LANGS VERSCHEIDENE WEGEN NAAR GOD...
EN REPORTAGE OVER GODSDIENSTEN IN VLAANDEREN
Net stevenisme vandaag en het protestantisme in Vlaanderen
De Voorpost - 6/12/74 - 9
Ni\ hebben hierboven gepoogd het typisch Vlaams en Zuid-
Yederiands feit van het stevenisme én geografisch én historisch te
luiden. Wij hebben daarbij eveneens gepoogd tussen die duiding
het stevenisme te beschrijven zoals het vandaag de dag nog
rerderleeft, als een hechte gemeenschap van echte katholieken. De
itevenisten worden niet ten onrechte erkend als de vroomsten - onder
ie - vromen. Ook door de Rooms-Katholieke Kerk, die nog steeds op
Ie verzoening van allen blijft hopen en vertrouwen. De stevenisten
:eggen noch ja, noch neen aan die verzoening, omdat zij overtuigd
)lijven te leven in de kern van het Rooms-Katholieke geloof (1). Zon-
ler tegenover hen agressief ingesteld te zijn, verwijten zij de
^ooms-Katholieken te laks en te verwaterd te zijn in hun geloofsbele
ving. Dit verwijt verbergt eigenlijk hun ontgoocheling. De stevenisten
laten zonder bezwaar hun kinderen studeren in katholieke scholen,
iezoeken katholieke bedevaartoorden en katholieke kerken. Maar zij
chudden opnieuw ontgoocheld en opnieuw wantrouwig het hoofd
Is wij hen stevenisme-auteur T.A. Van Biervliet citeren:
ius XII heeft de stevenisten een herder gegeven in de persoon van
Igr. Morel, op wie het woord van de Heer toepasselijk is: «Wie naar
luistert, luistert naar Mij, en wie U versmaadt, versmaadt Mij; en wie
ij versmaadt, versmaadt Hem, die Mij gezonden heeft» (Luk. 10,16).
Indien de Stevenisten Mgr. Morel niet volgen, zijn ze ontrouw aan
Innepenninckx en hun voormannen. Het gaat niet op te zeggen: we
illen leven zoals onze voorouders. De voorouders wilden niet leven
onder de sakramenten, maar ze hebben met verlangen uitgezien naar
het uur van de verzoening, dat nu aangebroken is. Ten andere, de
tjonge mensen uit het stevenisme worden opgeslorpt door het mo
derne leven dat leidt naar ongeloof indien er geen verzoening komt.
(2)
den en naar inhoud te her
vormen, ten dele om de re
formisten genadeloos te
kunnen vervolgen. Maar de
breuk was er. Voorgoed. En
Calvijn zou daar naast
Luther flink het zijn toe
bijdragen. Luther bracht de
nieuwe ideeën, Calvijn or
ganiseerde de nieuwe Kerk.
In tegenstelling met Lu
ther, organiseerde Calvijn
(1509-1564) zijn volgelin
gen onder een strakke
tucht en wilde hij de Staat
aan de kerk onderschik
ken. Hij nam Luthers leer
grotendeels over, maar
ontkende de werkelijke
tegenwoordigheid van
Kristus in de eucharistie
en steunde veel sterker
op de predestinatie (7) (8).
De calvinistische reformatie
is o.a. bekend om haar ha-
gepreken. De calvinisten
moesten op klandestiene
wijze achter hagen
hun geloofsprediking hou
den. Hun gehoor bestond
meestal uit eenvoudige lie
den, armen eigenlijk, aan
wie zij tijdens hun prediking
brood bedeelden. De ont
wikkelden bereikten zij uit-
Gaat die kleine groep gelo
vigen zich echter kunnen
blijven handhaven tegen
over haar feitelijke geloofs
genoten die in een wereld-
Wijd verspreide organisatie
Verenigd zijn. Zullen de
standpunten van een kleine
groep die van een massa
(wijzigen? Zit er profetie op
gesloten in de wetenschap
dat «Steven» afgeleid is van
een Grieks woord dat
kroon der overwinning»
betekent? Of zal de histori
sche wetenschap dat
Vlaanderen ultramontanis-
nisme (4) braken intussen
de gesloten en theocentri-
sche middeleeuwse ge
meenschap op het vlak van
het kunst- en geestesleven
open, zonder hierom het
gezag van de Rooms-
Katholieke Kerk te willen
aantasten. Maar op dat
ogenblik was de geloof
waardigheid van de Kerk
reeds erg klein geworden.
Daarom wilden velen in de
Kerk zelf die malaise te
gengaan langs hervor
mingen in hoofd en leden
Het bleef echter bij wensen
Kerk van de Gereformeerde Kerk (-gemeente) te Denderleeuw
Opstandingskerk te Aalst (Protestantse Kerk van België)
tisch is bij uitstek, bepalend
i z'jn?
De grote breuk onder de
kristenen van West-
Europa
Het einde van de midde
leeuwen is gekenmerkt
door het verval van de
Rooms-Katholieke Kerk: de
uiterlijke praktijken over
schaduwden de gods
vrucht, de relikwieënkultus
en aflatenverkoop was al
gemeen, vele priesters
leefden helemaal niet meer
volgens de geest van het
echte katholieke geloof en
daarenboven was een dra
matische kloof ontstaan
tussen de hogere geeste
lijkheid die te zeer ver
strengeld was met de verre
van rechtvaardig optre
dende wereldlijke macht
en de lagere geestelijkheid,
die als een machteloze
groep dichtbij de gewone
bevolking stond, de geeste
lijke en materiële noden van
de armen begrepen en die
noden wilde lenigen. De re
naissance (3) en het huma-
en machteloze pogingen
Tot die hervorming in 1517
plots wel sukses kent. Lu
ther, augustijner - monnik
en leraar bij de universiteit
van Wittenberg zet de kon
testatie in. Volgens Luther
is de mens grondig be
dorven; bijgevolg kan hij
zijn eigen zaligheid niet
door een deugdzaam le
ven en goede werken ver
dienen, maar hij moet
blindelings op Gods
barmhartigheid vertrou
wen. Luther verwierp, be
halve het doopsel en het
avondmaal (eucharistie),
alle sakramenten, de
verering van de heiligen,
de kloostergeloften enz.
Bij het bepalen van zijn
leer steunde hij alleen op
de bijbel en verwierp het
gezag van de Kerk (5).
In de Nederlanden rea
geerde Karei V ongenadig
op die reformatie. Hij wilde
het koste wat het wil, zijn
Nederlanden vrij van
«Ketterij» houden (6). In
1522 richtte hij de INQUISI
TIE, een deels kerkelijke,
deels burgerlijke recht
bank op. Van 1521 tot 1550
vaardigde hij ook talrijke
plakkaten uit: op het her
bergen van «ketters», het
kopen of verkopen van
«ketterse» boeken, het
vernielen van beelden
enz. stond de doodstraf.
Alleen Antwerpen, dat
vele duizenden vreemde
kooplui telde, had een
milder regime. In 1523
werden de eerste vier
«ketters», vier luthersge-
zinde augustijnen, te
rechtgesteld. In de loop
van de 16e eeuw, zullen in
de Nederlanden een
tweeduizend «ketters» ter
dood worden gebracht
(6).
Met de Orde der Jezuïeten
als drijvende kracht, pakte
de Rooms-Katholieke Kerk
nu zelf met hèèr reformatie
en dus Kontra-
Reformatie uit, ten dele
om de Kerk in hoofd en le
eraard langs hun schriften.
Om reeds eerder geschet
ste redenen zou het calvi
nisme slechts tijdelijk en ge
ring sukses kennen in de
Zuidelijke Nederlanden (9).
In de Noordelijke Nederlan
den kon het zich echter flink
doorzetten en er de defini
tieve doorbraak van het pro
testantisme inluiden. Hier
voor was ten dele ook de
beruchte Val van den Briel
in 1572 nodig. Toen de
Spanjaarden de Zuidelijke
Nederlanden daarop hele
maal onder controle kregen
en de heerschappij van de
Rooms-Katholieke Kerk
manu militari herstelden,
vluchtten de reformisten
van het Zuiden naar het
Noorden. Onder hen be
vonden zich talloze kunste
naars en geleerden. Zij
zouden op niet-geringe
wijze meehelpen aan de
opgang van de Noordelijke
Nederlanden, die naar hun
glorierijke Zeventiende
Eeuw Gouden Eeuw
toegroeiden.
Intussen gleden de Zuid
elijke Nederlanden af naar
donkere tijden, zowel op het
politieke, als op het sociale
en kulturele vlak.
De zestiende eeuw is voor
de Nederlanden alleszins
een tragische eeuw ge
weest. Het Noordelijke en
het Zuidelijke deel van een
zelfde volk werden verplicht
van elkaar afstand te doen.
Voor de Noordelijke Neder
landen zou dit noodlot ech
ter ten goede keren. De
Zuidelijke Nederlanden
verarmden zowel geestelijk
als materieel en werden
langzaam maar zeker in de
handen gedreven van hun'
natuurlijke vijanden: de
Fransen.
Het protestantisme in
Vlaanderen
Vandaag de dag gaat het
protestantisme in Vlaande
ren zowel organisatorisch
als inhoudelijk twee richtin
gen uit: De Oecumenische
Kerken en de Bond der
Evangelische Kerken. De
eerste richting, de protes
tantse staatskerk of de «er
kende» protestantse Kerk,
maakt zich meer en meer
los van haar reformistisch
karakter, zoekt toenadering
tot de Roomskatholieke
Kerk en wordt wel eens de
kerk van de vrijzinnige pro
testanten genoemd (10).
Tot de Oecumenische Ker
ken behoren de Methodis
tische Kerken en de Pro
testantse Evangelische
Kerk van België, beiden
sinds 1967 samen de Pro
testantse Kerk van Bel
gië, en de Gereformeerde
Kerken plus de Hervormde
Kerken, van wier beiden
verwacht wordt dat zij over
enkele jaren tot de Protes
tantse Kerk van België zul
len toetreden (11).
De tweede richting, de
Bond der Evangelische
Kerken van België, zoekt
geen toenadering met de
Rooms-Katholieke Kerk en
blijft zich als groep van vrije
en niet-erkende Kerken
even sterk als voorheen èlle
protestanten, steunen op
de Schriftuur, op de charis
matische persoonlijkheid
van Jezus Kristus en op het
ontbreken van alle hiërar
chische strukturen' die bij
de Oecumenische Kerken
toch ook zeer gering zijn.
(Hierover later meer). De
Bond der Evangelische
Kerken, gevormd door de
Belgische Evangelische
Zending en enkele zeer
kleine vrije Evangelische
Kerken, onderhoudt nauw-
kontakt met hiernavolgende
vrije Evangelische groepen,
die echter niet tot de Bond
der Evangelische Kerken
behoren: De Pinksterge
meente, de Volle Evange
liegemeente, de Vergade
ring van Gelovigen, de
Jezusbeweging, de Volle
Evangeliegemeente, de
Operatie Molbilisatie, de
Baptisten-Gemeente en
de Adventkerk. Al die on
afhankelijke kleinere Ker-
IGebeden, sacramenten, ritueel en geloofswaarden zijn dezelfde. In de cathechismus is er slechts één verschil:
•Bij de rooms-katholieken kunnen allen zalig worden, bij de stevenistische katholieken kunnen alleen zij die het
ene waarachtige geloof belijden zalig worden- (Gesprek 28.8.74; zie hoger)
(2) T.A. Van Biervliet, blz-210.
(3) Renaissance: vernieuwing van de kunst- en levensstijl in Z.- en W.-Europa, geïnspireerd op de voorbeelden
uit de klassieke oudheid.
(4) Humanisme: geestelijke stroming in de I4e, 15e en 16e eeuw, zich vooral kenmerkende door de vernieuwde
studie der oude wijsbegeerte, letteren en kunst, ook gekenmerkt door het vóór alles hooghouden van de
menselijke waardigheid en vrijheid. (5)M. Dierickx. Geschiedenis van België, De Nederlandsche Boekhandel,
Antwerpen I960 blz. 107 M. Dierickx is rooms-katholiek historicus. Verder in de tekst zullen wij ons vooral
steunen op protestantse bronnen.
(6) Ibid. blz. 107. Kettersen ketterijwerd door ons tussen aanhalingstekens geplaatst.
(7) Ibid. blz. 120.
(8) Predestinatie: goddelijke voorbeschikking van de mensen, hetzij tot eeuwig heil hetzij tot verdoemenis.
(9) Zie eerder: ultramontamsme in de Zuidelijke Nederlanden
(10) Gesprek Mevr. Cuesters-Dieker, d.d. 20.6.1974 en gesprek predikant Belgische Evangelische zending, d.d.
1.12.1974.
11Gesprek predikant Schorer (Protestantse Kerk van België) d.d. 6.9.1974 en gesprek met predikant Belgische
Evangelische zending, d.d. 1.12.1974.
(12) Gesprek Schorer, zie hoger.
(13) L. Van Puyvelde, Twee Klokken uiig. De Grave. Brussel z.j 61 blz. blz. 60-61
(14) Ibid, blz 10.
(15) Ibid. blz. II
(16) Voor de bespreking van de sakramenten in de Rooms-Katholieke Kerk verwijzen wij naar onze bijdrage I
Noot: Het ontbreken van de Biecht als sacrament is een bekend onderscheidt tussen protestanten en rooms-
katholieken. De protestant belijdt zijn schuld tegenover God, de rooms-katholiek tegenover een priester (die
daarenboven de macht van vrijspraak van zonden bezit).
ken zullen wij later behan
delen, vermits zij niet tot het
eigenlijke protestantisme
horen. Hierbij dient welis
waar onderstreept dat zij
een onderdeel zijn van de
polarisatie onder de Chris
tenen naar Oecumenisch
Kerken én Evangelische
Kerken en dat zij inhoude
lijk en organistorisch in ze
kere zin aanleunen bij
laatstgenoemde groep van
protestanten. Het protes
tantisme heeft steeds
begrijpelijk als men zich
de 16e eeuw herinnert
in sterke agressie en oppo
sitie gestaan tegenover de
Rooms-Katholieke Kerk en
omgekeerd. Het kan niet
ontkend worden dat in het
rooms-katholieke Vlaande
ren de protestanten een
kleine en eenzame minder
heid hebben gevormd die
bejegend werd met op zijn
zachts uitgedrukt een
mengsel van misprijzen en
vijandigheid. De protestan
ten hebben zich tegen die
bejegening hard verweerd.
Dit verweer was steeds in
de eerste plaats erop ge
richt te kunnen aantonen
dat het protestantisme
slechts een nieuwe ont
wikkeling in het christelijk
denken was (12), dat zich
weliswaar op andere bron
nen en praktijk van gezag
en leer steunde, van de
rooms-katholieken de vere-
loofswaarheid. De
grondslag van hun ge
loof, onwrikbaar als de
rots, is de Heilige Schrift.
Tegenover het Woord
Gods is alle menselijke le
ring, hoe eerbiedwaardig
zij ook weze om hare
oudheid, feilbaar en aan
dwaling onderworpen.
Een leer niet steunende
op goddelijk gezag, kan
geen ziel binden (13).
De protestanten aanvaar
den geen pausdom. Omdat
niet Petrus bedoeld werd
met «op deze steenrots zal
ik mijn Kerk bouwen». Inte
gendeel sprak Petrus hier
mee de belijdenis uit na
mens alle apostelen (14)
Trouwens In het jaar 57 of
58 schreef de apostel
Paulus een brief aan de
christenen van Rome,
zonder één woord, één
zinspeling over een op
perhoofd der Kerk te Ro
me. Hij groet daarin 27
personen en onder al
deze nemen zoekt men
tevergeefs Petrus. Indien
Petrus daar bisschop
was, en nog wel opper
bisschop der gehele
Kerk, zou Paulus hem niet
vergeten hebben. (15)Wat
het bestuur van de Kerk be
treft, aanvaarden de protes
tanten ook niet de leiders-
en/of middelaarsrol van de
priesters, een vooraan
staand punt in de leer van
de Rooms-Katholieke Kerk.
Voor de protestanten vormt
de vergadering van de ge
lovigen het gezag en de
voorgangers, ouderlingen
en predikanten zijn geroe
pen het evangelie te predi
ken. DeH. Schrift blijft over
igens de enige bron van in
de Stem
vraag net maar aan je leraar
Halfmaandelijks tijdschrift van de Protestantse Kerk van België
ring van de heiligen en de spiratie en de bevestiging
sakramenten niet aan
vaardde en de Onbevlekte
Ontvangenis van Maria en
de Onfeilbaarheid van de
Paus verwierp, zich voor dit
alles steunend op de Hei
lige Schriftuur, die het aan
vaarden van de overlever
ingen en het uitroepen van
punten van geloof overbo
dig maakt.
Het is dus laster te zeggen
dat zij (de protestanten)
een nieuwe leer, een
nieuwe godsdienst uit
vonden: hun godsdienst
is geen andere dan deze
van Jezus en Zijn Apos
telen. Aan het onfeilbaar
Woord Gods, de H. Schrif
tuur, toetsen zij hun ge-
van de punten van geloof.
De protestanten aanvaar
den slechts 2 sacramenten:
de Doop en het Avondmaal,
die eigenlijk niet als sacra
ment gelden, doch als uit
wendige tekenen. De
rooms-katholieken daaren
tegen kennen 7 secramen-
ten (16) die in 1547 tot ze
kerheid werden verklaard.
Tenslotte wijzen de protes
tanten de (eveneens niet op
de H. Schrift gesteund) bij
zondere eredienst voor Ma
ria, evenals haar Onbe
vlekte Ontvangenis af. Dat
laatste werd door de
Rooms-Katholieke Kerk in
1854 pas als punt van ge
loof afgekondigd.
Erratum:
In onze bijdrage 1 VERMELDEN WIJ ONDER DE DOOR
DE Belgische staat erkende en dus gesubsidieerde,
godsdiensten de protestanten in hun geheel. Enkele
lezers hebben ons terecht erop gewezen dat niet alle pro
testantse Kerken en Gemeenten erkend zijn. De «erkende»
protestanten behoren tot de Oekumenische Kerken (Pro
testantse Kerk van België plus Hervormde Kerk plus Gere
formeerde Kerk.) De anderen behoren tot de Bond der
Evangelische Kerken. Hoewel die feitelijke indeling blijkt uit
onze bijdrage 2, hebben wij het nuttig geacht die toestand hier
nogmaals te beklemtonen. In onze volgende bijdrage zullen wij
daarenboven een beknopt organigram brengen van het protes
tantisme in Vlaanderen.
Frans-Jos Verdoodt
