IOKUMENTEN VAN HET DAENSISME
IN DE STREEK VAN AALST
le Werkman i
KRUGER
t V
Pieter Daens
mmmm
iSmmm
iêiüSs
Samenspraak.
AELSTENAAR 1
-rsrss-
5.10.1973-3
door frans-jos verdoodt
I isl
a'i
dat)OCUMENTEN VAN HET
lde)AENSISME IN DE
jel-JTREEK VAN AALST
najll. PIETER DAENS
»ePieter Daens, geboren op 10
jJuni 1842, overleed te Aalst
1 26 maart 1918. Hij had
het einde van de oorlog niet
meer kunnen beleven, maar
s®ehij had het einde van het felle
"®Üaensisme in de streek van
ienAalst niet meer móeten bele-
eUTven.
Bönpieter Daens' laatste levens
jaren hadden eigenlijk niets
llvemeer van de dramatische
ltalspanning en geladenheid,
ackwaarin zijn broer Adolf zich
zalals het ware naar de dood had
l 0Igesleept.
zicht ten opzichte van zijn
tegenstanders en het voor die
tijd wel erg belangrijke rede
naarstalent. Die vastelling
wint aan belanrijkheid als
men weet dat Pieter van de
14 jaar parlementaire activi
teit 10 jaar als enig daensist
heeft gezeteld.
Dat Pieter in de Kamer van
Volksvertegenwoordigers uit
sluitend Nederlands sprak, zal
noch nadelig noch voordelig
geweest zijn voor de Christe
lijke Volkspartij. Maar Pieter
Daens kon in het parlement
niet anders zijn dan hij te
Aalst was gemoedelijk en
volks, argumenterend met
anektodiek en vooral met zijn
hart voor de kleine lieden.
Het parlement van toen heeft
aan Pieters instelling geen ge
zagvolle aandacht geschon
ken. Dit is ten hoogste te
begrijpen, afkeurenswaard is
het alleszins.
Na het overlijden van zijn
broer Adolf, werd Pieter
Daens de feitelijke leider van
de Christene Volkspartij, of
schoon eerst Plancquaert en
later Minnebo een tijdlang de
theoretische leiders waren.
Ook daar werd zijn persoon
lijk gezag dus betwist. Hij was
weliswaar de enige daensist in
het parlement en hij vertegen
woordigde het belangrijkste
daensistisch arrondissement,
maar hij was zeker niet opge
wassen om een partij te leiden
die nog steeds niet bevrijd
was van haar hachelijke posi
tie tussen de rechtse meerder
heid en de linkse oppositie.
Het ontbrak Pieter ook hier
aan inzicht en methode. Maar
haast zeker is, dat hij op de
plaats het slachtoffer
werd van zijn eigen schoon-
menselijkheid, die hem be
roofde van het charismatisch
aanzien dat voor een politiek
leider onmisbaar is. Hij was
het enige parlementslid, ver
zorgde de pers van de partij
en besteedde al de tijd die
nog kon overblijven aan het
veelomvattend dienstbetoon
waarover wij reeds in een
vorige bijdrage hebben gehan
deld.
Pieter Daens, eens een gefor
tuneerd burger, heeft zijn
hele bezit geofferd aan zijn
ideaal, overtuigd dat hij met
tertijd gelijk zou krijgen en
zich bewust dat hij een zende
ling was van de christelijke
sociale leer, die sinds het ver
schijnen van Rerum Novarum
uitgesproken en duidelijk was
Pieter Daens
ireflMaar daartegenover stond het
jhtflyele "kleine want persoonlij-
ndjjie leed" van de vereenzaamde
|0z^nan die de Christene Volks-
0»spartij had voorbereid, haar
incj mee hielp stichten, haar hoog-
ee||epunt beleefde en haar nu
za«ag kwijnen, terwijl hij zelf in
.irmoede en kommer slechts
.lie "menselijk" gekleurde ver-
persoonlijking kon zijn van
D?«jn partij, vermits in de oor-
'6!'Ogsjaren 14-18 het politiek
3 "even lam lag.
Lange tijd heeft men ge-
ichgteend dat de faam van Pieter
diÓaens hoofdzakelijk het ge-
ijft/olg was van het bewogen
zijljeven van zijn broer, de pries-
déer Adolf Daens. Vandaag
zijneeft de geschiedenis Pieter
it ij>aens echter weggehaald uit
3Q|le schaduw van Adolf Daens,
leni81^1 zÜn menselijk profiel
da|fn zijn politieke activiteit
- die er een is van relatieve
otheid grondig werd na-
tspeurd en naar voren ge-
:hoven. Hierdoor is het
ians mogelijk afzonderlijk
mens en de polticus te
jordelen en te waarderen.
^S^omniige auteurs noemen
idefieter Daens de meest repre-
8n tentatieve daensist. Hij was
chtmmers de voorbereider en de
>teitoedestichter van de partij die
zicltij zowel in het parlement als
tks#1 de gemeenteraad van Aalst
leeft vertegenwoordigd. Toch
d^ezat hij niet het elan, het
'ganisatorisch en retoriek ta
rnt waarmee zowel Adolf
iens, als De Backer en
ncquaert begiftigd waren,
fieter Daens verwierf in het
lement slechts gering ge-
ag, zijn nooit verzwakkende
refPzet en z^n ontwaPPenende
j Jerlijkheid ten spijt. Hij miste
yethode, psychologisch door-
Hoofuman der Chrijteqe Volkspartij, VolksVcrtcyetiwoo uiger erj
Raadsheer. Eerevoorzitt^r 'van cje vereeqigde Ziekenfondsenenz,,
stichter vaq het Weeklbad DE WEF\KMAJ>J in JVlemoriam
nils wn act. .iad spreken ra er dooi duiicn
&f^Imïfdil)?OTTOudiJ'dinn S'ï Volks'
J&xSèsK - AMSi
WwarsKssrtssrva
Het weekblad De Werkman meldt het overlijden van zijn stichter.
ft luitje van VUandocn. op hel tljdulp dat ei In t
ï£3£ KM
Eerste Jaar,
N° 27 ZONDAG 4 Augusti 1901
GAZET
Van
V erschijrit icekeli/ ks.
HOOFD-OPSTELLER Frans Daens. twee nummers voor een eens
Charel. Bravo.
Lou ie. We zullen onze reis beschrijve
Charel. Zonder faut als God beliefd.
Tusschen Charel en Lowie.
Charel. I.owie, wij trekken zondag
naar Boom.
Lowie. Wij trekken zondag naar Boom
Vriend Charel.
Charel. f Ze zeggen Lowie. dat het daar
zoo luisterlijk zal zijn.
Lowie. Zooveel te beter, het is voor on
zen PRTF.SRF.R FONTFYNF die zich ODÜrL
Uit den nieuwen Spiegel der jonkheid.
Gedrukt ln 'tJaar 1772 te Gent b(J Judo
kus Begijn op d' appelbrug.
Ik zal van t(jd tot t(jt «enige kappltelkenz
uit dien boek meedeelen
Advijzen.
Vraagt advijzen aan den wijzen,
Aan den ouden, aan den grijzen.
Jong geleerd. Pieters zoon Frans is 10 jaar oud als hij dit blaadje
uitgeeft. Natuurlijk heeft vader de pen geleend.
DE VERREZENE
voor iiet jaar 0. h. j. c.
1869
Pieter Daens in 1869 druk
keruitgever, schrijver van
volkse kluchten.
voor iemand als Pieter Daens,
hij was tot dan toe "gedre
ven door zijn allesoverheer
sende, zelfs wat kwezelachti
ge vroomheid." (Lode Wils,
1969, Het daensisme, blz.
19)—. Het drama van Pieter
Daens is dat hij, ondanks alles
wat hierboven is geschetst,
samen met zijn Christene
Volkspartij klem raakte tus
sen de klericalen en de anti-
clerikalen. Bij die vaststelling
hoort een vraag wie had de
partij uit die netelige positie
kunnen weghalen Wij den
ken dat van al de leiders
alleen de in 1904 overleden
De Backer daarin had kunnen
slagen. Ten dele misschien
ook Plancquaert, indien hij
zijn radicale houding tot in
het parlement had kunnen
doorzetten. Het is vandaag zo
goed als zeker dat de sociale
en politieke geschiedenis van
België helemaal anders zou
geworden zijn dan thans in
dien het daensisme tegelijk de
gebroeders Daens, De Backer
en Planquaert als volksverte
genwoordigers had gehad. Het
getal van vier volksvertegen
woordigers voor drie arrondis
sementen lag zeker binnen de
mogelijkheden Daens was
ook te Brussel gekozen,
Plancqaert was kopman in
verschillende arrondissemen
ten en Aalst had mettertijd
twee gekozenen kunnen heb
ben, zoals het trouwens na de
Eerste Wereldoorlog zou evo
lueren.
Toch mogen wij Pieter Daens'
politiek leiderschap niet hele
maal neerhalen. Want, behal
ve zijn beroemd geworden
werkkracht en inzet, bezat hij
één gave, die van het aller
grootste belang is in de poli
tiek, doch haast geen belang
stelling vanwege de geschied
schrijving heeft genoten zijn
SOLIDARITEIT. Pieter wist
beter dan wie ook hoe vaak
zijn broer Adolf en Alois De
Backer er een verschillende
mening op nahielden als het
om "grote" politieke beslis
singen ging, hoe ze soms ver
schillend stemden in de
Kamer van Volksvertegen
woordigers. Maar telkens ver
zweeg hij dit voor de lezers
van zijn bladen. Ofwel vergoe
lijkte hij alles of sprak en
schreef over "de schone en
hartversterkende samenwer
king" Daens—De Backer. En
waar het om hemzelf ging,
was hij even consequent. Ja
renlang heeft de begaafde
maar onstuimige Plancquaert
zijn gezag betwist. Maar Pie
ter liet die tegenstelling over
zich heen gaan of loodste de
polemiek op een zijspoor. Als
men zijn meesterwerk Priester
leest hierover straks
dan krijgt men inder-
de indruk dat alle daen-
leiders steeds hetzelf-
len of niet wilden. Het
van zo'n houding mag
nderschat worden. Het
boek Priester Daens
en immers in 1909, op
het ogenblik waarop de me
ningsverschillen in de partij
zeer groot waren, nadat zij
een jaar voordien met het
opvallend persoonlijk verkie
zingssucces van Pieter Daens
die morele overwinning heeft
om zyn leider-
in het daensisme te
onderstrepen.
Voor Pieter Daens was de
journalistieke bedrijvigheid
een belangrijk onderdeel van
zijn politieke actie. Met de
normen van die tijd gemeten
en voor zover men aan ernsti
ge vergelijkende studie kan
doen in dergelijke materie,
was Pieter Daens een uitmun
tend journalist. Hij was echter
geen stilist. Integendeel, zijn
taal is niet altijd vlot en cor
rect. Zijn schrijfkunst was als
een rijke boomgaard, vol ver
rassende vruchten en soms
wat overdadig. Het verrassen
de lag zowel in de inhoud als
in de vorm. Als geen ander
kon hy duiden wat in het
volk leefde. Al schrijvend on
dervroeg hij als het ware zich
zelf en de mensen om hem
heen, legde hen speelse
humor of bittere verwijten in
de mond.
Die bekwame pen heeft van
Pieter Daens een gefortuneerd
burger gemaakt. Tientallen
jaren heeft hij zijn twee week
bladen geleid Het Land van
Aelst (sinds 1859) en De
Werkman (sinds 1872). Eerst
stelde hij die veelgelezen pers
ter beschikking van de katho
lieke partij, van wie hij zich
vooral tijdens de schoolstrijd
een fel voorvechter had ge
toond. Later werd zijn instel
ling kritischer en toen in
1891 Rerum Novarum ver
scheen, voerde hij een open
oppositie tegen de bezwaren
de katholieke partij, wier
kopmannen onder wie
Woeste, die hij ooit had be
wonderd het nu zwaar te
verduren kregen. Van 1893 af
stonden zijn weekbladen
uiteraard onverdeeld en met
steigende grimmigheid ter be
schikking van de Christene
Volkspartij.
Was hij een populair journa
list, ook als letterkundige was
Pieter Daens een geziene fi
guur. Met zijn stichtende ver
halen wilde hij het volk tege
lijk ontspannen en het zede
lijk beter maken. En toch
schreef hij ook uit een inner
lijke noodzaak, luisterend
naar een soort schrijfdrang,
soms ook als een die geroepen
is. Hij schreef wat zijn herte
zei o f zong; de bezadigde taal
der bezadigde mensen; rein en
eenvoudig, grijpend de feiten
zonder veel "tantewanne-
kens" en op het doel afgaan
de. Hij wil immer zijn volk
beter maken, het beschaven
en laat geen enkele gelegen
heid voorbijgaan om het te
doen. (Stijn Storms Lode-
wijk Van Opdenbosch Pie
ter Daens. Ninove 1919, blz.
21).
Behalve Priester Daens,
Volksvertegenwoordiger voor
Aalst en Brussel, schreef Pie
ter daens nog 19 werken
Drie Dagen te Parijs; De laat
ste Novitie van Affligem;
Geen Huisken zonder Kruis-
ken; Het zevende kind;
Geeraard den Duivel; Eert
Vader en Moeder; Onder het
Schrikbewind; Het klein Bal
juwken; Het gulden Boekje
der jonge Werklieden; Leven
van Mgr. Lambrecht; Het
Huisgezin van den Werkman;
Bavo en Lieveken of de we
reld der Socialisten; E*n Reis
je naar Lourdes; Leven van
Pastoor Kneipp; Reis naar
Rome; Anneessens, Sint Mar-
tinus; Den Heiligen Petrus.
Pieter Daens schreef ook nog
poëzie die verspreid in zijn
weekbladen voorkomt. Meest
al zijn het strijdgedichten en
stichtende, huiselijke poëzie.
Zelden echter ontwaart men
in die gedichten echte poëti
sche waarde.
Speciale aandacht verdient
alleszins Priester Daens,
Volksvertegenwoordiger voor
Aalst en Brussel (Aalst, Druk
kerij Daens-Mayart, 1909;
220 blz. en 5 blz. bijlage).
Pieter Daens schreef dit boek
in een periode waarin hij van
een zware inzinking herstelde
in het landhuis van een be
vriende Aalsterse familie (De
Blieck Hij rekende er toen
niet helemaal meer op zijn
vroegere werkkracht nog ooit
te zullen hervinden. Uit de
inhoud van het boek is af te
leiden dat het in 1908 moet
geweest zijn, maar zekerheid
hebben wij daarover niet. In
1909 was het boek nog steeds
niet voltooid. Pieter wordt
echt bang dat dit boek
waaraan hij uiteraard heel
veel belang moet gehecht heb
ben nooit meer zou klaar
komen. Hij is pas bij de ge
beurtenissen van 1898 beland
en beseft dat hy minder aan
dacht moet gaan besteden aan
sommige details Ik mag mij
niet meer laten bekoren tot
aanhalingen, 't zou 20 a 30
blz. bekleden en reeds is ons
boekdeel aan 154 blz. En dat
het boek niet klaar zou
komen betekende niet alleen
een soort persoonlijke neder
laag voor hem, doch hij zag
daarin het teloorgaan van een
brok geschiedenis over zijn
vereerde broer en over de
Christene Volkspartij.
In verschillende van zijn wer
ken betrekt Pieter Daens zich
zelf bij de inhoud, onder
vraagt zichzelf, trekt persoon
lijke besluiten en mengt zich
onder het volk dat hij be
schrijft. Het is weinig waar
schijnlijk dat Pieter Daens die
schrijf-techniek zou geleend
hebben van Multatuli, die
hem wellicht voor het eerst in
onze literatuur heeft toege
past Ja, ik, Multatuli 'die
veel geleden heb' neem de
pen op (Slotbladzijden
van Max Havelaar, I860,).
Bijna een halve eeuw later zal
die techniek vlot toegepast
worden door Louis-Paul Boon
en als een grote vernieuwing
in onze romankunst aange
zien worden.
Men kan een schets van het
leven en het werk van Pieter
Daens niet besluiten alvorens
de schoonmenselijke instel
ling van die man nog even aan
te stippen. Pieters liefde voor
de kleine man is haast klassie
ke geschiedenisstof van het
daensisme geworden. Die lief
de loopt als een draad door
heen zijn hele leven eerst
paternalistische armenzorg,
later ageren voor politieke
maatregelen, tenslotte het
wegschenken van zyn laatste
bezit aan alle hulpbehoeven
den. Toen hy in 1911 einde
lijk ook in de gemeenteraad
van Aalst werd gekozen,
zagen velen daarin de uiting
van dankbaarheid vanwege de
arme lui van "de fabriekstad
Aalst".
Bernard Minnebo.
Pieter Daens 14 jaar volksvertegenwoordiger voor en 10
jaar leider van de Christene Volkspartij.
Geen sterk leidersfiguur, maar een onvergetelijk voorman
met totale inzet en dienstvaardigheid. Belangrijk zijn
solidariteit
Pieter Daens was knap journalist en belangrijk volks
schrijver
Pieter Daens belangrijkste boek, Priester Daens, is een
document van grote betekenis voor de geschiedenis van
het daensisme, waarvan het de eerste te-boek-stelling is.
Werd door zijn weekbladen een gefortuneerd man, maar
stierf als een arme. Zijn hele bezit was opgegaan in de
Christene Volkspartij.
Wordt verdergezet. Aanstaande week Alois De Backer.
