40KUMENTEN VAN HET DAENSISME
IN DE STREEK VAN AALST
Mil
hf
ADVOKAAT
TE GENT
26-10-1973-3
door frans-jos va-doodt
15. DE MAN DIE HET HELE
DAENSISME OVERLEEFDE
"Hfjé*1 leider heeft het hele
««faensisme waarvan hij bo-
'"geVendien een der wegbereiders
ïbbe^as— overleefd Hector
Jözepiancquaert.
zic^fkomstig van Wortegem
ns d- in het arrondissement
Oudenaarde fungeerde hij
Din 1894 op de eerste daensis-
bantisch lijst te Aalst en was in
geteil936 nog steeds de motor van
i nijde actie toen de daensisten de
eiiigpllerlaatste maal als autonome
Vnlitiolrp fo*
ïementsver kiezingen deelna-
aa?men. Toen woonde Plan-
ar cqaert reeds sinds 1929 te
•»e*°Öuterwaar hij in 1953 over
deed.
saliepe politieke levensloop van
?oc^iector Plancquaert Worte-
en dgem 21.1 2.1863/Outer
raag3-6.1953 is in alle opzich-
j,ten merkwaardig. Als flamin-
bee||8ant en christen-demokraat
„heeft hij meer dan een halve
d vaieeuw 'an^ bedreven
met een felheid en een over-
gave die elkaar gelijk waren.
a"®Hij wende hierbij onberekend
s en wel eens onberedeneerd
lc»VUe gaven aan gelijk waren,
irdei^ij Wendde hierbij onbere-
'bliclkend en wel eens onberede-
sluuneerd alle gaven aan hij had
derdeen welversneden pen die
hufcowel polemisch, als journa-
Zelflistiek en literair belangrijk
>e dwas hij was een geleerde,
een rusteloze studax, een
unaischerp waarnemer en beschrij-
verver van onrecht en misopvat-
ting; hij was fysisch én
lureiPsychisch opgewassen tegen
dOC|het slopend bedrijf van de
ïr politieke acite in het alge-
j .meen en van het daensisme in
en .het bijzonder; tenslotte ging
„hij ook als mens voorop, hij
u"cl!Was vrijgevig, behulpzaam en
^tyrouw.
aa(Plancquaert bezat de felheid
wsenen de bijna hooghartige on-
ndeqverzettelijkheid van priester
gakAdolf Daens, de onberekende
weiidienstvaardigheid in dienst
van het daensisme die smid
[REll-ambrecht en Frans Sterck
gierden, de moed om steeds
weer aan te klampen en te
"lerbeginnen van Pieter Daens,
iet scherpe intellect en de
'lamingantische reflex van De
lacker. En toch heeft het
'lancquaert niet altijd voor-
leel bezorgd zoveel kwalitei-
ten tegelijk in te zetten. Want
L het heeft hem steeds het ge-
roel bezorgd dat zijn mede-
itanders te vlug loslieten of
:ich te eenzijdig in de chris-
in-demokratische beweging
lolitieke formatie aan de par-
ontwikkelden. En het verhin
derde hem vaak de nodige
soepelheid aan de dag te leg
gen om politiek-taktisch te
kunnen optreden. Mede hier
door is men hem zowel bin
nen als buiten de partij spoe
dig gaan aanzien als de non
conformist der daensisten, als
de man die bitsig en onge
nuanceerd kon uitvallen in
zijn toespraken en die zijn
pen doopte in vitriool. Wat
hij deed, deed hij geweldig en
overdadig soms gaf hij 6
meetings op één zondag ter
wijl hij jarenlang haast gans
alleen zijn weekblad "Het
Recht" volschreef.
Zijn onstuimige aanvallen op
de dorpsgeestelijkheid van
wie bewezen is dat zij in
meerderheid optrad als ware
kiesdraver der katholieke par
tij van Woeste en in het be
strijden der daensisten grof
machtsmisbruik pleegden
heeft hem de ongunstige faam
van "antiklericaal" bezorgd.
En anderzijds is Plancquaert
vaak de scheurmaker onder
de daensisten genoemd omdat
hij jarenlang de visie en het
leiderschap van de gebroeders
Daens contesteerde. Het
derde verwijt dat aan Plan
cquaert gemaakt wordt is zijn
ambitie. Die ambitie bestond
erin zijn politieke actie te
willen doorzetten tot in het
parlement.
Het is nuttig die beschuldi
ging grondig te ontleden.
Was Plancquaert een antikleri
caal In een vorig hoofdstuk
hebben wij op die vraag reeds
neen geantwoord, hierbij de
mening van Luc Delafortrie
vooropplaatsend. Delafortrie
voegt daarbij deze uitspraak
een diep bezield christen die,
door een ontzaglijk gevoel
voor rechtvaardigheid en
waarheidsliefde gedreven, de
geestelijkheid onbehouwen
over de hekel haalde. Ook
dan klonk zijn woord bars en
bitter. Als hij tegen katholie
ken uitvoer, kon min inder
daad denken dat die streng-
gelovig opgevoede man een
verbeten anti-klerikaal was ge
worden. (L. Delafortrie, Pie
ter Daens, blz. 31).
Als men het woord antikleri
caal in zijn engste betekenis
de invloed van de geeste
lijkheid op het staatkundi
ge— toepast, dan was Plan
cquaert inderdaad een anti
klericaal. Wat dan overigens
als normaal kan aanzien wor
den in het kader van de dra-
lien
imis lector Plancquaert
renj iet hele daensisme meebeleefd, maar nog ongebroken.
In dit huis te Tettnang-Bodensee verbleef Plancquaert van 1918 tot 1929 in vrijwillige ballingschap.
vindt men eveneens de bewij
zen van die christelijke instel
ling terug de rusteloze
studax en schrijver heeft on
telbare uren vertoefd bij alle
grote christelijke denkers en
schrijvers. Was Plancquaert de
scheurmaker onder de daen
sisten
Op het eerste gezicht ja. Maar
men moet, om een eerlijk
oordeel te kunnen vellen, heel
wat faktoren bij de uitspraak
betrekken. Zo wordt het ant
woord meteen genuanceerder.
Of het slaat gewoon naar een
andere richting om. In ver
band met Plancquaert moet
deze stelling voorzitten
iemand die zich net als Plan
cquaert onbegrensd onbaat
zuchtig heeft ingezet voor het
politieke lot van sociaal en
cultureel verarmd Vlaande
ren, heeft ook recht op een
eigen kleur in de strijd die hij
levert. Die kleur was bij Plan:
cquaert het radicalisme. Plan
cquaert oordeelde dat de om
standigheden van toen geen
andere alternatief toelieten.
Voor Plancquaert was vóór de
ontvoogding van het geeste
lijk en materieel verarmd volk
of men was ertegen. En voor
al men moest ernaar hande
len. Toen hij vruchteloos had
getracht die redelijke stelling
te laten aanvaarden bij de
katholieke partij van de li
beralen kon niemand toen
verwachten dat zij de a-socia
le en ondemocratische Belgi
sche politiek zouden hervor
men en de opkomende socia
listische partij was in die
dagen een natuurlijke vijand
De vader van Plancquaert. Een streng-gelovig man.
Dorpsdokter, burgemeester te Wortegem. Hij werd net als
zijn jongste zoon Hector 90 en overleed in 1903.
matische strijd die het hele
daensisme is geweest, niet het
minst wegens de nefaste rol
die de geestelijkheid hierin
heeft gespeeld. Men kan im
mers stellen dat de geestelijk
heid eerder de partij-katholie
ken heeft meegesleept in het
anti-daensisme dan omge
keerd. Uitzondering vormde
de hogere geestelijkheid, die
door de Woeste-aanhang werd
gemanipuleerd. Wie of wat
ook de geestelijkheid moge
bewogen hebben tot de alge
hele verguizing, zeker is dat
de Christene Volkspartij er
door werd geknakt op het
ogenblik dat haar definitieve
doorbraak zeer waarschijnlijk
was. Is het dan verwonderllijk
dat de twee felste naturen
onder de daensistische leiders
priester Daens en Plan
cquaert ook het hardst de
bal hebben teruggekaatst
Alleen Aioi's De Backer stoor
de zich uiterlijk althans
niet aan de chantage van som
mige priesters. Hij liet zich
niet uit de kerk schelden.
Maar De Backer was niet met
het temperament van Plan
cquaert "belast". En tenslotte
heeft Plancquaert het hele
daensisme meebeleefd, zodat
geen andere meer tegenkan
ting heeft moeten trotseren
dan hijzelf. Vrienden hebben
over die Plancquaert getuigd
dat hij tot aan zjjn dood
in-goed en vroom gebleven is.
De man bezat grote waarde
ring voor het christendom en
zijn hulpvaardigheid was
evangelisch geinspireerd. In
de archieven van Plancquaert
tii/ fruu-o
C-s*.
leei
zie
nke
rklt
h<
nité
In
i va
iscl
ede
da
rdei
ii ht
kor!
"t'-i
van het katholieke Vlaande
ren stelde hij dat alleen
een autonome Vlaams-Chris
telijke partij structurele lots
verbetering voor het volk kon
afdwingen. Plancquaert wou
die autonomie der nood nog
een heel stuk laten inkrimpen
indien de katholieken werke
lijk wat wilden gaan doen aan
de ontvoogding van het
Vlaamse volk. Gebeurde dat
niet, dan moest de autonome
partij er komen. En macht
verwerven. Zo hebben ook de
roelanders en de gebroeders
Daens erover gedacht toen zij
in 1893 de Christene Volks
partij stichtten. En allen heb
ben getracht die optie te waar
te maken. Elkeen volgens zijn
individuele geaardheid en vol
gens de mogelijkheden. De
consequente houding van
Adolf Daens leidde ertoe dat
hij desnoods de breuk met
zijn kerkelijke overheid moest
aanvaarden. Pieter Daens, die
niet uit het "staatsmanshout"
gesneden was, klampte zich
vast aan zijn geloof in de
rechtvaardige zaak der daen
sisten. De Backer, die zich tot
een stijlvol en geduldig politi
cus ontpopte, bereidde de dag
voor waarop de overrijpe
vrucht van de bewarende ka
tholieke en liberale partijpoli
tiek in zijn handen zou vallen.
Frans Sterck en Frans Lam-
brecht bleven onverpoosd en
onvoorwaardelijk het moeilij
ke organisatie- en propagan
dawerk van de partij verrich
ten. En onder al dezen be
vond zich dan Hector Plan
cquaert, die op alle terreinen
uitblonk en darom ook scher
per de onmacht van de partij
aanvoelde. Zijn contestatie is
daarom de contestatie van de
onmacht in eigen rangen. Men
voege daarbij nog de ontgoo
chelingen die hij doorheen de
jaren had opgelopen bij kar
telvormingen met socialisten
en liberalen en vooral de
onkans die hem verhinderde
in het parlement te komen
om daar de partij te gaan
vertegenwoordigen, wier
naam hij reeds had uitgespro
ken twee jaar vóór ze werd
gesticht. (Plancquaert had in
1890 en 1910 op diverse
Vlaamse landdagen en con
gressen uitdrukkelijk gesteld
dat er een Vlaams-Christene
Volkspartij" moest komen
Vooral Planquaerts menings
verschillen met Pieter Daens
heeft geschiedenis gemaakt.
Na het overlijden van De
Backer en drie jaar later van
Adolf Daens kon de verdeeld
heid niet meer verdoezeld
worden. Plancquaert heeft
ongetwijfeld kapitale fouten
gemaakt door in zijn Het
Recht Pieter Daens aan te
vallen. Pieter Daens echter
was handiger hij praatte de
kritiek luchtig weg of liet de
onenigheid mét Plancquaert
gewoon terzijde in zijn
Priester Daens vermeldt hij
over Plancquaert gewoon
zakelijke gegevens, zoals be
haalde stemmen bij de verkie
zingen enz., terwijl hij over al
de andere daensistische lei
ders met lof en verering
spreekt zijn broer Adolf, De
Backer, Sterck, Lam-
brecht
Het onbehagen van Plan
cquaert ten overstaan van
Pieter Daens was tweeërlei.
Hoewel Pieter tot zekere
hoogte flamingant was, ont
stemde hij toch de radicaal
Vlaamse vleugel die in de
partij haast niet meer aan bod
kon komen na de dood van
De Backer en vooral sinds
Pieters om electorale redenen
steun zocht in coalities met
liberalen en socialisten die
Plancquaert bitter hadden
ontgoocheld en dus opnieuw
zijn vijanden werden. Daar
naast bleef de enige vertegen
woordiging in het parlement
van 1906 tot 1912 zetelde
slechts één daensist en het
onvermijdelijk hiermee sa
mengaand leiderschap van de
partij. Dat De Backer (over
leden in 1904) werd opge
volgd door Pieter Daens lag in
de lijn der mogelijkheden.
Van 1906 af stonden de daen
sisten echter voor een haast
onmogelijke keuze Pieter
Daens, de man die alles had
geofferd en daarenboven
drager was van het geestelijk
testament van zjjn broer
Adolf, maar die, ondanks zijn
onverminderde toewijding,
een pover figuur sloeg als
enige volksvertegenwoordiger
en leider van de partij of
Hector Plancquaert, de pech
vogel en nonconformist die
zich onbegrensd bleef inzet
ten voor de partij en op dat
ogenblik de enige leider was
die het daensisme blijvend
had kunnen organiseren. Plan
cquaert besefte de onmoge
lijkheid van de keuze tussen
hem en Pieter en liet zich in
andere arrondissementen als
kopman voordragen. Telkens
mislukte hij op de valreep. In
1914 was hij weer te Aalst,
waar hij de fel verouderende
Pieter Daens een zekere ver
kiezingsoverwinning bezorg
de. Hijzelf kwam opnieuw
slechts enkele stemmen te
kort om verkozen te zijn.
Jaren later, in 1936 stond hij
opnieuw in de contestatie
binnen de eigen rangen de
daensisten rondom Plan
cquaert wilden het kiesver-
bond met het inmiddels als
VNV geherstruktureerde
Vlaamse Front niet meer her
nieuwen het verbond had
sinds 1919 regelmatig plaats
gehad, met uitzondering van
1921 De contestatie-lijst
van Plancquaert kende geen
succes en Plancquaert ging nu
met het hele daensisme op in
de ideologie waaruit het ont
staan was en die inmiddels
een eigen politieke macht aan
het worden was het vlaams-
nationalisme.
De geschiedenis van 1936 was
eigenlijk meer een gelijkheb
berig vanwege de onrustige
Plancquaert dan een scheu
ring. Plancquaert, activist tij
dens de Eerste Wereldoorlog,
was aan de repressie ontsnapt
en tot in 1929 in vrijwillige
ballingschap in Duitsland ge
bleven. Toen hij terugkeerde
was haast niets meer overeind
van het daensisme dat hij
tussen 1890 en 1893 hielp
voorbereiden en van 1893 tot
1914 gestadig had uitge
bouwd.
Toen hij in 1929 terug te
Aalst was, stond hij niet meer
naast de leiders van weleer,
terwijl het daensisme dat in
de twintiger jaren op het vlak
van de gemeentelijke politiek
zijn grote doorbraak kende
met 12 burgemeesters en 120
gemeenteraadsleden in het ar
rondissement Aalst geheel
opging in de vlaamsnationale
politieke organisaties die van
1936 af samengingen in het
VNV.
Blijft tenslotte de gewraakte
"ambitie" van Plancquaert.
Plancquaert kwam er eerlijk
voor uit dat hij de Kamer van
Volksvertegenwoordigers wou
halen. Toch het was voor hem
een middel en geen doel. Een
middel om het sociaal geënga
geerd flamingantisme verder
uit te bouwen, om het de
doorbraak te verzekeren en
het zo dicht mogelijk bij de
plaats te brengen waar de
macht wordt uitgeoefend.
Dat hij op die manier de
Christene Volkspartij wou
dienen is overduidelijk. Want,,
al mislukte hij overal waar hij
zich als kopman liet voordra
gen, hij bleef de partij en haar
doctrine van 1893 trouw. In
1904 verliet Plancquaert de
lijst van het arrondissement
Aalst en kon daardoor de in
volle kiesstrijd overleden De
Backer niet opvolgen. In het
zelfde jaar werd hij door
woordbreuk van de liberaal
Van Damme te Dendermonde
van een kamerzetel beroofd.
In 1906 werd hij te Kortrijk
het slachtoffer van ht spel der
naamstemmen. In 1914 be
werkte hij te Aalst de verkie
zingsoverwinning van Pieter
Daens en had nauwelijks
enkele stemmen te weinig om
zelf verkozen te zijn. In 1918
kon hij Pieter Daens niet op
volgen, omdat hij als activist
in ballingschap leefde.
Plancquaert organiseerde de
Christene Volkspartij in 5
arrondissementen (Kortrijk,
Oudenaarde, Roeselare, Gent
en Oostende) en was kandi
daat in 7 arrondissementen
(de reeds genoemde plus
Aalst en Dendermonde). Het
politieke noodlot heeft hem
echter met argusogen beloerd.
Hierdoor werd hij "de ge
miste kans" der daensisten.
Hector Plancquaert een der wegbereiders van het
daensisme en de enige leider die het hele daensisme heeft
meebeleefd.
Was een ontzettend begaafd man redenaar, letterkun
dige, journalist, organisator. Hij geraakte echter nooit in
het parlement, ondanks alles.
Plancquaert was geen antiklericaal
Plancquaert heeft binnen de rangen van de eigen partij
voortdurend contestatie gevoerd.
Plancqueart is een der bekwaamste en tevens kleurrijkste
leiders van de Vlaamse Beweging.
ÖPlancquaert tegenslagen stapelden zich op Toen hij te Gent
JH|een florerende advocatenpraktijk had opgebouwd, brak de oorlog uit. (1914)
De Gentse hoogleraar Paul Fredericq heeft Planquaert en
priester Daens uitgenodigd op een meeting te Gent i.v.m. de
hervormingsplannen van het leger. Plancquaert schrijft aan
Fredericq ik doe niet mee, ik ben een antimilitarist. Ook
priester Daens antwoordde enkele dagen later in die zin aan
Fredericq.
Wordt verdergezet. Aanstaande week Biografie van
Hector Plancquaert.
