KAPPERLAAT DIE BOMEN STAAN...
VOLKS EN NATUURDICHTER FONS VAN DE
WERD HONDERD JAAR GELEDEN
TE EREMBODEGEM GEBOREN
MAELE
-
AJL*J MmA* W LUU toj kiui,
17
Onze medewerker Frans-Jos Verdoodt in gesprek mei Van de
Maele-biograaf Jozef De Geesl.
de Maele regelmatig in Klokke
Roeland. Nota van de
Schrijver
Erembodegem Erembode-
geni-Terjoden uitgezonderd,
onder imlocd van Denderhou-
tem en Haaltert bleef een
part ij-ka toliek eiland in de
streek van het daensisme.
Wellicht zit de grote persoon
lijkheid en de eerlijke overtui
ging van Van de Maele daar
voor veel tussen
De verhouding tussen Foils Van
de Maele en het daensisme is
een onbekende. Misschien
bcsiond er gewoonweg geen
relatie, noch pro noch contra.
Zelfs in de gedenkschriften die
Evere in 1933 het was tijdens
de hulde te Aalst dat ik Van de
Maele leerde kennen de
Kerk en de Werkersverbonden
in 1933. Na zijn dood hadden
heel wat herdenkingen plaats.:
in 1939 (stad Halle, de
Vakbonden.de V'I'B). in 1948-
1931*
19:4-19(»3 (Erembodegem en
Aalst). Bovendien werd hem
hulde bewezen door menig
bekend kunstenaar in Vlaan
deren Eilip De Pillecijn en Jos
De Swerts de grondlegger
van de Vlaamse karikatuur-
kunst waren de eersten
(«Pallieter» van 17.9.22) en
nadien volgden Albe. Marnix
«Fonske Van de Maele heb ik
gekend van toen ik nog een
klein meisje was. Ik zag hem
dikwijls ronddwalen in ons
dorpje en er de talrijke schone
plekjes bewonderen en ik
begreep toen reeds dat hij
anders was als de gewone
mensen om mij heen. In
de laatste jaren van zijn
bestaan werd Fonske al geëerd
en naar waarde geschat, zelfs
van de eenvoudigen, de
w erkers, die lier waren op hem
omdat hij een arbeider was als
zij en toch zo schoon dichten
kon.»
(De Erembodegemse liberale
schrijfster Bertha Dedeken
over de katholieke Fons Van
de Maele.)
De recente publicatie «Fons
Van de Maele Werkman-
Dichter van Jozef De Geest,
werd uitgegeven door Drukke
rij Strobbe. Kasteelstraat te
lzcgem. Het is tegen de prijs
van 100 fr. te verkrijgen bij
genoemde drukker, evenals bij
Standaard-Boekhandel.
Nieuwstraat in Aalst en bij
verschillende personen te
Erembodegem. Zie hiervoor
elders in dit blad.
Q tittfUAiixj^AjiXasL
-H-v-efy ie
'yyie/t o>uM.
ch- \juoomAc W lL Ua*
YV\ is* JjL tjftJ
lylaAM ua. iA mwm a ixLMtA
A-&L&S f duMthsu
6 rfvtfus*euj'
Hs'ynA WUy* njW ifeAsktsU,
tVói/M/b iA viMesi* i*si u
AjP-cL>> Stho-vyuA VM slxaAk umaJco* j
Handschrift van Fons Van de Maele.
Je beoordeelt Fons Van de
Maele vóór alles op zijn
menselijke kwaliteiten. In je
inleiding op je recente biografie
som je die kwaliteiten op. In
welke volgorde erken je die in
Fons Van de Maele
Als mens was hij enig Toen ik
Maatschappelijk Assistent
Volksontwikkeling werd ik
was reeds M.A. Arbeiders
vraagstukken en ik behoorde
tot de eerste «lichting» volksont
wikkeling verdedigde ik een
proefschrift op Fons Van de
Maele. Tijdens die studies werd
ons een soort type van
volksontw ikkeling. toegepast op
de arbeider, getekend. Fons
Van de Maele beantwoordde
daar volkomen aan. De
menselijke kwaliteiten die
daartoe aanleiding bieden,
herken ik in hem als volgt
diepgelovig, plichtsbeseffend en
plichtsgetrouw. strijdbaar,
trouw. Vlaamsgezind, gevoelig
voor en trouw aan vriendschap,
«vrijetijds-specialist». volksdich
ter. Volksdichter heeft hier
niets gemeen met een literair-
technische beoordeling van zijn
werk. Het is de uitdrukking van
zijn volksvefbondenheid. die
hem blijvend inspireerde. Met
«vrijetijds-specialist» bedoel ik
dat hij een toonbeeld was in het
aanwenden van zijn vrije tijd.
Hij liet zich niet uitbuiten door
de ontspanningswereld die de
vrije tijd van velen vult.
Integendeel, hij gebruikte elke
vrije minuut voor zijn kunst,
zijn gezin, zijn verkennings
tochten door de natuur, die hem
zo biologeerde. Men mag wel
zeggen dal hij zó. op de hem
eigen wijze, zijn tijd ver vóór
was. Want vandaag laten vele
arbeiders zich meer uitbuiten
tijdens hun zogenaamde vrije
tijd. dan tijdens hun arbeids
tijd.
Hoe kon die man met zijn
betrekkelijk grote Vlaamsge
zindheid en zijn christelijk-
demokratisehe instelling, bui
ten de invloed blijven van de
Christen-Vlaamse Demokratie
van de gebroeders Daens en De
Backer Een figuur als Pieter
Daens, volks, vroom, strijdvaar
dig, toegewijd tot in de
armoede, journalist en volks
dichter, moet hem normaler
wijze toch aangetrokken heb
ben Des te meer daar de
daensistischc leiders dichter bij
het christelijk ideaal stonden
dan hun partij-katolieke tegen
strevers.
Dat Fons Van de Maele buiten
de daensistischc beweging bleef,
is gemakkelijk te verklaren.
Van de Maele was een der
voorvechters van de katholieke
vakorganisaties. Sinds 1886
bestonden die. reeds te Gent.
Eigenlijk reeds in I83ó bij de
wevers Maar toen nog
zonder politieke kleur. De
onverdraagzaamheid van de
socialisten in die jaren,
veroorzaakte echter de organi
satie in 188(v van specifiek
katolieke en anti-socialistische
vakverenigingen. Daarenboven
was Fons trouwe vriend Petrus
KAPPER! LAAT DIE BOMEN STAAN LANGS DE BAAN!
LAAT ZE STAAN MET TAK EN BLAD, 'K HEB HEN
STEEDS ZO LIEFGEHAD! Met die waarschuwing die
een halve eeuw de roep om natuurbescherming voorafgaat
vangt een der verzekens van de werkman-dichter Fons
Van de Maele aan. Het is één der vele «Verzekens voor ons
volk», die allen leerden voordragen, die de lagere scholen
van Erembodegem hebben bezocht. Men is zich hier trou
wens steeds bewust geweest van het voorrecht zo'n ly
risch dorpsgenoot te bezitten. Erembodegem heeft in het
verleden belangrijke namen geleverd voor het Vlaams kui
tuurpatrimonium: Van de Maeie, Van Assche, Van Opden-
bosch, De Ryck, Dedeken... Maar onder hen was Van de
Maele alleszins de populairste naam. Wie was hij? Zijn
biograaf Jozef De Geest drukt het uit met een zin die sterk
en sprekend genoeg is om een «gevleugeld woord» te wor
den: ZO'N MOOI MENS. EN DAARENBOVEN EEN DICH
TER!
De naam Fons Van de Maele ligt in de streek van Aalst op
ieders lippen. Zijn bekendheid en zijn gekendheid zijn zo
vanzelfsprekend... dat haast niemand zich eigenlijk nog
bewust is wat precies achter die naam schuilt, welke
mens, welke kunstenaar. Er is gelukkig Jozef De Geest,
de Van de Maele-biograaf uit Gent. De Geest was een
vriend van Fons Van de Maele en na diens dood heeft hij
kosten noch inspanningen gespaard om het leven en het
werk van Van de Maele te inventariëren en om de herinne
ring eraan levendig te houden. Men moet eerst met die be
zielende en idealistische biograaf hebben gepraat, wil
men de grootheid van Fons Van de Maele ervaren. Als
men die lof tegenover Jozef De Geest uitspreekt, krijgt
men als ontwapenend antwoord: ach, hij verdient het
dubbel en dwars, Fons. Daarom doe ik het allemaal.
breifabriek te Brussel. Van
1914 af werd hij verkoper en
depothouder van het Gentse
dagblad «Het Volk», dat in die
jaren een overweldigend sukses
kende omdat de Antwerpse en
de Brusselse (Nederlandstalige)
kranten niet verschenen.
«Vooruit», ook verschijnend te
Gent. kende» eveneens een
gouden tijd. In 1919 begon
de belangstelling voor «Het
Volk» echter snel te dalen De
Standaard. Het Nieuws van de
Dag e.a. braken het monopolie
van de Gentse pers. Toen trad
Fons Van de Maele in dienst bij
Standaard-Boekhandel te Brus
sel. Hij werkte er als inpakker-
verzender tot 30 juni 1933.
M.a.w. tot hij om gezondheids
redenen geen loonarbeid meer
mocht verrichten. Toch zou die
werkgever hem tot bij zijn dood
op 30 september 1938 een
maandelijks rustgeld uitbeta-
materieel in een betere positie
gebracht hebben. En tevens zou
hij door de gunstiger werktijden
meer zorg kunnen besteed
hebben aan zijn dichterschap
men vergete niet dat hij ook
honderd keer als spreker moest
optreden op 'diverse plaatsen in
Vlaanderen Maar het bleef
bij die wens. Noodgedwongen.
Hij kende immers geen Frans
Wat de verfransing van
Vlaanderen betekende, had hij
reeds vóór 1900 als arbeider te
Brussel moeten ondervinden.
Indien één zaak Van de Maele
bitter heeft gestemd, dan was
het die discriminatie. Zoals met
mij. zo ging het ook. Met alle
werkmanskinderen Wij zijn
hier in ons eigen land. Maar
koelies en maar minderen
FonS Van de Maele heeft maar
al te best begrepen dat het
Nederlands (toen nog het
Vlaams...) de taal der knechten
was. Daarom tekende hij in
1911 als een der eersten op zijn
dorp het verzoekschrift tot
oprichting van een Vlaamse
Hogeschool. Hij begreep het
belang van een Vlaamse
universiteit. Zij zou Vlaamse
geleerden leveren, ingenieurs
die aan de werkersjeugd
vakkennis zouden leren in
Vlaamse technische scholen.
WIE WAS FONS VAN DE
MAELE
Hij werd op 22 januari 1874
geboren als derde kind in een
arm arbeidersgezin. Zijn vader.
Desideer Van de Maele. kon
vlot lezen en schrijven, een
zeldzaamheid eerder onder de
loontrekkenden lees
loonslaven van toen. Fons
groeide op zoals elke gezonde
jongen van vroeger als een
kwajongen die veel oorvijgen
ontvangt, voornamelijk van zijn
vader en van de schoolmeester.
Maar zowel de vader en de
schoolmeester van Fons waren
geboren vertellers. Zo leerde
Fons de aloude volksvertellin
gen kennen, van Jan De Lichte
tot de middeleeuwse epiek, de
verhalende gedichten van De
Vier Heemskinderen. Floris
ende Blancefloer enz.
Elf jaar oud deed Fons zijn
Eerste Communie er had
toen maar één communie
plaats, de Eerste; in die dagen
meer dan ooit een gewichtige
gebeurtenis in iemand leven
De dag nadien vertrok hij naar
de fabriek. Te Aalst. Als
garentwijnder en later als
jutewever en vervolgens als
satijnwever. Van 1898 tot 1914
was hij werkzaam in een
len. waarop verder inhoudingen
voor zijn wettelijk pensioen
werden verricht. Hij zou de
pensioengerechtigde leeftijd
echter nooit bereiken.
Hoe verklaar je dat een man als
Van de Maele met een goede
pen en het karakter van een
doorzetter steeds handarbei
der bleef
Het antwoord op die vraag is
zowat het drama in Fons' leven.
Hij heeft steeds ervan gedroomd
bijvoorbeeld deurwachter
kamerbewaarder bij een Minis
terie te worden. Het zou hem
Fons Van de Maele door karikaturist Joz. De Swerts. Uit «Pallieter» van 17.9.1922.
Woon- en sterfhuis van Fons Van de Maele aan de Alfons Van de Maelestraat, vroeger Holle Weg.
Van Schuylenbergh de grote
organisator van de katolieke
syndikale aktie te Aalst. Met
diens medewerking richtte Van
de Maele ook het eerste
katholieke syndikaat van Erem
bodegem op. Het kaderde alles
in zijn eerlijke christelijke
instelling en in zijn rotsvast
geloof in de oplossing van de
arbeidersvraagstukken binnen
de eenheid onder de katolieken.
Die Petrus Van Schuylenbergh
heeft heel veel voor Fons gedaan
in 1908 gaf hij voor eigen
rekening dat betekende met
groot financieel risico Van de
Maele's eerste verzenbundel uit.
Van Schuylenbergh verdient
hiervoor vandaag nog onze
dank en onze lof.
(Petrus Van Schuylenbergh.
negen jaar lang vooraanstaand
drukker--uitgever der daensis-
ten. verliet die partij na de dood
van volksvertegenwoordiger ad-
vokaat De Backer. Hierdoor
ging het «pioniers-weekblad»
der daensisten «Klokke Roe
land» in partij-katolieke handen
over. Dit gebeurde in 1905. Van
toen af publiceerde Fons Van
Fons Van de Maele voor mij
heeft opgesteld, is met geen
woord sprake over het daensis
me. (Voor zover dit kontroleer-
baar is. heeft Erembodegem
ook geen militant anti-daensis-
me getoond. De invloed van
Van de Maele is daaraan
wellicht niet vreemd. Nota
van de schrijver
Men mag niet beweren dat Fons
Van de Maele geen erkenning
heeft genoten tijdens zijn leven.
En anderzijds is hij dan toch
ook weer onderschat
Die twee vaststellingen zijn
inderdaad 'treffend. Enerzijds
onderschat en anderzijds ge
vierd. In eigen kring en
omgeving gevierd en erkend,
daarbuiten over het hoofd
gezien, net als gebeurde met
Warden Oom. Alice Nahon.
Jozef Simons e.a. Ten onrechte
ontbreekt Fons Van de Maele in
de «serieuze» bloemlezingen.
Daartegenover staat dan de
erkenning van zijn naaste
omgeving. De bevolking van
Erembodegem huldigde hem in
1929; de stad Aalst, de
Belgische Staat en de gemeente
Gijsen. Ernest Claes. Jozef De
Voght. Wies Moens. Jef Crick.
Jet' Scheirs. Theodoor Van
Tichelen. Bertha Dedeken.
naast tal van andere Vlaamse
vooraanstaanden als Modest
Van Assche e.a. Van de
«Ver/ekens voor ons Volk»
werden er meerdere getoonzet,
tenminste twintig. Ten slotte is
er de uitgave van zijn werk 6
bundels en 4 bloemlezingen
haalden samen 14.000 exempla
ren. En misschien kan dat cijfer
nog gevoelig stijgen... als ik eens
de kans krijg een bloemlezing te
bezorgen uit zijn 500 a 600
onuitgegeven gedichten.
Je bent de bezieler van de hulde
naar aanleiding van de
honderste verjaardag van de
geboorte van de werkman-
dichter. Hoe zal die hulde
verlopen
Op 26 januari heeft te
Erembodegem een herden
kingsmis en een huldezitting
plaats. Later, op 17 februari,
huldigen de katholieke Oost-
vlaamse schrijvers hem in een
uitvoerige academische zitting
te Gent. Zowel te Gent als te
Erembodegem zal ik het woord
voeren.
FRANS JOS VERDOODT
