JAN DE NIJS
DE BENDE VAN
JAN DE LICHTE
Beltortkelder van 4 tot 19 maart
Retrospektieve tentoonstelling
van Oscar Colbrandt
(1879-1959)
LOUIS PAUL BOON
Het is altijd een boeiend mo
ment wanneer een jonge schilder
voor de eerste keer naar buiten
treedt. Jan De Nijs is een geboren
en getogen Aal sten aar, dlie ver
schillende jaren lessen volgde in
grafiek en tekenen aan d:e A-kade-
mie van deze stad, zowel in avond
als in dag-lessen. Voorlopig is er
voor hem geen denken aan om
met schilderen alleen zijn brood te
verdienen, maar toch beschouwt
hij het als zijn voornaamste bezig
heid.
Een eerste algemene indruk die
uit zlijn werken naar voren treedt
is wel dat Jan het leven schijnt te
ervaren als een min of meer on
samenhangend geheel van ludieke
en absurde elementen. «De wereld
is een schouwtoneel, elk speelt
zijn rol en krijgt Zijn deel», heeft
Vondel reeds in de 17e eeuw ge
schreven. Maar een belangrijk ver
schil met de Visie van Vondel is
wel dat de huidige generatie de
samenhang, de diepere betekenis
van het grote toneelspel dat het
leven is, niet kan of niet wenst te
begrijpen. Van dat ogenblik af
krijgt het leven een absurde di
mensie. Men denkt onmiddellijk
aan de toneelstukken van lonescu.
En Jan, die veel toneel gespeeld
heeft, grijpt dan ook graag naar
de wereld van het theater om ge
stalte te geven aan dit ludiek le
vensgevoel. Met de woorden «lu
diek» en «absurd» is nochtans
En niet alleen dat ze hem do-
d'êh zullen, maar dat deze'dood
martelend, gruwbaar en afschuwe
lijk zal Zijn. Dat deze vrouw met
de lap over het oog, hem een
zijner eigen ogen uit het 'hoofd
kan halen met hare haarspelden
dat deze Anne-Marie de Clerck,
d'ie door Franse soldaten werd
miiisbrulikt, haar wraak op hem
koelen kan. En dat het Marieke
Bleecker, iin nieuwsgierigheid, er
zal over heengebogen hangen en
hare spijt uitdrukken omdat de
marteling niet wat langzamer gaat.
En onberekenbaar gelijk de
mens lis, zich pogend te ontwor
stelen aan de angst die hem ge
vangen houdt en Zijn dood ver
haastend daardoor springt hij
eensklaps naar Jan de Lichte toe.
Misschien dacht hij nog hem op
het onverwachts te kunnen neer
slaan, een ogenblik van verwarring
daardoor te stichten, en het open
deurgat en de donkere nacht daar
achter te kunnen bereiken. Het
was geen slecht gedacht. Maar
voorwaarts springen gelijk een
Wild dier, merkt hij teiaat de voet
van de zwijgende botterik Meule-
naene, die een weinig werd voor
uitgeschoven. H'ij merkt het pas
■terwijl hij reeds struikelt. En zich
tevergeefs nog trachtend op te
richten in zijn val, krijgt hij een
schop in de lenden.
Het is Ysenbaert die schopte,
en het 'is de stamp van een b-en-a-
gelde schoen die een paard had
doen meerstruiiken. Kreunend en
naar zijn lenden grijpend, stort hij
voorgoed neer. Daar is vreemd en
biggelend, een droppelken bloed
uiit zijn mondhoek komen lopen.
En beseffend dat dit zijn laat
ste uur is, dat alles toch tever
geefs za! zijn, wil hij zijn dood zo
- fe
niet alles gezegd. Het leven is
veel ingewikkelder dan dat. Het
heeft ook Zijn poëtische momen
ten, en zelfs bepaalde mysterieu
ze en fantastische facetten.
Zelf citeert Jan #n dit verband
de grimmige sprookjes van Louis-
Paul Boon. En dit brengt ons met
een in de regionen van de erotiek.
Zoals Boon aan Roodkapje en an
dere sprookjes van Grimm een
sexuele dimensie gaf, zo loopt ook
de erotiek als een rode draad
door de wereld van Jan De Nijs.
Absurditeit en erotiek staan trou
wens dichter bij elkaar dan men
zou denken. Wanneer de mens het
leven als een absurde chaos er
vaart, krijgt de sexualitei't een
grotere betekenis, want ze wordt
een van de weinige konkrete fei
ten, waaraan men zich kan houden
en waarin men zich ludiek kan uit
leven.
Aan die kale'idoskoop van losjes
samenhangende ludieke, absurde,
fantastische, poëtische, mysterieu
ze en erotische elementen, geeft
Jan op kontrastrijke wiijze gestal
te in zijn werk. Graag kiest h'ij als
vormgevend zinnebeeld het thea
ter, met zijn dekors, zijn draperie-
en, zijn toeschouwers, zijn spelers
en dansers, zijn licht en schaduw,
zijn rijkdom aan kleuren. Wij Zien
bv een toneelopvoering op de ach
tergrond, en een doodskop op het
voorplan ais frappante tegenstel
ling. Of wederom op de achter
vlug mogelijk weten gebeuren. In
een laatste 'inspanning ontrukt hij
het pistool aan zijn gordel en be
proeft hij deze Jan de Lichte neer
te schieten. Zijn in doodstrijd ge
kromde vinger ligt rond de trek
ker gehaakt.
En Anne-Marie de Mulder, die
de beide handen voor 'het gelaat
slaat, zowel voor de zwarte lap
als voor het ene goede oog, hoort
het krakend schot vallen. Maar
ails zij langzaam, en tussen harê
Vingeren door, naar Jan de Lichte
kijkt, dan staat h'ij daar nog at
neerkijkend op de Waai,
Nogmaals was de met ijzer ge
slagen schoen van Ysenbaert
neergekomen, maar nu op de hand
diie het pistool omklemd hield.
En ondanks de bloedige brij die
deze hand is geworden, ondanks
zijn kapotgetrapte lenden, springt
de Waal nog een laatste maal
richt, om de duisternis van het
open deurgat te bereiken. Het is
misschien alleen nog een trekking
der zenuwen, want het zijn slechts
nog een paar passen die hij doet,
om aan de gebroken drempel al
weer neer te vallen.
Faviel en Vagenende springen
hem na. En Marieke Bleecker legt
grond een balletdanseres in hevig
rood, bedoeld als synthese van
wat vrouw en sexe is, met daarte
genover op het voorplan een jong
paartje, en opzij een blinde, die
eventjes gesuggereerd wordt, als
rond zwalpend door het leven. Een
vormgeving door antithese dus,
d'ie de absurditeit van leven en
dood oproept.
Er 'is nog een tweede onderwerp
dat Jan graag gebruikt om aan
het ludieke levensgevoel gestalte
te geven. Het schijnt ontleend te
Zijn aan het stadsleven, aan de
g r-o t e a p p a rte m e n-t s g eb ou wen
waar de mensen in hun afgeslo
ten flats zich aan allerlei bezighe
den overgeven, zonder dat Zij enig
kontakt met elkaar hebben. Jan
geeft dit gestalte door een reeks
kleinere scènes naast elkaar te
plaatsen op een donkere achter
grond. Hier is de vormgeving tech
nisch uiterst gevarieerd. Het don
kere achterplan is geschilderd,
waarop dan bijgewerkte foto's en
tekeningen gekleefd worden, of
door een speciaal procédé foto's
afgedrukt worden. Dit geeft een
combinatie van verschillende tech
nieken schilderfij, collage, afdruk
en tekening.
Een dergelijke vormgeving sluit
nauw aan bij het nieuw realisme,
dat graag gebruik maakt van zo
genaamde mixed media (gemeng
de technieken en materialen). De
expressie is dynamisch dank Zij
langzaam en zwijgend de tedere
handen over de oren, als de
doodsreutel weerklinkt.
Faviel en Vagenende komen -te
rug en gaan zwijgend naast Jan
de Lichte staan, en staren naar de
kring rond Tineke. En ook Tineke
juist zoals de Waal daarstraks,
maar met verglaasden ogen, met
bleker en bevender lippen, wijkt
enkele passen -achterwaarts. Doch
Jan de Lichte wendt de ogen van
hem weg, alsof bij iets n-iet de
moeite waard is. De felle gele
vlam I'S uit zijn -ogen verdwenen.
«De ben-de I's dus gesticht!»
zegt h'ij alleen.
«De bende ii® gesticht, maar ge
-moet mij nog niet als het hoofd
aanzien. Ge moet mij nog niet on
voorwaardelijk uw woord geven.
Ik beloof u twee proeven te zul
len leveren, twee werken waarnaar
-gij zult kunnen oordelen. liets an
ders, een schoner leven, de he
mel op a-arde kan ik u niet belo
ven. Het zijn maar de anderen, die
u daarmee zand in de ogen strooi
en... zij die munt weten te slaan
uit de' oorlog, de honger en het
tekort, uw lompen en uw zweren,
üw ziekten 'en uw dood. Ik be
loof u niéts. Tri-tegen deel, ik Vraag
de kompositie iin diagonaal vorm,
en het 'multipliceren en fragmente
ren van figuren e-n voorwerpen.
Veel van -deze kenmerken zal men
in Jans werken terugvinden. In de
zelfde 'lliljin ligt het aanwenden do-or
Jan van acrylverf. Dit 'is een plas-
■tïcverf die snel droogt, waardoor
gemakkelijker in lagen over elkaar
kan geschilderd worden. De kleu
ren Zijn helder en sterk verzadigd,
en door verdunning kan men aller
lei e-ffekten verkrijgen.
Over zijn geheel genomen
schijnt de lijn, het grafisch ele-
u om vanaf dit ogenblik -niiet -altoen
meer voor uzelf, maar o-ok een
beetje voor de bende te leven.
Dt is het wat ik bedoel met «al
len voor ene, ene voor allen.»
«Hoe kan ik nu iets -doen, dat
voor de bende wat waarde heeft»
vraagt Anne-Marie de Mulder, met
de zwarte lap voor het oog.
«Gij loopt de wegen langs, An
ne-Marie. Ge bedelt overdag, en
slaapt 's nachts met de meestbie
dende, En overdag bedelend weet
ge, waar de boerin ha-ar halve
stuiver heeft uitgehaald. En in de
nacht bij de meestbiedende lig
gend, aanhoort ge de geheimen
die men in de slaap prijsgeeft. En
ge doet iets voor de bende, als
ge dat goed weet te onthouden.
Ge doet iets voor ons, als ge ont
houdt wie aan de Fransen levert,
of aan de Oostenrijkers, en daar
goudstukken voor ontvangt. Als
ge onthoudt wie er profiteerd van
de honger en het tekort, wie zich
met woeker of verraad buitenma
te verrijkt.
Er is alleen nog het volgende.
Landlopers en nietsdoeners zijnde,
zijt ge langs de wegen te veel een
pest. Ge zoudt meer de schijn
moeten wekken dat ge een fat
soenlijk werk uitvoert!»
ment, te overheersen, ho'ewel het
pliktunaail element zeker niet ont
breekt. Jan schijnt eerder een ver
teller 'dan een sfeerscheppe-r te-
Zijn. Vandaar de vele personages,
de verschillende plans, de ool-lia:
ges.
Jan heeft wat in Zijn mars, hij
heeft iets te zeggen. Indien hij zijn
persoonlijkheid en z-ijn ambitie zal
weten te paren aan hardnekkig
heid e-n volharding, mogen we het
beste van hem verwachten voor
de toekomst.
Prof. Vyncke
«Werkt gij?» onderbreekt Pier
Putte he-m onbeschaamd.
«Iedereen weet dat 'i'k hoeve
knecht ben te Erweteghëm,» ver
volgt Jan de Lichte onverstoord.
«Hier. zijn de papieren. Het zijn
valse, 'i'k wee't het. Ma-ar de heren
van het gerecht weten het niet,
want ze zijn met de echte en au
thentieke zegels van een zekere
gemeen'te- afgestempeld.
«Hoe is u dat gelukt?» vraagt
de Zot.
«Dat is voorlopig mijn geheim,
Wiij hebben, 'im onze ben-de, een
geheimschrijver die Zich met niets
anders zal bezighouden.
Er zijn, i-n onze bende, reeds
heren van het gerecht... ik weet
het, het is voorlopig slechts hier
en da-ar een kleine veldwachter,
soms een dronkelap v-a,n een bal
juw, dan weer een om de corrup
tie verbolgen schout. Zelfs zijn er
bij, die ons alleen voor wat geld
zullen terwille zijn, gelijk dat al
tijd 'in de wereld heeft gegaan.
We moeten echter gebruiken wat
er te gebruiken valt.
En nu, dat elkeen terugkeert
naar zijn bezigheden. Ge zult,
langs onze speciale koeriers om,
vernemen wa-t uw taak is. En ook
zult ge, waar ge u ook bevindt,
morgen-avond van een aanslag op
de postkoets horen... er gaat
goud mee vervoerd worden, dat
dienen moet om het Franse garni
zoen van Gent uit te betalen. Ge
zult horen dat het een stoutmoe
dige aanval was, door het toene
mend gespuis bedreven, en dat de
buit heel belangrijk was. En ge
zult dan weten dat Jan de Lichte
zijn eerste proef heeft volbracht.
En niet alleen het nieuws zal u
bereiken, maar ook een deel van
de buit!»
Het Provinciebestuur van Oost-
Via-anderen organiseert te Aalst,
met de medewerking van het
Stadsbestuur, een reeks van drie
retrospektieve ten-toonstellingen
van vooraanstaande Oostvlaamse
kunstschilders uit de eerste helft
van deze eeuw. In november 1971
kwam de Gentse kunstschilder
Alex Wauters (1899-1965) aan de
beurt, en i-n januari-februari zijn
stads- en generatiegenoot Victor
L'o-riin (1894-1954).
In de eerste helft van de maand
april volgt nog een grote retro
spektieve tentoonstelling va-n OS
CAR COLBRANDT (1879-1959).
diie met George Minne en Albert
Servaes behoort tot de voornaam
ste religieuze schilders in de
Vlaamse schilderkunst.
De tentoonstelling wordt gehou
den in het museum Oud Hospita-al
Oude Vismarkt te Aalst van Paas
zaterdag 1 april tot zondag 16
april 1972, ze 'is kosteloos toegan
kelijk elke dag van 15 tot '8 u
en op zaterdagen, zon en feest
dagen van 10 tot 18 u, 's vrijdags
gesloten. Een rijk geïllustreerde
katalogus 'is verkrijgbaar tegen
20 fr.
Naar aanleiding van bedoelde
tentoonstelling wordt tevens, op
donderdag 13 april te 20 uur 'in
de feestzaal van het Stadhuis,
Grote Markt te Aalst een koncert
georganiseerd met de medewer
king. van het befaamde. Koor «Can
tate Domino» uit Aalst en van het
Instrumenteel Ensemble van de
Stedelijke Muziekakadem'ie van
Aalst. De toegang tot het koncert
'is eveneens kosteloos.
VERVOLGT
22
NADRUK VERBODEN
