INGS VERSCHEIDENE WEGEN NAAR GOD... de stevenisten
JKkjj
-EN REPORTAGE OVER GODSDIENSTEN IN VLAANDEREN
Jk ZweereJi&ef acn lun koningdom
en acn de re^eerin^s-loodieyd,
Aenieldecftlteyii emit» Gt'irouwiyhpycl
oen de Republiek, ende aen de Constitidie
van liet daer Dry
De Voorpost - 29/11/74 - 9
Vlaanderen leven thans nog enkele dui-
ïden stevenisten. Wellicht omtrent 5.000
Onder hen behoren haast allen tot land-
jwersgezinnen. Zij wonen in het West-
amse Gits en omgeving, in al de gemeen-
langs de steenweg Brussel-Halle en in alle
meestal zeer kleine gemeenten in de
ehoek Ninove-Edingen-Halle. In het kleine
gaarden zouden de stevenisten in 1970
!s nog een opzienwekkende wending aan
gemeentelijke verkiezingen hebben gege-
(2).
ar zover ons bekend, wonen thans geen
venisten meer te Geraardsbergen en te
st, eens een vuurhaard van stevenistisch
zet tegen beëdigde priesters van de Na-
eontische tijd. Aalst heeft trouwens tot
Dr kort in de belangstelling gestaan m.b.t.
I stevenisme: pas enkele jaren geleden
Verleed er priester Torfs, een man die zich
'Jl heeft ingespannen om een definitieve
i^zoening te bereiken tussen de rooms-
:'i 'holieken en de stevenisten.
Cornelius Stevens
aantal stevenisten liep
de Tweede Wereld-
log alleszins terug.
:ijds ten gevolge van
hierboven geschetste
toeningspogingen en
ïijds wegens de
istandigheden. In
ideren, net als overal
West-Europa,
in de groeiende wel
de industrialisering
iet verbroken isolement
de landbouwgemeen-
>pen de godsdienst-
fening en -beleving
afgetakeld. Het aan
lot overgelaten en haast
jktuurloze stevenisme
daaronder natuurlijk in
ire mate geleden heb-
dan de andere gods-
Jtige groeperingen die
hun organisatie(s)
i aftakeling kunnen af-
imen en In sommige
'allen kunnen keren.
irenboven worden
stevenisten erg ge-
derd door hun eenzijdige
iwezigheid in Vlaande-
zodat huwelijk, vertiui-
J, en voortgezet onder-
- I voor verscheidene ste-
listen meebrengt dat zij
esneden worden van
k i geloofsgenoten. Toch
den de stevenisten die
d. ondervroegen dat hun
e_ ital in het algemeen on-
'eer ongewijzigd blijft en
e" sommige plaatsen zelfs
?4 jtjes aangroeit. Reden
I rvoor: steeds meer men
sen zijn ontgoocheld over
de laksheid van de
Rooms-Katholieke Kerk in
zaken van geloof en meent
dat zij te weinig zorg be
steedt aan de oude waar
den als offeren, vasten,
vroomheid enzen dat
zij voortdurend vernieuwd
om te vernieuwen: de ka-
thechismus, de mis
Omdat in het stevenisme
daarin niets gewijzigd is,
blijken vandaag de dag
meerderen de stap te zetten
naar het stevenisme.(3)
De vervolgingen tegen nen
ingesteld (in de voltooid ver
leden tijd) en de verzoe
ningspogingen van
Rooms-Katholieke pries
ters, hebben de stevenisten
buitengewoon achterdoch
tig gemaakt. Ook tegenover
sommigen onder hun ge
loofsbroeders. Want zij ver
geten niet licht «de zaak»
Felix Wijverkens. Felix Wij-
verkens, een stevenist,
doorlog aktief meegehol
pen in de verzoeningspo
gingen van de Rooms-
Katholieke priesters Morel,
Torfs e.a. Hierbij maakte hij
gebruik (en misbruik, vanuit
het stevenistisch stand
punt) van zijn gezag onder
de stevenisten én van de
dwangpositie waarin de
stevenisten zich bevinden
als zij tijdens de begelei
dende momenten van het
levenof in het aanschijn
van de dood de sakra-
menten willen ontvangen:
De eed van trouw, begin van de ellendige tijd, waaruit Napoleon niet
de verhoopte bevrijding bracht, althans niet op godsdienstig vlak.
meest rigouristische wij
ze verklaart en die nog zo
levendig was in onze ge
westen, was een vrucht
bare voedingsbodem
voor het stevenisme.
De Franse revolutie die
daarop volgt, is echter
nog wat anders dan het
keizerlijk despotisme van
Jozef II. Zal er in de
Franse tijd geen heimwee
naar Oostenrijk ont
staan? En zullen onze
jongens, die in 1798 de
wapens tegen de Frans
en opnemen, de Oosteno
rijkse kleuren in hun
vlaggen niet voeren? Er is
vreugde in ons land wan
neer de Oostenrijkers te
rugkeren na een eerste
inval van de Fransen, en
er is geestdrift bij het be
zoek van keizerin Marie-
Louise, omdat zij een
Oostenrijkse is. (9)
Het laatste decenium van
de achttiende eeuw is bij
zonder dramatisch voor
Frankrijk en de Franse win
gewesten: Franse Revolu
tie en inval van de Franse
troepen de hoeveelste
bedekte of onbedekte inval
reeds sinds de middeleeu
wen; en hoeveel zullen er
niet meer volgen? in de
zij beschikken immers niet
over eigenlijke priesters (4).
Toen wij een stevenist
vroegen of de angst de «Be
rechting» en het Oliesel te
moeten ontberen reëel is,
antwoordde hij: wij trachten
zo volledig mogelijk in over
eenstemming te leven met
de voorschriften van het
echte katholieke geloof en
wie goed heeft geleefd
moet de dood niet vrezen!
(5) Overigens blijven de
stevenisten sterk op hun
standpunt staan: wij, maar
niet zij die ons afgescheur-
den noemen leven volgens
de Rooms-Katholieke leer.
Bedelmonniken die op de
stevenistische hoeves ko
men, zouden reeds meer
maals onderstreept hebben
dat de stevenisten er goed
aan doen te blijven verder-
leven zoals ze gewend zijn
te leven, even vroom en
even «katholiek». Door die
aanmoediging weten de
stevenisten zich van een
zeker misprijzen vanwege
de Rooms-Katholieken be
vrijd en ervaren «stevenist»
niet langer meer als een
spotnaam (6). Over de ge
brekkige organisatie van de
stevenisten nog dit: zij heb
ben een eigen kapel te
Halle en te Leerbeek en een
eigen priester, «een ge
wone man, een werkman of
landbouwer zoals wij» (7).
Hiermee houdt hun organi
satie op.
Hoe alles begon.
Laten wij vooraf opmerken
dat wellicht geen ander volk
zo'n diepe godsdienstzin en
zo'n trouw aan de paus van
Rome bezat als het volk van
de Zuidelijke Nederlanden.
De trouw aan Rome is hier
even oud als het Geloof aan
Jezus Kristus (8). Wij er
kenden in de middeleeu
wen de Paus van Rome,
en niet die van Avignon,
als wettige herder van de
Kerk. De Reformatie, die
langs Frankrijk en het Wa
lenland in onze gouwen
binnen drong, had aan
vankelijk sukses bij ons,
ook omdat men hierin een
opstand tegen Spanje
zag, doch uiteindelijk
werd ze naar Noord-
Nederland verdrongen. In
de Oostenrijkse tijd en
vooral onder keizer Jozef
II, de koster van Wenen en
een typisch potentaat uit
de eeuw der Verlichting,
komen de Zuidelijke Ne
derlanden in opstand te
gen het Oostenrijks ge
zag; het ultramontanisme
van ons volk is niet
vreemd aan de Brabantse
Omwenteling. Ook de ge
est van het jansenisme,
die alles wat godsdienst
en moraal betreft op de
Napoleon
bisschoppen voortaan
slechts pastoors aanstellen
voor wie het Keizerrijk uit
drukkelijk gunstig heeft ge
adviseerd. En in alle kerken
zal de eredienst voortaan
gevolgd worden door het
Domine, salvam fac rem
publicam. Domine, salvos
fac consules. Heer,
schenk heil aan de repu
bliek en aan de konsuls.
Meteen zal ook blijken dat
de Keizer het pas onderte
kende konkordaat willekeu
rig interpreteert. Dat is de
druppel die de beker van
het geduld van heel wat
Rooms-Katholieken doet
overlopen. Eerst in Frank
rijk zelf, waar de kontestan-
ten zich organiseren in de
Petite Eglise, een soort
Frans stevenisme dat nog
steeds bestaat. En korte tijd
nadien natuurlijk ook in de
Zuidelijke Nederlanden,
waar men traditioneel ul-
tramontanistisch denkt (zie
voetnoot 9) en waar een
eeuwenlange Franse po
ging tot invloedverwerving
werken voor zijn ideaal. Hij
schrijft en predikt in be
perkte kring. Intussen is
Napoleon echter te Water
loo verslagen, de Neder
landen vinden onder Ko
ning Willem I hun natuurlijke
bestemming (12) en de
vermoeide Cornelius Ste
vens overlijdt te Waver op 4
september 1928, net twee
jaar vóór de Zuidelijke Ne
derlanden (in 1930) op
nieuw een (ditmaal bedekt)
Frans wingewest worden.
In zijn testament spreekt
Stevens zijn trouw aan de
Kerk en de Paus uit en her
roept alles wat hij verkeerd
zou (kunnen) geschreven
hebben (13).
Intussen is de beweging in
Zuid-Brabant volledig
overgegaan in de handen
van de Leerbeekse pastoor
Philippus Winnepenninckx,
een der eerlijkste figuren uit
het stevenisme (14) en
weldra de leider van het
stevenisme in geheel
Vlaanderen. Vandaag
wordt Winnepenninckx be
loof in het jaar 1917. Zo
staat die opdracht in gulden
schrift verwoord 'boven de
brede ingangsdeur. Winne
penninckx was een theolo
gisch goed onderlegd pries
ter. Hij genoot hierom een
zeker gezag. Maar het zal
vooral de kleinheid van de
tegenstander de
Rooms-Katholieke Kerk
zijn die hem de onbetwist
bare leider van de Vlaamse
stevenisten liet erkennen.
Na het bekend worden van
zijn onafhankelijke houding,
wordt hij afgezet als pastoor
van Leerbeek. Zijn opvolger
gaat echter zo onrecht
vaardig en taktloos te werk,
dat de ondergedoken pas
toor Winnepenninckx me
teen op bescherming en op
een groeiende aanhang
kan rekenen. Maar de ver
volgingen blijven, niet het
minst tegen de bescher
mers van de stevenistische
pastoor. De periode van
onderduiking en omzwer
ving van Winnepenninckx
duurt daarboven drama
tisch lang. Zij zal pas eindi
gen bij zijn dood op 29
december 1840 te Leer
beek, waar hem de gewijde
grond van de begraafplaats
Zuidelijke Nederlanden, de
beruchte eed en in 1798 de
Boerenkrijg. En dan komt
Napoleon. Net enkele da
gen vóór de eeuwwisseling
wordt hij konsul voor het le
ven. Hij is een diktator,
maar zal in die beroerde tijd
als een bevrijder worden
aangezien. Voor de
Roomsgezinde Zuidelijke
Nederlanden komt echter
spoedig de ontgoocheling
als Napoleon de Rooms-
Katholieke Kerk naar zijn
hand wil plaatsen, des
noods door de door hem
bezette gebieden van
Rome af te scheuren. Als
Hendrik VIII, die nog het
tiende van mijn macht
niet bezat, zijn land van de
Kerk kon afscheuren, hoe
veel te meer kan ik het niet
<10)
Hij krijgt zijn zin: hij dwingt
de Kerk tot het afsluiten van
het Konkordaat van 15 juli
1801. De vrije godsdienst-
beoefening blijft gewaar
borgd, maar ze wordt on
derworpen aan Bonaparte's
politieke bemoeiing en
aan zijn politie. Napo
leon Bonaparte schaft alle
bisdommen af en richt
nieuwe op, dwingt alle bis
schoppen af te treden en
benoemt nieuwe bisschop
pen. Maar zowel aan de be
noeming als aan de her
benoeming is de eed van
trouw aan de Keizer ver
bonden. Ook de pastoors
moeten die eed afleggen.
Daarenboven kunnen de
Het ongerept stuk Brabant in de driehoek Ninove-Halle-Edingen: het land van de vroomsten onder de
vromen.
tot diep wantrouwen had ge
leid, terwijl de laatste bru
tale inmenging door de
Fransen tot de dramatisch
geëindigde Boerenkrijg
had geleid.
In dit klimaat organiseert de
Waalse theoloog van
Vlaamse afkomst, Corne
lius Stevens (1747 - 1828)
de weerstand tegen het kol-
laborerende deel van de
Rooms-Katholieke Kerk,
n.l. de door Napoleon aan
gestelde kerkvorsten. Me
teen is het STEVENISME
geboren. Het zal in Oost en
West-Vlaanderen, in
Vlaams-Brabant en in min
dere mate ook in Waals-
Brabant de ongelijke strijd
aanbinden tegen de Kerk
van Napoleon. En al is die
strijd thans geschiedenis,
de scheiding blijft verderle-
ven.
Cornelius Stevens en Phi
lippus Winnepenninckx
Pieter-Cornelius Stevens,
te Waver geboren als zoon
van een notaris, is tot het
Konkordaat en de Orga
nieke Artikelen, waarin de
feitelijke overheersing van
Napoleon op de Rooms-
Katholieke Kerk wordt be
vestigd, een dapper soldaat
in de dienst van de
Rooms-Katholieke Kerk
(11). Hij is zelfs vikaris-
generaal van het bisdom
Namen op 't ogenblik dat hij
in het verweer gaat. Hij ver
spreidt «vermaningen» aan
en beschuldigingen tegen
de Kerk van Napoleon,
waarschuwt de gelovigen
voor de beëdigde bis
schoppen en priesters, on
der wie velen zich maar al te
vleierig gedragen tegen
over het regime van Napo
leon. Deze laatste laat Ste
vens nu vervolgen en biedt
zelfs een hoge geldsom aan
wie Stevens dood of levend
in Franse handen uitlevert.
Maar ook door de Rooms-
Katholieke Kerk zelf wordt
hij opgejaagd. Als onderge-
dokene blijft Stevens nu
schouwd als dé voorman
van het hele stevenisme,
van West-Vlaanderen tot
Waals-Brabant, waar het
nog slechts zwak verte
genwoordigd is. De kapel
van de stevenisten te Leer
beek werd trouwens tot zijn
herinnering gebouwd: Deze
kapelle is gebouwd door
de navolgers van den
Eerweerdigen Heer Pas
toor Philippus Winne-
pennings Ter eere van het
Euwig waarachtig
Roomsch Katholiek ge-
ontzegd werd, maar waar
hij thans een rustplaats
heeft bij de ingang van de
kerkdeur.
Winnepenninckx stierf on-
verzoend met de Kerk van
Rome. Uit bepaalde bron
blijkt dat die «verzoening»
door zijn omgeving verhin
derd werd (15).
FRANS -JOS VERDOODT
Volgende Bijdrage: Steven
isme (slot) en De Vlaamse
Protestantse Kerk
«Stevenistische hoeve», precies op de grensscheiding van Vlaams
en Waals Brabant.
Kerkhofmuur en ingang van de kerk te Leerbeek. Hier kreeg Winne
penninckx een eerherstellende grafsteen.
(1) T.A. Van Biervliet, blz. 205 van het eerder geciteerde Hef stevenisme in Vlaanderen».
(2) De Standaard, 15 december 1970. blz. 11
(3) Interview Hoeve Walraevens, 28 augustus 1974.
(4) Ibid.
(5) Ibid.; goede levenbetekent hier -voorbeeldig levón».
(6) Ibid.
(7) Ibid.
(8) L. De Lanzac de Laborie, La domination frangaise en Belgique, Pahjs 1895, 2e deel, blz. 205.
(9) T.A. Van Biervliet, blz. 9 en 10 jansenisme strekking van katholieken die zich niet wilden
neerleggen bij de pauselijke veroordeling van zekere stellingen; ultraromantisme aanvaarden van
de opperheerschappij van Rome in het godsdienstige en politieke leven: 1798 Boerenkrijg.
(10) Ibid., blz. 14 (13) (bid., blz 32 (14) Ibid., blz 46.
(11) Ibid., blz 22. (14) Ibid., blz 32 (15) Ibid., blz 59.
(12) Ibid., blz. 32.
