DE DENDER
Determinerende faktor bij de geboorte
van Aalst
(5)
de
3 vat
apeli
in D
:r de
jr dt
<apei
/ïartr
ichli
1 hac
i de
de S
nu
OUDE SCHUTSLUIS
«gens het grote verval werden
;ndc iroeg waterregelende spuien
rget* ebracht op de Dender. Wan
en hoe dit voor het eerst ge-
spar de is ons niet bekend.
st eerste wat we hierover ver
in is dat de Aalstenaars in
een nieuw «sleckgat» (slijk-
sluis) op de Dender bouw-
De abt van Ninove kwam
hier (omme dat te zienne».
et Boeck met den Haire
ekt in 1446 over «het trecken
den nieuwen speye op de Den-
Door dit spui. de zgn,
e, stond de haven in verbin-
nc; met de Benedendender
ntbn
ïog
IS EEN SPEI OF SPUI
et is een waterkering die be-
uit een stenen dam die
rs doorheen de rivier loopt. In
muur is een breed gat aan-
dai racht, het speigat, dat door
en neerschuivende balken of
Sten hoger of lager komt te
tenten Dit gebeurt bij middel van
'en die op wielen gewonden
Om het peil stroomopwaarts
di 'erhogen worden de balken of
iken neergelaten,
lij Sanderus bemerken wij een
gebouwd over de arm van de
•straat en enigzins gelijkend
[een poortuitgang. De gemeente-
plening van 1683 noteert de uit-
pp voor het breken van het ijs
sen de Sint-Annabrug en «'t
»we sas». Lodewijk XV liet het
togen gedurende zijn veldtocht'
15-1748.
la de sluiting van de arm aan
Iweinstraat werd een nieuw sas
ve' ftuwd, het huidige: in 1886
dlf nemen wij door het stadsver-
dat een lijk werd opgehaald
;relfrs de la nouvelle écluse.
ska
SPEIDEUREN.
n 1456 werden de deuren van
Speyhuus» iedere dinsdag of
'nsdag getrokken te één uur 's
Idags dit slechts voor drie
Van 1703 tot 1803 waren er
openingsdagen voorzien, nl.
dinsdag en de vrijdag de ene
voor de vaart Aalst-G'bergen,
andere voor de richting Den-
monde. De totale afvaart Ath-
'dermonde duurde vier dagen,
aomopwaarts deed men er na-
"lijk heel wat langer over
Het trekken van de speideuren
was van het grootste belang. Ge
durende de vier hoogdagen wer
den ze geopend om de «Rivière te
laten spuelen ende zuveren naer
doude costume». Had men het
spui op willekeurige tijdstippen ge
trokken dan kon dit grote nadelen
opleverende molenaars zagen
zich beroofd van het maalwater,
het plotse dalen van het water,
was gevaarlijk voor de schepen.
Voor het pijndersambacht was
het spui een broodverdienste op
de «gesloten dagen» lieten de
schippers hun vracht overladen in
een boot die aan de overzij lag
van de brug bij de watermolens.
Een proces naar aanleiding van
het verzet der buildragers tegen
de standhouders in 1650 is zeer
leerzaam.
In november 1649 gaf de ma
gistraat het bevel de schutsluis te
openen op een gesloten dag om
een geladen schip door te laten.
Voor het landhuis liep een menigte
samen van schippers, buildragers
en molenaars om te protesteren.
Er werd alarm geluid op de Werf-
kapel en gedreigd «datter doodt-
slaegen sauden gheschieden.» De
stadhouder werd «herwaerts en
derwaerts» getrokken. Een vijan
dige menigte van 200 a 400 per
sonen haalde de gevangen geno
men belhamels uit de handen van
de overheid. Er werd geroepen
«dat het gars op den merct deser
stede soo lanck saude wassen als
op de vesten, waert saecke dat sy
den deurleyt toelieten» en «dat
hemlieden vrauwen ende kinderen
souden moeten sterfven van hon
ger...»
KANALIZATIE(S)
Reeds in 1285 gaf Gwijde van
Dampierre bevel de Dender tussen
Aalst en Gb. bevaarbaar te ma
ken. De werken stonden onder het
toezicht van een monnik uit Cam-
bron, de baljuw van Aalst en een
vertegenwoordiger van de graaf.
De onkosten moesten gedragen
worden door de heren, de steden,
en de kloosters die er bij waren
betrokken.
Nogmaals kanalisatie onder Lo
dewijk van Male (1353), kosten
te dragen door de twee steden
van het L.v. A. Het werk duurde
13 jaar.
door Fritz COURTEAUX
Over een kaaimuur sprak men
in 1596 De rivier werd verdiept
en verbreed tussen Aalst en Den-
dermonde in 1649 en op het einde
van de 17e eeuw voortgezet tot
Ath de scheepvaart richtte zich
nu ook tot Henegouwen waar de
industrializatie toen begonnen
was.
Gedurende de volgende eeuw
nam het verkeer tussen Ath en
Dendermonde nog merkelijk toe
het waren hoge, smalle schepen
20 m I.. 2 m b. en 2.90 m hoog
met een houten vleugel aan beide
kanten.
's Zomers moest het waterpeil
4,5 voet (1,35 m) bedragen, 's
winters 5 voet (1,50 m). De sche
pen vaarden niet afzonderlijk maar
achter elkaar, het sas moest open
blijven tot ze het volgende bereikt
hadden.
In de beneden loop bleven de
overstromingen en verzandingen de
aangelanden teisteren. Om aan dit
euvel te verhelpen drong het hoofd
college aan bij het landsbestuur
om een kanaal Aalst-Baasrode te
graven.
In 1753 gaf Maria-Theresia hier
voor de toelating. Dat beviel Den
dermonde (natuurlijk) niet. Er be
stond wel de (Oude) Dendermond-
sesteenweg over Herdersem en
Wieze, maar nu eisten ze een ver
keersweg aan de linkeroever te
Gijzegem. Dit werd door Aalst af
gewezen als zijnde «de totale
ruïne hunner stad» i
Het projekt Aalst-Baasrode mis
lukte door de tegenstand van ver
scheidene steden die alleen hun
eigen belang wensten te dienen,
maar ook door het heuvelachtig
reliëf «langs den cant van den
Roosen ende vandaer door Lebbe-
ke op Baestrode te veel hoogden
waren om de selve vaert langs
daer te comen laeten passeren.»
Na 15 jaar gaf Aalst de strijd op.
Gezien de zware financiële lasten
die het graven zou eisen, gevoegd
bij de kosten die de aanleg van
de steenweg Aalst-Gb. vergde;
nam onze stad genoegen met een
ernstig doorgevoerde kanalizatie.
De eerste ernstige poging om
een degelijke bevaarbaarheid te
verwezenlijken tussen Aalst en
Dendermonde begon met het on
dertekenen van een octrooi door
Karei van Loreinen op 24 maart
1768. De werken duurden tot
1771. De diepgang werd op 2,10
m gebracht, nieuwe sluizen wer
den gebouwd te Wieze en te Hof-
stade. talrijke bochten werden
doorgesneden. Tussen Zeeberg en
Iweinstraat werd de Dender recht
getrokken, tevens verdween de
arm van de Iweinstraat met het
spui.
Op een tweede bocht werd het
spoorwegstation opgericht in
1856. Een derde meander was de
huidige «Wijnput» tegenover de
krek van het H. Hart. In de volks
mond heet het «Wijnput» hier
zou een schip vergaan zijn, gela
den met wijn en bestemd voor het
kasteel van Popperodehet be
staan van dit kasteel is een ge
schiedkundig feit.
De benamingen Vaartstraat en
Vaartkaai 1781 (nu Josse Ringoir-
kaai) zijn herinneringen aan deze
kanalizatie.
Tussen Aalst en Ath werd dit
werk voortgezet in 1863/68, de
diepgang op dit traject bedraagt
nu 1,90 m. Tegelijk met deze be-
vaarbaarmaking werd het kanaal
Ath-Blaton gegraven waardoor een
rechtstreekse waterverbinding tot
stand kwam met het kolenbekken
van Henegouwen.
Damkaai (Frits De Wolfkaai),
Van Wambekekaai en Boudewijn-
kaai (Pierre Corneliskaai) werden
aangelegd tussen 1883 en 1891.
In 1956 werd begonnen met de
verruiming van de stuw bij de ou
de sluis dit heeft de sluiting van
de nijverheidsarm (Oude Dender)
mogelijk gemaakt in 1962/64. Tus
sen de kaaimuren heeft de water
spiegel een breedt van24,5 m, de
diepte is 2,5 m.
TOEKOMSTPLANNEN
Een volledig modernizeringsplan
van de Dender heeft een dubbel
aspekt, nl. de scheepvaart en de
waterafvoer.
Om dit te verwezenlijken is ver
eist
1) Uitdieping 'tot 3 m. en een
breedte van ca. 17 m. (bed)
2) Rechttrekken van een veertig
tal bochten
3) Een twaalftal nieuwe sluizen.
4) Verlagen van het waterpeil in
de panden om de waterafvoer
van de oeverlanden te bevor
deren.
De uitvoering van dit projekt zou
3 miljard vergen. Aangezien der
gelijke uitgave het Belgisch bud
get te boven gaat streeft men nu
naar de uitvoering van een urgen
tie-programma. De prijs werd in
1965 geraamd op 7 a 800 miljoen.
1/3 van de Dendertrafiek ligt
tussen Dendermonde en Aalst.
Daarom werd dit programma be
perkt tot het vak tussen deze ste
den.
1) Gabariet van 600 ton o.m. om
het waterpeil le doen dalen
wat de afwatering zou bevor
deren.
2) Verleggen van de Dendermon-
ding in de Zeeschelde met
scheepvaartsluis en stuw.
3) Afbraak van het sas te Den
dermonde dat nu enkel de
funktie vervult van stuwdam.
4) Herprofilering van de afwate
ringen van de rechteroever tus
sen beide steden.
5) Opruimen van de oude sluis
met stuw te Wieze dat vervan
gen wordt door het reeds ge
bouwde stuwhuis van Dender
belle.
6) Rechttrekking te Hofstade tus
sen Modernit en Conciencestr.
7) Bouw van een nieuwe sluis met
stuw te Erembodegem.
8) Bouw van een nieuwe brug aan
de Zwarte Hoek te Aalst.
9) Afbraak van sluis en stuw te
Aalst die de stad ekonomisch
in twee snijden het overbren
gen naar Erembodégem zou
het peil hier doen dalen en wa-
terzieke gronden- zoals het
Osbroek en de Bergemeersen
een hogere waarde schenken.
De teleurgang van de scheepstra-
fiek op de Dender is kenschetsend:
van 43 miljoen/per km in 1953
viel het in 1963 op 27. Een mo-
dernizering van de rivier zou het
goederenverkeer te water zeker
bevoordeligen.
