4
DOKUMENTEN VAN HET DAENSISME
IN DE STREEK VAN AALST
,/smikm
De Christene Volkspartij
De laatste Woorden.
Oog in 't.zeil
28.9.1973 3
door frans-jos verdoodt
9. De inrichting van de Christene Volkspartij
I IN VLAANDEREN
1 j Ingezien wij een nieuw tijdperk van Volksmacht zijn ingetre-
1 den, en er door de Grondwet een gansch nieuw kieskorps is ge-
vormd, (op 10 kiezers 8 nieuwe)is het diingend noodig eene
CHRISTENE VOLKSPARTIJ
I in te richten.
i Zij zal bestaan uit alle weldenkende Vrienden van 't Vlaamsche
Volk, en wordt ingericht als volgt
INR ICHTIMG
De Kiezers mogen niet beroofd worden van hun eerste en
VOORNAAMSTE RECHT, te weten van de Kandidaten te be
noemen en bijgevolg
1° Geen officiéele Kandidaten, door een Komiteit opgelegd
maar vrij door 't Volk gekozen
2° Stichten van een midden-komiteit met besturende macht en
bestaande uit afgeveerdigden van elke Volksmacht en Maat-
schappij zonder onderscheid die zich wil aansluiten aan de
phristene Volkspartij
3° Geheime Poll op elke Gemeente voor alle in- en uittre-
dende leden
4° Wanneer 200 Kiezers eenen Kandidaat voordragen voor de
1 Kamers, moet die Kandidaat aan den Poll onderworpen worden.
Bovenstaand document is de
aanhef van de stichtingsakte
van de Christene Volkspartij.
Bij wijze van inleiding gaat
een verwijzing naar de brede
stroming, die politieke maat
regelen wenst ten voordele
van alle verdrukte of verarm
de klassen van de bevolking.
Ook wordt verwezen naar de
wijziging van het kiesstelsel.
Die wijziging viel samen met
de oprichting van de Christe
ne Volkspartij. Dank zij het
nieuw keisstelsel Meervou
dig Algemeen Stemrecht
bekwam ieder volwassen man
nelijke persoon voortaan ten
minste één stem.
Onder de titel "Inrichting"
formuleren de stichters de de-
mokratische grondslag van
hun partij. In 4 punten zetten
zij die grondslag uiteen.
Feitelijk resumeren zij hierbij
een brok voorgeschiedenis
van het daensisme. Immers,
de open oppositie tegen de
bewarende politiek der katho
lieke partij werd te Aalst niet
opgevangen omdat zowel de
politieke gedragslijn als de £a-
Ï6-.
menstelling van kandidaten
lijsten bij verkiezingen in
uiterst beperkte kring van ka
tholieken werden bepaald.
Die houding heeft ongetwij
feld tot gevolg gehad dat de
gebroeders Daens en de roe-
landers elkaar ontmoetten in
de Christen-Vlaamse opposi
tie op een ogenblik waarop
daar geen andere keuze meer
overbleef dan de inrichting
van een politieke organisatie,
los van de katholieke partij.
Ongetwijfeld zou ook zonder
de bekende houding van som
mige Aalsterse katholieken in
die dagen een christelijk-
vlaams democratische partij
ontstaan zijn. En zij kon zon
der de gebroeders Daens de
zelfde weg opgegaan zijn als
thans het geval was. Maar het
blijft alles slechts een gissen.
Misschien is alleen dit zeker
Aalst zou niet het centrum
van de strijd geworden zijn.
10. HET PROGRAMMA
VAN DE DAENSISTEN
Er is slechts hier en daar een
daens-auteur die in belangrij
ke mate aandacht besteedt
aan het programma van de
Christene Volkspartij te
Aalst. De Partij beschikte van
het eerste uur van haar be
staan af over een uitvoerige
programma-tekst. Hij werd te
gelijk met de stichting van de
partij vastgelegd. Via die pro
gramma-tekst kwam de partij
vier maanden na de stichting
in de openbaarheid. En het
moge zo zijn dat de stichters
Boort d'oü Bewaarders roepen
Muniag*xuUeo wij mogen op om lappen ga
_OFcoeee
PIETER DAENS.
DE CONGO.
PRIEST en DAENS
Christene Volkspartij
hun stempel hebben gedrukt
op dit programma, jaren later
tijdens de verkiezingsstrijd
te Brussel in 1900 zal het
tot buiten het arrondissement
Aalst worden gebruikt als ver
kiezingsplafond.
Pieter Daens suggereert dat
zijn broer Adolf de auteur is
van de programma-tekst van
de Christene Volkspartij. Wij
bezitten geen geldige reden
om dit te betwijfelen. Maar er
is meer. Voor zover de op
richters van de partij ons uit
de archieven tegemoet ko
men, kunnen wij met vrij
grote zekerheid het aandeel
duiden van De Backer, van
Lambrecht, van Pieter en van
Adolf Daens, terwijl voor het
geheel van de tekst alleszins
priester Adolf Daens verant
woordelijk is, vermits zijn stijl
in elk onderdeel aanwezig is.
Het is goed hier nog even
eraan te herinneren dat het
daensisme gegroeid is uit de
kern der roelanders, van wie
Alois De Backer zeker de
meest representatieve per
soonlijkheid is. De roelanders
vormde de laatste schakel in
de wordingsgeschiedenis van
het daensisme, wordingsge
schiedenis die aanvangt bij
Vlaamsgezinde intellectuelen
op het platteland, waar de
verarming van de landbou
wersstand diepe sporen naliet
een erge aardappelplaag
had enkele tientallen jaren
voordien duizenden naar het
relatief welvarender Wallonië
gedreven en ook de crisis in
de hopkultuur was een be
langrijke factor van verar
ming Ook de afkomst van
de comparanten van 1893 is
bepalend voor het programma
dat zij opstelden zowel de
Backer als De Pelsmaecker,
Sterck en Van Langenhaecke
stamden uit het landbouwers
milieu, terwijl iemand als
smid Frans Lambrecht met
het lief en leed van die klasse
geconfronteerd werd en daar
enboven de ellende van steen
bakkers en seizoenarbeiders
ongewoon scherp moet aange
voeld hebben, vermits hun
lotsverbetering de motor van
zijn felle strijd is geweest.
Tenslotte zijn daar de gebroe
ders Daens allebei vertegen
woordigen zij de welstellende
steedse middenklasse; zij heb
ben nooit vergeten hoe hun
ouders ooit de eindjes van het
jaar aan elkaar moesten kno
pen, terwijl een christelijk ge-
inspireerde sociale bewogen
heid hen bitter liet gestemd
zijn om zoveel leed en on
recht in de "fabriekstad
Aalst". Reeds vóór zijn con
tact met de roelanders had
Adolf Daens een aantal poli
tieke strijdpunten naar voren
geschoven, waarmee hij tot
zijn grote posthume
eer de politici van zijn tijd ver
voorop was. De voornaamste
van die strijdpunten waren
de legerhervorming, onder-
wijsplicht en evenwaardige er
kenning van de onderwijsnet-
ten, een belastingssysteem
met klimmende percenten
volgens het inkomen. Ook
kon priester Daens bij de spe
cifiek vlaams-nationalistische
eisen van de groep rondom
De Backer komen, zijn
Vlaamsgezindheid was reeds
sinds zijn seminariejaren be
kend. Ook Pieter Daens kon
wellicht gemakkelijk met alle
elementen van het program
ma-voorstel instemmen, het
was in feite de voortzetting
van de oppositie die hij in zijn
weekbladen reeds een tijdlang
had aangevat. Zijn journa
listieke belangstelling dreef
hem letterlijk naar de politie
ke, sociale en culturele bevrij-
dingsstroom die zowel natio
naal als internationaal vorm
aannam. En als echte "daens"
bezat hij voldoende doorzet
tingskracht en zelfvertrouwen
om een botsing met de tradi
tionele katholieken niet uit
de weg te gaan.
Het programma der daensis-
ten was vóór alles volks. Het
formuleerde precies wat
onder het volk leefde, het
zonderde de grieven af en
duidde voor al de problemen
een oplossing. En ook de stijl
van het programma was die
van het volk, niet-academisch
en direct. De partij zou steeds
in geheel haar optreden en in
alle geledingen van haar orga
nisatorische ontwikkeling die
stijl trouw blijven en daar
door de opkomende socialisti
sche beweging heel wat wind
uit de zeilen nemen. Ten
slotte was dit ook weer een
van haar doelstellingen De
volkse politieke stijl van de
daensisten heeft geschiedenis
gemaakt. De daensisten voer
den het doeltreffende
systeem der parlementaire
vragen in, het zou een kwart
eeuw later officieel ingevoerd
worden in de kamer. De mee
tings de meetings voor het
programma, zoals Pieter die
noemde evolueerden steeds
tot een volkse aangelegen
heid het programma werd
vaak in liederen "verpakt", er
was scherpe humor, volkse
doordrijverstaai, bitsige steek
spelen tussen voor- en tegen
standers. Als men bij dit alles
de geestdriftige solidariteit
tussen leiders en .volgelingen
voegt, begrijpt men dat de
daensistische bijeenkomsten
konden uitgroeien tot echte
volksfeesten. Een belangrijk
punt van de daensistische po
litiek was het dienstbetoon.
Hun dienstbetoon via zitda
gen is vandaag hét wapen
geworden van alle politieke
partijen. Het dienstbetoon
der daensisten steunde eigen
lijk op de zuiverste vorm van
dienstvaardigheid. Alle leiders
waren "boodschappers" voor
het deels ongeletterde en niet
schrijf- of spreekvaardige volk
van kleine lieden. Op die
manier hebben vele daensisti
sche leiders geheel hun mate
rieel vermogen en hun fysi
sche kracht geofferd. Sommi
gen onder hun symboliseer
den door hun vroegtijdige
dood die algehele inzet
Adolf Daens, Alois De
Backer, Frans Sterck, Frans
Lambrecht.
Omwille van alles wat hier
boven is aangehaald kan men
niet anders dan het hele hard
nekkige daensisme beschou
wen als één programma. En,
zoals Karei Van Isacker in
zijn sereen boek "Het daensis
me" terecht opmerkt, het is
slechts te wijten aan de onge
nadige tegenkanting van de
Kerk en de bewarende katho
lieke partij dat dergelijk pro
gramma niet meteen het poli
tieke leven van toen overrom
pelde en blijvend wijzigde.
Wij schreven reeds dat de
programma-tekst van 1893
steeds de grondslag is geble
ven van de politieke wil der
daensisten, van hun denken
en handelen. Dit weten is
belangrijk. Want, al mag de
Christene Volkspartij de eer
opeisen dat ZIJ ALLEEN hier
te Aalst in de sociale omwen
teling van een eeuw geleden
het alternatief heeft geboden
tegenover een anticlerikaal
geacht socialisme en al be
stond haar aanhang ontegen
sprekelijk vooral uit arbeiders
en kleine lieden, een travaillis-
tische partij is zij nooit ge
weest, omdat haar stichters
haar die rol niet hadden mee
gegeven. Het daensisme was
christelijk en Vlaamsgezind
met een vanzelfsprekende so-
De programma-tekst van 1893
Strijdliederen, deel van een programma
Basis-pamflet voor de verkiezing van 1900 te Brussel
De daensisten bleven steeds trouw aan hun programma
tekst van 1893.
"Programma van de daensisten" was eerder een mense
lijk document dan een "papieren document".
Dienstbetoon van het daensisme en hun parlementaire
stijl, het vragenstellen in de kamer zijn thans gemeen
goed geworden voor alle politieke partijen.
Arbeiderspensioen, arbeidsbescherming, beschermende
landbouwpolitiek, de hop, gelijkheid van de onderwijs-
netten, leerplicht, vervlaamsing (lees vernederlandsing)
van parlement, onderwijs en openbare besturen, waren
de bekendste strijdpunten van de daensisten.
ciale bewogenheid. Dit gold
voor alle leiders, hoewel som
mige daens-auteurs een onder
scheid maken. Voor Karei
Van Isacker was Plancquaert
een anti-clerikaal en L.P.
Boon laat doorschemeren dat
alleen de gebroeders Daens en
smid Lambrecht echte sociaal
agerende leiders zouden ge
weest zijn. Het oordeel van
Boon zal wellicht steunen op
het feit dat priester Daens De
Backer ster overvleugelde
toen in de Kamer van Volks
vertegenwoordigers sociale
kwesties aan de orde waren.
Maar ook het blijvend anti-
socialisme van de groep rond
De Backer zal daaraan niet
vreemd zijn, terwijl de ge
broeders Daens vaak steun
zochten bij en ontvingen van
wege de socialisten. Tegen
over de stelling van Van
Isacker staat die van Delafor-
trie, die weerlegt dat hij een
anti-klerikaal zou geweest
zijn. Die stelling die gestaafd
is met documenten uit het
familie-archief van Daens.
Men begrijpe trouwens die
temperamentvolle Plan
cquaert in de gigantische
strijd tegen zoveel onwil en
vervolging van katholieke
zijde.
Zijn de gebroeders Daens
de groene socialisten
metterdaad gaan overhellen
naar Het socialisme Beslist
niet. Maar, beiden hebben ja
renlang gezeteld in de kamer,
zij hebben daar hoofdzakelijk
een klein en berooid volk
vertegenwoordigd en konden
uiteraard onmogelijk de steun
van de socialisten weigeren in
hun strijd tegen een a-sociale
rechterzijde. Als wij overigens
de parlementaire verslagen uit
de tweede ambtstermijn van
priester Daens nalezen, "vin
den wij steeds de hiernavol
gende onderwerpen terug
werk mans-pensioen, leer
plicht, betere lonen voor het
personeel van de openbare
diensten, regeling van de ar
beid, werkvoorwaarden in'de
fabrieken, erkennning van de
Vlaamse taal, militaire hervor
mingen, teloorgang van de
landbouw, invoer van vreem
de hop en vervalsing van het
bier enz. Hieruit blijkt duide
lijk dat Daens in niets is
afgeweken van de program-
ma-tekst van 1893.
Van zodra de Christene
Volkspartij de krachtmeting
der verkiezingen aanging, ont
snapte ze uiteraard niet aan
wat men een competitie-geest
zou kunnen noemen. Dit kan
niemand verwonderen sinds
de verkiezingen van 1894 was
hetAlgemeen Meervoudig
Stemrecht ingevoerdterwijl
de Christene Volkspartij ge
durende de hele periode van
haar bestaan wind uit de so
cialistische zeilen wilde halen.
Het weze hier nogmaals ge
zegd dat de stichters van de
Christene Volkspartij in de
eerste plaats wensten dat de
traditionele katholieke partij
zichzelf zou hervormen in de
mocratische en Vlaamsgezinde
richting. Toen dit definitief
onmogelijk werd gemaakt,
moest de Christene Volkspar
tij haar eigen weg bewande
len. Dat zij daarbij steeds
trouw bleef aan haar pro
gramma-tekst van 1893, pleit
zowel voor de stichters van de
partij als voor de latere lei
ders. De daensisten werden
inderdaad NIET UITSLUI
TEND groot dank zij de
kleinheid van de tegenstan
ders.
PROGRAMMA:
A. LANDBOUW.
1° Vermindering der grondlasten.
2° Vermindering der registratierechten voor de onroerende goe
deren afschaffing der erfenisrechten in rechte lijn.
3° Inkomende rechten.
4°kRegeling van de pachten door Boerenbonden.
5* Afschaffing der belasting op den aankweek van inlandschen
Tabak en op dé Suikernijverheid.
6° Inrichting van een doelmatig landbouwcrediet.
7° Ontwikkelingen verbetering der vervoer- en verkeermiddelen.
8° Gemak van aankoop en onaanslaanbaarheid der kleine
eigendommen.
9® Kostelooze ontleding in de Staatslaboratoriums.
10° Bescherming der landbouwstekerijen en andere landbouw-
nijverheden.
11° Ondersteuning der vrije Veeverzekering.
B. BELASTINGSTELSEL.
Evenredige verdeeling der belastingen tusschen de roerende en
onroerende goederen; belasting op de beursspeculatie, wed
dingen in koersen en op de prachtvoorwerpen.
C. WERKMANSSTAND
1° Bescherming van al de zedelijke en stoffelijke belangen der
Werklieden.
2° Spaar- en ziekenkassen, lijfrentkassen geldelijke en zede
lijke ondersteuning der wettige Werkstakingen.
3° Wettige erkenning der Vakvereenigingen, met recht van
onbepaald bezit op de roerende goederen.
4° Verplichtende verzekering tegen ongelukken, ziekten en
ouderdom.
5® Wettige bepaling van het maximum werkuren voor volwas
senen.
6° Strenge uitvoering en verbetering der reeds bestaande wet
ten op vrouwen- en kinderarbeid.
7° Nijverheidstoezichtgeholpen door toezichtsradendoor
't Werkvolk gekozen.
8® Zondagrust.
9° Minimum van dagloon in al de openbare aanbestedingen.
10° Bespaarzaamheid der openbare Besturen vermindering der
groote pensioenen.
11° Sekretariaat van't werk ondersteuning van Landverhui
zers en van Werklieden die in den Vreemde gaan werken.
D. HANDEL EN NIJVERHEID
1° Bescherming van nationaien Handel en Nijverheid.
2° Opsporing en ondersteuning van nieuwe Nijverheidstakke*
en uitwegen.
E. SCHOOLKWESTIE
1® Verplichtende schoolgang, met toelagen van den Staat aan
elke wel Ingerichte school, in evenredigheid van 't getal leerlin
gen.
2® Ontwikkeling van 't beroepsonderwijs.
F. TAALKWESTIE
1° Vlaamsch moet in 't Vlaamsch land de bestuurlijke, rechter
lijke en wetgevende taal zijn.
2° Het Vlaamsch en 't Fransch op gelijken voet in alle Besturen.
G. LEGER
1® Vermindering van krijgslasten.
2e Bevordering van een Vrijwilligersleger. 3* Verzachting der
Loting namate men Vrijwilligers heeft, om tot de volledige af
schaffing der Bloedwet te geraken.
Het doelwit der Christene Volkspartij is de stoffelijke en zede
lijke verheffing van 't Belgisch Volk. Geen nuttelooze twiste-
rijen spaarzaam bestuur, afslag der belastingen.
Gelijk recht en gelijke vrijheid voor alle Belgen
Volgen de handteekensAd. Daens, PriesterP. Daens,
Gazetschrijver, De Backer, De Pelsmaeker, Guillemin, Lam
brecht, Sterck, Van de Velde ,Van Langenhaecke.
K. Zie Leonard,
't liooran, j
den, aji
alse zetten.
Wordt verdergezet. Aanstaande week Pieter Daens
uitgever-schrijver-journalist-politicus.
't Stond Zondag weêr in een lasterblad van
onze goede bewaarders dat het programmaker
^Lristene Volkspartij nief uitvoerbaar is. Gij'ziet
het dus lezers, de liefde, die"*zij" den' kleinen
landbouwer, den stielman en den werkman
toedragen en komt maar tot aan h-unnen porte-
monnaie.
Niet verder.Gij'czijt dus nog eens verwittigd. Wik
giyjièfuw te kuis zitten^- -.als «de
waal met zijn sch óveral mag binnen g^art r* j
wilt gij dat er op de gemeenten cn in den steden
kozijntjes winkels blijven bestaan en dat met
kromme sprongen 'met uw geld wordt omge-
^wilt gij altijd en alleen dè belastingen
talenl^^fch^^jat de renteniers
van -hunne lo^^^^WWWI^W!etting blijven
uwe hl
wij zuil
alles
prokutfl
óp f
het I
