DE BENDE VAN
JAN DE LICHTE
NA L P. BOONS DE BENDE VAN JAN DE LICHTE
FRITZ COURTEAUX: DE GESCHIEDKUNDIGE FEITEN
Na de publikatie als feuilleton van «De bende van Jan
de Lichte» door L.P. Boon stelt Fritz Courteax de vraag
In hoeverre heeft de auteur de geschiedkundige feiten ge
volgd voor zijn roman.
In andere woorden Wat is het aandeel van de histori
cus, wat is het aandeel van de literaire fantasie.
April 1744.... Brussel is in
feestKarei van Lorreinen, zwager
van Maria Theresia, wordt aange
steld tot landvoogd.
Men kent zijn wijsheid, men hoopt.
Juni 1744... Het leger van
Lodewijk XV valt ons land bin
nen (1) als de Fransen onze
streken in 1748 verlaten is het
platteland geplunderd en door ho
ge geldelijke eisen geruineerd.
Luister naar een tijdgenoot
't Geweld, de dieverij en dat
wij erger leden,
Dat door dit pauvre volk in
't Neerlant is geschied,
Thoont dat het ons bemint
heel pauver, anders niet
Het schorremorrie volgde gre
tig het voorbeeld van de bezetters,
op verscheidene plaatsen werden
roversbenden gevormd die niet te
rugschrokken voor moord. In de
beide Vlaanders, maar vooral in
het Z.W van onze provincie ope
reerde Jan de Lichte aan het
hoofd van ruim twee honderd man
nen en vrouwen te Aalst werden
tussen 7 oktober en 14 december
1748 honderd en vier vonnissen
uitgesproken; een deel van de mis
dadigers was echter reeds vroeger
geknipt, ze ondergingen hun straf
te Kortrijk. Daar was het dat Rik
Mol van op het schavot een toe
spraak hield in de dieventaal, hij
had immers onder de kijklustigen
zijn baas herkend en zegde
«Knul, maast kiewig. Michels
molt en fokt naar den langen
doomerik. Flik d'ander knullen kie
wig voor michels. De poen maast
in de keeste in den dieperik bij
den trederik onder nen herterik in
nen houten trafelrik. Bekt en buist
er grondig mee met de kieuweri-
ken.»
Wat iin behoorlijk Nederlands
betekent
«Makker, vaarwel. Ik sterf en
ga naar d'eeuwigheid Doe mijn
groeten aan d'andere kameraden.
Mijn geld ligt thuis in de kelder
bij de trap onder een steen in een
houten schoen. Eet en drink er
lustig mee met de vrienden.
Dit «gesproken» testament is
wel een typisch specimen van
galge berouw en... galge humor.
Op 28 september 1748 werd
er klopjacht gehouden in 4 Cassel-
rijen In alle «suspecte» huizen
werden de personen, niet in het
bezit van een «behoorelijk certifi-
caet ofte paspoort», aangehouden
en naar Aalst gevoerd.
Voor ons ligt het boek der
«Vonnissen, verleent binnen de
Stadt Aalst, ten laste van menig
vuldige Moordenaeren, Dieven, Va
gebonden ende andere Quaet-
doenders, op het vervolg van de
Collegien der Casselrijen ende
Landen van Cortrijck, Audenaerde,
Aelst ende Dendermonde, begon
nen 7 October 1748 ende geeyn-
digt 14 December daernaer.»
Dit boekje - 80 bladzijden - be
vat 99 vonnissen die oordelen over
104 personen. Het is een opsom
ming van wandaden, vaak mons
terachtigheden. De lezing ervan
is eentonig, beklemmend en. be
schamend voor de «mens»
Het grootste deel van dit uit
schot was afkomstig uit de streek
Zottegem-Oudenaarde, hun voor
naamste actieterrein.
Twee ervan waren geboren te
Aalst. Het vagabonderen zat hun
echter in het bloed. Naast Brussel
Bergen, Ogy, Namen, treffen we
ook Gelderland, Leiden, Yzendijke,
Duinkerken aan als geboorteplaats
Beschuldigden verklaarden ook wel
eens «hun ouderdom en geboorte
plaats niet te weten».
De jongsten uit de hoop «bede-
lerssen ende landlooperiggen» wa
ren 16 jarige bakvisjes; de oudste
«een geldafdreigster» was 75.
Pieter van Ronse had 24 dief
stallen op zijn geweten., en hij zal
dan nog wel een en ander verzwe
gen hebben. Pieter de Cock ofte
Pieter Verlinden, bijgenaamd
Knopmaecker of Cokernagre was
een specialist 3 diefstallen op
een nacht. Jan de Priester uit
Ronse sleepte zijn vader bij de
haren naar een huis om hem daar
te verplichten een moord bij te
wonen.
Maar laat ons het «tarief» eens
onderzoeken. We beginnen met het
grof wild
Voor moord en diefstal werden
5 kerels geradbraakt: armen en
benen werden achtereenvolgens
stuk geslagen, daarna werden zij
op een rad gelegd waarop ze soms
nog geruimen tijd bleven leven.
19 beroepsdieven stierven aan
de galg, 6 ervan die godsdiens
tige voorwerpen roofden, moesten
vooraf doen «Amende honorabel
voor de Kercke van St. Marten
alhier, blootvoets ende met ont-
decten hoofde, met een brandende
Fackel in de handt...»
Elf anderen werden bij verstek
«in portraite» opgehangen; het wa
ren «fugitiven ende gecontuma-
ceerden criminelen».
Geseling, brandmerk, «Galleye»
waren straffen voor medeplichti
gen. De geseling geschiedde op
het schavot «met scherpe Roeden
tot den loopenden Bloede». Daar
na werden ze gebrandmerkt «op
uwen blooten Rugge met de let
ters G.A.L. «Voor vrouwen en
oude mannen werden de galeien
vervangen door verbanning, «buy-
ten de Dominatie van den Koning
van Vranckrijk en de buyten deze
Nederlanden.» Ze werden gebrand
merkt met de letter V.
Jeugdige dieven kwamen niet
op het schavot maar werden ge
geseld «voor het Landhuys en soo
voorts rond de Merct», daarna ver
bannen.
In andere gevallen werd het
«aan de halsband stellen» gedu
rende 2 uren en het beboeten voor
zien.
Naast al deze straffen die in
verschillende combinaties werden
toegepast waren er ook die ge
tuigden van psychologisch inzicht.
Wie bij herhaling gestraft was
voor bedelarij, werd de hand be
legd met kalk (gebluste kalk
brandt). Een moeder die «senti-
neile» had gestaan, moest het
opknopen van haar zoon bijwonen,
een dochter moest haar moeder
zien geselen. Eindelijk geld de
stelregel Wie zijn lijf verbeurt,
verbeurt zijn goed.
Het hoeft nauwelijks gezegd
dat een groot deel van de veroor
deelden recidivisten waren. En op
hun familie viel ook niets aan te
merken: 6 vrouwen hadden hun
man reeds vroeger zien opknopen,
een zevende had zelfs twee echt
genoten aan de galg geofferd, een
moeder had haar beide zoontjes
aan de galg zien bengelen.
(1) Lodewijk XV verbleef te
Aalst in de Nieuwstraat van
4 tot 17 augustus 1745.
Op half oogst stapte de ko
ning met zijn gevolg in de
processie. Intussen bezette
zijn leger de Boekhoutberg.
vervolg volgende week
B.C. ST. ANNA AALST
ELFDE WISSELBEKER
UVIN OCTAAF
Maandag 29/1/'73 werd de
start gegeven van deze 11e wissel
beker.
Dit jaar schreven er 16 ploegen
in en werden er dus van af de
eerste avond 2 ploegen «buiten
gezet» in de schiftingen. Voor
maandag was dat reeds het geval
voor Palace 1 en 2 die het onder-
scheidelijk opnamen tegen St. An
na 2 en Immerzeel 1.
Tijdens de tweede avond kregen
we St. Anna 1 en Bilj. Vr. 4 te
genover elkaar, en het was de
ploeg van Roger Keppens (met
De Neve en Van Goethem) die er
als overwinnaars uitkwamen. Aan
tafel nr. 2 bonden Bilj. Vr. 1 en
Kromme Stok 2 de strijd tegen el
kaar aan.
In de 33e beurt namen de eind-
mannen De Moyer M. en Verleysen
de taak van hun voorgangers over
en Marcel liet niet de minste kans
aan zijn tegenstrever. Met reeksen
van 53-21 - 20 - 31 en 51 ging
hij naar het einde en besloot in de
56 beurt met 355 - 172.
Donderdag werd het dan Sint
Mart 1 tegen St. Anna 4. Een
goed vertrek met Mertens voor
St. Martinus die uitspeelde in 19
beurten, maar een magere voort
zetting van de 2 middenspelers die
er 29 beurten voor nodig hadden
en uiteindelijk kon R. De Wolf voor
St. Anna de eindcijfers 228/230
vastleggen in de 80e herneming.
Aan de andere tafel bekampten
Kromme Stok 1 en St. Mart. 2
elkaar. De 2 eerste spelers der
beide ploegen deden er elk 23
beurten over om de eindcijders te
bereiken, maar Van De Velde en
P. Corthals bleven daar ver onder
en deden er zelfs 43 hernemingen
over om de finale cijfers te halen.
Na 49 beurten dus 250/253 voor
Kromme Stok 1.
Vrijdag was het dan de beurt
aan Bilj. Vr. 2 tegen Palace 3
waarin Palace weer aan 't kortste
eind trok en als club totaal uitge
schakeld werd. Het waren vooral
Van Droogenbroeck met reeksen
van 10 - 10 - 9 - 29 en 18 in 12
hernemingen en Francois Alfons
met 38 - 28 - 27 - 37 en 24 die
daar voor zorgden en uiteindelijk
355/213 wisten af te drukken.
De 2e ploeg van Bilj. Vr. 3 werd
aan de andere tafel bekampt door
St. Anna 3 en het was uiteindelijk
deze laatste ploeg die de duimen
moest leggen met 245/187.
Bleven dus over voor de kwart
finale 3 ploegen van Bilj. Vrien
den, 3 van St. Anna plus 1 van
Kromme Stok en 1 van Immerzeel.
Donderdag hadden we dan een
«Biljart Vriendenavond» aangezien
de 2 ploegen B-V 2 en B-V 3 tegen
elkaar uitkwamen en St. Anna 1
nam het op tegen Immerzeel 1
Voor zoon Gerrit was het maar
een formaliteit om papa Alfons
Francois er van langs te geven,
want met hernemingen van 18 - 10
-15-20-13 en 19 wist hij snel
de eindcijfers te bereiken. En aan
gezien papa in een slechte dag
verkeerde bleef hij stranden op
126 punten van de voorziene eind
cijfers, die Gerrit in de 60e beurt
vastlegde 245/229.
De andere partij tussen Immer
zeel en St. Anna gaf een meer
spannende strijd want reeds van
af de eerste spelers Van Goethem
Stadfeld kwam er een aftekening
als deze laatste zich uitspeelde in
22 hernemingen en zo maar even
tjes 25 p. achterstand liet voor
p.ijn tegenstrever.
Ook ziijn opvolger Claus deed
het niet slecht en drukte af in de
45e beurt met nog een achterstand
latend aan De Neve van 43 punten.
Het werd dus een zware opgave
voor de 3e St. Anna man Keppens
Roger te meer dat zijn tegenstre
ver Baeten van af de eerste beurt
vertrok met 18 Doch na een vijf
tal hernemingen wist Roger reeds
de tij te doen keren en met beur
ten van 13 - 32 en 18 nam hij
reeds een 30 tal punten voor
sprong. En de 50 p. handicap die
hij tegenover Baetens moest goed
maken kwamen er in de 58e her
neming toen hij 59 p. lukte. De
laatste 10 beurten waren bijzonder
spannend.
B.C. ST. ANNA - AALST
KLUBFEEST
Tijdens het jaarlijks feestmaal
belichtte de voorzitter de biezon-
derste triomfen van de klub. Door
de secretaris werd een overzicht
der kampioenschappen gebracht,
waarna de huldiging plaats had
der kampioenen in de hogere reeks
Vergaert G. en in de lagere reeks
Bekaert D.
Dit feest dat pas in de vroege
uurtjes eindigde was weer iets
«van 't bovenste schof».
F.J.
OP ZATERDAG 24 FEBRUARI
1973 te 14 uur
GROOT KINDER-
KARNAVALFEEST
In de St. Jozefskring, Meule-
schettestraat nr 32 te Aalst. (In
gang langs de speelplaats).
ledeeen moet verkleed zijn en
er is verkiezing van PRINS en
PRINSES KARNAVAL 1973.
Inrichters Peppino Kinderclub,
Meuleschettestraat nr 32 Aalst.
Alle jonge Oiljsteneers en Oil-
jsteneskes komen van overal naar
de grote Peppino Kinderkarnaval.
Waardevolle prijzen
