N° 135.
Zondag 3 Augusty 1873.
3de Jaergang.
WEKELYKSCH NIEUWSBLAD.
De Bende van Jan de Lichte.
a)
Aelst, 2 Augusty.
De Vlaemsche kwestie.
Builealandscli Nieuws.
G-azette van Aelst
Het Bureel von het blad la geveaUgd In de Hnpelleatroet W» 11. »»er «He brieven, gelden, en», vraehtvry moeten toegezonden worden.
„Jaers, vooraf betaelbaer. Voor den buiten knu men Inachryven in al de postkantooren, en voor de lundelyke gemeenten by de briefdrager-.
AuounementtpryB SC ft*. J
Wy laten de wet volgen over liet gebruik der
Vlaemsche Tael voor de Regtbanken gelyk zy
vrydag verleden door de Kamer werd gestemd.
Art. 1. In de provinciën West- er. Oost-Vlaenderen,
Antwerpen en Limburg, en in het regterlyk arrondis
sement Leuven, zal de voorbereidende proceduer in
strafbare zaken, te beginnen met de eerste verschy-
kiing van den betigte voor den regter van mstruktie,
n het vlaemsch geschieden en het vonnis zal in die
iael worden uitgesproken,behoudens de volgende uit
sonderingen
Art. 2. Wanneer een betigte zal vragen dat er ge
bruik gemaekt worde van de fransche tael,zal de pro-
jeduer in het fransch piaets hebben en het vonnis zal
n die tael uitgesproken worden.
De getuigen zullen ondervraegd, hunne verklaringen
n het vlaemsch ontvangen en opgeteekend worden,
indien zy niet vragen om van de fransche tael gebruik
Art. 3. Het niet in acht nemen der voorgaende schik
kingen, in de proceduer, in het gehoor of in het von
nis, zal de ongeldigheid der proceduer na zich slepen,
by aldien er, ondanks de oppositie van een der partyen
•s toe overgegaen.
Art. 4. Als de proceduer in krimineelo zack, in het
vlaemsch gebeurt, zal er by het dossier eene vertaling
vorden gevoegd der processen-verbael, der verklarin
gen der getuigen en van de verslagen der experten,
n het fransch opgesteld.
Byaldien de proceduer in het fransch piaets heeft,
zal er by het dossier eene vertaling worden gevoegd
-der voorgaende stukken, in het vlaemsch opgesteld.
De onkosten dezer vertalingen blyven in alle geval
ten laste der schatkist.
Art. 3. De rapporten van de experten en van des
kundige namen zullen opgesteld worden in die der
twee talen, in België gesproken, en welke het hun zal
goeddunken te gebruiken.
Het gebruik der fransche tael zal vry blyven 111 al de
mededeelingen van magistraet aen magistraet, welke
het onderzoek zou noodzakelyk maken.
Arl. 6. In krimineele zaken zal de voorzitter van
het assisenhof, of de door hem afgeveerdigde regter,
;ia den beschuldigden te hebben doen verklaren, of hy
eenen advokaet heeft gekozen, en alvorens er hem van
ambtswege eenen aen te duiden, hem vragen of hy in
het fransch of in het vlaemsch wil verdedigd worden.
Byaldien de beschuldigde geenen advokaet heen,zal
de voorzitter er eenen van ambtswege aenduiden, be-
kwaem om hem te verdedigen in dc tael, welke hy
zal gekozen hebben.
Op straffe v&n ongeldigheid zal er van de vraeg en
van het antwoord akte worden gehouden.
Art. 7. Wanneer in dezelfde zaek betigten of be>
schuldigden zullen betrokken zyn, welke dezelfde tael
niet verstaen, is de keus van diegene der twee in Bel
gië gesproken talen, welke in het verhoor zal worden
gebruikt, overgelaten aen het oordeel van den regter,
behalve hetgeen door art. 9 zal geregeld worden.
Art. 8. De verdediger Van eiken beschuldigde blyft
VIII.
Eerste bezoek.
(33® VERVOLG.)
De godsdienstige plechtigheden waren ten einde
en nu begon eigenlyk het feest van 't volk. Dat feest,
•iep het zoo woelig, zoo luidruchtig niet af als onze
hedendaegsche kermissen, was erom niet min harte-
lyk en vroolyk.
Bangs de straten, onder de lommer der huizen,
zag men stoelen en tafels uitgehaeld waer de geburen,
in eendracht en broederlyk aen 't kaertspelzalen. Het
waren meest de oükens die, vreezend voor het ge
drang en de alom heerschende woeling beu, zich liefst
by hun gemak hielden. Orgelmans, blinde klarinet-of
vioolspelers ontmoette men overal, en niet raer was
het een ouden grootvader te zien opstaen om met de
stramme tachtigjarige buervrouw, in 'l midden der
straet, eene menuet in te zetten.... Vlaming Tenicrs
had daer, in levend wezen, nog eenige zyner naïefste
schetsen teruggevonden en de ruwe en woeste fran
sche soldaten die de stad doorwandelden, stonden
aengenaem verrast by het vertoog van zulke hartelyke,
eenvoudige vreugd. Niet ééne van hen had op dees
oogenblik het vonnis bekrachtigd eens door den voor-
zaet van hunnen koning, Lodewyk XIV, geveld tegen
de wereldberoemde schilders onzer vlaemsche ker
missen: Otez-moi ces magots!.... Dc modellen dier
magots dansten daer voor hunne oogen en, ware hel
met hunne weerdigheid van sabelsleper overeengeko
men, zy hadden ze luidruchtig toegejuicht. Nogtans
zy waren daer te veel, die vreemde bewouderaers
onze oude zeden. Hunne tegenwoordigheid in de stad
en in hel land, had als een rouwfloers over het feest
uitgespreid: zy wisten niet dat Vlamingen slechts
echte Vlamingen zyn en als dusdanige zich gulhartig
uitlaten dan wanneer zy vry en ongestoord ten hun-
neDt zich voelen.
Langshencn de strateu dreven gansehe huisgezin
nen marktwaerts op. Dc kinderen waren erby, want
in dien tyd waren er nog kinderen.... Wie tegen
woordig, onder het gemeen, veertien, vyftien jaren
heeft bereikt, is:geen kind meer: hy loopt metcigaer
(1) Eigendom der Gazette van Aelst.
vry, onder de eenige voorbehouding der toeslemming
van den beschuldigde, de verdediging in hel fransch
of in het vlaemsch voor te dragen.
De toestemming zal in het proces-verbael der zitting
worden aengeteekend.
De ambtenaer van het openbaer ministerie zal zich
voor het rekwisitorium mogen bedienen, van de door
den beschuldigde gekozene tael.
Art. 9. De civiele party zal volgens verkiezing de
vlaemsche of fransche tael gebruiken. De party welke
civielyk verantwoordelyk is voor het misdryf heeft
hetzelfde regt.
Art. 10. Vóór de korrektionneele en policie-regt-
banken van het arrondissement Brussel, zullen de fran
sche en vlaemsche talen gebruikt worden voor het on
derzoek en het vonnis, volgens de noodwendigheid
aen elke zaek.
Indien de beschuldigde alleen de vlaemsche tael
verstaet zal men deze tael gebruiken, gelykvormig met
de voorgaende schikkingen.
De schikkingen van art. 4 zyn tuepasselyk op de
proceduren, welke voor deze regtbanken en voor het
assisenhof van Brabant zullen piaets hebben.
Art. 11. De tegenwoordige wet is niet toepasselyk
op de proceduer voor de beroepshoven van Brussel
en Luik.
Niettegenstaende, indien de proceduer er in de lran-
sche tael piaets heeft, zal er by hel dossier, door de
zorgen van den prokureur des konings, eene vlaemsche
vertaling worden gevoegd.
1° Van de arresten van verzending voor de assisen
hoven der provinciën Antwerpen en Limburg, alsook
van de beschuldigingsakten; 2° van de arresten van
verzending voor de korrektionneele en policie-regt-
banken dezer provinciën en voor die van het arron
dissement Leuven.
3° Van de arresten van verzending voor het assisen
hof der provincie Brabant, alsook van den beschuldi-
gingsakt, indien het voorgaende onderzoek in het
vlaemsch heeft piaets gehad.
4° Van de arresten van verzending voor de korrek
tionneele regtbank of voor de policie-regtbanken van
het arrondissement Brussel, in hetzelfde geval.
Art. 12. Binnen het verloop van een jaer zal er dooi
de zorgen van het gouvernement eene vlaemsche ver
taling van het wetboek van krimineel onderzoek wor
den uitgegeven.
Art. 13. De schikkingen der art. 1 en 2 zullen, voor
hetgene de debatten op de audiëntie betreft, slechts
verpligtend zyn een jaer na de afkondiging der tegen
woordige wet.
De schikking van het alinea 2 van art. 10 zal slechts
toegepast worden een jaer na deze alkondiging.
Geeft die wet zekere voldoening aen de beide
Vlaenderen, de Vlamingen van Limburg afhan
gend van het beroepshof van Luik, en die van
Braband en Antwerpen afhangend van het be
roepshof van Brussel, klagen, en met rede, dat
een groot deel hunner grieven blyven bestaen.
Doch wat het schreeuwendst is van allen, is,
dat het Vlaemsch is uitgesloten by liet assisen
hof van Braband. De Kamer had nogtans de on-
regtveerdigheid herkend van het bestaende re
giem, onregtveerdigheid die des te grooter is dat
ofpyp in den bek en gaet naer d'herberg. Wie gelot
heelt is tegenwoordig een volslagen man!.... Dan
ging het juist zoo niet. De konscriplie was nog niet
uitgevondenen, wie zyn preufstuk niet had ingele
verd om lid te worden van een ambacht, of wie, in
één woord, niet duidelyk wist te zeggen wie of wat
hy was, was van geenen lel. Wee den snotbek die
zich dorst aen te bieden in eene herberg! Onvermy-
delyk stak de bazin hem een oordje in d'hand en zona
hem knikkers koopen!....
Volgen wy de huisgezinnen markwaerts henen,
want het is op dc markt dat wy zyn moeten.
Daer is van alles te hooren en te zien.
Vooreerst de verplichtende personaedje van al onze
kermissen, een liedjes zanger; hy had zyne bonte
schildery opgeslagen niet verre van het huis van
Ferdinand Goossensby den ingang der markt. De man
krabde de viool cn de vrouw sloeg de groote trom.
Er moest ergens eene nieuwe moord gebeurd zyn
want de schildery was rood van bloed, en het refryn
van den voorlooper van Sadones luidde eeuwig het
zelfde Hy is vermoordbomEn in zyn bloed ver
smoord, bom! bom! bom! In het midden van het
tafereel hing een man verbeeld met wangen rooder
dan die van eenen brouwersgast, met slyf opgaende
zwart duivelshaer en lange zwarte knevels. Die was
waerschynlyk de moordenaer, want gelyk hy daer
hing uilgeschilderd was hy bezig met een klein kind
in stukken te snyden en mcnschenvleeseh te vreten....
Eenigen beweerden dat dit wangedrocht niemand
anders zyn kon dan Jan de Lichte. Zy erkenden hem,
zy hadden hem gezien eens dat, hy, des nachts, door
de politie nagezet, te Aelst van dak op dak sprong om
cindelyk te verdwynen in dc schouw by Lambert
Coussaert in de Catteslraet.
Had kapitein Jan door zyn vensterken kunnen kyken
en de schildery kunnen bezichtigen hoe had hy
vreemd verrast gestaen voor zyn portret!.... Maerdien
dag had men hem tegen zynen muer aen de keten ge
legd, waerschynlyk om hem het uitkyken te beletten.
Dan de liedjeszanger had goed vertier en, hoe meer
hy verkocht, hoe driftiger hy zong en hoe luider
klonken viool en trom.
Doch, met al zyn lawyt, kon hy niet op tegen eenen
ganschen troep vreemde zangers die verder de markt
op, onder den toren op eene hooge trede, een koor
hadden aengeheven, begeleid van dans en de ratelende
rinkelbom. Wal zagen zy er wild uit, die vreemde
in Braband en zelfs te Brussel de Vlamingen
veel talryker zyn dan de Walen. Het was dus
redelyk dat men voor dit assisenhof ten minste
de twee talen op gelyken voet bragt. Zoo was
het inderdaejby de eerste stemming doorgegaen,
maer de Kamer heeft het ongelyk gehad, het on-
vergeeflyk en onverschoonbaer ongelyk van op
liaer eerste besluit terug te komen, tot meerder
eer en voldoening der doctrinairen, en in weer
wil der nooit volprezen poogingen van MM. Coo-
mans, Co re mans en De Laet.
De doctrinairen hebben hier getoond wie zy
zyn en de Vlamingen zullen voor de honderdste
mael ondervónden hebben waer, in de Kamer,
hunne echte vrienden zich bevinden. Niet alleen-
lyk hebben zy, de doctrinairen, op zeer zeld
zame uitzonderingen naby, gestemd en gespro
ken voor al de wyzigingen en beperkingen welke
het oorspronkelyk projekt van M. Coremans
heeft ondergaen, maer nog hebben zy dien vro
men Antwerpenaer, en tevens geheel de vlaem
sche beweging, liet schandig verwyt durven
aenwryven van, uit voorwendsel van onregt te
herstellen, de tweedragt en wanorde in 't land
te willen brengen!....
O! waren de Vlamingen en Flaminganten zoo
innig aen de Grondwet niet verkleefd, waren zy
de goede patriotten niet die men kent, waren zy
zoo groote vrienden niet van rust en orde, sedert
lang misschien hadden die wraekroepende en
hatelyke uitdagingen hun noodlottig uitwerksel
te weeg gebragt! Wy zouden eens willen zien
of de Walen zoo verdraegzaem zouden zyn als
het de Vlamingen tot heden zyn geweestWy
houden ons weinig bezig met politiek maer wy
zyn regt voor de vuist enwy zeggen dat de hou
ding alleen der doctrinairen in deze kwestie al
len echten Vlaming voor altyd met hun politiek
moest doen afbreken.
Wat bet onregt betreft dat blyft drukken op
de Vlamingen van Braband, Limburg en Ant
werpen, waet-om, gelyk M. De Baets liet zoo wel
voorstelde, waerom bet regtsgebied niet ingerigt
en verdeeld naer de talen De beide Vlaenderen
hangen af van het beroepshof van Gent; daer
zal men Vlaemsch spreken, maer daer alleen.
Braband, Antwerpen en Henegouwen zyn on-
derhoorig aen Brussel; Luik, Namen, Limburg
en Luxemburg aen Luik, en op de beroepshoven
van Luik en van Brussel zal men voortgaen met
alles in 't fransch te redderenEen stuksken
wet, enkel van dry regelen lang, zou de provin
ciën zoo kunnen verdeden dat de Vlamingen
hunne geregtshoven hebben en de Walen ook,
terwyl het nu, voor vele provinciën, onontwar
bare mengelmoes blyft.
Dus de nieuwe wet is verre van volmaekt te
wezen, het is slechts een stapken vooruit. De
Vlamingen moeten aenhouden tot dat zy op vol-
kunstenaers, met hun bruin vel en hun ravenzwart
vlottend haerWat was hv wild de dans dien zy
uitvoerden! Wat klonk zy aerdig de tael die zy zon
gen
Zeg eens, vroeg baos Van Droogenbroeck, een
burger van op de markt, tot zynen gezel die, even als
hy, met den boog in de hand stond om naer de prys-
schieting te gaen, zeg eens, wat vertellen daer die
vieze kwanten.
Baes, ik heb er geen woord van verstaen.
't Zal waerschynlyk Burgondsch zyn.... Eb, kom
eens by, riep Van Droogenbroeck tot eenen boer die
ook op het vertoog stond te gapen, kom eens by,Zele-
naer, en zeg ons eens of dat nu Burgondsch is.
Ik ben van Zeel'dyk gelyk gy weet, antwoordde
de boer, cn met Burgondsch beu ik bekend. Ik versta
hier en daer een woord van 't geen zy zingen, maer
meer niet; genoeg nogtans om te hooren dat, is het
Burgondsch, het toch geen Zeelsch Burgondsch is.
Dan zal hel wel ligt Burgondsch zyn uit de Kempen.
Dat is hel ook niet, viel een vierde spreker in; ik
ben van Lommei en ken de Teutentael. Gelyk de
NOTADe zonderlinge tael schryftM. Sncllaert. welke men
in twee gehuchten der gemeente Zele spreekt, is niet het eenige
Bourgondsch dat in ons Vaderland gevonden wordt. Te Lom
mei, te Exel, te Kleinebreugel, te Hubreehtselle, en naer het
schynt ook te Overpelt, te Necrpelt en te Hamont, in de Kempen,
leeft eene zekere klas van lieden, die onder elkanderen gebruik
maken van eene tael, by hen ook het Bourgondsch genoemd,
«chooD die mcrkelyk verschilt van de spraek, waervan wy ook
eenige zullen mededeelen.
In de opgemelde gemeenten leeft een zeker slach van land-
loopcrs, Tuiten genoemd, een nacm waervan de oorsprong
onzeker is; men vermoedt dat de Tuiten eertyds op een tuil-hoo-
ren zouden hebben geblazen, om hunne aenkomst te kondigen;
doch deze afleiding van het verbum tuiten (anders ook toeten,)
komt my niet zeer gegrond voor, dewyl het niet waerschyne-
lvk is dat zulke lieden het boorenbluzen zouden hebben afge
schaft, iets wat zoo bvzonder geschikt was om het volk uit te
lokken. Veeleer zou ik denken, dat hier het werkwoord tuiten,
frequentativum tuitelen, hehoorde in aenmerking te komen,
in denzin van verschacherenwaervoormen ook wel zegt ver-
tuitelen. Immers de tuiten geneeren zich met ruilhandel, even
als de joden. De meesten van hen zyn pakdragers, ketollappers,
of verkensnyders (lubbers.) Om gezette tyden van het jaer
trekken zy naer Holland, Friesland, llanover, ja zelfs tot in
Denemarken cn Zweden, teneinde er hunne waren te verkoo-
pen, of er hunne nyverheid uit te oefenen. Vele joden verstaen
hun Bourgondsch, ja, men beweert zelfs dat in Holland \ele
boeken in hun tael gedrukt zyn.
maekt gelyken voet staen met de Walen, zoo
onder het bestuerlyk als onder het regterlyk
opzigt.
TUHKYE.
Te Pesth komen dagelyks berigten aen uit
Turksch-Gradiska, waerin de toestand der kris
tenen aldaer als wanhopig afgeschilderd wordt.
Aen eenen brief van een uit Bosnië geviugten
koopman ontleenen wy het volgende
Sedert dry jaren verdraegt de kristelyke
bevolking iedere soort van mishandeling van
den kant der Turken, die ongestraft moorden
en branden. De kristenen zochten daertcgen
bescherming by den Mutesarif in Benjaluka, in
Serajevo by den Vali, alsook in Konstantinopel.
Te vergeefs, zy kregen geen gehoor, geen on
derzoek werd ingesteld en wat meeris, de over
tredingen der Turken tegen de kristenen ver
ergerde met den dag, zonder dat de besturen
de schuldigen ter verantwoording riepen. Zoo
werd verleden jaer, omstreeks Kersmis, een
kristenkwartier in Verbir,overvallen door eene
bende dweepzieke Moslems. Zy drongen in de
huizen van verscheideneaenzienlykekooplieden,
legden deze, alsook hunnevrouwen en kinderen,
in banden, en verborgen iedere misdaed onder
liet laffe voorwendsel, dat deze kooplieden wa
penen en amunitie verborgen hielden, en roo-
vers in hunne huizen ophielden..
De kristenen zonden klaegschriften naer Se
rajevo en Konstantinopel. Vali Pacha liet zicli
omtrent dit berigt inligten. ;De officieele be
rigten meldden dat de uit Belgrado opgeruide
Serviërs het konfliktmet de Turken uitdaegden.
Nu zou Vali Pacha zelve komen.
Om hunne oflieieele berigten te kunnen be
vestigen, hebben de besturen den volaenden
iyst verzonden. Een kristen, die in turkschen
dienst is, maekte de Serviërs opmerkzaem dat
hunne klaegschriften geen gevolg zullen hebt
ben, dewyl zy in de Servische tael opgesteld
zyn, daer noch Vali, noch de divan van Konstan
tinopel servisch verstaet. De betrokkenen lieten
zich dit wysmaken en teekenden een turksch
stuk. Zy wilden zich echter overtuigen en gin
gen er mede naer een vertrouwensweerdig per
soon. Met verbazing vernam men dat het stuk
met een revolutionnairen geest bezield was, eene
dreigende tael voerde en hulp met gewapende
hand verlangde. De onderteekenaers haestteu
zich tegen den opsteller van dit stuk beklag in
te dienen bydenkaimakam.Dezelaetste vreesde
een onderzoek in te stellen, daer het hem zelve
zou kompromitteeren; hy wilde de klagenden
hiermede tevreden stellen, dat hy met den oor
sprong van het stuk niets te maken had; het be-
Zeelsche pachter, vat ik hier en daer een woord, maer
meer niet.
Wat is het dan? vroeg Van Droogenbroeok.
Wel, 't zal Boheemsch zyn.
Hoe? Boheemsch?
Welja! ziet gy niet dat degenen die daer,staen te
springen en te huilen, Egyptenacrs o!' Bohemers zyn?
Is 't zoo,dan trek ik er van door,sprak Van Droo
genbroeck. Zyn er daer een dozyn op de trede, er loo-
pen er dry dozyn tussehen het volk, die terwyl wy
hier staen te gapen als uilen, aen 't lasten zyn in onze
zakken, aen 't zoeken waer de beurze steekt. Ik ken
dat goedje.
Neen, blyf, baes; zie, 't gezang is uit en er be
gint een nieuw vertoog.
Had baes Van Droogenbroeck niets gevat en zyne
medesprekers te weinig, Jan De Lichte op zynen toren,
had goluisterd als een vink; door zyn openstaende
vensterken had hy alles gehoord, geen woord van het
gezang verloren, en.... alles zeer wel verstaenHy
was als uitgelaten van vreugd, en zal in zyne ketens
te dansen als een uitzinnige.
Neen, riep hy,zy hebben my niet vergeten, myne
makkers, en voorden armen Jan zal het hier vandaeg
ook Kermis zyn!... Kom, Sara, kom!....
Waeraen verwachtte zich de kapitein?... Wy gaen
het haestvernemen. (Wordt voortgezet.
De luiten leven onder elkander in een zeker soort van bond
genootschap of corporatie. Wanneer zy op reis gaen, krygt elk
van ben, voor het verrichtten van zynen handel of bedryf eene
byzondere landstreek, hem door de gemeente aengewezon. De
reiziger is dan gcwoonlyk vergezeld van eenige jongens, die in
zynen dienst staen, en die hy voedsel on kleeding versehaft,
mits zy hem al het geld aenbrengen dalzy winnen; een gebruik
hetwelk ook, gelyk men weet, hy de Savoyaerds piaets vindt.
Ziellier de parabel van den verloren zoon, in liet Bourgoudsch
der Kempen.
Eenen olmste had twee knullenswaervan dc snipste
tot zynen olmste kwiste: olinste, ligt myne kwint; en den
olmste ligle hem de kwint.
Eenige deernen daerna, den snipste, hebbende alles by den
olmste geligt, spoorde na een vreemde pie, alwacr hy alle zyne
poen en smcls heeft verslent en opgepoeyt in loensigheid en
tispelsporen met loense griezen
En na hy alles verslent had, worde het hecten tyd, cn was
nantes acn paen te komen.
Hy spoorde na een andre en. ging zyne fuyk verforen by
eene troppen van die pic, als poursen heyincr.
o Aldaer wensehte hy zyne melistc vullen mot schellen van
grondhangels, die dc poerse slcynen, die nobis wilde linsen.
