je
DE AALSTERSE
GILLES...
EN KARNAVAL
9
|jj^
Het argument dat juist die si
naasappels wijzen op Spaanse
invloeden is niet houdbaar,
wanneer men bedenkt dat nog
aeen eeuw geleden deze vrucht
in België zeer weinig popu'air
was.
Noemt men Binche de gilles-
stad bij uitstek, Aalsterse kar
naval zonder onze eigen Gilles
is ondenkbaar.
Reeds in 1926 stichtte de heer
A. De Man huidige erevoor
zitter, de folkloristische groep
De Ware GillesJarenlang
waren zij de trots van het Aal
sterse karnaval. Bij gebrek aan
ionge krachten en de nodige
financiële steun zag men deze
nroeo verdwijnen.
Oo 22 juni 1971 werden de
koonen biieen gestoken, en
onder imou's van de heer G.
De Stobbeleir, stichtend lid van
het stedelijk feestkomité in
1922. met medewerkinq van
J. De Man en S. Aerssens za-
aen de Aalsterse Gilles het
daglicht.
De vereniging De Aalsterse
Gilles» is geen groepering
waarvan de oprichting kommer-
cieel, politiek of toeristisch
mag gezien worden. De stich
ting is gericht op de geschie
denis, de legende die we ho
ger op belichtten.
Rond de jaren 1935 bestonden
te Aalst, slechts kortstondig,
ook Ajuingilles. Zij droegen
een volledig kostuum, doch het
hoogste gedeelte van de hoed
was het bovenste van een
ajuin. Zij zijn nooit doorgebro
ken.
SYMBOLIEK EN DANS
Bekijken we een gille naderbij,
bekijken we zijn kostuum, de
hoed. de klomp en vooral de
dans, dan kunnen we beweren
dat de hele persoonlijkheid een
uitloper is van een zeer oude
traditie.
Inderdaad de karnavalfeesten,
gehouden o" het einde van de
winter, zij in werkelijkheid een
gebruik dat de naderende len
te aankondigt, een ritueel ter
verering van de vruchtbaarheid
van de bodem.
De Gille neemt aan dat ritueel
deel. Zijn speciale pas, de pas
met gebogen been, de «Stom-
oing-dance genoemd, vindt
men bij a"e rituelen met be-
publiceerd worden, kregen wij
de toelating U hier een strofe
aan te halen.
Met gebogen been,
Zo danst hij steeds alleen.
A's de trommel slaat,
Dan is hij steeds paraat
En hoort hij de trompet
Begint voor hem de pret
Hij brengt als akteur
Ons in een goed humeur.
Tijdens hun dansende ronde
werpen de Gilles sinaasappe
len. Ze vervangen het brood,
het fruit, het varken dat des
tijds als laatste offerande werd
gebracht voor de vastendagen.
Het betreft hier een gift voor
de zonnegod HeliosSym
bool van overvloed is de
kwistige manier waarop de Gil
es hun vruchten aanbieden.
Te Binche doet men het niet
zo maar goed valle 't uit, daar
lanceren de Gilles hun sinaas
appelen enkel naar vrienden
en verwanten, het geldt hier
geen spel maar een gift.
In Aalst kan iedereen er van
genieten. Merk eens op de
wijze waarop een Gille gooit
Er zit weinig kracht in de
worp, een sinaasappel moet
ook niet te pletter vallen. Ze
werpen met de binnenkant van
de arm naar het lichaam ge
keerd en proberen hun doel
rechtstreeks te bereiken.
Een Gille die deze ritus brengt,
handelt niet in zijn persoon
lijke naam, maar verpersoon
lijkt de gunstig gezinde gees
ten van zijn voorouders.
Hij die als Gille optreedt,
houdt op zichzelf te zijn. Hij
wordt akteur. die zich ver
maakt, die aangemoedigd
wordt door zijn stadsgenoten
en ander publiek dat ook
niet onverschillig blijft, mee
klapt en danst.
Gilles die buiten de karnaval
feesten optreden kunnen on
mogelijk nog dat ritueel sym
boliseren. Ze kunnen daarop
enkel een parodie brengen.
Daarom treden de Aalsterse
Gilles alleen op tijdens de
Aalsterse karnavaldagen.
Volgende week
- Kostumering en symboliek.
- Uittreksel uit het dagboek
van een Gille
- Verschillen tussen Aalst
en Binche.
Roel Van de Plas.
Materiaalmeester Omer Suenaert«Ik ben fier Gille te zijn...».
men voor deze gelegenheid van
Amerika, dat pas ontdekt was,
wilden t.t.z. Indianen uit Peru
had laten overkomen. Hun ver
schijning die een ware eige
naardigheid was, stelde men
voor in verschillende steden
en men verzekert ons dat ze
ook te Binche gepasseerd zijn.
Deze pittoreske attraktie maak
te zoveel indruk op de heren
van Binche, dat die de Inca's
nabootsten, maar op hun hoofd
pluimen van struisvogels zet
ten, zo mooi en zo lang dat
zelfs de vreemde vertegen
woordigers ervan onder de in
druk waren.
Anderen beweren dat toen, in
1549, in het kasteel van Mirle-
mont, verblijfplaats van Maria
van Hongarije, het nieuws be
kend werd dat de Spanjaarden
een overwinning behaald had
den in Zuid Amerika, waarin
onder aanvoering van Pizarro,
de laatste Inca, Attahualpa, ge
dood was, grote feestelijkheden
werden gehouden. Vooral op
het festijn ter ere van de jonge
koning Filips II hadden de
hovelingen zich getooid met
prachtige struisveren hoofddek
sels.
De geschiedenis komt hier
echter de romantiek wreed
verstoren. Een archiefonder
zoek zou uitgewezen hebben
dat nergens van Inca's wordt
gerept. Wel is bekend dat in
1825 te Rijsel en Valenciennes
een 300-tal jongelieden, een
Société des Incas vormden
en verkleed als Peruvianen.
Afrikanen en Mexicanen in
stoeten dansten.
Twijfel bestaat. Niets bewijst
het ene en weerlegt het an
dere.
Het is plezierig te gele/en dat
één van de meest beroemde
tradities van de folklore, een
overlevering is van die wilden
die op de een of andere wijze
in onze streken verzeild ge
raakten.
Laat ons nu aantonen dat
karnaval en Gille wel wat ge
meens met e'kaar hebben.
Karnaval gaat onbetwistbaar
ver de tijd van Keizer Karei
vooraf. Het bestond reeds in
het oude Rome onder de naam
Bacchanalen In elke be
schaving spreekt men 'van
een soort Lentefeesten of
«Vruchtbaarheidsfeesten» waar
in deze als wilden vermomden.
HISTORIEK
We gaan er geen stuk ge-
schiedeniskursus van maken,
maar het lijkt toch onvermij
delijk de edele en verregaan
de oorsprong van de Gillis te
achterhalen Historici hebben
zich bezig gehouden om te
onderzoeken sedert wanneer
en ter welke gelegenheid het
verschijnsel „Gille" is ont
staan.
In dit verband ontdekten we
aan de hand van enkele pu-
blikaties dat er diverse versies
bestaan.
De meest romantische is wel
de volgende. In het jaar 1549
was Keizer Karei in gezel
schap van zijn zoon Filips, die
later Filips II zou worden, in
onze streken en bracht een
bezoek aan zijn zuster. Maria
van Hongarije, op 20 jarige
leeftijd weduwe van Lodewijk
II, koning van Hongarije, was
sinds 1531 regentes van de
Nederlanden, Dame van Bin
che. Zij verbleef in het kas
teel, de vroegere verblijfplaats
van de graven van Henegou
wen. dat zij had laten her-
inrichten en versieren met
schitterende kunstwerken. Dit
sprookjesachtig paleis gele
gen temidden van wouden
vormde het dekor voor één
van de merkwaardigste ge
beurtenissen van deze tijden.
Ter gelegenheid van het be
zoek van haar broer, organi
seerde zij een prachtig feest,
met luisterrijke recepties en
tornooien.
Deze feestelijkheden zijn ter-
zelfdertijd een uitleg over het
ontstaan van de Gille, zoals
wij ze ons voorstellen.
Inderdaad tussen de vele at-
trakties waren ook voorstellin
gen van de mooiste veroverin
gen van de keizer, waaronder
het legendarisch keizerrijk van
de Incas. dat onder het voog
dijschap van de koning van
Spanje gekomen was.
Een groep Gilles uit 1877.
valvoorstellingen zou men nog
moeilijk de echte Inca kunnen
herkennen, daar dit person-
nage de naam Gille gekre-
qen hadden
Vanwaar nu die naam Gille
Gil was en is nog altijd een
verspreide Spaanse voornaam.
Het grootste aantal van de fi
guranten bij de zogenaamse
Incagroep waren Spaanse sol
daten Onder deze gekostu-
meerden bevond zich een ge
naamde Gil die erg opviel
in de stoet. Het is dus een
originele typering, een samen
trekking in een type Gil
de karakteristieken van een
ganse groep Incas
In Engeland hebben we een
gelijkaardig voorbeeld Onder
voorwendsel dat één onder
hen Tommy noemt, hebben
alle Engelse soldaten de naam
Tommy gekregen. Maar is
dit voldoende om te beweren
dat de Inca van onze fantasie
de voorvader is van de huidige
Gille, die behalve een verre
analogie niets meer te maken
heeft met de echte roodhuid
Een tweede versie spreekt dat
Keizer Karei met zijn zoon Fi
lips naar Brussel kwam ter ge
legenheid van de traditionele
Ommegang. Het schijnt dat
waarschijnlijk als representan
ten van de oerkracht en de
vruchtbaarheid in de kringloop
der jaargetijden te aanvaarden
zijn.
Van de karnavalvermommingen
kan dat zomaar niet aangeno
men worden. Er pleit veel voor
dat de 15de en 16de eeuwse
beschrijvingen met verhalen
over de wilde volkeren in Afri
ka en Amerika, de ongebrei
delde fantasie in de volksfeest
viering geaktiveerd hebben,
naar het voorbeeld van de hof-
krinqen. Aan de Franse hoven
werden in die tijd tal van
Ballets sauvages gehouden,
waarin zwart gemaakte mannen
met linten en veren op het
hoofd en belletjes om de en
kels optraden. Aan dergelijk
Ballet sauvagemoet vol
gens de algemeen gangbare
mening, het karnaval met de
Gilles ontstaan zijn. Onver
moeibare zoekers hebben soort
gelijk uitgedoste verschijningen
als karnavaldansers terugge
vonden in de Beierse en Oos
tenrijkse Alpen. De Gilles zijn
voor Europa de merkwaardig
ste reoresentanten van het
nieuwe leven, waarop de over
daad van sinaasappelen die
ze gooien, ook wijst.
trekking op de vruchtbaarheiS
van de bodem terug.
Het is een onvermoeibaar ge
trappel met de voeten, plat in
de klompen, waarmede dan de
grond betreden wordt. De on
veranderlijke kadans wordt in
hoofzaak door de trommel ge
houden. Het drieledige ritme
is dóór de eeuwen heen nooit
beïnvloed geworden, de deun
tjes of wijsjes zijn nog de ori
ginele muziek van tijdens het
bezoek van Keizer Karei. Vol
gens Paul Collaer (musicoloog)
is het ritme van de tamboer
en de trommel een muziekstuk
op zichzelf De Gillesmuziek
telt zowat 26 diverse deuntjes,
deze van de voormiddag niet
bijgerekend, ze zijn een ver
zameling van rituele dansdeun-
tjes, afkomstig van een traditie
die in West-Europa weinig te
rug te vinden is.
Het Gilles-orkest bestaat uit
een grote trom, trommels,
trompetten, trombone, hoorn,
tuba en bariton.
Bij het afhalen van de Gilles
speelt het orkest de Morgen
begroeting bewerkt voor fluit
en trom. Te Binche heeft elke
Gille zijn eigen muzikant die
hem 's morgens aan huis komt
afhalen.
Bij het klompengeklepper en
het tromgeroffel voegt zich
dan het tintelend geluid der
bellen. Hier ook raken wij het
zinnebeeldig karakter van de
lenteverering aan. Inderdaad,
de bellen zij naltijd een sym
bolische voorstelling geweest
van de zon, vooral als ze
rondom het middel gedragen
worden. Hier kunnen we weer
terugb ikken naar de oude Inca.
Deze primitieve volkeren om
ringden hun lenden ter hoog
te van de nieren, hun armen
en benen met helderklinkende
blikslag voorwerpen, en lieten
dit blikwerk rinkelen bij hun
dansen ter aanbidding van de
zon.
Met dit sterk geklingel wil de
GiHe atle hekserij, de boze
geesten en alle andere nood
lottige krachten die het slagen
van een vruchtbaar jaar kun
nen verhinderen, verdrijven.
Benevens hun muziek hebben
de Gilles nog een typisch lied.
Hoewel het lied niet mag ge-
Als eerste van een serie karnavalreportages zullen
wij nader kennis maken met de karnavalgroep bij
uitstek De Gilles Het over de Gilles hebben
zonder een brok historie te geven is een onmoge
lijke zaak. Evenmin kunnen we tot de Aalsterse Gilles
komen zonder vooraf die van Binche te belichten.
Gi'les en karnaval zijn één.
De vereniging van Aalst kan men rangschikken bij
de kultureel-folkloristische groepen.
Met één van de leden hadden we een gesprek.
Materiaalmeester Omer Suenaert kennen we al lang.
Hij is direkteur van de Rijkslagere school te Oorde-
gem en was er vanaf het begin al bij. Zelden hebben
wij iemand gekend die zo intens het ontstaan van
deze Aalsterse groep beleefd heeft, en er steeds
urenlang met een groot entoesiasme kon over pra
ten. We zagen Omer bij de eerste uitgang van de
Aalsterse Gilles tijdens de karnavalstoet 1971We
stonden zowat op het einde van de omloop van de
stoet. Rood aangelopen door de geleverde inspan
ningen passeerde hij ons, en maar dansend. Vooral
die grote hoed scheen ons een verschrikking toe-
en voor de ganse groep groeide toen al een grote
bewondering. Wie van ons kreeg bij het voorbij
trekken van de Gilles niet zo'n wonderlijk emotioneel
gevoel Wie van ons voelde niet de lust om op de
maten van die rinkelende belletjes mee te dansen
Op de vraag «Wat is voor u
Gille zijn antwoordde hij
ons Het is in feite een ere-
k zaak. Ik ben fier dat ik het
ben. Een gille kan men niet
opleiden. Men is het of men
is het niet. Als ik onze mu
ziek hoor dan kan ik niet blij
ven stilzitten. Ik ben trots
met onze groep op straat te
komen. De mensen staan in
bewondering, ze applaudise-
ren en dat vooral is een
opkikker, dat we erg podig
hebben gezien de zware last
die letterlijk op ons hoofd rust.
Het is wel een karwei om in
die voor ons ongewone kle
dij, gedurende vier uren de
stad rond te dansen. Een
warm gevoel krijg ik elke keer
als ik de mensen, vreemden
en kennissen, vol entoesiasme
zie grabbelen, stampen, ja
soms vechten om een sinaas
appel te bemachtigen. Mijn
fierheid en die van mijn kolle
ga's Gilles berust ook op het
feit dat we er ons van bewust
zijn iets degelijks voor de stad
te kunnen presteren
Tenslotte aldus heer en me
vrouw Suenaert zijn Gillis le
den die hard moeten werken
voor, tijdens en na de feeste
lijkheden.
De Europese bevolking had
veel gehoord van de' ontdek
kers en hun entousiaste be
schrijving van die nieuwe
vreemde wereld.
Organisatoren maakten van
deze interessante onderwerpen
dankbaar gebruik en kreëerden
als het ware een levend schil
derij. Spaanse soldaten werden
omgetoverd in rode Inca's met
veelgekleurde tatouage, hoofd
deksel van pluimen. Ze voer
den karakteristieke dansen uit.
De imitatie van die mysterieuze
roodhuiden door figuranten van
Maria van Hongarije benader
de de werkelijkheid en liet een
belangrijke indruk na op het
publiek. Fantastisch waren de
imitaties die de goede burgers
van Binche vervolgens reali
seerden zij hadden helaas
geen fotografische noch cine
matografische bronnen.
Enkele jaren later op de karna-
De heer G. De Stobbeleir,
voorzitter.
de heer J. De Man, sekretaris.
