RIVALITEIT TUSSEN AALST D
HAD SOMS NIJDIGE TREKJE!
WITVOETEN, MAKKELETERS,
DRAAIERS EN MOSTERDPOTTEN
2 - 9-5-75 - De Voorpost
0»+<O»
De wedijver tussen Aalst en Dendermonde kan op dit ogen
blik herleid worden tot een rits plezante, vermakelijke en
ludieke stoten van troepen leukerds uit de beide steden. Het
is niet steeds zo n volkse koek en ei geweest. Op bepaalde
momenten was het knokken en verdedigen om zaken die
voor elk van de steden van levensbelang waren of konden
zijn. We hoeven slechts een momentje ernstig te worden en
te gaan denken in oorzaak - aanleiding - gevolgtermen. Dan
piekt die stinkende - Dender - van - ons er als een drukke
handelsweg bovenuit. Een vaargeul die ooit van broodbe-
lang was. Dan zien we de o zo geestige geschiedenis, die de
rechtbank in de kranten werd. als vrij dramatisch gegeven
terug. Dan zien we ook, zonder daarom lekker plezant fana
tiek te gaan worden, welke rol de grote en de kleine broer
hebben gespeeld Een brokje geschiedenis dus.
Stadsarchivaris Karei Baert is
de eerste geweest die de Den
der als belangrijke historische
faktor in de vete Aalst-
Dendermonde naar voren
heeft gebracht.
Alles wat we hier over deze
handelsweg neerschrijven be
rust dan ook in hoofdzaak op
zijn navorsingen. En daar moe
ten we dan meteen aan toe
voegen dat nergens een klok te
horen is die zijn teorieën weer
legt. zelfs niet in twijfel trekt.
Een pluim op de Aalsterse
schilpunten een famei stad. Z
weerklank kunnen hebben jerste
de bevolking. Een Aalsten, >leef
die ambras krijgt wanneer tlaatsf
Dendermonde wil voorbije echtsj
ren'oorbe
loogb;
Er is een tweede zaak in v£)en0V(
band met de Dender. Men wi lan9 v
dat doorheen de tijden een b Sp
stendige verzanding er vc)ew'nc
zorgde dat de Dender gereg >n9evv
moest heruitgediept of >trater
nieuw bevaarbaar gema, >,reek
worden. Welnu, steeds zijn I >mon
die van Aalst en van het La
Graaf van Egmont: Een steen des aanstoots voor de Dendermondenaren... Het komt ons immers voor dat
de overbrenging van de rechtbank naar Dendermonde in Ros Beiaard-kringen nogal eens wordt
verklaard door het feit dat hun stad een Leenhof kende. Alsof Aalst dat niet zou hebben gekend... Op de
foto, wat er rest van het vroegere Aalsterse Leenhof, thans de Graaf Van Egmont.
Spotnamen, bijnamen: de meest direkte en allereerste uiting van
naijver tussen twee dorpen of steden. Aalst als Dendermonde hebben
er bijgevolg een fiks aantal op hun ware naam. In de rand van de
interstedelijke rivaliteit mag het overzicht van die spotnamen dan ook
passend genoemd worden. Om het arsenaal in zijn schimpende bete
kenis volledig weer te geven zullen hier ook die spotnamen worden
opgenomen welke niet direkt hun oorsprong vinden in de vete. Als
bron hiervoor werd gebruik gemaakt van een studie door H. Van Hese
geschreven, nl. «De rivaliteit tussen Aalst en Dendermonde, vroeger
WITVOETEN
VAN AALST:
Gaat het geven van spotna
men allicht verder dan de mid
deleeuwen. dan moeten we
toch tot deze periode terug
voor wat betreft de ons overge
leverde dokumenten dienaan
gaande. En zo horen we de
Aalstenaars in een midde
leeuws handschrift «De pro
perheden van de steden van
vlaendren», voor het eerst
WITVOETEN noemen. Deze
spotnaam moet naar het einde
van de 14e eeuw reeds popu
lair zijn geweest. In «Den
Adieu» van een zekere De
Dene (1561) wordt deze be
naming nog aangetroffen. De
verklaring: De Aalstenaars zijn
in de 14e als in de 15e eeuw,
tijd van de twisten tussen de
Vlaamse Steden en de graaf,
steeds getrouw gebleven aan
hun HEER Wat hen in moei
lijke tijden uiteraard een voetje
voorgaf. Zo bijvoorbeeld is be
kend dat toen Aalst in 1380
door de Gentenaars werd ge
plunderd en verwoest allerlei
voorrechten en vrijstellingen
van belastingen werden ver
leend. Het kon dan ook niet an
ders of de naijverige steden en
dorpen moesten hun afgunst
luchten via het toebedelen van
een of andere schimpscheut.
Die schimpscheut dan heeft in
dit geval een dubbele bodem.
Enerzijds zijn daar de Aals
terse «lichtvoeten» die zich vrij
van belasting overal heenrep-
pen, anderzijds is daar een uit
drukking als «op witte voet
staan met iemand», op een bij
zonder goed blaadje staan bij
iemand Naast de reeds gege
ven inhoud van tolvrijheid be
tekent de benaming dan ook:
Aalstenaar, de goeie vriendjes
van de graaf.
MAKKELETERS
VAN DENDERMONDE:
In het hoger aangehaalde
handschrift «De properheden
van de steden van vlaendren»
worden de Dendermonde-
naars met de naam «Machel-
heters» bedacht Met die spot
ternij neemt ook De Dene af
scheid van de stad. Zodat we
dus ongeveer dezelfde periode
durven onderstellen van de
populariteit (einde 14e tot de
helft 16e eeuw) van deze be
naming. Van Hese beweert dat
de verklaring hiervoor geruime
tijd fout was. Inderdaad meen
den vroegere onderzoekers
dat makel via allerlei verschrij
vingen en uitspraken uit MAK
REEL zou 'gevormd zijn. Weet
men dat makrelen in de gege
ven periode slechts voor de
welgestelde burgerij een lek
kernij was en dat die mensen
niet voldoende in aantal waren
om hun grilletje tot karakteris
tiek voor Dendermonde te la
ten uitvloeien, dan heeft men
één argumeht om die verkla
ring te weren. Weet men bo
vendien dat MAKKEL of MAK
KER een riviervisje is )gelijke-
nis met brasem) die veelvuldig
voorkomt op de Schelde van
toendertijd, dan staan we dich
ter bij een ware verklaring.
DE AALSTERSE
DRAAIERS:
Een spotnaam door de Strop
pen aan die van Aalst gegeven
na de opstand van Gent tegen
Karei V. Laten we een mo
mentje in de geschiedenis on
derduiken: Maria van Honga
rije. zuster van de Keizer en
goevernante van de Nederlan
den, legt de Vlaamse steden in
1539 een serieuse belasting
op. Alleen door deze steun, zo
heet het, kon de derde krijg
stocht tegen Frankrijk tot een
goed einde worden gebracht.
De Heren van Gent prediken
echter de revolutie en slagen er
blijkbaar in een behoorlijk
broeinest van opstandigheid te
vormen. De Aalstenaars blij
ven echter, ondanks alle te
voorziene perikelen, trouw aan
hun vorst Meteen was alles bij
de hand om het Keizerlijke
Aalst de huid vol te schelden:
DRAAIERS, mensen die niet
voor de waarheid durven op
komen, die gemakkelijk van po
litiek veranderen, hun zeil naar
de wind plaatsen. Opmerkelijk
hoe populair deze spotnaam is
geworden Maar dat «Sukses»
moet met direkt in de histori
sche verklaring worden ge
zocht. Er is dit: de mens uit de
straat verzon er een eigen ver
haal op dat als enige histori
sche basis een bezoek van de
Keizer aan Aalst heeft. De
spreker - van - dienst, hij die
Karei diende te verwelkomen
zou zodanig in de war zijn ge
raakt dat hij struikelend over
zijn woorden er bijna geen
woord uitkreeg. «Sire», zo
moet het hebben geklonken,
«wijzijn., wij zijn.. Waarop de
Keizer zou gereplikeerd heb
ben: «Weet ge wat ge zijt?» Ge
zijt draaiers» Waarop een niet -
seremoniële intocht zou ge
volgd zijn
Als elk waar volksprodukt
kende dit verhaal zo'n nagalm
dat de draaierssporen tot in de
19e eeuw bleven klingelen.
Gaat het dan om een sage? Als
men weet dat de bedoelde re
denaar een zekere meester
Laureins Deynoot was. dan
staat het buiten kijf dat de
volksfantasie hier aan het werk
toog. Waarom immers zou een
stadspensionarisaan het stot
teren en treuzelen gaan tijdens
de verwelkoming van de Kei
zer? Bovendien laat de ge
meenterekening verstaan dat
de meester voor zijn prestatie
ruim werd vergoed. Geslaagd
volkstaalwerk dus. Misschien
klinkt het voor Ajuinen wat
overbodig, maar, laten we niet
vergeten dat er een derde
schakering mogelijk is in deze
spotnaamverklaring Iemand
die DRAAIT in de Keizerlijke
Stede is een vent die niet zo
bijster goed snik is. Deze tim
bre, verbonden of alleszins in
verband gebracht met de «his
torische» en de «volkse»
draaier moeten een vrij slui
tend geheel vormen. Dat dach
ten we althans.
DENDERMONDSE
MOSTERDPOTTEN:
Liplekkende lekkerbekken aller
landen, hier komt een portie
«oprechten mostaert». Als
Dendermonde een spotnaam
heeft die in onze ogen een eer
volle onderscheiding (en zelfs
meer) betekent, dan is het wel
deze. Eeuwenlang immers
heeft Dendermonde op basis
van het pikante mosterdgoedje
een specerijfaam genoten in
de omstreken en ver daarbui
ten. Een faam die op velerlei
wijze werd verdedigd. Zo bij
voorbeeld zijn meerdere ver
ordeningen bekend die de
Dendermondse winkeliers er
moesten van weerhouden een
of ander gluiperige truuk uit te
halen met de stadsspecialiteit.
En dat het een ware fijnproe-
verskost betrof kan hieruit wor
den afgeleid: het Dender
mondse stadsbestuur schrok
er niet voor terug het goedje bij
speciale gelegenheden ten
geschenke te geven aan
hooggeplaatste gasten. Uiter
aard werd de mosterdstrijd
vooral toch in het dagelijkse
handelsleven gestreden. Zo
dat de houten tonnetjes met de
geelkoperen banden die van
deur tot deur werden gevent
weldra voorwerp van spot uit
maakten voor een serie gees-
tigaards. Mosterd met /en kop-
vlees behoren nog tot de le
vende Dendermondse folkore:
zodat «mosterdpotten» een
zeer verspreide plus gemakke
lijk te aanvaarden spotnaam
kan worden genoemd die bo
vendien door de Dendermon-
denaars zelf als eretitel wordt
beschouwd.
VOLGENDE WEEK:
Heeft Aalst in deze eerste
reeks vrij veel ruimte wegge-
kaapd dan staat het als een
paal boven water dat Dender
monde volgende week een uit
gebreider verklaring der spot
naam krijgt toebedeeld We
zullen immers proberen verha
len waarom en hoe die van
Dendermonde KNAPTAN-
DERS, BETOVERDE KLOK-
KESPELERS, POLYDOOR-
KES en KOPVLEESFRET-
TERS worden genoemd. De
Aalstenaars kunnen vernemen
hoe de spotnamen, ZOTTEN,
BOKKEN, REPERS en SAU
CISSEN tot stand kwamen.
WAT NOG VOLGT....
Volgende week :'al onze schrijfmasjiene mei rasse schreden achter
én liet Bulatwnse én het andere Ros aanhollen. Tevens wordt de
verklaring van de spotnamen verdergezel Liefhebbers van krasse
taal komen in de tweede brok wis en zeker aan hun schimp/rekken.
Zowel Aalst als Dendermonde hebben immers een paar keien binnen
de muren gehad die met hun taaltje kwistig omsprongen als hel er op
aankwam de overbuur in een spottend daglicht te pennen Het
belooft een overheerlijke verwijtpartij te worden
Verder: een anekdote in primeur, op de pittigste manier navertelt!
Nog verder: een verhaaltje van ondergetekende Keizerlijke Stede
bewoner. Een verhaaltje waarin, om te beginnen, een Dendermon-
denaar de hoofdrol mag spelen.
En de week daarna... Wie kent nog dat verhaal van 1952, toen de
Aalstenaars het Paard wilden pikken wie kent hel verhaal van Uw
dienaar waarin, ten teken van onwrikbare neutraliteit, een Ajuin op
hel spotvoorplan mag treden.
En geloof niet dat het daarmee gedaan is.
van Aalst die voor de groots -d
moeten opdraait ^evo(|
kosten
Weet men dat deze baggi
)p biji
opent
ingdi
werken in 1285, 1353, 1366i
op verscheidene ogenblikk
in latere perioden dienden v<
richt, dan wordt er alweer ij "grd 1
duidelijk. Was het immers <f d
gisch dat die van Aalst de b
langrijkste kosten moesti ,treef
dragen voor het onderhoudi J.
van een handelsweg waar to
vooral Dendermonde baten dm|r
had via de tolinkomsten. L||eer
was heus geen Ros Beiaa /erk)a
nodig om de twee Denderst kwas|
den tegen mekaar in het h< -erd
nas te jagen. [egen
loofd
RECHTBANK
hoed of een partijtje verstop
pertje spelen van Dendermon-
denaars die dit ook kunnen we
ten? We zijn, tot nader bericht,
verplicht het bij die eerste ver
onderstelling te houden.
DENDER EN
TOLVRIJHEID
Doorheen de 'oude' Aalsterse
geschiedenis zien we iets als
een vuurrode bol bovendrijven:
de tolvoorrechten. Ten allen
tijde werden deze voorrechten
door de Aalstenaars stug ver
dedigd. Inbreuken tegen de
privilegies die vooral te danken
waren aan de Graven van
Aalst, werden zonder onder
scheid scherp veroordeeld
door het Land van Aalst.
In het stadsarchief botst men
steeds weer tegen enerzijds
een pak dokumenten die de
vrijstellingen, voorrechten be
schrijven en anderzijds berus
ten er ook een aantal vonnis
sen die bewijzen hoe ernstig
deze zaak werd genomen.
Tussen die dokumenten vindt
men een aantal gegevens te
rug die de Aalsterse voorrech
ten beschrijven voor wat de
handel over de Dender betreft.
En het is duidelijk dat het daar
in dit rivaliteitsverhaal om gaat.
Om maar een enkel argument
aan te halen: in 1566 geeft Fi-
lips II aan Aalst een algehele
tolvnjheid in Nederland (met
uitzondering van een paar pro
vincies). Je hoeft geen hoger
wezen te zijn om meteen te
kunnen afleiden dat dit voor
Dendermonde een ferme
stomp in de maag betekende.
Het stadje aan de gindse sa
menloop kon immers normali
ter tol heffen op alle schepen
die op hun grondgebied de ri
vier gebruikten. Tussen haak
jes moeten we daar even bij-
denken dat de 'open' rivieren
die we op dit ogenblik kennen
eeuwen aan een stuk door ste
den of individuen werden ge-
ëksploiteerd. En dan zie je daar
die van Aalst met een papiertje
zwaaien en zonder een sent
neer te dokken aan Dender
monde voorbij varen Daar
moeten moeilijkheden uit
voortvloeien.
Kan dan de vraag worden ge
steld of de Dender zulke bete
kenis had dat er inderdaad
spanningen uit konden groei
en. Een aantal dingen wijzen er
op dat de rivier belangrijker
moet geweest zijn dan men
meestal geneigd is aan te ne
men. Alweer een enkel voor
beeldje: het middeleeuwse le-
pelrecht liet de gemeenschap
in het Oud Hospitaal een vrij
behoorlijk bestaan toe. Wat
dus op een serieuze handels
weg duidt.
In het kader van de vete moet
men er bovendien rekening
mpipi houden dat kleine oe-
Het is duidelijk dat de gesch <anto
len rondom de Dender niet vi ment
doende zijn om de rivaliteit hi keie r
torisch te duiden. Recenter gjwe hc
beurtenissen hebben er echl overp
voor gezorgd dat de tand v seme
de naijver bleef knagen. En, dermi
we het over de rechtbank h^we
ben dan snijden we een lap aafoestu
die 170 jaar lang voor heibjtwee
zorgde. Heibel die ^noem
kranterig-weg, in twee gede0meen
ten snijden. In deze afleven Qerai
trachten we een beeld op ^erze
hangen van de geschiedku t>jj hu
dige betekenis van die red Aa|Sj
bank. Een schets dus van hfmonc
'waarom er na anderhal rechj
eeuw zo'n gedruis ontstond
het ontwerp Van Reepinghöp.
Volgende week dor, de evolylj^
streel
we moeten schrijven: de b«Qgnd
kenis van die hervorming. l|jeger
Als er iemand eventjes aaninen(j
zandloper wil knoeien? M verw,
schien toch nog één geesti 12.7(
vochtje zwelgen en dan z 5000
ten we met zijn allen in 180 tivitei
Weet je nog, die 7e maart? H«terrei
Departement der Scheld-] 961
wordt in vier gerechterlijke aWont
rondissementen verdeeld, f (690(
hoofdplaatsen van die gebi (980(
den zijn gevestigd te Gent (uij|aat:
eraard), ook in Oudenaard
Sas van Gent en Dende
monde. Ah, ja in Dendermoi^
de Wat zeg je, in Dende
monde? Wat komt Dende
monde hierbij zoeken? Het
heel normaal, antwoord je d<
onder de invloed van dat laa W
ste geestrijke jenevertje: De
dermonde komt hier de plaa
van Aalst innemen. Het mo
nu maar eens gedaan zijn m
die funktie van de Keizerlijk*
als intensief centrum op g
rechterlijk gebied. Die macli
spositie van Aalst mag dan n<
zo betekenisvol zijn, we sno
ren de Ajuinen zie je wel d
het onderbewuste steeds e<
overheersende rol blijft spf
len? gewoon de mond. Is d
verdeling dan wel te verrecli
vaardigen? Uiteraard
schim uit de 20ste eeuw. ma
wat ken jij toch weinig van
geschiedenis. Die historie va
se répète, weet je wel. En di
vallen we even uit onze zwee
tocht en plaatsen Aalst in c
positie die het verdient
ZELFSTANDIGHEID
Aalst is in het Oud Regiem
persoonlijkheid geweest
zich ondermeer op rechtsku
dig gebied uitte. Mogen we
data even overhoop halen
meteen aan Jan De Lich
denken? Dankjewel
kerel-rekel werd te Aalst b
recht. Een bewijs dat de ree
ter, in dit geval de PENSIC
NARIS, een zeer onafhank
lijke koers kon varen tegenov
het centraal gezag. Want zei
al was deze ambtenaar aang
steld door een centrale mach
hij kon en mocht'toch een zaï
leiden die op dit moment, b
voorbeeld, tot een pareltje vo
de kranten zou uitgroeien. E
dat verschijnsel mag wordt
veralgemeend: geen enke
stadspoorter die op het gebi*
van het Land van Aalst w«
betrapt op een misdrijf ko
door een ander gerechtsh
worden veroordeeld dan dt
dat van de schepen van
'nl L
