h
Hst
0\Ks9eZ'md W;ee%<
Q</
IN MEMORIAM
Zevenenveertigste Jaargang
Vrijdag 6 juli 1973
Dr HEMERIJCKX
STICHT DIKUNGU
Drukker - Uitgever
PAUL LUYSTERMAN - JACOBS
Koepoortstraat 10 - 9400 NINOVE
Tel. 054/327 27 - Postcheckrek. 4786 85
Prijs voor Jaarabonnement 170 Fr.
Prijs per nummer 5 Fr.
VERSCHIJNT IEDERE WEEK.
Vervolg van de lofrede over wijlen Dr Frans
Hemerijckx uitgesproken door P. G. Janssens ter
vergadering van de Koninklijke Vlaamse Academie
voor Geneeskunde van België op 16 december 1972.
Hl.
Na zorgvuldig zoeken naar de best geschikte
plaats en na de daarbij horende palabers. wordt in
1941 een uitgestrekte vlakte met goed bebouwibare
velden, met ruime watervoorziening en rijk aan
brandhout, geselecteerd voor dit nieuw leprozen-
oord. Op 12 'km van Tshumbe gelegen, was het niet
te ver van hospitaal en missie. De inlandse hoofden
gingen akkoord, de administratie stelde het licht
op groen, de missie stond in voor de bouwwerken,
de Cotonco en de M.A.S. 'boden hulp en Frans
Hemerijckx deed het overige.
Twee essentiële nieuwigheden kenmerken dit
nieuw centrum het melaatsendorp wordt opge
trokken langsheen de grote baan Katako-Kombe-
Tshumbe-Wembonyama-Lebufu-Lusambozodat de
leprozen uit hun vereenzaming worden gebracht en
Frans Hemerijckx besiist zelf ibij de melaatsen te
gaan wonen. Deze zelfverloochening was niet enkel
bedoeld om het bewijs te leveren van een perma
nente beschikbaarheid, maar vooral als een posi
tieve bijdrage tot het uitroeien van onrecht en
vooroordelen.
Evenwijdig met de West-Oost georiënteerde
grote baan, werden twee 40 meter brede lanen aan
gelegd, doorkruist met een aantal straten, die alle
een naam kregen. De straten werden afgelijnd met
palmbomen en sierplanten. De huizen met zorg ge
bouwd, op nauwkeurig verkavelde percelen. 10 a.
groot en afgesloten met een omheining. Ieder huisje
heeft een eigen tuin met fruitbomen en 'bananen-
struiken, verder maïs-, maniok-, aardnoten-, ananas-
en tabaksplanten. Ieder bezit een eigen neerhof,
kippen, eenden, geiten. De watervoorziening werd
verzekerd door leidingen langsheen de straten, met
oordeelkundig opgestelde waterkranen, zodat zelfs
de grootste invalieden zich gemakkelijk van water
kunnen voorzien. Elektrische verlichting wordt ge
leverd door een sterke elektrische krachtgenerator.
Later zal een public address installatie deze
aanleg komen vervolledigen. Via luidsprekers kun
nen mededelingen en oproepen worden gedaan,
maar vooral muziek uitgezonden die een blijde ge
moedsstemming opwekt en onderhoudt, ook bui
ten... de traditionele dansavonden, waar zieke en
verminkte benen nog eens naar hartelust het Kon
golese muiziekritme actief medeleven.
Het dispensarium was het centraal gebouw,
met een bijgebouw voor invalieden bestaande uit
zes kamers met elk vier bedden. Praal werd niet
gezocht, wel degelijkheid. Het ensemble werd later
nog vervolledigd met een kliniek met vier zieken
zalen. Het was een modelcentrum voor een piloot
organisatie, dat niet alleen de verzorging der opge
nomen leprozen beoogde, maar tevens het centrum
was voor de mobiele opsporing en aan huis behan
deling sdienst.
Op de gevel van de polikliniek werd het wapen
schild van Dikungu aangebracht vier ineenge
strengelde sterke handen en voorarmen Staat,
Missie, Cotonco en Privé. Op het grote dorpsplein
werden op gepaste afstand stenen in de grond ge
zet het waren de standaanwijzers voor de turn
oefeningen der melaatsen, die iedere morgen aan
allen werden opgelegd. De wegblijvers werden door
de plantons uit hun huis gehaald. Turnoefeningen
door kreupelen doen wel enigszins komisch aan,
maar hun 'belang zal niemand ontgaan wat het hoog
houden van geestes- en fysische toestand betreft.
Wie nog over iets of wat handen beschikte,
werd tot werken aangezet. De keus was vrij, maar
uitgebreid tot alle traditionele ambten. Voor de
vrouwen vooral pottenbakkerij, vlechten van sisal-
koorden en visnetten, bed- en vloermatten, stoelzit
tingen en vanzelfsprekend ook kunstvlechten in
raffia. De mannen hadden keus tussen akkerbouw,
schrijnwerkerij en smidse. Grote velden gerst, aard-
noten, maïs werden aangelegd om het dagelijks
rantsoen der leprozen te verzekeren en te verbete
ren. Veeteelt en visvijvers met telapia in de droog
gelegde moerassen zorgden voor de dierlijke pro
teïnes.
Gevelde bomen werden ter plaatse in planken
gezaagd en in de schrijnwerkerij verwerkt tot ta
fels, stoelen, bedden, vensters, deuren, krukken, zie-
kenwagentjes, en noem maar op. De smidse ge
bruikte als basismateriaal achtergelaten benzine-
vaten, gebroken springveren, afgedankte fietska
ders, wrakken van auto's en camions. Hieruit wer
den grendels, scharnieren, sloten, messen, beitels,
truwelen als het ware getoverd... Frans Heme
rijckx was de promotor en de technicus van deze
hoogst belangrijke knutselarij.
De voeding werd met zorg geregeld met het
oog op waarde en gevarieerdheid van het regime.
Het verbruik van gierst, een zeer interessant graan
gewas maar lastig om tot moes te stampen, werd
gestimuleerd. Om dit te vergemakkelijken, werd
een bloemmolen aangeschaft.
Het probleem van de voeding der zuigelingen
van melaatse moeders was steeds zijn grote kom
mer. Om het contact met de moederhuid te beper
ken werd de vrouw in een hemd gestoken dat enkel
een zorgvuldig ontsmette tepel bereikbaar liet. Bij
flesvoeding was geitemelik de enige beschikbare
grondstof, die echter door de inlanders niet werd
gebruikt. Het werd dan ook een hele kunst om in
landse vrouwren het melken van geiten te doen
aanvaarden. De missiezusters hebben gedurende
lange tijd zelf voor het melken moeten instaan.
Dank zij de bijzondere zorg bij het spenen, bleef
de kindersterfte die in vele leprozerieën teleur
stellend was, opvallend laag te Dikungu.
Een gevarieerde voeding werd met volharding
sterk aangemoedigd en mogelijk gemaakt door
eigen produktie, ook van vruchten zoals sinaas
appelen, citroenen, pompelmoezen, avocada's, fruit-
bananen, papaïas enz.
Het leprozencentrum Dikungu beschikte over
een eigen munt penningen die werden uitgereikt
als betaling voor het geleverde werk, met koop
kracht in eigen winkel waar allerlei waren en be
nodigdheden werden aangeboden aan de kostprijs.
Aldus werd voorkomen dat deze voordelen zouden
misbruikt worden door vreemden.
Het centrum werd geleidelijk uitgebreid. Noch
tans wanneer Frans Hemerijckx in 1950 eindelijk
een plaatsvervanger kreeg voor het hospitaal van
Tshumibe en zijn voornemen naar Dikungu te ver
huizen kon verwezenlijken, was hij gedwongen zijn
intrek te nemen in een vrij primitieve woning. Hij
zal verder bijbouwen school, sociaal tehuis, mo
derne kliniek, huizen voor verplegers, kapel, huis
voor de aalmoezenier, klooster voor de zusters,
groot atelier, huis voor de gezondheidsbeambte en
in allerlaatste instantie een huis voor de leproloog
zelf. Frans Hemerijckx zal het nooit bewonen.
Voorrang werd gegeven aan de mens, aan het
sociale huis aan huis bezoek; waar nodig verzor
ging aan huis; kinderheil; kook-, naai- en huishoud
kundige lessen; onderhoud van het personeel rond
de woning, netjes omgehakt en beplant. In een
woord alles wat een beter, aangenamer en meer
zinvol leven voor de leprozen en hun familie kon
verzekeren werd aangemoedigd.
Het bereikte resultaat was opzienbarend en
getuigde van een geest van vernieuwing. Dit bleef
niet onopgemerkt en Frans Hemerijckx werd uit
zijn verdokenheid weggehaald en aangezocht zijn
leprabestrijding op een ruimere schaal te ontwik
kelen.
Het voorhanden zijn van sulfonen in 1947-48,
met de daaraan verbonden nieuwe hoop voor een
efficiënte leprabehandeling, betekende voor hem
meer dan een actieve medicatie. Sulfonen boden
een aanvaardbare ibasis voor een metamorfose de
behandeling in eigen midden en de uitschakeling-
van het verstoten der leprozen. De kernachtige,
dynamische formule van Hemerijckx sulfonen,
een jeep en een glimlach was geboren...
Aangesteld als eerste leproloog voor de Kasaï,
in 1950, kan hij een bredere vlucht nemen. Deze
nieuwe opdracht heeft veel van hem gevergd. Hij
inspecteerde niet. maar door enkele dagen samen
werken ter plaatse met iedere agent van de ge
zondheidsdienst, met iedere dokter, in ieder missie-
dispensarium, in ieder melaatsendorp van heel Ka
saï, leerde hij aan hoe men de lepra programma
tisch diende te benaderen. Bekommernis die men
terugvindt in zijn leidraad voor de jonge leprolo-
(Lees verder op pagina 2)
^to.ciins
D' Fr. Hemerijckx
