B
0
H
1
L
M
N
0
Q
R
T
U
w
z
i
RAKEN DE CRYSANTEN
HUN ALLERHEILIGEN-
REPUTATIE KWIJT?
ABC
4 - 31/10/74 - De Voorpost
BEGRAFENIS- EN ROUWGEBRUIKEN TUSSEN AALST EN DENDERMONDE
Een gammele boerenkar tsjokt langzaam door de stille straten. Een weeklagende menigte
strompelt stil achter de boerenkar welke overdekt is met een angstaanjagend pekzwart doek.
Enkel smartelijke klaagzangen verbreken de stilte der verlaten straten. Een momentopname uit
een van In^nar Bergmans films Nee, een doordeweekse dag in een of ander dorpje tussen Aalst
en Dendermonde.
De oude begrafenisrituelen hebben de evolutie der moderne 'time is money' tijden niet overleefd.
Het is een stukje folklore geworden. De dragers, de boerenkar, de maagdenkaars, het uitvaartbier^
het stro in de kerk, dat alles heeft de baan moeten ruimen en behoort nu tot de folklore.
Alhoewel La Rochefoucauld (1613-1680) beweert heeft "De praal der begrafenissen geldt meer
de ijdelheid der levenden dan de eer der gestorvenen", houden we het toch liever bij het gezegde
van Peter Sirius "Menigeen moet dood zijn om levend voor ons te worden". Net zoals de
verdwenen begrafenisgebruiken.
ZIJDE KONTENT VAN MEE
VOORT TE GAAN
Naargelang afkomst, stand,
belangrijkheid der overledene,
finantiële mogelijkheden, had
men net zoals trouwens nu
nog zij het in veel mindere
mate verschillende soorten
begrafenissen. Ondanks deze
verschillen liepen de hoofd
lijnen parallel.
Nadat de dragers hun tweetal
drupkens jenever geledigd
hadden, hen ingeschonken
door de buurvrouw of moe
ten we zeggen de 'startgeef-
stêr', wordt de kist op de
draagstoel gezet en "met de
voeten naar voren" wordt het
lijk buitengedragen. In som
mige buitenwijken werd de
kist op de draagbaar vastge
bonden. Eenmaal het baar
kleed over de berrie, wordt de
toestemming gevraagd om
met de dode te vertrekken,
hetwelk volgens een bepaalde
formulering gebeurt "Is't
mee den dank da'men d'er
mee aangaan (Appels, Wi
chelen) of "Is't mee ulder
gedacht dam en d'er mee
buiten gaan,? (Lebbeke)
waarop een antwoord komt
in de zin van "'t is Gods
wille", "We moeten wel" of
"Mee nen doon kunde geen
huis houden.
De traditie wil dat er tewerk
wordt gegaan volgens voor
noemde regels. Geleidelijk
aan verdween het patroon van
vraag en antwoordeerst in de
steden, later in de dorpen,
tenslotte in de buitenwijken
en gehuchten. Te Massemen
vraagt men soms nog de
toelating waneer het gaat om
de begrafenis van een kind.
Vooraleer het lijk werd weg
gedragen of weggevoerd bad
de buurvrouw vaak nog de
vier akten, dit terwijl de
dragers hun vertrouwde post
innamen
BAARKLEED
VERGOEDING
In die tijden toen de kist nog
werd gedragen naar de kerk
en de laatste rustplaats, moest
men aan de kerk of de
dorpspastoor een "baarkleed
vergoeding" betalen. Dit ge
bruik was echter niet alge
meen.
Het 'pellerecht', zoals de
officiële naam luidde, kon op
sommige plaatsen nog onder
verdeeld worden in diverse
prijscategorieën. In 'Het Sint
Alexiusbegijnhof te Dender
monde' van M. Bovyn, lezen
we dat het 6, 10, 11 en 12
groten bedroeg.
In het werk van J. Pieters,
handelend over rouw, begra
fenis en doodsgebruiken, vin
den we ook heel wat i.v.m.
het pellerecht. We citeren
"Voor het bezigen van het
beste baarkleed betaalde men
aan de kerk van Grembergen,
rond het midden van de 18e
eeuw, 3 sch. 4 gr., terwijl het
tarief voor het gebruik van
het zilveren kruis slechts 1
sch. 2 gr. bedroeg; de hoogste
graad van uiterlijk vertoon
bestond hier in het bezigen
van het beste baarkleed
samen met het zilveren kruis,
waarvoor een bedrag van 4
sch. 6 gr. aan de kerk ten
goede kwam. In de staten van
goed van Sint Gillis wordt de
uitgave geformuleerd 'voor
de, kercke pelle te besigen".
VERVOER VAN DE OVER
LEDENE
'Elk huisje heeft zijn kruisje',
elke streek zijn gewoonten,
maar over 't algemeen werd
de dode vervoerd met een
wagen hier een boerenkar,
daar een driewielkar, elders
een vierwielige wagen door
paarden getrokken. De stoet
werd geopend door de pries-
HLR PUST
fRAICSQJS
HS.SU-'
^EERSWI®"1
Mea heeft in vroeger tijden Allerheiligen midden in de herfst
geplaatst, en dat is ook een erg logische keuze geweest. De
bladeren zijn nog net niet allemaal van de bomen gewaaid en
rond deze tijd is in de natuur alles bezig de mens de gepaste
sfeer te verschaffen om zijn doden te herdenken.
We kunnen ons deze feestdag onmogelijk in de lente of de
zomer indenken net zoals een Allerheiligen zonder witte
crysanten geen echte Allerheiligen meer zou zijn.
Die crysanten zijn anders wel goed op weg hun reputatie van
«dodenbloem» te verliezen. Enkel de klassieke, in pot
gekweekte witte crysanten zullen in dit verband wel hun rol
verder blijven spelen. De plastiek-kunstbloemen hebben nooit
een ernstige konkurrentie betekend, in eerste instantie omdat
de prijs v«n de echte crysanten steeds veel lager bleef dan die
van de kunstbloemen en ook omdat men het natuurlijk
prodnkt boven het artificiële bleef verkiezen.
Elk jaar sieren dus nog steeds duizenden bossen witte bloemen
de graven, hoewel men in sommige handelskringen van een
gevoelige afzet vermindering spreekt. Het is wel zo dat het
aanbod b gedaald in vergelijking met tien, vijftien jaar
geleden. De crysantenteelt is nl. een zeer arbeidsintensieve
kuituur die dan nog, meestal door groententelers, als een
nevenkuituur werd aanzien. Nu is daar wel enigzins
verandering in gekomen en blijft enkel nog het Antwerpse, het
centrum van de crysantenteelt. In hét bloemencentrum bij
uitstek: Gent, vindt men ze nog slechts sporadisch.
Naast dit kleiner aanbod is ook de vraag gedaald en dit Ls
misschien wel te verklaren doordat vooral jongere mensen
de frissere en kleuriger variëteiten verkiezen boven de oude
getrouwe pot crysanten. Ook de reusachtige snijcrysanten (die
ons wat aan dameskapsels doen denken) vinden een steeds
ruimer publiek en nemen de rol enigzins over. Maar hiervoor
moet men dan echt naar de bloemist-vakman die een enorme
boeveelheid soorten ter zijner beschikking heeft en hiermee
kunstig-opgemaakte graftakken schept.
Buiten deze Allerheiligenperiode zijn nu vooral de
troscrysanten een vaste waarde in onze bloemenhandels én in
de buiskamer geworden. De zgn. «jaarrondcrysanten»,
waarvoor men een kunstmatige «korte-dagtechnieki toepast,
zijn niet meer weg te denken tussen het rijk aanbod van
bloeiende planten zoals cyclamen, azalea's, anthuriums enz.
Na lange tijd van vooroordeel en onderschatting heeft men
eindelijk de schoonheid herontdekt van de crysanten die nu
wel voor goed burgerrecht hebben gekregen in onze
huiskamer. Bovendien kunnen ze best wedijveren met de
andere, volgens sommigen, meer edele bloemen als rozen en
anjers en wat de houdbaarheid betreft spannen ze zelfs de
kroon.
WILLEM PERSOON
ters, die de stoet tegemoet
kwamen.
Twee buurtvrouwen namen
op de wagen plaats, de kap
over het hoofd getrokken; op
andere plaatsen (Wetteren)
nam niemand plaats op de
lijkwagen. Bij het huiswaarts
keren wierp de voerder enkele
busselkens stro in een gracht
of beekje en dit zo dicht
mogelijk tegen de kerk. Nie
mand zou het ooit durven
wagen deze bussels te verwij
deren. Deze gebruiken waren
rond de eeuwwisseling in
sommige plaatsen in het
Aalsterse en het Dender-
mondse nog in zwang.
Sommige parochies, onder
andere Serskamp, hadden ook
haltes voorzien. Waar nu de
kapel in Bruinbeke staat werd
er tijdens een halt vijf onze
vaders gebeden.
Er werden diverse soorten
wagens gebruikt. We hebben
er reeds enkele genoemd;
varder had men de 'wijtkar',
een lange boerenwagen, een
treemkar met wyt erover, een
huifkar, enz
Ook deze vervoermiddelen
zijn vervloden bij de begrafe
nissen. Zelfs de grote lijk
wagen met de paarden heeft
plaats moeten ruimen voor de
lijkauto. De energie, de ben
zine zorgt ervoor dat zowel
de kist als de familie aan de
begraafplaats afgeleverd wor
den.
DE LIJKSTOET
Traditie werd ook hier sterk
in ere gehouden. Byna overal
had men dezelfde samenstel
ling en volgorde processie-
kruis, eventueel rouwvaandels
en pjjkenheer of 'kerkbaljuw',
de geestelijkheid, de lijkist,
waar in deze tijd het baar
kleed vaak vervangen wordt
door een nationale of plaatse
lijke vlag, de familie.
Vroeger werden de molenwie
ken stilgelegd door de mulder
wanneer de lijkstoet passeer
de, werden de vlaggen half
stok en samengebonden uit
gehangen, Thans wordt
enkel het zwart van de vlag
uit de vensters gehangen,
alhoewel dit ook varieert van
dorp tot dorp.
Ook namen de gilden deel
wanneer een gildelid overleed.
In Opdorp was dit een ver
plichting. (Sterft imand van
onz' Gild, men moet all' de
kerkdiensten die men voor
hem zal doen bywoonen, of
ten minste betalen).
In praktisch al de schutters
gild enreglementen van het
Aalsterse en het Dender-
mondse werd er vermeld dat
men verplicht was de lijk
dienst bij te wonen of
minstens een speciale mis
voor de overledene. Vaak
komt er ook een artikel voor
in verband met het dragen
van het lijk door vier leden
van de gilde, een zeer oud
gebruik.
DE LIJKKROON
Een volledig uitgestorven ge
bruik. Deze dodenkroon werd
in sommige gemeenten op de
kist geplaatst, anderen zetten
ze op de lijkbaar. Algemeen
was dat ze slechts gebruikt
werd voor ongehuwden.
Archivalia wijzen erop dat dit
gebruik reeds bestond in
1740. In de kerkrekening van
Zele van voornoemd jaar
lezen we 'over het recht
welcke den selve heere
(pastoor) heeft ontfangen
vande croone die men stelt op
de lycken vande jonckheyt als
van het kinderpelleken.' Hoe
wel de lijkkroon overal werd
gebuikt wijzen oude geschrif
ten erop dat het echter
voornamelijk voorkwam in
het Dendermondse. In de
streek tussen Wetteren en
Aalst werd geen melding
gemaakt van dit gebruik. Te
Schoonaarde bijvoorbeeld
werd de kroon voorbehouden
aan kinderen ingeschreven in
de 'H. Kindsheid.'
DE MAAGDENKEERS
werd net zoals de
lijkkroon bedoeld als een
verheerlijking van de onge
huwde staat. De kaars moet
er, volgens het reeds ver
noemd werk van J. Pieters, als
volgt hebben uitgezien
"Boven een stok van circa 1
meter is een kaars aange
bracht van hoogstens 50 cm.
lang; aan het hoger uiteinde
van de stok doen twee
kronen, bestaande uit 4 of 6
blikken of wit geverfde blade-
ren dienst om de drop van de
kaars op te vangen. Aan de
stok zelf zijn in verschillende
richtingen zeer dunne ijzer
draadjes bevestigd waaraan
witte of paarse bloemen als
mede witte of verzilverde of
vergulde druiven tussen witte
of verzilverde bladeren zijn
vastgemaakt. Deze dooreenge-
strengelde versiering is kegel
vormig aangebracht, verwij
dend van aan de kaars naar
het 'rokje'; aldus noemt men
de gefronste stof in witte of
blauwe zijde met witte tule
overtrokken."
UITV AARTBIER
Tot voor de eerste wereld
oorlog werd er een "uitvaart
voor geburen" gehouden
welke erin bestond dat in een
vooraf aangeduide herberg
een tonne werd gegeven.
Elkeen die binnenkwam kreeg
twee of drie mastellen of
krakelingen, en tussen Aalst
en Dendermonde ook een
snede kaas (Oudegem, Gijze-
gem). In het Dendermondse
sprak men van "naar d'uit-
vaart gaan", het Aalsters hield
het bij "naar de tonne gaan".
Kwaliteit en kwantiteit van
het bier waren afhankelijk
van het soort dienst; grote of
kleine. Enkele gevallen wijzen
erop dat er tevens andere
gebruiken bestonden welke
niet zo algemeen waren het
eten geven aan de geburen en
of de armen, een geldelijke
vergoeding voor de familie
waarvan niemand naar het
bier of de tonne ging, het
uitnodigen van de gildeleden
aan het uitvaartmaal, enzo
voort.
DE KRUISPLANTING
Een gebruik dat het slechts
een goede tien jaar heeft
weten uit te houden. Ont
staan rond 1905 verdween
het reeds kort na de wereld
oorlog daar het verenigings
leven geleidelijk afbrokkelde
en opgeslorpt werd door de
partijsyndikaten.
Een groep spoorwegarbeiders
trokken een drietal weken na
de begrafenis stoetsgewijze
naar het graf. Dit gebeurde óp
zondag na de vespers en daar
er niet gewerkt werd, werden
deze ceremonies druk bijge
woond. De stoet droeg een
zwart kruis met zich, men liet
het wijden door de pastoor en
daarna plantte men dit voor
het graf van hun makker. Na
de planting werd door een der
werkmakkers een lijkrede ge
houden.
ZIELPENNINGEN
Een loden, soms koperen,
muntvormige penning, waar
op een doodshoofd, een fami
liewapen of initialen werd
gegeven aan de behoeftigen
welke aanwezig waren bij de
begrafenis en later bij het
jaargetijde. Na de dienst be
stond de mogelijkheid deze
penningen in te ruilen tegen
brood en soms brandstoffen.
Het was echter een zelden
voorkomend verschijnsel.
ENKELE ANDERE VER
GANE GEBRUIKEN
Ook voor de eigenlijke begra
fenis waren er vroeger talrijke
gebruiken, een soort voor
zorgsmaatregelen als het
ware, in zwang welke heden
ten dage bijna volledig ver
dwenen zijn. We denken bij
voorbeeld aan het verwijderen
van etenswaren of zoals het in
de streek heet "met 't eten
vluchten". Op diverse plaat
sen werd al het eten vroeger
het huis uitgebracht. Nu
worden enkel de voorwerpen
nog uit de sterfkamer verwij
derd.
Als er iemand buitenkomt
moet ge alles buitendragen,
bijzonder klederen en pelzen,
anders is't kapot (Schoonaar
de 1938)
Op zolder moet ge de tarwe
verwijderen, anders is de kiem
kapot (Serskamp-wijk Boey-
gem).
De etenswaren worden
weggedragen; ook aardappe
len uit de kelder worden
bovengebracht in de stal; ook
de sargiën, want anders zit er
de ree in (Berlare).
Er bestond verder een gewel
dige doodsmet vooral zwan
gere vrouwen mochten niet in
de nabijheid van een lijk
komen. En dan is er "het
reeuw" dat een vernielende
invloed zou hebben op de
mens en bepaalde voorwer
pen. Een voorbeeld hiervan,
zoals het vermeld wordt in
het werk van JT.Pieters. We
citeren "Hebt ge van leven
bij een zieke geweest om hem
een glas wijn te laten drin
ken Kijk dan eens goed
als er direkt een vel op komt,
't is dat hij op punt staat te
sterven. Dat is de ree die
reeds in de wijn slaat. Ge
komt bij 'n stervenden binnen
en ge voelt in uw keel dat het
piekt dat is al van de ree.
Past maar goed op, als ge bij
een stervende gaat, ziet dat ge
nooit aan 't voeteinde gaat
staan, ge staat dan vlak voor
zijn wezen en de ree komt
dan naar U. (Wichelen)
Het beste wat ge kunt doen
als ge bij een stervenden komt
is een ouden aker met water
nemen en dien best zetten
langs de kant dat den asem
vliegt de ree zal er in
trekken en er zal niets beder
ven van de geem.
Er komt op dat water een vel
dat tamelijk dik is (Aalsterse).
Overal bestonden dergelijke
voorzorgsmaatregelen. Oppas
sen was aanbevolen
Op andere plaatsen, vooral in
het Aalsterse, werden tevens
de uurwerken stilgelegd, iets
wat rond Dendermonde vrij
zelden voorkwam. Meer alge
mener was het bedekken van
spiegels met zwarte doeken.
Rechts van de deurdorpen
van het sterfhuis werd vaak
een strooien kruisje gelegd
bedekt met een baksteen en
meestal versierd met stukjes
palmtak. Te Berlare bijvoor
beeld werd dit strooien kruis
je vervangen door een kruis
van bloemen. De bloemen
waren hoofdzakelijk een ver-
vangmiddel van dè palmtakjes
indien de overledene onge
huwd was. Eenmaal het lijk
weggebracht was werd het
kruisje verwijderd.
Tenslotte werden ook de
huisdieren op de hoogte ge
bracht van het afsterven van
een huisgenoot. Er werd bij
voorbeeld op de biekorven
geklopt om aldus de diertjes
op de hoogte te brangen.
Indien zulks verzuimd zou
worden zou de koningin van
de korf sterven.
Om te besluiten nog even een
ander bijna volledig verdwe
nen gebruik vermelden na
melijk de nachtwake.
Ik heb nooit iemand willen
zien sterven, maar er zijn een
paar overlijdensberichten die
ik met genoegen gelezen heb.
(Clarence Darrow).
BISMARK
HEB STEEDS BIJ DE HAND
UW
VAN TELEFOONNUMMERS^
£N .ADRESSEN
Idi
052-21.11.28
Kleding heeft de beste afwerking, snit en kwaliteit
En wat een prijs I
Huis Adi, Dorp 41Grembergen.
eeckman
F
G
uro-Home
eestzaal Edelweiss
Past De Buckplaats 8, Lebbeke,
alsook taxi dag en nacht
esmeed
kom, leen gerust
attoflex
ieuwste Mode
0S2-21.12.82
aan de laagste prijzen biedt U Scotex Kleding. Brusselse-
straat 33. Dendermonde Ook dames- en kinderkleding.
vergordijnen 0s2-21.35.50
ploegstoften (alleenverkoop voor het gewe6t) v gordijnen,
gardisette, tergal enz Zonneblinden, Luxaflex, Louver-
drape, vouwdeuren, modem fold, meten, afwerken en
ll plaatsen.
Guido Mlchem, Potiaulaan 11, Dendermonde.
I ralinen Daskalides
GENTSESTRAAT 45 - AALST
Fijne confisserie
Doopsuiker in originele verpakking
uando
053-70.38.50
052-21.40.60
om de reeks moeilijke Latijnse woordjes volledig te maken:
qui8, quid, quo. quando, quomodo enz: vrfe. wat, waar,
wanneer en hoe? Het antwoord op die vragen in verband
met uw advertenties wordt U gegeven door Groep De
Cuyper.
oelsie Kleding
052-21.16.11
de zaak die met haar tijd meegaat.
Franz Courtensstraat 32. Dendermonde.
lalons
053-21.82.81
meubels en alle binnenhuisversieringen Galerie De Key-
zer. ENSOR. Rechtstreekse waar uit verschillende landen.
Vlaanderenstraat 6 Keizerlijke Plaats 8, Aalst.
ekenen
052-21.40.60
is een van onze specialiteiten. Laat uw advertenties ont
werpen door de layout-lui van Groep De Cuyper. Een tele
foontje en het komt voor mekaar.
kt 052-21.21.20
gezelschapsspelen voor groot en klein. Een overgrote
keus vindt U in de boek- en papierhandel P. Van
Geertruyen-De Ridder, Dijkstraat 5, Dendermonde. Ook
alle planafdrukken
|l an weekbladen tot
visitekaartjes
052-21.40.60
alles even keurig en verzorgd In Groep De Cuyper gaat het
er niet om of het over een ultrasnelle rotatiepers dan wel
over een oerpredeze Heidelberg loopt. Kwaliteit primeert.
olfkens kleding 052-21.25.64
Internationale mode
De kledingzaak voor het ganse gezinl Verkoop en verhu
ring van alle heren-, ceremonie- en rouwkleding.
l y n 052-21.40.60
een toverformule? Neen een vergelijking. Uw inbreng en
f onze vaklui geven samen een fijn resultaat aan uw rekla-
W meproblemen Bel even naar Groep De Cuyper.
I vonne en Jozef 053-70.33.95
rijden met een bromfiets van Hofman, Gentsestraat 4-8,
Aalst. Alle herstellingen, 1 jaar waarborg, gratis onder
houd. Prijzen vanaf 4.900 F tot 150 000 F. Alle modellen uit
voorraad leverbaar
oveel anderen
052-21.40.60
deden het reeds vóór U. Laat uw publiciteit in mekaar
boksen door vakluimensen die er volop inzitten. Bel Groep
De Cuyper. U krijgt zo iemand aan de lijn.
053-70.02.93
De specialist in maatwerk. De laagste prijzen der matras-
sen. Schuimrubber, Latex, Staalveren, Super-Bultex,
Bergemeersenstraat 18, Aalst.
lomar 053-21.25.56
Sport levert alle sportuitrustingen aan klubs, scholen en
handelaars. Rechtstreeks aan fabrieksprijzen (enig in Bel-
endermondse Rijschool 052-21.37.94
van het type A. Prakt sch en theoretisch onderricht door
gespedaüzeerde personen. De Dendermondse Rijschool,
Veldstraat 47, Sint-Gillis-Dendermonde, leert U sturen
zoals het moet. Alle inlichtingen.
052-21.62.71
052-21.23.41
052-21.27.62
metalen trappen, trapleuningen, balkon- en terrasafsluitin
gen, poorten enz.
M. De Backer, Kon. Albertstraat 75. Dendermonde.
erman 052-21.38.I6
Michem. Tapison, nylontapijt, en andere vloerbekledingen
in overgrote keus bij Herman Michem, Potiaulaan 16, St.-
Gillis-Dendermonde Vraag vrijblijvend inlichtingen
n Sportarena 052-21.27.33
is het toonaangevend op gebied van sport, camping,
I zwembaden, hulsspelen, vrijetijdsbesteding enz
Opwijkstraat 218, Lebbeke
O-Sport 052-21.17.59
Alles, maar dan ook alles van sportartikelen, alsook sport-
Idedij en camping.
Statiestraat 21Lebbeke
r Kroostrijke Gezinszegels
053-21.60.16
op handtekening Hypotheken, verzekerde geheimhou
ding.
Inlichtingen bij Van den Berghe, Hoogstraat 77, Haaltert
052-21.11.77
de bedvering voor een goede nachtrust. Verdeler voor de
streek. Meubelen E. De Petter. Kon. Afeertstraat 14,
Sint-Gillis-Dendermonde
eubelen De Wolf 053-21.63.91
De grootste meubelzaak der streek.
Molendries 3. AALST
