:d
OKUMENTEN VAN HET DAENSISME
UN DE STREEK VAN AALST
r fi
.d'
rm
QUESTION SOCIALE
v-V
ei
(-'<é
AVA-.A
12.10.1973 - 3
door frans-jos verdoodt
>12. VRAGEN DIE VOOR
LOPIG ONOPGELOST
1LIJVEN
r)e geschiedenis van het daen-
isme in de streek van Aalst
al nog gedurende vele jaren
sen bron van studie en onder
hoek blijven. Zelfs figuren als
nn* 'ieter en Adolf Daens over
•taie reeds betrekkelijk vaak en
Di< uitvoerig werd geschreven
heef sullen nog voor lange tijd stof
dAroor historisch onderzoek
>t ii )lijven bieden. Want hun per-
it d< Kjonlijke inbreng in het daen-
isme was even groot als hun
evensloop opvallend en he
rwogen was. En dan zijn er
nog de gewichtige vragen die
|iop een antwoord wachten
waren Pieter en Adolf in de
loop van hun politieke loop-
-baan dezelfde flaminganten
lt,e gebleven die zij waren bij de
oprichting van hun partij in
Bezaten zij, naast hun
'Bei^werkkracht en geloof, vol
doende gezag om de Christe-
naa ne Volkspartij te bevrijden uit
dorplhaar dubbel isolement, m.a.w.
konden zij de partij weghalen
én uit de miezerige en kleine
politiek van het Aalst der 19e
ei eeuw én uit de smalle bewe-
nnifgingsruimte tussen de tradi
tionele katholieke partij en
jj, het fenomeel van de opko
mende socialisatische organi
satie Zijn zij met hun partij
niet dé gemiste kans geweest
voor de ontvoogdingsstrijd
de Vlamingen in de Belgi
sche staat
Dit zijn in de eerste plaats
vragen. Pas daarna zijn het
onderstellingen. Het rijk ge
stoffeerd daensarchief zal
mettertijd hierop een ant
woord moeten bieden. Dat
archief is nog steeds hoofd
zakelijk privaat bezit. Noch
tans moge hier aangestipt dat
de private archieven minder
uitgebreid zijn dan men zou
^va( mogen verwachten. De repres
sies na Wereldoorlog I en II
hebben niet het minst in
daensistische middens ge
woed. Velen hebben vrijwillig
of verplicht documenten ver
nietigd die vandaag kostbaar
studie-mhteriaal hadden kun
nen zijn.
Als men de hierboven gestel
de vragen tracht te beant
woorden, ziet men steeds
weer de naam van advocaat
Alois De Backer naar voren,
treden. En velen geloven op
recht dat alleen De Backer
voor politieke feiten had kun
nen zorgen die het daensisme
een definitieve plaats in de
Belgische politiek moesten
verzekeren. Er zijn redenen
voorhanden om geloof te
hechten aan die stelling.
Zodat men kan stellen dat de
dood van de 46-jarige De
Backer in 1904 de zwaarste
tegenslag is geweest voor de
Christen Democratie in Aalst
en in geheel Vlaanderen.
Het komt ons voor dat de
geschiedschrijving al te weinig
aandacht heeft besteed aan
Aioi's De Backer. Misschien
en dat roept meteen een
nieuwe vraag op werd zijn
inbreng in de demokratische
stroming o.a. omwille van zijn
anti-socialisme, bewust gemi
nimaliseerd
13. ALOIS DE BACKER
Met voelbare sympathie han
delt Karei Van Isacker (Het
Daensisme,. 2e herz. druk blz.
42 en 43) over de "jonge
plejade" rondom advocaat
Jan-Baptist Van Langenhaeke
van Appelterre. Het was "een
vriendenkring die zich, onder
de leiding van de geliefde
meester, klaar maakte om te
werken voor het volk en het
op te tillen uit onwetendheid
en ellende."
ter" voelde de nakende om
mekeer in het openbare leven
aanen bereidde zijn jongens
voor om die beginnende be
weging verder te stuwen en te
leiden, ponder het te weten
drukte hij zijn stempel op de
grondleggers van het Daensis
me Aloys De Backer, Pros
per de Pelsmaecker, Frans
Sterck en Victor Soens.
Met die typerende beschrij
ving bevinden wij ons in de
streek van Ninove in de tach
tiger jaren van vorige eeuw,
dus middenin de voorgeschie
denis van het daensisme.
Van Langenhaeke is landbou
wer-advocaat, bezit grote
pachthoven, waarvan hij er
een bewoont, maar is eigen
lijk noch landbouwer noch
advocaat. Want pleiten doet
hij haast niet en ook als land
bouwer blinkt hij niet uit. Hij
stelt mensen tewerk op zijn
erven, maar hij leidt of con
troleert hen niet Terwijl zyn
bedrijven langzaam teniet
gaan, leeft Van Langenhaeke
van zijn grote ambitie
onderwijzen. Op zijn hoeve
ontvangt hij begaafde jonge
ren bij wie interesse opwekt
voor studie en politieke vor
ming. Het lijkt alles bijna op
een sprookje. Maar het is een
ernstige en succesvolle onder
neming. Dank zij zijn onder
richt, zijn studieleiding en
zijn aanmoedingingen, bren
gen zijn vrienden het tot land
meter of ingenieur of notaris
of advocaat. Van Langen
haeke vormt hen intussen ook
tot "bewuste" Vlamingen en
demokreten. Want de "mees-
De meest opvallande naam
onder hen is Alois De Backer.
De Backer was in 1881 tegen
over de Centrale Examencom
missie te Gent landmeter ge
worden, bracht het in 1884
weerom door zelfstudie
tot kandidaat-notaris, werd
toen "student" bij de wijk
Leebeke. Zijn vader, een
kerngezonde energieke land
bouwer, bestemde hem voor
op Jan-Baptist Van Langen
haeke en promoveerde in
1889 tot doctor in de rech
ten. Hij was de begaafde en
energieke landbouwerszoon,
die letterlijk de ploeg wisselde
voor een academische titel.
Om dit feit zullen zijn politie
ke tegenstrevers hem later
"de bosadvocaat" noemen.
Het was een nogal domme
zinsspeling op de wijze waar
op De Backer zich had be
kwaamd en op de plaatsen
waar hij de meeste uren van
zijn studiehad doorgebracht.
Maar Alois De Backer en zijn
omgeving zetten dit verwijt
mettertijd om in een eretitel.
Alois De Backer werd op
26.5.1858 in Denderhoutem
geboren in een landbouwers
gezin op de wijk Lebbeke.
Zijn vader, een kerngezonde
energieke landbouwer, be
stemde hem voor op de op
volging van het middelgroot
bedrijf. Maar moeder een
ontwikkelde en spreekvaardi-
ge vrouw steunde Alois in
zijn studie-ijver. Zij zette hem
er toe aan het college van
Ninove te bezoeken. Na twee
jaar studie bleef De Backer
daar ontgoocheld weg. Hij
was nu helemaal ingeschakeld
in het leven op de hoeve. Na
enkele jaren vatte hij zijn
bekende periode van zelfstu-
die aan. De Backer heeft toen
met zijn krachten gewoekerd,
hij verrichtte het zware werk
op de akker en studeerde in
elk vrij uur, 's middags, zon
dags, 's nachts. Die zware
inspanningen zal hij later in
dienst van de daensistische
partij verder blijven leveren.
Maar nauwelijks 46 jaar oud
overlijdt hij. Hij droeg de
ziekte die hem velde reeds
sinds zijn studietijd in zich.
Hij wist dat hij slechts door
het nemen van speciale rust
kon genezen of tenminste
overleven. Maar van zodra
Klokke Roeland er was, viel
daaraan niet meer te denken.
Vader De Backer was noch
tans een ijzersterke man, hij
overleefde Alois haast een
halve eeuw en was 92 jaar
oud toen hij in 1941 over
leed. Na zijn dood werd de
hoeve De Backer verkocht en
door de nieuwe eigenaar ver
bouwd.
Op 22 februari 1890 huwde
Aioi's De Backer" met de be-
goede notarisdochter Emelia
Maria Maes. Zij was 11 jaar
jonger dan de advocaat
27.11.1869 en was even
eens afkomstig van Dender
houtem. Uit dit huwelijk wer
den 8 kinderen geboren,
waarvan 7 nog in leven waren
toen Alois De Backer op
woensdag 25 mei 1904 over
leed. Het oudste kind de
thans 82-jarige Eleonora De
Backer kon het beroerde
jaar 1904 nooit meer verge
ten "Het is straks zeventig
jaar geleden, maar ik herinner
me nog duidelijk de dag waar
op vader overleed; ons huis
was vol mensen en het ver
driet was zo groot, wij wisten
wel dat vaders genezing on
waarschijnlijk was, maar wij
bleven toch nog hopen. De
zaterdag vóór de verkiezingen
werd vader begraven. De te
genstanders van de Christene
Volkspartij hadden in de
nacht van vrijdag op zaterdag
groene affiches aangebracht
in de straten van Denderhou
tem en ook nog in vele andere
dorpen. Daarop werd zoge
zegd in naam van de Christe
ne Volkspartij meegedeeld
dat niemand nog voor vader
hoefde te stemmen omdat die
nu toch overleden was. De
dag nadien hadden de verkie
zingen plaats en vader werd
verkozen. Mijn vader was een
erg brave man en een geduldig
opvoeder. Hij verlangde dat
wij allen middelbaar onder
wijs zouden volgen. Wellicht
wou hij ons behouden voor
de moeilijke weg die hijzelf
had afgelegd. Mijn vader was
energiek en nauwgezet en
zeer ernstig van natuur. Mijn
moeder was een heel ander
type, ze was een opgeruimde
vrouw, een echte kunstenaars
ziel, ze was erg muzikaal.
Toch kon ze hard doorzetten
als het moest, zij heeft zich
zelf en haar gezin altijd flink
over de zorgen heen gehol
pen. Haar hele bezit en dat
was nogal aanzienlijk is be
steed aan vaders ideaal."
Als advocaat verdiende Alois
De Backer haast niets. In klei
ne gemeenten was er toen
helemaal geen werk voor een
advokaat. Denderhoutem
vormde geen uitzondering op
die regel. En daarenboven
werd hij, eerst als roelander
en later als christen demo
craat, hardnekkig bevochten
en gebroodroofd. Het hele
gezin leefde van het fortuin
van mevrouw De Backer.
Maar dit kon onmogelijk lan
ger dan enkele jaren blijven
duren. Daarom verhuisde het
gezin in 1898 naar Brussel,
naar Schaarbeek, Haachtse
steenweg 80 het smalle win
keltje dat geprangd zat tussen
het complex van de "Dames
de Marie" en het grote hoek
huis van de Haachtse Steen
weg en de Overvloedstraat
wat een contra-symbo
liek De Backer dreef er
een handel in voedingswaren.
i. i:<;i.isi;
A
ET LA QUESTION* SOCIALE 33
depuis six cents ans, et dans les circonstances
les plus diverses, devient la parole même de
l'Église 11 faut distinguer ent re la juste pos-
session_d.es rich esses et leur usage légtome
Sans doute la pfo'priéfe ~"pnyég_..a. soh- fonde-
ra ent dans Ie" droïTnaturel, mais si-Ton demandé
en qüoTïl faut faire consister l'usage des biens,
l'Église répond sans hésitation avec 1'A'nge v 4^c 1
deJTEcölë f Sous ce rapport, l'homme ne doit U
pas tenir les choses extérieures pour privées, -
mais bien pour communes, de telle sorte qu'il
en fasse part facilement aux autres dans leurs
nécessités». Ici, le pape donne quelques regies
pratiques trés importantes. Dès qu'on a suf-
fisamment donné a la nécessité et au decorum
c'est_un devoir de verser le superflu dans le
sein du pauvre On comprend que "le déco
rum est proportionné aux temps, aux lieux
la condition. Dans le cas d'extrême nécessité
il y a la un devoir de stricte justice. Les théolo-
giens étendent a la quasi extreme nécessité
qui réduit un homme a un état tel' qu'il court
risque, lui ou sa familie, de périr ou rapide-l
ment ou de misère lente, ce qui est dit de l'exy
trême nécessité (1).
1. On fera bicn de consulter sur cette question si délicaJS li'
Theologie morak du R. P. Lehmkuhl, S. J. Theologmor. Toni$I,
Tract. IV, cap. II, I.
- A
v'
Oc
Pascal.
Sur i'EncycIi^uc.
f r 0 ~;t
o 'c Ju..
- 7 eLt 'Je*.
Jit het familie-archief Ad
vocaat Prosper De Pelsmae-
:ker (ook roelander en mede-
Itichter van het daensisme)
heeft tekst" en interpretatie
van Rerum Novarum van een
aantal bibliografische nota's
voorzien alvorens het aan zijn
intieme vriend De Backer te
bezorgen. Deze laatste heeft
het boek letterlijk omge
woeld, zoals wij het hierbij
kunnen bemerken. Het zijn
beslissende documenten voor
de oprichting van Klokke
Roeland en later v
tene Volkspartij.
Het (thans verbouwde) geboortehuis van Alois De Backer te
Denderhoutem
Het zijn bittere en harde jaren
geweest voor De Backer, die
zich uitsloofde voor zijn han
del, relelmatig ziek werd, be
drijvig was om de christen
democratie in Brabant te pro
pageren en overigens op een
met de normen van toen verre
afstand moest leven van de
plaats waar hij met de gebroe
ders Daens en anderen de
Christene Volkspartij had ge
sticht. Over die tijd vertelt
Pieter Daens "Advocaat De
Backer, die kloekmoedige
ziel, een der beste redenaars
van Vlaanderen, vervolgd en
gebroodroofd gelijk priester
Daens, in de gemeentekiezing
afgestemd als raadsheer van
zijn geboortedorp, beschadigd
en beschandigd op alle manie
ren; de wens zijner vijanden
was voldaan; hij had Dender
houtem moeten verlaten en
was naar Brussel gaan wonen,
met zijn huisgezin, op de
Haachtse Steenweg, de straat
boven de Botanieken Hof.
Elk weet het De Backer was
een man van groot verstand
en buitengewone wilskracht;
elke zondag maakte hij propa
ganda in Brabant en gaf er 2 a
3 meetingen; hij maakte een
boekje Handleiding van de
Kiezer, een meesterstukje, dat
verscheidene malen moest
herdrukt worden; geheel de
week liep en zorgde hij voor
zijn familie door de handel en
magazijn van Boter, Eiers en
Lijnwaad; Eilaas Wederom
werd hij ondermijnd, stap
voor stap, en ging gedurig ten
achteren Waarom zou ik
zwijgen over hetgene de Aan
voerders afgezien hebben met
de Demokratie Te dien
tijde, ik ging meermaals bij M.
De Backer, men kon er de
angst en 't verdriet met de
handen pakken. Advokaat De
Backer had niets meer; ik kon
er nog wat tegen en stond in
voor aide kosten van de Kie
zing."
In 1900 fungeerde ALois De
Backer als lijsttrekker van de
Christen Volkspartij in het
Arrondisement Aalst. Priester
Adolf Daens verzekerd van
de onvoorwaardelijke mede
werking van smid Frans Lam-
brecht en rekenend op de
opkomende aanhang van de
daensisten bij Vlaamsbrabant
se steenbakkers, en hopboe-
ren zou de eerste lijst der
partij te Brussel aanvoeren.
Men kent het verloop De
Backer werd te Aalst verko
zen, maar priester Daens ver
loor nipt de verkiezing te
Brussel. Wat men over die
episode van het daensisme
ook moge beweren, de partij
heeft in die dagen opties ge
nomen en een richting ge
duid, die de basis hadden
moeten zijn voor haar beslis
sende doorbraak.
Het is nodig die opties en de
geduide richting hier even te
belichten
1. Adolf Daens waagt zijn
kans te Brussel. Gunstig voor
hem zijn de steun van de
onvermoeibare Frans Lam-
brecht, de gevorderde organi
satie van daensistische arbei
dersverenigingen in Brabant,
de zeer waarschijnlijke steun
van invloedrijke hopboeren te
Asse, Essene, Hekelgem enz.,
de sympathie voor de verguis
de priester-der-kleine-lieden.
Gunstig voor de partij is de
mutatie naar een ander arron
dissement. Immers, nog meer
dan dit het geval was voor de
hele partij, als priester-volks-
vertegenwoordiger dreigde hij
te Aalst definitief geklemd te
geraken tussen de opkomende
socialistische organisaties en
het niets of niemand ontzien
de blok der "bewarende" ka-
tolieken, die zelf hard moes
ten vechten voor hun behoud
er waren nu plots 3 tegen
standers liberalen, socialis
ten en liberalen, terwijl vroe
ger alleen een vrij zwakke
liberale tegenstand te over
winnen viel en toevallig
Charles Woeste onder hen
hadden, wiens invloed reikte
tot Rome. 2. Aioi's De Backer
voert de daensistische lijst aan
te Aalst. Zijn verkiezing staat
bij voorbaat vast en redt de
meest authentieke en meest
gezagvolle onder de daensisti
sche leiders voor de christen-
vlaamse democratische bewe
ging. De financiële overeen
komst Daens—De Backer
biedt een oplossing voor de
twee verarmde families Er
werden tussen beiden over
eengekomen dat De Backer
een tijdlang zijn wedde van
parlementslid met priester
Daens zou delen, mocht deze
laatste te Brussel niet verko
zen geraken—, zodat De
Backer naar Denderhoutem
kan terugkeren en zodat
Adolf Daens, niet meer verko
zen in 1898, niet langer meer
moet steunen op het slinken
de fortuintje van zijn broer
Pieter. 3. Door precies Adolf
Daens en Alois De Backer
naar het parlement te zenden,
worden de twee belangrijkste
groepen aanhangers van de
partij vertegenwoordigd de
anti-socialistische en uitge
sproken Vlaamsgezinde lande
lijke bevolking van landbou
wers kleine zelfstandigen en
intellectuelen omheen de
Backer én de nieuwe groep in
de partij, de fabriekwerkers
en al de armen, voorwie het
optreden van priester Adolf
Daens een veropenbaring was.
4. De Backer behoedt de
partij voor wat in de context
van toen zeker een avontuur
was dat het daensisme niet
kon overleven de lijstverbin-
ding met liberalen en socialis
ten.
(vervolg aanstaande week)
De woning van het gezin Alois De Backer te Denderhoutem. De
Backer overleed hier op woensdag 25 mei 1904.
1 aantal kernvragen
I.v.m. het daensisme blijven nog
onopgelost.
Is de dood van Alois De Backer de zwaarste slag geweest
voor het daensisme
De figuur van De Backer heeft te weinig aandacht
genoten bij de geschiedschrijving.
De Backer energieke persoonlijkheid, standvastig en
zeer verstandig, zwak van gezondheid, kommervol be
staan.
De betwiste optie van de Christene Volkspartij in 1900
kon de basis worden voor de definitieve doorbraak van
de partij.
Wordt verdergezet. Aanstaande week vervolg van de bij
drage over Alois De Backer.
