MOMENTEN VAN HET DAENSISME
"N DE STREEK VAN AALST
ER
KLOK
P9PEFAX
a'u-ia/ü-3
FRANS STERCK,
LOKKE ROELAND EN PE-
liozeilUS VAN SCHUYLEN-
TV jfRGH.
egen?ns Sterck werd geboren te
eens'Pelare °P februari 1865,
>rden'zoon van landbouwers-
uinikfin Jan"Baptist Sterck-Tor-
n trens' Tot 1893 bleef hij bij
n ouders, hielp hen op het
.drijf en werd intussen door
rjfstudie landmeter ook
°°[~J was een leerling van advo-
3! Van Langenhaeke
"en jt de steun van zijn leer-
inotOgster Van Langenhaeke
höt jr(j hij in 1893 uitgever-
n- Blikker én eigenaar van
Bter pkke Roeland, het blad dat
zij bids 6 september 1891 te
gerahove verscheen in de om-
I dielndigheden die wij in ons
feit öofdstuk 2 De roelanders
iraatfcchreven. Bij de stichting
ië, l»s het blad eigendom van
d arfn Langenhaeke. De Ni-
neus!°fse katholiek Désiré An-
joor lessens drukte het blad tot
eind in 1892, m.a.w. tot
duidelijk werd dat de
j .jetanders wilden doorgaan
t de weg die ze ingeslagen
m r"en toen ze de kandidatuur
'h advokaat Van Langenhae-
I hadden gesteund (zie
/emijofdstuk 2 en hoofdstuk
kl), nl. de bewarende kato-
n enke partij openlijk bekam-
rt hoin. Daarop installeerde
n dlferck zich met dé hulp van
de eon Langenhaeke en van Pie-
ons i Daens als drukker van
eeft (okke Roeland te Ninove. In
>vend93 werd hij, zoals hoger
polit^meld, ook eigenaar ervan,
rover
aire fen kwam Sterck te Ninove
tussen 11 en
in een pand
bjekfJ
aan de Ge
en
cha^ee jaar later 8 oktober
Bn dr5 droeg Frans Sterck de
•h n«jgave van Klokke Roeland
Zgjfer aan de "N.V. Klokke
DOnaeIand"' inmiddels opge-
Jit door een gedeelte van de
An der roelanders-stichters
Ai de Christene Volkspartij
^erJst Sterck zelf, De Backer,
"ie i Pelsmaeker en Van de
,r 9tyde. Eén onder hen, Pros-
Jeld x De Pelsmaeker, zou drie
ir later het daensisme én
mahokke Roeland verlaten,
r we!
mtiëpns Sterck bleef nu uitslui-
it leind als aandeelhouder bij de
zal ifgave van Klokke Roeland
iakerokken- Enkele weken
Nie^r de overdracht van het
or
was hij naar zijn ouders
Aspelare teruggekeerd. Hij
I^QJerleed er op 9 januari 1896,
Mwelijks 30 jaar oud.
ft overlijden van Frans
jerck auteur van twee
erk sociaal-geëngageerde
■■irken De Sociale Kwestie
j Onze Dorpen werd door
Werkman-dichter Alfons
Vande Maele op de brug
tussen de Christene
Volkspartij en de demokra-
tische katolieken in 1905.
Pieter Daens in 1909 beschre
ven als het eerste grote verlies
voor de Christene Volkspartij
(Pieter Daens, Priester Daens,
uitgave 1909). Sterck, als
spreker erg geremd, maakte
zijn gebrek aan redekunst
goed door een bijzondere toe
wijding en een stipte organisa
tiegeest. Het is bekend dat hij
daarenboven initiatiefnemer
was van talrijke meetings die
eerst door de roelanders en
later door de daensisten wer
den ingericht.
1893 zal ongetwijfeld gekend
blijven als het merkwaardigste
jaar uit het strijdend leven
van Frans Sterck "motor"
van Klokke Roeland* drukker
voor Hector Plancquaert tij
dens diens verkiezingskam-
pagne te Waarschoot (zie
hoofdstuk 16), organisator
van de vergaderingen die te
Okegem tot de stichting van
de Christene Volkspartij leid
den, voorbereider van het
eerste officieel optreden van
de partij in augustus.
Hierbij dient aangemerkt dat
Frans Sterck de roelanders en
Pieter Daens samenbracht in
de dagen die de oprichting
van de partij voorafgingen.
Na het vertrek van Sterck uit
Ninove, werd klokke Roeland
tijdelijk uitgegeven door Lo-
dewijk Lontings uit Ninove
en gedrukt door Jean-Baptist
De Boitselier uit Okegem.
Een korte onderbreking in
1898 in acht genomen, zou
Petrus Van Schuylenbergh nu
de definitieve opvolger van
Sterck te Ninove worden.
Van Schuylenbergh had het
drukvak geleerd bij Pieter
Daens en kwam zich te Ni
nove vestigen op het Kerk
plein. Was hij drukker-uitge-
ver en hoofdredakteur van
dit gebouw aan de Lange Muntstraat te Ninove drukte Désiré
^ïneesens begin september 1891 het eerste nummer van
.OKKE ROELAND
;u/-n *'in nj voordeel i','d. dat moet
"ll I ii i '1 i 1 ii ii I III i iln ,|u
^kèning van die yaston'nict. Zij willen bewaren^
De olkspariij wil ieder 't zijne geven en
omdat /.ij ziet hoe wrckachtig de bewaarders
aan hunne voordeden houden, heelt zij' al eens
de ruwe zweep moeten bezigen. Dat heeft de
bewaarders zéér gedaan, lan vandaar hunne
helsehe gramschap. Doch "t spreekwoord zegt:
da degene, die zuh kwaad maakt, ongelijk
heelt, t I; nu aan l volk van daarover te oor-
deelcn.
Dnikk
u ans Sterck organiseert, schrijft en drukt voor de Christene
c''' olkspartij.
Klokke Roeland, in 1898
werd hij ook beheerder ervan.
In datzelfde jaar zag Van
Schuylenbergh zich verplicht
gedurende enkele maanden
Klokke Roeland te vervangen
door De Klok. In 1901 ver
huisde hij naar Aalst, waar hij
voortaan Klokke Roeland
drukte, beheerde en uitgaf.
Eigenlijk ging Petrus Van
Schuylenbergh aan die vrijwil
lige mutatie ten onder Klok
ke Roeland was al te nauw
met Ninove verbonden, ter
wijl hij als drukker te Aalst
moest werken naast de kato-
1 ieke Van de Putte en
naast Pieter Daens. Voor Van
Schuylenbergh kwam dé ont
goocheling eigenlijk pas in
1904, toen de leiders van het
daensisme hem niet weerhiel
den als de opvolger van de
overleden volksvertegenwoor
diger De Backer. In 1905
verliet hij het daensisme.
Klokke Roeland werd meteen
een anti-daensistisch week
blad. Zijn voornaamste redak-
tie-medewerker werd de
Erembodegernse werkman-
dichter Alfons Van de Maele
(1874-1932) en enkele jaren
later ook de Aalsterse roman
cier en essayist Jef Crick
(1890-1965). Tenslotte zou
Van Schuylenbergh een be
langrijke rol spelen in de Ka
tholieke Werkmanskringen.
Hij eindigde zijn politieke
loopbaan als katoliek kamer
lid. De Katolieke Werkmans
kringen waren een soort
A.C.W. avant-la-lettre.
19. PIETER-FRANS LAM-
BRECHT
Onder de leiders wiens onbe
grensde inzet voor het daen
sisme leidde tot een vroegtij
dige dood Sterck in 1896,
De Backer in 1904, Lam-
brecht in 1906 en Priester
Daens in 1907 bevindt
zich Pieter-Frans Lambrecht,
de populairste figuur in de
eerste periode van het daen
sisme (van de oprichting tot
aan de dood van Priester
Daens).
Lambrecht werd op 20 mei
1858 geboren te Outer, op de
wijk Leebeke, de wijk die
later HET bolwerk van het
daensisme zou worden en
zich uitstrekt over de gemeen
ten Outer, Ninove, Nederhas-
selt en Denderhoutem. Hij
verloor op jonge leeftijd zijn
ouders, werd opgevoed bij
een familielid en werkte als
leerling-hoefsmid te Brussel.
Zijn diploma van hoefsmid
zou hij tenslotte te Kuregem
behalen. Daarna opende hij
een smidse in zijn geboorte
dorp. Een van zijn trouwste
vrienden daar was "Meester
Emile", onderwijzer aan de
officiële school. Toen de
schoolstrijd van 1879 uitbrak,
weigerde de meester ontslag
te nemen, en hij werd hierom
de zondebok van het hele
dorp. Lambrecht bleef zijn
vriend trouw en deelde in de
vervolging. Ook hem bespotte
men in de straat, en meer dan
eens werden bij hem 's nachts
de ruiten ingegooid. Hij ver
loor al zijn klanten. Men
noemde hem "de koude
smid", omdat zijn smidsvuur
voortaan gedoofd bleef.
Bittere wrok tegenover de
konservatieve katolieken en
de geestelijkheid, de verant
woordelijken voor de on
rechtvaardige vervolging,
bleef hem bezielen en leidde
hem naar de Roelanders,
omdat zij met het konserva-
tisme gebroken hadden.
Met zijn vierkante kop en
zwarte ringbaard, met zijn
blauwe kiel en zware stok
werd smid Lambrecht zeer
vlug de populairste figuur van
het Daensime. Meer nog dan
De Backer en Sterck was
Lambrecht een volksmens,
door zijn verschijning, door
zijn taal en door zijn bonkige
kracht. Wanneer hij sprak,
kende de meeting zeker suk-
ses. Vanaf 1893 leefde hij
enkel nog voor de Christene
Volkspartij, en vocht zich let
terlijk dood om haar door
braak te verzekeren. Hij stierf
op 29 oktober 1906, acht en
veertig jaar oud, totaal uitge
put, nadat hij tevergeefs ge
poogd had de herverkiezing
van Priester Daens te Brussel
te verzekeren. Dat het Daen-
Brabant binnen
drong, is voor een flink deel
aan hem te danken. (Karei
Van Isacker, Het Daensisme,
uitgave 1959, blz. 32-33).
Karei Van Isacker vermeldt
dat Lambrecht door De
Backer en Sterck op een
meeting te Pollare werd "ont
dekt". De omstandigheden
sisme
Pieter-Frans Lambrecht van
Outer, begraven te Ninove
ervan werden door Hector
Plancquaert in Jan Vleminx
sterk geromanceerd beschre
ven. Behalve de hierboven
aangehaalde bitterheid om
het aangedane onrecht, komt
in die beschrijving het diep
sociaal engagement van Lam
brecht naar voren. Smid Lam
brecht vertegenwoordigt in
het daensisme de gebalde
vuist van de tot wanhoop
gedreven kleine lieden, wiens
materiële ellende zo schreeu
wend was op het einde van
vorige eeuw.
Pieter-Frans Lambrecht, die
gehuwd was en vijf kinderen
had, woonde zijn hele leven
in zijn geboortedorp. Tussen
1898 en 1904 huurde hij
echter regelmatig een kamer
aan het Noordstation te Brus
sel. Dit tweede verblijf diende
de hele tijd als een soort
hoofdkwartier voor het in
Brabant doorbrekende daen
sisme. In 1905 en 1906 was
Lambrecht opnieuw in het
arrondissement Aalst bedrij
vig. Nu Van Schuylenbergh
met Klokke Roeland naar de
tegenstrever was overgegaan,
verloor de daensistische partij
een belangrijk deel van haar
pers. Daarom richtte Lam
brecht De Vrije Klok op.
Albert Van den Bruele
waarover meer in een later
hoofdstuk zette de uitgave
ervan na de dood van Lam
brecht voort, wellicht tot in
1912. Nadien verscheen het
blad niet meer.
De incidenten die volgden na
de begrafenis van smid Lam
brecht, waren kenschetsend
voor de politieke zeden van
de anti-daensisten. Men
schrikte er niet voor terug een
politieke tegenstander tot in
zijn graf te achtervolgen.
Lambrecht mocht weliswaar
te Outer begraven worden,
doch de afstand van de grond
en het plaatsen van een huide
zerk werden geweigerd. Daar
om besloten de daensisten
van Ninove de kist naar het
kerkhof van Ninove over te
brengen. Er bestaan niet-kon-
troleerbare geruchten dat zij
hiervoor niet eens meer wil
den wachten op de officiële
toelating tot ontgraving, die
op 6 februari 1907 door de
burgemeester van Outer werd
verleend.
Op 1 december 1907 werd de
gedenkzuil voor smid Lam
brecht op het Kerkhof van
Ninove onthuld. Het graf
monument te Ninove dient
vandaag in letterlijke zin als
gedenkzuil, een graf voor
Pieter-Frans Lambrecht is het
niet meer de stoffelijke
resten zijn er sinds jaren ont
graven. Over de omstandig
heden waarin dit gebeurde en
over de uiteindelijke rust-
plaast van Lambrecht is niets
met zekerheid gekend.
De weduwe van smid Lam
brecht verbleef na de dood
van haar man nog ettelijke
jaren te Outer. Zij overleed
op 7 oktober 1917 te Brussel
en werd daar begraven. De
kinderen van Lambrecht ble
ven tot in 1920 in Outer. Het
ouderlijk huis werd er na We
reldoorlog II door brand ver
nield.
20. ADVOKAAT DE PELS
MAEKER EN DOKTER
VAN DE VELDE
Advokaat Prosper De Pels
maeker en Dokter Hilaar Van
de Velde behoorden tot de
aktieve kern der roelanders en
ondertekenden op 15 april
1863 de stichtingsakte van de
Christene Volkspartij.
De Pelsmaeker was de zoon
van een spoorarbeider. Hij
was de neefzegger (en ook
door frans-jos verdoodt
leerling van de reeds zo
vaak geciteerde advokaat Jan-
Baptist Van Langenhaeke. De
Pelsmaeker was innig be
vriend met Mgr. De Harlez,
Huisprelaat van de Paus en
hoogleraar te Leuven. Deze
laatste was in die jaren een
der zeer zeldzame hogere
priesters die hun gezag inscha
kelden om de Christene
Volkspartij te verdedigen. De
Harlez deed dit via toespra
ken en brieven die in Klokke
Roeland en in de bladen van
Pieter Daens verschenen. De
Harlez overleed in 1899.
Prosper De Pelsmaeker nam
in de negentiger jaren van
vorige eeuw trouw deel aan
de volksmeetings die door de
roelanders en later door de
daensisten werden gehouden.
Op de eerste lijst verkiezin
gen van 1894 fungeerde hij
als derde kandidaat, vóór
Hector Plancquaert, die wel
licht door hem naar Aalst was
geroepen. Samen met
Sterck en De Backer, hielp De
Pelsmaeker Plancquaert in
1893 te Waarschoot.
In 1899 verliet De Pelsmaeker
het daensisme, werd in het
zelfde jaar rechter bij de han
delsrechtbank te Brussel, ver
liet in 1899 Denderleeuw en
doceerde van 1907 af aan de
Gentse Universiteit. Hij moti
veerde zijn vertrek uit de
Christene Volkspartij met een
verwijzing naar het anti-kleri
kaal karakter dat de partij
had aangenomen. Zonder een
oordeel te willen vellen over
de houding van De Pelsmae
ker, moeten wij hierbij toch
onderstrepen dat de partij
naar die houding werd gedre
ven door de konservatieve ka
tolieken; 2) dat het zoge
naamde anti-klerikalisme in
1899 niet sterker was dan
voorheen; 3) dat de motive
ring van De Pelsmaeker onver
enigbaar is met de gezagvolle
houding van advokaat De
Backer, zoals wij in een vorig
hoofdstuk beschreven; 4) dat
in het jaar waarin De Pelsmae
ker zijn beslissing nam, de
volgende gebeurtenissen zich
voordeden het overlijden
van De Harlez, het verbod aan
priester Daens om nog langer
het priesterkleed te dragen en
tenslotte de benoeming van
De Pelsmaeker als rechter te
Brussel.
Hilaar Van de Velde, geboren
te Nieuwerkerken-Aalst op 19
september 1855, vestigde zich
in 1884 als geneesheer te
Aspelare en huwde er in 1887
met Maria Clothilde Van
Peteghem. Aktief roelander
enbetrokken bij de oprichting
van de Christene Volkspartij
wenste hij in 1894 niet te
fungeren op de kandidaten
lijst. Toch bleef hij het daen
sisme trouw. In 1911, tijdens
het hoogtepunt van de twist
tussen Pieter Daens en Hector
Plancquaert, koos hij in de
bekvechterij omheen het ge
schil de zijde van Pieter
Daens. Hij bleek toen nog
steeds over een zeker gezag te
beschikken in daensistische
kringen.
Geneesheer Van de Velde was
tussen 1896 en 1911 achter
eenvolgens christelijk onaf
hankelijk schepen en burge
meester te Aspelare. Hij over
leed er op 27 april 1913.
21. PETRUS VAN DEN
ABEELE EN DE DAENSIS
TISCHE DRUKKERS
Een generatie apart in het
daensisme in de streek van
Aalst vormen de drukkers-uit
gevers van de daensistische
pers. Behalve Pieter Daens,
zijn het Camille Moeyaert,
eerst medewerker van Van
den Abeele te Ninove en later
definitief gevestigd te Brugge,
waar hij een uitgesproken
Vlaamsgezind drukker werd;
Jean-Baptist De Boitselier, die
te Ninove tijdelijk Frans
Sterck verving als drukker-uit-
gever van Klokke Roeland;
Frans Sterck, de eerste sekre-
taris van de Christene Volks
partij, als drukker-uitgever
van Klokke Roeland opvolger
van Désiré Anneessens en als
eigenaar ervan opvolger van
Van Langenhaeke; Petrus Van
Schuylenbergh, die Frans
Sterck opvolgde en na enkele
jaren naar de katolieke partij
overstapte; Petrus Van den
Abeele, van 1909 af tot aan
de Tweede Wereldoorlog
daensistisch en Vlaamsgezind
drukker; Pieter Daens'
schoonzoon Albert Van den
Bruele, die wegens de nasleep
van het aktivisme en de erop
volgende repressie definitief
uit de beweging verdween.
De markantste onder die
Petrus Van den Abeele
Hier werkte Van den Abeele van 1909 tot 1931. In het kleine en
lage pand links begon hij te drukken met materiaal dat hij van
Pieter Daens had gekocht. Later breidde hij zijn zaak uit over
het hele hoekhuis.
drukkers-uitgevers is alleszins
Petrus Van den Abeele.
Van den Abeele werd geboren
in Denderhoutem op de
wijk Borrekent op 29 juni
1884. Hij volgde met sukses
middelbaar ondetwijs aan het
Koninklijk Atheneum van
Aalst. Die schoolkeuze be
zorgde hem echter veel tegen
kanting, zodat hij nergens een
betrekking kon krijgen. Dus
bleef hij een tijdlang als land
bouwer op het erf van zijn
vader. Intussen trok hij met
Van den Bruele geregeld naar
Koekelberg, om daar in de
Van der Borghtstraat het
drukvak aan te leren.
Weekers, die later de bekende
daensistische drukker van
Boom zou worden, werkte
daar met hen. Zij logeerden te
Brussel bij de zuster van
Weekers en later bij de zuster
van priester Fonteyne, even
als bij het overigens onbekend
gebleven echtpaar Accou.
Tussen 1905 en 1909 heeft
Van den Abeele wellicht af
wisselend in Ninove en in
Brussel gedrukt. Te Ninove
werkte hij volgens H. Liebaut,
Repertorium van de pers in
het arrondissement Aalst,
1967, blz. 52 met Moeyaert.
Te Brussel werkte hij samen
met Weekers en Vanden
Bruele. De laatste zou later
schrijven over die jaren te
Brussel wij drukten er onze
kranten "De Vrije Klok" en
"De Nieuwe Tijd". (A. Van
den Bruele, Vijf Jaar Zegen,
1935, blz. 31). "De Nieuwe
Tijd" begon slechts in 1908
te verschijnen te Brussel, ter
wijl in datzelfde jaar Van den
Abeele en Van den Bruele te
Ninove "De Vrije Klok"
drukten en hiervoor het mate
riaal gebruikten dat door
vader Van den Bruele voor
zijn zoon was aangekocht.
De drukkerij Van den Abeele-
De Bruele ging te Ninove
spoedig tegen de grond. Van
den Bruele vond daarop werk
gelegenheid bij Pieter Daens
te Aalst. Maar Petrus Van den
Abeele vestigde zich reeds in
1909 opnieuw te Ninove
waar hij voortaan ook zou
wonen als drukker van "De
Vrije Klok" en als boekhan
delaar, achtereenvolgens op
de Graanmarkt, aan de Peper
straat en de Despauteerstraat.
Zijn zaak breidde zich flink
uit, maar in 1931 moest hij
wegens persoonlijke tegensla
gen verhuizen naar Schaar
beek. Twee jaar later her
opende hij zijn zaak te Den
derleeuw en in 1938 vestigde
hjj zich definitief ditmaal
te Aalst. Hij overleed schielijk
te Anderlecht op 27 juli
1953, tijdens de tramreis naar
een van zijn te Brussel wonen
de kinderen.
Van den Abeele was een
schrandere geest en een
moedig man, die veel per
soonlijke tegenslagen te over
winnen had. Redenaarstalent
bezat hij niet, doch als schrij
ver van dagbladartikels en van
volkse verhalen bezat hij een
goede reputatie. Hij was strij
dend daensist en Vlaamsge
zind. Een tijdlang vertegen
woordigde hij de daensisten
in het Armenbestuur van Ni
nove, waar hij tijdens de ge
meenteraadsverkiezingen ook
als daensistisch kandidaat
fungeerde. Met Hector Plan
cquaert onhield Van den
Abeele nauwe vriendschaps
banden. Tijdens de Eerste
Wereldoorlog diende advo
kaat Plancquaert zijn vriend
vrij te pleiten uit de handen
van de Duitse bezetter. In de
drukkerij van Petrus Van den
Abeele werden toen spotlie
deren over de Keizer van
Duitsland gedrukt. Vrouwen
zongen die liederen in het
openbaar, werden gearres
teerd en verklikten Van den
Abeele, die zijn drukkerij
materiaal moest inleveren bij
de Duitse overheid en opge
sloten werd in de gevangenis
van Geraardsbergen.
Petrus, die dankzij Plan
cquaert spoedig vrijkwam,
mocht zijn advokaat pas der
tig jaar later "betalen" in
1944 herdrukte hij voor eigen
rekening Jan Vleminx
DIT IS
EENIGE SCHETSEN
UIT HEI' LEVEN
VAN EEN BUITEN
JONGEN, DIE HET
WEL ZOU GEWILD
HEBBEN, MAAR
NIET SNUGGER
GENOEG WAS OM
ZIJN ROL IN DE
WERELDCOMEDIE
TE SPELEN.
door
Tijdens de Tweede
Wereldoorlog schreef, drukte
en verspreidde Van den Abeele
een reeks volksboeken. Dit
is het eerste boek. Vriend van
Peer Klok is Bert Klok, de in
Nederland overleden aktivist en
daensist Albert Van den Bruele.
Wordt voortgezet. Aanstaan
de week Van den Bruele en Van Opdenbosch.
