgehouden
die tegen dezen waren uitgesproken die hunne kin
ders naer de offic. school zenden.
Voorz. Zyn er ook weigeringen van Sakramenlen
goweest
Get. De ouders die hunne kinders by my naer dc
school zenden, zyn de sakramenlen geweigerd ge
weest ik ben in 't zelfde geval als ook myn hulp-
onderwyzer.
Voorz. -ls er nog iets bezonders te melden over
drukking
Getuige zwygt.
M. Lippens. Hoe is 't mogelyk dat uwe leerlingen
van 150 op 23 leerlingen zyn gevallen, zyt gy dan
zulken slechten onderwyzerzeg Mynheer, wat ge
woel zonder vaer noch vrees zeg de waorheid, gy
hebt gezworen de waerheid te zeggen en wacht niet
allyd te antwóordeu
Get. lk schryf dc vermindering der bevolking
myner school toe aen dc volgende omstandigheden
Als by ons de beer pastor wil, bekomt hy pnmiddelyk
de medewerking vaneen zeker getal der ryksleonzer
gemecute. naer dit voorbeeld schikken zich de min
dere burgers, en aldus beeft hy 't groolsto deel der
gemeente naer zyn kant. Hot gebeurde ook met de
schoolkwestie, ik kan er gcene andere rede aen
geven ik ken geene feilen van drukking do tegen-
kantingivan zekere porsoonenwas nogthans bezonder
hovig. Onder deze moet ik noemen den heer schepen
De Smethy maekt 'l volk tegen my op, zeggende
de Pastor heeft hem do plaets van cath. onderwyzer
aengeboden en hy [heeft geweigerd, 't ls waer de
Pastor heeft my gevraegd naer 't cath. onderwys over
te gaen meteen jaerweddc van 700 frs. later zou hy
my de plaets van Laerne met 3 duizend fr. jaerwedde
doen bekomen hebben
M. De Smet gaf my in 'l openbacr teekens van ver
achting, en, om met my den spot te dryven, nam hy
de gewoonte aen my Van de Maelen in plaets van
meester te noemen hy meende my hierdoor te ver
kleinen. Hy zeide ook in 't publiek dat ik geen mees
ter meer was, ten dien gevolge zyn er tusscben ons
woorden gerezen.
Lippens. Hoeveel vrye scholen zyn cr te Baerde-
gem en hoeveel leerlingen tellen zy.
Gef. Eeue, Mynheer, die school telt 430 a 150
leerlingen.
Lippens. ls de vrye onderwyzer gediplomeerd
Gel. Neen hy heeft twee jaren de normael
school gevolgd. De jongeling die heden het ambt van
vryen onderwyzer uitoefent, is slechts van over tien
dagen te Baerdegem aengekomen hy heeft ook twee
jaren de normaelschool van Sl-Nicolaes gevolgd.
Lippens. - Welke is dc waerde van 't vrye onder
wys
Gef. Er zyn twee myner oude leerlingen by my
terug gekomen en ik heb bestatigd dat zy min gevor
derd waren, dan myne leerlingen, volgens de klas
waeraen zy toebehoorden. Gedurende de vakantie,
heb ik met verschilligc ouders gesproken en zy klaeg-
den dat hunne kinders in de cath. school byna mets
leerden.
Lippens. - ls hot onderwys veranderd
Get. (Aerzelcnd), neen, niets is veranderd wy
lecren alles zooals voorgaendelyk, ook den catechis
mus, doch wy leggen dezen laelsten niet meer uit,
wy houden ons slechts bezig den tekst te leeren.
Voorz. Wat is er in dc kerk gepredikt op 4 juli
lest? Heeft de pastor met gepredikt dat het gemak-
kelyker was vergiffenis te schenken aen onkuischaers
eu aen vloekers dan aen ouders die hunne kinderen
naer slechte scholen zenden
Get. Ja en hy voegde erby dat men zich bczon-
derlyk moest mistrouwen vau persoonen die eene
vleiende on verleidende lael spreken omdat zy des te
gevaerlyker zyn.
Na voorlezing worden de verklaringen ondertee
kend.
13° Getuige. Lcmmens Jan-Baptist» onderwyzer
lot Opdorp. (Hy dooi den eed).
Voorz. -- Gy wacrt te Baerdegem tegenwoordig
by de inhuldiging van den nieuwen pastor wat
zegde de Burgemeester ter dier gelegenheid
Gel. lk was te Baerdegem op den dag dat den
uieuw benoemden pastor ingehuldigd wierdik
herinner my dal de heer Burgemeester dier ge-
uieeuto, den nieuwen herder aensprekende, zekere
zinsneden liet hooron die ons hebben geschokthy
zegde namelyk, zonder dat ik nogthans de lcttcrlykc
woorden kan wacrborgen, dal hy in naem van den
goraeenleraed on der gansche gemeente sprak en aal
hy den nieuwen Herder, zoo als den voorigen, zou
bygeslaen hebben om de cath. school te doen
bloeien dat hv dit als eene plicht aenzag nu bezon-
lyk dat er eene wet was ingevoerd die voor doel
heeft, dc kinders aen dc H. Kerk te ontrukken dat
hy meer en meer zou gewerkt hebben om de kinderen
te bevryden van een goddeloos onderwys.
Voorz. Voor de gemeente Opdorp is de toestand
zeker dezelfde. Vertelt ons dal
Get. In onze gemeente is eene vrvc school ge
sticht om ons te beslryden men heeft geld rond ge-
haeld om die school op te bouwen.
Voorz. Ja, maer dat is niets. Zyn er gccnc be
dreigingen gedaen 9
Gef. Ja, met do kerkelyke straiten ik, myne
zusters en moeder, als ook de ouders wier kinders
naer de liberale school gacn, wierden persoonlyk
verwittigd dat wy onzen Pasehen niet konden hou
den. Myne zusters waren alsdan ondcrwyzeressen
te Nieuwcrkerkon en myne moedor had aengevraegd
onderwyzeressc van 't handwerk te worden maer
zy is maer van ambtswege genoemd geworden 111
Augusti 1880. Ten gevolge van deze drukking zyn er
volo kinderen uil de school gebleven, maer toch niet
allen naer dc cath. school gegacn, omdat men zoo
in 't algemeen zeide dat men er weinig leerde. Ecu
tiental meisjes zyn overgegaen naer dc school van
'l klooster eener naburige gemeente. De bevolking
myner school is hierdoor gevallen van 14' leerlingen
op 19. (Proficiat).
Voorz. Is er nog iets
Get. Zekere ouders onder dezen die my getrouw
gebleven zyn, ontvingen tot vyf macl toe l bezoek
van den heer Pastor. Aen een onder hen die hard
nekkig bleef vollierden, zei de Pastorik zal u in
den grond ruïneren, lk weel dit van die ouders
zeiven.
Van twee andere ouders, heb ik eenen brief ont
vangen, by welken zy lmn spyl uitdrukten hunne
kinderen uit do liberale school te moeten trekken,
uit vrees van hun werk te verliezen.
Na voorlezing worden de verklaringen geteekend.
14® Getuige Lemmeus Charles, hulponderwyzcr
te Buggenhout. (Hy doet den eed.)
Voorz Go waert tegenwoordig tc Baerdegem by
de inhuldiging van den nieuwen Pastor
Get. Ja, nadat de Burgemeester den Pastor bad
welkom en geluk gewenscht, zegde hy hem dat hy
den nieuwen Herder zou hebben bygeslaen gclvk hy
zyn voorgaoger bygeslaen bad, nu vooral dat wy een
ministerie hebben, welk voor doel heeft do kinderen
aen dc cath. Kerk te ontrukken, lly verklaerde, in
naem van geheel den gemeenteraed, dat hy alles zou
gedaen hebben, om '1 cath onderwys te bevoordeeli
gen en aldus de kindoren te bevryden van een godde
loos cn zedeloos onderwys.
De verklaringen worden niet voorgelezen cn
geteekend.
15® Getuige. Van Malder, huisvrouw Frans Ver-
havert, landbouwster teBaerdegem. (Zydoct den eed
Vooorz. Waert gy tegenwoordig by de inhuldi
ging van den nieuwen Pastor van Baerdegem
Getuige zwygl Dc heer Voorzitter vraegt of zy
uiets weet. Getuige antwoordt benauwd weg dat
zy het niet juist kan zeggen, dat het te lang geleden is,
Voorz. Wil ik u zeggen wat de andere getuigen
hebben verklaerd.
Gef. Ik herinner my niet wel wat de Burgemees
ter gezegd heeft, ik weet nogthans dal hy sprak van
do cath. school en dat hy den Pastor zou bygeslaen
hebben.
Voorz. Gy hebt daer gesproken van goddolooze
scholen.
Gef Dat weet ik niet.
Voorz. Maer zeg ons, heeft hy niet gezegd dat
hel heden noodig was T cath. ondorwys voor te
staen
Gef. - (Acrzelend). Hy zegde dat hel bezonder
noodig was onder 't droevig ministerie dat wy be
leven.
Dc verklaringen worden voorgelezen cn ondertce-
kend.
16® Getuige. -Vu» Langenhove Francois, landbou
wer en Burgemeester tc Baerdegem.
Voorz. Er is kwestie van de redevoering tnc gy
hebt uitgesproken by de inhuldiging van den heer
Pastor
Get. Ja,ik wikt wel dal ik hier moest verschyncn,
die fieskens van onderwyzers liepen er den zelfden
avond al meê rond, en....
Voorz. Dal is de. kwestie met
Get. Wel ja dan, ik neb den nieuwer. Pastor
verwelkomd en vei der ik herinner my niet juist meer
wat ik gezegd heb.
Voorz. lk zal uw gehougen veiTrisschen. Hebt
gy niet gezegd dat gy den nieuwen Pastor zoudt
ondersteund hebbeu nu vooral wanneer cr een
ministerie beslael, dat de kinderen wil vorgoddeloo-
zen en verderven
Get. Ik herinner my niet dit zoo gezegd tc heb
ben.
M. De Vigne Ik vind dat zonderling nat gy u die
redevoering niet meer herinnert cn dat persoonen
die ze maer eens gehoord hebben alles weten.
Get. Daer herinner ik my niets meer van
ik wist wel dat eenigo fieskens
Voorz. Zwyg, gy hebt hier met tc beschuldigen;
de persoonen die tegen u hebben getuigd, verdienen
allor achting (Ouf!
M. Lippens. Was uwe redevoering geschreven
Get. Ja.
M. Lippens. Hebt gy ze behouden Get
Neen.
M. Lippens. lk vind dat zonderling, als men 111
naem van den Gemeenteraed spreekt, moet er eene
beraedslagmg zyn, en moet het op dc registers over
geschreven worden. Waren de raedsheeren met uwe
redevoering bekend.
Gef Ja, byna allen.
Voorz. - Maer do getuige hebben acngehaeld dat
gy gezegd hebt, dat hel heden vooral noodig is, wan
neer een ministerie aen 't roer is dat geen ander doel
heeft dan de kinders aen de H. Kerk tc ontrukken.
Het is nog al grof voor een Burgemeester van zyne
overheid van zulke feiten te beschuldigen.
Get. Daer herinner ik my niets van
Dc Vigne. Wie heeft die redevoering gemaekt
Get —Myn zoon, die te St-Nicolaes de filosofie
studeert.
Voorz. - M. Lippens zou gcernc weten hoe liet
staet met 't onderwys
Get. Ik bekommer my zeer weimgmei de school;
sedert dat wy er niet veel meer le zeggen hebben.
Lippens (Kwaod.) Wat gy, Burgemeester, gy
bezoekt uwe school niet
Gt'/. Wel neen, ik bekommer my noch met de
eene school noch met de andere. Nooit heb ik in de
beide scholen geweest gedurende de lessen lk heb
de offic. school bezocht met den inspecteur om te zien
wat er moest hersteld worden.
Voorz. Hebt gy geen klachten te doen tegen l
onderwys, of tegen den onderwyzer
Gef. - lk weet r.iets legen de wet le zeggen Doch
wat dc onderwyzer betreft, heb ik hem, voor dc wet
van 1879, vcrschilligo malen moeten vermanen daler
my klachten waren gedaen over leerlingen die door
hem mishandeld zvn geweest. Onder ander had hy
den zoon van Bencdictus Cooremans, landbouwer te
Baerdegem, zoodanig geslagen dat het bloed tot in
zvn houten of leèren schoenen stond Aen één tweeden
leerling zekero De Wolf Francois, had by eene roefe-
liug toegediend dat zyn nieuw hemd gansch uit den
naed was getrokken. Een derde leerling, zoon van
Louis Dc Pauw, onder voorwendsel dat hy maer
slecht gewas' hun was, wierd ruw mishandeld. Voor
den eersten was de zaek zoo erg dat eenen werkman
die het bvgewoond had, zeideIndien het met
mynen zoo'n moest gebeuren, ik zou ommddelyk in
spannen en by den school-opzichler naer Lede ryden
Voorz. - Om welke rede hebt g\ die feiten aen
den Procurer des Konings of aen den school-opzichter
niet bekend gemaekt?
Gef. - lk bon niet veel voor dc moeilykhcden ik
was zyn vriend en ik geloof dat wy het nog zyn.
Voorz. ls er nog iets
Get. Ik herinner my een vierde geval, een kind
dat by Van dc Wyngaerd t' huis is, hoeft van meester
Van de Maele eene kwispeling gekregen 011 '1 hair van
den jongen wierd hem uit den kop getrokken.
Voorz. Wal weet gy verder
Gel. De scholien n van meester Van dc Maele,
hadden vlas uilgelrokken van vader Cooremans svaer-
van hierhooger kwestie is, en deze laetslc ging zich
hierover beklagen by den meester cn liy kreeg voor
antwoord Ik ben de champetter der gemeente niet, 'lis
te zeggen Boer wacht zeil uw vlas
.liLippens Waerom geeft gy 't bevel niet oen
den veldwachter twee k drymael ter weke langs de
school te gaen op dc uer dal de leerlingen uil de
school gaen
Get. - Langs ons kanten is hel dc gewoonte niet
den champetter met dc bewaking der scholieren le
belasten,
M. Lippens Dal is uwe plicht als Burgemeester.
Gef. 'I Kan waer zyn, maer
Voorz. Weet gy nog iels
Gel Ik zal nog enkel twee feilen aenhalen, want
't wordt reeds zuo wat lael.
Voorz. Tracht op betnmclyke wyze tc antwoor
den.
Gef V'rydag lest waren de scholieren der offic.
school bozig met sleenen en al wat hen onder dc
hand viel, le werpen naer de twee melkschapcn van
M. Dc Sclieppei. ik zag 'l spel af van op myne hoeve
en liet ze maer begaen om te zien wat er verder
voorvallen zou.
Voorz. Gebeurde dit in de nabyheid der school
Gel. Ja, op 2 minuten afstand
De Vtync. Gy moest dit aen de kinderen verbo
den hebben indien ik in de plaets van M. De Schep
per ware, ik zou u betrekken
Gef. T ls mogelyk, mynheer
Voorz. M. dc Burgemeester, g'liebl andermacl
uwe plicht niet gekweten
Gef. Zoo dan, Mynheer
Meester Van de Maele teruggeroepen, loochent
stellig de feiten gepleegd le hebben, waervan men
hem beschuldigd.Watdezaek Cooremans betreft, moet
het 6 k 7 jaren zyn geleden, aengrzien die leerling,
sedert dien tyd, «1e school heeft verlaten. Het feit van
Frans De Wolf herinnert de meester zich niet, hy
was een zyner beste leerlingen Hel derde feit moet
ten laste van den hulponderwyzer van dien tyd ge
legd worden, doch hy loochent stellig dal het kind
zou geslagen zyn, men heeft 'l kind alleenlyk in den
hoek gezet, omdat het zich bevuild bad. Meester Van
de Maele herinnert zich ook '1 geval met van 't uit
trekken der hairen aen een zyner leerlingen.
Wal do zaek van 'l vlas acngnet, antwoordt de
meester dal hy zich hiervan ook niets herinnert hy
mag verzekeren dal hy alijd alle klachten met wel
willendheid aenhoord heeft en zyn best heeft gedaen
om de straetschenderv am zyne leerlingen te doen
laten. Is 't laetsle feit der schapen waer, dan zal hy
zyne scholieren slrafFen.
Voorz. Wal antwoordt gy, M. de Burgemeester
Gel. Ik boud staen dal de ouders my deze feiten
stellig hebben aengcklacgd. Ik heb den onderwyzer
er van verwittigd.
M. Van de Maele. Ehwel, 't is al valsch (De
meesier roept dit met zichtbare woede uit cn maekt
groote gebaren.)
Voorz. M de Burgemeester, g'hcbt eene zonder
linge memorie gy herinnert u feilen 6 it 7 jaren
geleden en ge weel niets van uwe redevoering over
nauwelyks dry maenden uilgesproken
Get. Ik doe myn best, Mynheer.
Voorz. M. de Burgemeester, gy blyft volherden
in uwe verklaringen, niet waer
Get. Waerom niet, Mynheer, 't is dc waerheid
Meester Van de Maele,'zichlbaer getroffon, roept
uitlk verklaer al myne rechten tc voorbehouden,
belrekkelyk de beschuldiging legen my ingebracht,
volgens dewelke, ik een kind zoo erg zou hebben
mishandeld dat het bloed in zyne schoenen stond,
ik zal zien «vat cr my te doen staet1
Na voorlezing worden de verklaringen onder-
teekend.
17® Getuige. Verhofslede Alois, Pastor teBaerde
gem (Doet den eed na zich verzekerd to hebben dat
hy als getuige verscliynl
Voorz Welke redevoering heeft de Burgemeester
uilgesproken ter gelegenheid uwer inhuldiging als
Pastor van Baerdegem'?
Gel. ik bel) de redevoering nictal le wel kunnen
hooi en uit hoofde vau 't gedruisch dal er heerschic
en daerby ik bevond my in de voituer aen den over
kant Ik deed hel opmerken aen de 3 priesters die met
my waren. Ikkan dus dc zinsneden dezer redevoering
niet aeneenhangen, ulleenlyk kon ik zeggen dat cr
sprack is geweest van medewerking in alles wal het
goede van de gemetnie betreftbezonderlyk omdat
er nu kwestie is van een onderwys dat gcvacrlyk is
I voor zeden en gelool. De Burgemeester zegde ook dat
hy eensgezind was met den Gemeenteraed om den
Pastor in zyne zending te helpen Geinige heeft den
tekst der redevoering verloren.
Voon M de Pastor, hebt gy over iets tc klagen
of ter onzer kennis te brengen.
Gel. Vrydag lest ondervroeg ik een kind, in de
leering,waer het naerde schoolging, en 't antwoord
de my ik ga naer dc Stadsschoolik moet het doen
wy z.yn cr loc gedwongen
Toen ik nnn paslorecl visiet deed, heb ik aen een
bediende van den yzeren weg gevraegd waer zyne
kinders naer T school gaen en l»y zeide dal hy zyne
kinders naer de offic school zondt uit viees van zyn
brood te verliezen.
Na voorlezing worden de verklaringen onder-
leekend.-
Do zitting wierd om 6 1/2 ure geheven.
Wy laten hier onmiddelyk den brief volgen
welke den heer Van Langenhove, burgemees
ter van Baerdegem, aen de enkwest-konimissie
komt toe te sturen
Mynheer,
Ik kom de volgende verklaring, dat gy in
uw geëerd blad zult gelieven optenemen, aen
den Voorzitter van het schoolonderzoek te
zenden
Aen de heeren Voorzitter en Leden der
kommissie van het schoolonderzoek, zetelende
op het stadhuis te Aelst, heden 45 october 4880.
Mynheeren
In het verhoor dat ik verleden maendag
onderging, heb ik eenige klachten gedaen
over de mishandelingen welke, door den
gemeente-onderwyzer Louis Van de Maele,
op zekere kinderen gepleegd waren. Deze
heer is zoo onbeschaemd geweest zulks
stellig te loochenen, voornamelyk wal aen-
ging de twee eerste aengeklaegde feiten.
a Om te bewyzen dat ik niet gehandeld heb
uit Haet of Nyd, houd ik er aen hieronder
twee afschriften voor uwe oogen te brengen,
van getuigenschriften aen my vrywillig
afgeleverd. Leesten oordeelt
Ik ondergeteekende, Benoit Cooremans,
landbouwer te Baerdegem, bevestig aen
den heer Burgemeester geklaegd te hebben
dat mynen oudsten zoon Franciscus, eens
door den onderwyzer Louis Van de Maele,
mishandeld is, dat hy gansch bebloed naer
huis terugkeerde. Afgegeven te Baerdegem,
den 12 October 4880. (Get.) Benoit Cooremans.
lk ondergeteekende, Francois be Wolf,
landbouwerszoon te Baerdegem, bevestig
aen den heer Burgemeester, gezegd te heb-
ben, dat, de onderwyzer Louis Van de Maele,
my eens by de kraeg heeft gevat en my
zoodanig geschud dat myn nieuw hemde
gansch gescheurd was. Afgegeven te Baer-
degein, den 12 October 4880. (Get.) Francois
«De Wolf.
Nu, Mynheeren. daer hy de andere feiten
niet geloochend hdbft, bepael ik my met
deze aen te halen voor de twee eerste.
Mocht gy somtyds nog eenige getuigen-
schriften van dezen aerd verlangen, ik zal
ze U met veel genoegen laten geworden.
a Ik durf hopen, mynheeren, dat gy dees
schryven by uw proces-verbael der zitting
van verleden maendag namiddag zult gelie-
ven te voegen.
Aeuveerd, Mynheeren, de verzekering myner
achting.
(Get.) Frans VAN LANGENHOVE.
Zitting van Woensdag 15 October.
De zitting wordt 0111 8 5/1 ure open verklaerd.
Ic Getuige. Van den lieiglie Edward, on
dcrwyzer te Aelst.
Vooiziller. Gy zyt hier geroepen 0111 ge
tuigenis le geven nopens de zaken van Hof-
stade, wat weet gy 'l
Gd. lk was te llofstade den 25 Augusti,
hot was dan prysdeeling na de prysdeeling
begaven wy ons naer eene herberg, en, als wy
daer eenigen tyd waren, is er een zeker geial
mensehen binnen gekomeu al zin°ende Wy
willen van de geuzen nimmer welen, enz. Zy
sprongen dwaes weg in liet rond, en alhoewel
wy ons uit de voeten maekten, zy kwamen ons
op de teenen trappen. Daerna gingen zy rond
met eene schotel ten profyte van den caiho-
lieken schoolpenning die zy ons onder den
neus brachten.
Voorz. Zy deden dat om u le tergen
Gei. Zeker, Mynheer, wy waren allen
oflic. onderwyzers wy bestryden immers dit
catholiek werk.
Voorz. Ga voort
Gel. Men heeft dan de deur gesloten en
M. Donatus Matthys stond buiten voor de
deur doch ik kende hem niet. Ik vraegde wie
hy was en dan heb ik hem leeren kennen.
Lippens. Waerom sloot men die deur
is 't de gewoonte niet op den buiten, als men
wil vechten
Get. Ja, mynheer, wy gevoelden wel dat
deur wierd gesloten, met het inzicht ons moei-
lykheden aen te doen.
Voorz. Hoeveel persoonen spraken er M.
Meirschman aen
Get. Meirschman wierd door verscheidene
persoonen op grove wyze aengesproken en hy
verzocht hen hem met rust te laten de zaek
is dan zonder ruzie afgeloopen.
Na voorlezing worden de verklaringen on
derteekend.
2e Getuige. Singelyn Jan-Baptist, onder
wyzer te Érernbodegem.
Voorz. Gelief ons le zeggen wat er ge
beurd is met den schooltwist in uwe ge
meente
Get. Ik was reeds onderwyzer te Érern
bodegem vóór de wet van 1879. In Juni 1879,
stelde ik de lyst der behoeftige leerlingen op,
die 't gem.-bestuer moet onderzoeken en er de
nieuw rechthebbende leerlingen bybrengen.
Deze lyst behelsde 565 namen't gem.-bestuer
schrabde er 188 uit. Myne overtuiging ls, dat
die uitschrabbingen onregelmatig en onwette-
lyk waren. Ik aenzag dezelve als eenen mael-
regel genomen om de gem.-school te benadee-
ligen, met aldus de betaling der schoolgelden
de ouders op te leggen en terzelfdertyd de
vrye school te bevoordeeligen. Bond Augusti
1879, heb ik my tegen die uitschrabbingen
voorzien by de Bestendige Deputatie, doch
deze laeiste' heeft nog geer.e uitspraek gedaen
echter denk ik dat zy kortelings uitspraek zal
doen.
Voorz. -Ga voort, mynheer
Get. De muer die den tuin der scholen
omringd is zeer laeg hy is met pannen gedekt
en verscheidene mael wierden zy er af gestoo-
ten. Het Besluer had heslist den muer te
verhoogen dit werk was reeds aengevangen
vóór 4 Juli 1879, doch toen de nieuwe wet in
uitvoering kwam, heeft men 't werk gestaekt
en het is nimmer hernomen geweest.
Voorz. Wat is cr nog
Get. Het gem.-bestuer heelt geweigerd
my in te staen dc mindere opbrengst der beta
lende leerlingen, het warmgeld is van fr. 150
op 87 gebracht cn de som van 60 fr. voor prys-
boeken gansch afgeschaft.
Voorz. Hoeveel leerlingen had gy met
September 1879
Get. Ik had 99 leerlingen in den winter.
Voorz. Hoeveel waren er vroegeer
Cet. Vóór de nieuwe wet waren er 200
't zyn al jongens.
Voorz. Wat is er nog
Get. Ik weet dal het armbestuer hevig
gedrukt heeft op de noodlydende ouders om
hen te dwingen hunne kinders naer de cath.
school te zenden, overigens dit is algemeen
gekend. Een feit van drukking is my bekend.
Zekere Pieter Callebaut, werkman, wierd aen
gesproken door den Voorzitter van 't Armbe
stuer die tevens cath. onderwyzer is, en hy
zegde hem gaet gy voort met uwe kinderen
naer de cath. school te zenden den onderstand
van 40 franken welken gy des winters geniet
zal u ontnomen worden, doch indien gy uwe
kinderen uit de liberale school trekt, zal de
onderstand behouden worden en zult gy boven
dien eene stoof krygen. Ik weet dit van den
eigenaervanPiel.Callebaulen van doctor Jans-
sens, Voorz. van 'l Schoolkomiteit die het my
zeiven vertelden zy voegden er zelfs by dat
niet alleen de voorzitter maer al de leden van
't armbureel aldus handelden.
Voorz. Gelief voort te gaen, Mynheer
Get. In Augusti 4879, heeft de heer Pastor
my aengeboden tot het vrye onderwys over te
gaen ik stelde hem voorwaerden die hy 011-
aenneembaer verklaerde ik kreeg nogthans
dispensatie van Z. H. den Bisschop om in de
offic. school te blyven doch korten tyd na de
opening der school wierd er my door den heer
onderpastor bekend gemaekt dat bedoelde
dispensatie slechts op zekere voorwaerden
was verleend, die ik op myne beurt onaenneem-
baer verklaerde. Ik mocht geen catechismus
meer leeren; ik mocht ten voordeeleder school
niet werken myne hulponderwyzers waren
lot 't zelfde verplicht, enz.
Voorz. Zyn er geene predikatiën geweest;
heeft men de sacramenten geweigerd
Cet. Ja, de sacramenten worden gewei
gerd aen de leden van 't schoolkomiteit, de
ouders en al die meewerken tot den bloei der
offic. school, en in 't bezonder aen't onderwy-
zend personeel. Myne vrouw bekwam twee
mael de absolutie op voorwaerde dat zy my
zou trachten te overhalen om geene cateehis-
musles meer te geven, en daer zy hierin niet
lukte, wierd zy met Paschen weggezonden. Ik
ben een jaer ziekelyk geweest, ik had ook geen
hulponderwyzer, myn broeder was my beliulp-
zaem, om du liefde werk, wierd hy de absolu
tie geweigerd. Myn jongste broeder die in
't onderwvs niet is, wierd ook de absolutie
geweigerd omdat hy in den biechtstoel niet
wilde bekennen, dat de gem.-scholen slechte
scholen waren. Men verzond hem zoo tot twee
mael toe. Myne ouders by welken myn jongere
broeder woont cn gcenzins aen 't onderwys
zyn gehecht, wierden insgelyks de absolutie
geweigerd
Voorz. Is 't daermeè al
Gel. Eene vrouw onzer gemeente wierd
als meter geweigerd, omdat haer kind naer de
gem.-school gaet. lk zelf was naer de kerk te
Aelst gegaen 0111 peter te zyn van '1 kind
myner zuster't kind was reeds gedoopt, toen
de officiant myn naem ziende, my te kennen
gaf dal ik niet kon dienen als peter.
Voorz. Zyn er predikatiën gebeurd
Gel. - Er zyn tegen de offi.-scholen predi
katiën gedaen. doch zonder bezonderheden.
Voorz. Wat is er nog
Gel. Er zyn te Erembodegem, in 't lokael
der gem.-school, meetingen gehouden tegen
de nieuwe schoolwet de redenaers waren
MM. Verbrugghen, Representant en De Saede-
leer, Provincinelraedslid.
Voorz. Dal is hun recht
Get. Er heeft ook later in de zondag
school een concert plaets gehad ten voordeele
der cath. school, men voerde onderandere een
toorieelstukje op met titel de gereformeerde
catechismusles.
Voorz. Is dit alles, Mynheer Syngelyn
Get. Op een gehucht met naem ïerjoden,
(Voorz. Dit Terjoden komt hier wel te pas.)
wilde men eene vrye school bouwen vele
menschen wierden werkstellig gemaekt, men
bakte eenen oven steen toen het op betalen
aenkwam wierden zy van Herodes naer Pilatus
gezonden en zy eindigen dan met zich zeiven
te betalen met kareelsieenen
5U Getuige. Van Woensel Virginie, gemcen-
te-onderw'yzeres te Erembodegem. (Zy doet
den eed.)
Voorz. Gelief ons zeer kortbondig te zeg
gen wat ge weet over Erembodegem. Hoe zyt
gy benoemd
(M. de Voorzitter weet zeker dat die juffer
wat klapziek is.)
Get. Ik ben le Erembodegem van ambts
wege benoemd. Toen ik in bediening ben ge
treden, begaf ik my by den Burgemeester om
dc sleutels der school te halen, en vroeg hem
terzelldertydde stoof teplaetsen en deze wierd
slechts dry dagen daerna geplaetst. Jufv. De
Backer, (de gewezene kindermeid van den
statie-overste Cortvriendt.) wierd hulponder-
wyzeres benoemd en trad in bediening den 27
Januari en de stoof wierd maer geplaetst den
29, niettegensiaende de sloven zich in een
aenpalend lokael bevonden. Het was alsdan
hevig koud. Na twee a dry dagen klagen plaet-
ste men de stoof eenige kinderen spraken
van de school te verlaten tot dat de stoven
stonden.
Voorz Ga voort, Juffer
Cet. Op 3 Februari, was ik ziek en de
heer Burgemeester kwam my verwyten, dat ik
eenen naemloozen brief had geschreven, en ik
denk dat het was over de laettydige plaetsing
der stoof in de klas van jutter De Backer, om
dat hy zegde, dat hy seffens de sloof in de klas
i dezer juffer had doen plaelsen. Ter zelfder tyd
1 zegde de heer Burgemeester my dathy 't onder-
1 wyzend personeel van Erembodegem wel eens
I zou gevonden hebben. Ik heb daer zoo zeer van
aengedaen geweest dat ik in myne ziekte her-
j viel ik ben eene maend ziek geweest,
j Voorc. Is er nog iets
i Gel. Op 20 Maert lest, heeft de Burge-
I meester my by de Sekretaris, in zyne herberg
doen komen, en daer heeft hy myn broeder
beschuldigd de pannen van den muer der school
gestooten te hebben ik had de overtuiging
dat het valsch was. De heer Burgemeester be
dreigde my ook dien muer op myne kosten te
zullen herstellen, omdat myn broeder minder
jarig is. Hy verweet my nogmael over dien
nameloozen brief.
Voorz. Ga voort, Juffer.
Get. Telkenmale dal ik my by den heer
Sekretaris begeef om zekere inlichtingen te
vragen, over schoolzaken, ontvang ik eene zeer
onbeleefde antwoord en soms antwoordt hy
my niet.
Ik heb daer zoo even vergeten te zeggen dat
ten gevolge van myn gesprek met den Burge
meester, ten huize van den Sekretaris, ik ziek
ben geworden en heb van gansch den zomer
geene klas mogen doen.
Ue Vigne. De Burgemeester is docteur,
niet waer £11 hy kon dan toch wel zien dat
gy gevaerlyk ziek waert 1Welke ziekte had
gy
Get. Dat weet ik niet
Voorz. Is er nog iets
Get. Zy willen my niet meer dan den mini
mum der jaerwedde betalen. Men heeft my
ook de absolutie geweigerd.
Voorz. Dat weten wy, dit is geen nieuws.
Na voorlezing worden de verklaringen ge
teekend.
4° Getuige. Maria-Egidia Vinck, wedc Louis
De Coninck, landbouwster te Erembodegem.
Voorz. Waerom zyt gy in de zael der ge
tuigen niet gegaen Gy wist het zeker niet.
Get. Neen.
Voorz. Wat is met u gebeurd in 't arm
bestuer
Get. 't Is met de biecht, mynheer.
Voorz. Ja, ja, met de biecht....
Get. Met den Paschen van dees jaer, ben
ik by M. den Pastor te biechten gegaen en ik
heb de absolutie ontvangen. Toen ik te wege
was naer de communiebank, trok de koster
my by mynen mantel en zegdegy daer gy
moet in de sakristy gaen by den heer onder
pastor. Ik deed dit en ik ontmoette daer den
onderpastor Cocquyt, die my zeide, dat hy my
absoluet Ons Heer niet mocht geven. Gy zyt
gedoemd door de Bisschoppen en in den ban
der H. Kerk. Gy moet uw kind uit de offic.
school trekken er zyn goede scholen genoeg
en zoolang gy liet niet doet, zult gy Ons lieer
niet ontvangen. Ik zegde hem dan, ik laet dal
op u en ging de kerk uit.
5*' Getuige. Verleysen Bernard, geneesheer
en Burgemeester te Erembodegem. (Hy doet
den eed).
Voorz. M. de Burgemeester, wy zouden
u willen ondervragen 1° op de behoeftige
leerlingen
Gel. In 1879, hebben wy van den onder
wyzer de lyst der behoeftige leerlingen ont
vangen. De Gemeenteraed heeft een zeker
getal der namen die er op voorkomen uitge-
schrabt om rede hunne ouders te bemiddeld
waren om 't kosteloos onderwys te genieten
ik weet '1 juist getal niet, doch ik denk dat er
geen andere by waren dan kinderen van kie
zers.
Voorz. Nu, M. de Burgemeester, rond
den tuin der scholen is er eenen muer, die tö
wenschpn laet en dien het Gem.-Besluer reeds
heeft begonnen te herstellen
