m
Prof. Dr. L. Wils' belangrijke studie over
de sociale en vlaamse ontvoodingsstrijd
Groeiende Belangstelling
Besluit
GESCHIEDENIS
Het ontwaken van de plattelandsgemeenten langsheen de taalgrens:
voorspel tot het Daensisme (1)
Inleiding
Gazet van Aalst
Kantoor Administratie Redaktie Publiciteit Schoolstraat, 26, Aalst
Tel. 241.14
Er is de laatste jaren 'n groeiende
belangstelling voor het ontstaan
en de ontwikkeling van de arbei
dersbeweging. Julien Kuypers en
Pater Scholl schreven resp. over
de socialistische en kristene de-
mokratiscbe beweging. Louis Paul
Boon vertrok met het opzet de
geschiedenis te schrijven van de
opkomst van het socialisme in
de Denderstreek, maar kv/am dra
tot de vaststelling dat hij hierbij
het Daensisme niet kon veronacht
zamen.
De Kristelijke Volkspartij van het
jaar 1S94 en haar stichters, de
gebroeders Daens, zijn in 't bij
zonder het voorwerp geweest van
een reeks studies en vulgarizeren-
de publikaties, te beginnen vanaf
het werk van Dr. Elias in de der
tiger jaren, en van recentere da
tum de werken van Pater Van
Isacker, Luc Delafortrie en Arthur
De Bruyne, niet te na gesproken
de talrijke bijdragen die sedert
dien in dag- en weekbladen ver
schenen.
o o o
In de Keurreeks van het Davids-
fonds verschijnt aanvang '69 een
studie van Prof. Dr. L. Wils Het
Daensisme. (1) Voor dit werk
dat net als dat van de vorige
auteurs ongetwijfeld vooral in de
streek een ruim lezerspubliek zal
kennen, schreef Mgr. Van Pete-
ghem, Bisschop van Gent, een
merkwaardig voorwoord.
Met de welwillende toelating van
het Davidsfonds en de auteur pu
bliceren wij hier enkele korte uit
treksels uit dit werk. Waarvoor
onze oprechte dank aan Prof. Dr.
L. Wils en D.F. sekretaris gene
raal Clem De Ridder.
Zelf schrijft Mgr. Van Peteghem
«Welnu, dit voorwoord moge in
gegeven zijn door de eerbied voor
de overtuiging en de inzet van
Priester Daens, door de wens tot
verzoening en gesprek. Beide,
engagement en dialoog, zijn voor
ons gemakkelijker naarmate de
feiten verder af komen te liggen
de afstand maakt een objektiever
en rustiger visie mogelijk.»
Het werk van Prof. Dr. L. Wils
is het resultaat van jarenlange
opzoekingen en studie. Een be-
langrijk^eiement in deze publikatie
is ongetwijfeld de vaststelling dat
de auteur het ontstaan van een
beweging die men het Daensisme
is gaan noemen in een ruimer
geografisch kader situeert en
daarbij inzonderheid belang hecht
aan de demokratisch, vclksbewus-
te stroming in de Zuidvlaamse
plattelandsgemeenten, en de rol
van de dorpsonderwijzers en on
derpastoors vanaf het Kortrijkse
tot de streek van Halle.
Bij deze gelegenheid moge ander
maal de wens uitgedrukt worden,
namelijk dat het Aalsters stads
magistraat een aanvang zou ma
ken met wat door verschllende
van haar vertegenwoordigers, de
schepenen Claus en Van Hoorick,
en ook vanwege sociale en kultu-
rele verenigingen reeds herhaal
delijk werd gesuggereerd de
verwezenlijking van een archief,
eventueel in het Oud Hospitaal,
waarin alvast deze dokumenten en
andere bescheiden in verband met
de geschiedenis van de sociale
ontvoogdingsstrijd zou worden
ondergebracht.
Wellicht kan de V.V.A.K. daarvoor
andermaal bij haar as. jaarver
gadering nog eens een overtui
gend pleidooi houden. Clk.
Op zondag 14 oktober 1894
begon voor Belgie een nieuw poli
tiek tijdvak de eerste verkiezin
gen hadden plaats met het alge
meen stemrecht. Behalve de
133.000 rijken werden voor de
eerste keer alle mannelijke vol
wassenen naar de stembus geroe
pen, hoewel nog niet op voet" van
gelijkheid, want de welgestelden
en de ontwikkelden mochten twee
of zelfs drie stemmen uitbrengen.
Toch 'behaalde de socialistische
Belgische Werkliedenpartij een
daverend sukses, ten nadele vooral
van de liberale partij. De katolieke
partij daarentegen behield nog
voor twintig jaar de absolute
meerderheid die ze sinds 1884
bezat in het parlement.
Maar in 't arrondissement Aalst
was het tot een scheuring geko
men zodat een van de meest ge
zaghebbende leider van de partij,
Charles Woeste, daar samen met
een lijstgenoot moest herkansen
tegen twee kandidaten van een
demokratische Kristelijke Volks
partij. Op 9 december werd Char
les Woeste gekozen samen met
zijn tegenstander, priester Adolf
Daens.
De Kristelijke Volkspartij bleek
meer te zijn dan een -strovuur, zij
kwam op in beide Vlaanderen,
Brussel en Antwerpen. De priester
die als lijsttrekker het sukses van
de partij bij een deel van de kato
lieke Aalsterse bevolking had ver
zekerd, werd het mikpunt van haar
tegenstanders, koning Leopold II
inbegrepen. Ze wisten bisschop
pelijke sankties uit te lokken tegen
hem en later tegen de partij die
ze met zijn naam discrediteerden
het Daensisme werd de beweging
van een geestelijke die dóór de
kerkelijke overheid was veroor
deeld. Zo werd het tot machteloos
heid gedoemd en vegeteerde het
twintig jaar lang als een snipper-
partij die buiten het arrondisse
ment Aalst slechts tweemaal een
kamerzetel kon bemachtigen te
Kinderarbeid in de tex
tielfabrieken was in de
19e eeuw..: schering en
inslag. De krisis in de
textielnijverheid ingevol
ge de beperkingen op de
export zou in de negen
tiger jaren te Aalst enor
me armoede veroorzaken
Brussel in 1902 en te Brugge in
1912. Toch is het Daensisme niet
spoorloos verdwenen, want na de
eerste wereldoorlog werd het de
belangrijkste basis voor de oprich
ting van de Vlaams-nationalistische
partijen:
Het konfiikt tussen de priester
en zijn overheid, dat uitgroeide
tot een persoonlijk drama, was
een aangrijpend aspekt van het
Daensisme en kreeg vooral bij
zondere aandacht omdat juist
daarover een overvloedige doku-
mentatie bewaard bleef in de ar
chieven van bisdommen en voor
aanstaande politici. We mogen
zeggen dat het op definitieve ma
nier werd behandeld in het werk
van Prof. K. Van Isacker.
Maar vele andere vragen blijven
gesteld. Welke waren de wortels
en de oorsprong van de beweging?
Richtte ze zich vooral tot de ar
beiders of tot de boeren? Hoe
werd ze ontvangen door de kato
lieke opinie? Welke rol speelde
Adolf Daens erin, naast die van
zijn broer Pieter en van de groe
pen van Ninove, Oudenaarde,
Kortrijk, Brugge, Brussel en Ant
werpen? Welke was haar verhou
ding tot de Vlaamse Beweging,
tot ultramontanisme en liberaal-
katolicisme?
Een studie over het Daensisme
werpt licht op het ontstaan van de
hele katolicisme, de sociale ge
hele kristen-demokratie, ja op het
schiedenis en oe Vlaamse Bewe
ging van het laatste kwart aer
19e eeuw.
Het Daensisme was, zoals de
officiële benaming van verschei-
oene van zijn groepen en van zijn
nationale federatie luidde, een
Vlaamse Kristelijke Volkspartij.
Het woord «partij» was in de
19e eeuw meerzinnig; het beteken
de niet alleen een partij zoals
wij dit nu opvatten, maar ook een
drukkingsgroep, elke politieke for
matie.
Aanvankelijk wilden de Daen-
sisten vermoedelijk alleen dit laat
ste zijn, een onderdeel van de
grote katolieke partij. Maar van
meet af hadden ze het doel het
«beslissende» onderdeel te zijn
dat die partij zou beheersen. Met
tertijd kwamen ze ertoe om zich
als een echte partij naast de
katolieke te beschouwen, die hun
geen plaatsje, hoe klein ook, had
gegund.
Ze richtten een «volkspartij» op
om een einde te maken aan de
politieke overheersing van weinige
toonaangevende families: Niet een
partij van arbeiders alleen, of
zelfs maar op de eerste plaats.
Boeren en middenstanders speel
den er een grotere rol in en de
eersten kregen zeker meer aan
dacht in het programma. Maar
mettertijd werd de partij, meer
dan bij haar ontstaan, georienteerd
op de arbeiders, vooral in het
industriestadje Aalst waar ze vaste
voet kreeg. De leiding berustte bij
de Vlaamsgezinde kleine burgerij
waarin sinds 1830 een demokra
tische traditie leefde.
Een «kristelijke» partij was het,
die in belangrijke mate ontstond
uit de ontevredenheid bij de kato
lieke kiezers over de «laksheid»
waarmee hun regeringen 'het libe
raal straatrumoer en de drukking
van de koning ondergingen.
Een «Vlaamse» partij ten slotte,
gegroeid uit de Vlaamse Beweging
waarvan ze de spits bleef. Met
haar begint de traditie van de
specifiek-flamingantische partijen
die tot op vandaag doorwerkt. Dnt
is zelfs het belangrijkste resultaat
van haar optreden.
Het Daensisme 'heeft het niet
verder kunnen brengen dan tot een
zweeppartijtje, maar heeft als zo
danig een niet te onderschatten rol
gespeeld in de geleidelijke ont
voogding van de katolieke arbei
dersverenigingen uit het paternalis
me en de politieke onmondigheid,
in het beeindigen van de verwaar
lozing van de boeren en het platte
land door de overheid, in het ver
spreiden van de idee van de school
plicht met financiële gelijkstelling
van het vrij met het officieel on
derwijs en in het radikaliseren van
de Vlaamse eisen waardoor in de
jaren 1897, 1898 en 1899 drie
taalwetten werden uitgevaardigd
waaraan voor de eerste maal de
-idee van gelijkheid der landstalen
ten grondslag lag, in plaats van
de bescherming der Fransonkun-
digen in Vlaanderen.
Tegenover deze resultaten staat
de onnoemelijke som van energie,
tijd, -geld en persoonlijke offers
die de Daensistische leiders heb
ben overgehad voor 'hun ideaal.
Zou dat alles geen hoger rende
ment hebben geleverd indien ze,
door het vermijden van sommige
taktische verwarringen en fouten,
hadden kunnen werken binnen de
katolieke partij, zoals aanvankelijk
hun bedoeling was? Op die vraag
is geen antwoord mogelijk, ten
eerste omdat een politieke aktie
zonder fouten utopisch i-s en ten
tweede omdat het niet zeker -is
dat ze in de katolieke partij zou
den aanvaard zijn, zelfs zonder
fouten.
(1) Prof. Dr. L. Wits Het
Daensisme - Uitgave Davids
fonds, Leuven - Ledenprijs
75 Fr. ing., 100 Fr. geb.
Handelsprijs 115 Fr. ing.;
150 Fr. geb.
