JENDRIK CONSCIENCE
EN ZUN DENDERMONDS
AVONTUUR
'a
De Voorpost - 22-3-74 - 7
Termonde. Le Canal dc la Dendre.
blijft enkele jaren weduwnaar
om in 1826 te hertrouwen met
een frisse boerenmeid, dienster
in een Borgerhoutse staminee
«Den Zoeten Inval». Zijn nieuwe
bruid is 22 jaar jonger dan hij.
De huwelijksakte vermeldt als
beroep voor de bruidegom
pachter van het veer bij het
hooge palingshuis.
Zoon Henri wordt een flink
student en Jan De Laet, zijn
allerbeste vriend, zal. later
getuigen dal Conscience op
15-jarige leeftijd de taal van zijn
vader, het Frans, deze van zijn
moeder, het Vlaams en daarbij
het Engels machtig was. Die
bewering bleek niet helemaal
juist te wezen wat het Vlaams
aangaat. Conscience heeft dat
immers zelf toegegeven wij
zullen dat later zien en zijn
eerste werken wijzen trouwens
op een zeer gebrekkige kennis
van het Nederlands.
Op zijn zestiende jaar geeft
Henri reeds les als onderwijzer,
eerst bij een zekere meester
Shaw en later in de school van
Monsieur Delin op de Meir te
Antwerpen, een instelling alleen
toegankelijk voor rijkemans-
kinderen.
Maar de gespannen verhouding
thuis met de stiefmoeder
ontaarden in heftige ruzies. Zijn
broer Jean geeft die tweede
vrouw van zijn vader zelfs eens
een ferme rammeling, zodat hij
ergens in de Vlaanders uitbe
steed wordt bij een blokmaker.
DE OMWENTELING VAN
1830
Antwerpen, met eijn sterke
vesting, zal een hécl bijzondere
rol spelen in het nieuwbakken
bufferstaatje België; de Hollan
ders geven zich zo maar niet
Louis-Philippe. De eerste ko
ning der Belgen zal in
onbewaakte ogenblikken wel
eens het wespennest vervloekt
hebben waarin hij terecht was
gekomen. Inderdaad. Frankrijk
van zijn kant had te Waterloo in
1815 de smadelijkste nederlaag
geleden uit zijn geschiedenis; de
Fransen zijn er in feite nooit van
bekomen. Vandaar hun heilige
schrik dat België een toe
vluchtsoord zou worden voor
Bonapartisten. De Hollanders
meesmuilden van affronten
voor die in 1830 verloren match,
zaten opgescheept met een
massa Vlaamse Orangisten
(Hollandsgezinden), en de Bel
gen zelf konden maar niet
wennen aan hun nieuwe status
van baas in eigen huis.
Inzonderheid op kultureel ge
bied heerste hier een wanorde
waarvan geen zinnig mens het
einde zag. Om maar een klein
voorbeeldje te geven. Uit zijn
boek «Léopold Ier. Roi des
Beiges - Sa Vie en Son Oeuvre,
door Gustave Monteuuis. verta
len wij het volgende
«De Belgen spraken in hoofd
zaak Frans, en de Hollanders
waren vóór alles Vlamingen».
De gebroeders Conscience, Jean
en Henri, die het bij hun
stiefmoeder hartsgrondig beu
geworden zijn. grijpen met
beide pollen de revolte van 1830
aan om er van onder te muizen;
ze worden beiden vrijwilliger in
het nieuwe Belgisch Leger.
Henri verblijft ergens ten velde
in de Antwerpse Kempen; hij
wordt ziek. wordt bij een
geitenboerke verpleegd en ge
neest er mede door de goede
zorgen van de lieftallige doch
ter. Hij is achttien en zij
Toen was het nog heerlijk wandelen naast de Dender die met romantische bomenrijen was
afgezoomd.
betekent de hele historie een
welgekomen afwisseling.
In maart 1836 schrijft hij o.m.
aan zijn goeie vriend Jan de
Laet (in 't Frans, wij vertalen)
«Mijn huidige situatie is er één
van de beste. Slechts vier uur
bureel per. dag - géén appèls -
geen oefeningen - mijn vader
zendt me genoeg geld om te
kunnen voorzien in onvoorziene
uitgaven...».
En het lijkt inderdaad voor een
dichterlijke, romantische ziel
als Hendrik Conscience nog zo
slecht niet te verlopen in dat
kleine Dendermonde. zoals wij
later zullen zien. Pater De Smet
w as er geboren in 1801Prudens
Van Duyse in 1804 en
Emmanuel Hiel lag er sedert
1834. ook het geboortejaar van
Peter Benoit. te spartelen in zijn
wieg. evenals de genre-schilder
Jan-Frans Verhas. Een hele
resem kunstenaars en geleer
den. elders geboren en getogen,
leefde toen te Dendermonde.
Het onderwijs vond er zijn weg
in een kosteloze gemeente
school. in een lyceum onder
toezicht van «Universitas Galli-
ca*. een Lagere School der
Maricolen en last but not least
het H. Maagdcollege, gesticht
weer in dat jaar 1834. Vergeten
wij niet dat ook sedert 1800 er
een Tekenakademie bestond.
De lokalen van de Akademie
van Dendermonde waren in de
363. Termonde place du palais de 3ustice.
Denderrrtonde. jushluplein.
Het justitieplein met links hét vroegere paleis van justitie, in het midden het stadhuis en óp de
plaats waar nu herberg "Sint-Joris" is, het vroegere Estaminet "Het Visschers-Huis" (Jaja, neem
maar een sterk vergrootglas).
zeventien. Maar de jolige krijg
gaat zijn gang en het eerste
Belgisch Leger lijdt rond
Leuven zijn eerste nederlaag.
Een Hollandse dragonder sabelt
onze jonge held een hospitaal in
te Mechelen. Na zijn genezing
wil men van sergeant Con
science een sergeant-majoor
maken maar zijn kolonel kan
zoiets niet over zijn hart krijgen
omdat hij hein te veel «snot
neus" vindt Met verlof in 1834
vindt Henri te Antwerpen zijn
oude makker Jan De Laet terug,
samen met een hele schaar
ridders van pen en penseel.
Deze zorgen er voor dat hij zich
langzaam maar zeker Hendrik
in de plaats van Henri gaat
heten. Tegen heug en meug
moet hij weer de troep
vervoegen.
in Dendermonde vaak een mini
uitgave van zijn geliefde baker
mat hebben ontdekt (Sehelde-
havcn-sehippers-militairen-
cal'cetjes). Hij zal er ook niet
ontsnappen aan hel loven en
bieden op de huwelijksmarkt
dei begoede klasse. Prudens
an I hiyse. acht jaar ouder dan
hij. wil kennis met hem maken.
Pater De Smet is juist terug uit
Amerika voor een lange vakan
tie en een héél stel vrienden
zorgt ervoor dat deze Antwerpse
Fransman, die vloeiend Frans
en Engels spreekt en zowat een
hutsepot van een Antwerp
dialekt. zich onder de sleirt van
ons Peird niet verveelt en er de
plezantste staminees leert ken-
I e Dendermonde schrijft Con
science zijn allereerste Neder
lands gedicht; hij stuurt het vol
trots aan zijn vriend Theodoor
van Rijswijck. «Den Door» te
Antwerpen en één der promo
tors van de Vlaamse Beweging.
Termonde. 30 9ber 1835
«Beati pauperes spiritu
Waerde Vriend.
Daer ik reeds eenige dagen
van u verwydert was. wilde ik
onze belofte nakomen, ik zou u
graag v eerzen loegestuerd heb
ben. doch naer lang myn hoofd
'gckrabl te hebben, na twecmael
myiie zwakke pen be/wooren te
hebben, na tweemael met kragt
uil geroepen le hebben styg
op. bleef dezelve koud en
roerloos, liggen. In dezen
dnornuchtigcn toestand, vatte
ik den bas myner inbeelding en
zweepte dezelve met zulk een
sterken wind. dal alle deszelfs
snaren le gelyk sprongen.
niet tegenstaende werd ik
zwanger van dichtkunst. Het
hoofd draeide my. de oogen
kwamen my schier op de kaken
liggen; en ik was beroerd als of
ik van honderd duyvels vvaer
bezeten geweest - Ik rymde
spoedig, wal ik rynicn kon en
verwonderde my over niynen
genie en deszelfs verhevene
vruchten.
Daer het diep in de nacht
was. legde ik mij afgemat le
bedden. 'S anderendaegs kon ik
Als ons de wereld scliynt een
doren zandig strand.
Als alles ons misnoegt, als niets
ons kan behagen;
Blvvcn wv in hel hart steeds
ongeschonden dragen
Dc liefde tol hel vaderland.
Gy. die uw zoute nat voorby
Antwerpen jacgt.
O. w vdvermaerde Scheld, hoe
dikwvls op uw boorden.
Heb ik geluk gedroomt terwijl
de golven stoorden.
Hel blyde liedje eencr maegd
Hoe menigmacl heb ik met
zuchten en weemoed.
Op 's zeemans bruyne wang een
kille traen zien blinken.
Wanneer hij vacrwcl roept en de
scheepsklok hoort klinken
En vrouw en kind verlaten moet
Dat alles is vergacn gelyk een
rook verdvvynl;
Men kan in uwen schoot geen
schatten meer opdelven.
Nu zyl gy drocl en bleek, de
schaduw van u zeiven.
Gelyk een maegd die treurt en
kw Vilt.
cel van die g'hebt verrykt. zyn
ver van u gcvluchl.
zy hadden in uw schoot, het
daglicht niet ontvangen.
Zy hadden niet als vvy. aeil uw
borsten gehangen:
Voorn was niet hun levenszueht
Wacrom betreurt gy dan dei
vreemde woekeraar
Wy zijn liet jeugdig kroost, 't
welk u zal doen herleven.
Door ons zult gy opnieuw vol
luvsler zyn verheven.
Zonder d'uythcemsche wande-
laer».
(Geraadpleegde werken
Fug. Dc Bock-Hcndrik Con
science en de opkomst van de,
Vlaamse Romantiek. Leo Bruy-
nincx-Dendermonde. Geschie
denis en Folklore. Oosthoeks E.
eycl. G. Monteuuis-Lcopold Ier
Roi des Beiges)
(wordt voortgezet)
SJEEKSP1ER
goedschiks gewonnen en het z.al
tot 1839 duren eer er wat
klaarheid komt in het hele
geval. Vlamingen en Walen
hebben ondertussen een splin
ternieuwe vorst gekregen in de
persoon van Leopold I. Deze
toffe prins van Duitsen bloede,
ervaren militair, weduwnaar
van een Britse kroonprinses, die
de kroon van Griekenland
geweigerd had,
1832 met een Fr
dochter van d<
Termonde Caserne d Infanterie L'Escrime.
hertrouwt in
mse prinses, de
Franse vorst
VERBANNEN NAAR
DENDERMONDE
Wij schrijven 1835; Hendrik
C onscience is 23 jaar. Van zijn
achttiende speelt hij reeds
soldaat; hij haalt fratsen uit.
men zou thans zeggen dat luj
konlestcerl. Met zijn militaire
verplichtingen neemt hij het zo
nauw niet meer Op een keer
draagt hij een «Jeune France-,
het embleem der Franse repu
blikeinen. dat in het Belgisch
Leger ten strengste verboden
was. Hij krijgt acht dagen
cachot, wordt gedegradeerd en
als militair onderwijzer overge
plaatst naar dc schoolkom-
pagtiie ie Dendermonde. Het
leek een verba lining en was
wellicht als dusdanig bedoeld,
maar voor deze jonge stunner
Oefening in schermen op het binnenplein van de kazerne (om geen verwarring te stichten willen
we toch vermelden dat al deze opnamen een goeie 60 jaar jonger zijn dan de tijd van Conscience
te Dendermonde.)
verste jaren na de stichting inde nivn eigen werk niet verstacn;
bovenzaal van dc herberg «De myn neergezet ten geest kon er
Alcazar-(thans Ommegang) op de hooge figuren niet van
de Grote Markt gevestigd, later begrepen, met gramschap nunc
in de bovenzaal van een pyp vattend, deed ik dit zo
gebouw, afhangend van het silione gedicht tot zwavelstok
II. Maagdcollcgc in de Ridder- dienen... Lenige dagen dacrna.
straat. heb ik zonder de hulp der
Godin, gedicht en, zend u met
een bede van toegevendheid
WAT EEN JONKMAN mui weikje. hetzelve is een
LIJDEN KAN aeiispnick acn onze stad. zoo
Conscience, lussen touwen en .K/ij zich korts na de Revolutie
teei te Antwerpen geboren, zal bevond.
c roode morgenzon blonk twyfelachtig in het oosten, en was nog
t een kleed van nachtwolken omgeven, terwyl haer zevenkleurig
(ld zich glinsterend in eiken dauwdruppel herhaelde; de blauwe
s inpen der aerde hingen als een onvatbaar weefsel acn de toppen
r hoornen, en de kelken der ontwclkcnde bloemen openden zich
G t liefde om de jonge strael van het daglicht te ontvangen. De
:er ditegael had zyn zoete liederen reeds meermalen gedurende de
d lemering hcrhacld, maer nu verdoofde het verwarde geschater
n mindere zangers zync verleidende toonen.»
cc
vangt Conscience's «Leeuw
a Vlaenderen» aan. een
.torisehe heldenroman die in
38 zijn eerste uitgave beleef-
Geen enkel ander werk van
;n bodem, hetzij vóór. hetzij
de «Leeuw» geschreven,
mocht deze woestijnkoning
pootje te lichten. Deze
.V. barst van taal-, stijl- en
Jfouten, de historische waar-
el wordt er niet alleen in
'kracht, maar lijn gemalen,
•e derden van de tekst zijn
•eelschrijverij en totaal
rbodig. samengevat een
dh H)|u van een smartlap. Maar
n «De Witte» van Claes en
n allieter» van Timmermans.
er uilen wij van Conscience's
Meskind als van een heilig
jrift. of een beduimelde huis
bel die geen vreemden mogen
ijk, m aken, een adelbrief hele-
hj lal van ons, die eens de negers
ej ren uit de Lage Landen,
ikele jaren vergeten en
rguisd. doet Conscience het
«iienteel verre van slecht,
li. TV en Toneel serveren
niet alleen als hoofdscho-
maar tevens ook als vóór- en
gerecht. Wat was hij eigenlijk
nr een man. die als Henri
boren, als Hendrik stierf
e zich in d'onsterfelijkheid
:f met de fratsen van
eydel en de streken van Dc
ninek. de Smachtende lief-
sblikken van een Machteld en
stoere strijd van Robrecht
Bethune Tientallen
ken over zijn doen en laten
rden na zijn dood met kw istig
gebaar over Vlaanderen rond
gestrooid. In alle kleuren van de
regenboog hebben specialisten
deze vader van de Vlaamse
Romantiek doorgelicht en de
loftrompetten hebben zijn ver
diensten in alle toonaarden
uitgesehetterd. Uit dat alles
blijkt overduidelijk dat Con
science noch engeltje, noch
duivel, maar een mens was.
daarom niet van goede wil, doch
van vlees en bloed, met een
binnen- en een buitenkant, een
begaafde volksjongen met goe
de en slechte dagen en lagen.
Maar men heeft ons op school
nooit geleerd dat Conscience
tijdens zijn bewogen leven een
hele tijd te Dendermonde
verbleef, er werkte en schreef...
en zijn eerste serieus lief vond.
En dat leek ons meer dan het
vertellen waard.
ZIJN OUDERS, ZIJN JEUGD
Op 3 december 1812 wordt in
de Pompstraat te Antwerpen, in
het gezin van een Franse
immigrant, behanger van stiel,
en een Vlaamse blondine,
dienstmeid bij een Waals
koppel, een jongetje geboren
dat als Henri Conscience
gedoopt wordt. Hij blijft een
zorgenkindje tot zijn achtste
jaar. knapt dan plots op tot
eenieders verwondering, zodat
hij de straat op kan met
vriendjes en rakkers en de
school mag bezoeken. Maar op
dat ogenblik sterft zijn moe
der... Vader Pierre Conscience
verdient royaal zijn boterham.
ermonde. Tir communal Stadts schiet Baan
