AFFLIGEM TE
BAARDE GEM
EN
TE ESSENE
'r"
24 - 20-6-75 - De Voorpost
In een vorige bijdrage, na de uitstraling van
Affiigem te hebben nagegaan in heel de
omgeving en zelfs ver daarbuiten, hebben we
de invloed van Affiigem meer speciaal te
Hekelgem en te Meldert onder de loupe
genomen. We konden er vaststellen dat de
invloed der abdij in deze beide gemeenten zo
kerkelijk als wereldlijk enorm was en dat de
abdij Affiigem zich had weten op te werken
tot een der voornaamste machten van
Brabant gesteund door de hertogen van
Brabant. In welke mate die invloed van
Affiigem nu in en paar andere gemeenten als
Baardegem en Essene gold willen we nader
bekijken.
Om praktische redenen werden de gemeen
ten gekoppeld zoals boven aangegeven doch
louter historisch gezien hadden we ze beter
kunnen koppelen. Hekelgem met Essene en
Meldert mét Baardegem.
HET OUDE BAARDEGEM
Baardegem. de geboorteplaats
van Jan Frans Vonck. een van de
leiders van de Brabantse Om
wenteling. was gelegen in de
uiterste hoek van het oude
Brabant aan de grens van het
Land van Dendermonde dat zelf
tot het graafschap Vlaanderen
behoorde.
Voortijds een deel van de
dekenij Brussel behoorde de
parochie tot het bisdom
Kamerijk doch na de Franse
Revolutie werd Baardegem sa
nten met Meldert ingedeeld bij
Oost-Vlaanderen na ruiling van
het Oudsher Vlaamse Opwijk.
Twee heerbanen doorsneden
Baardegem. De eerste kwam van
Asse (Prieelstraat) en leidde
naar Dendermonde via Baar
degem en Lebbeke. Het is dan
ook niet verwonderlijk dat
pastoor Vermeulen in 1880 niet
ver van de oude baan Romeinse
pannen en scherven vond. On
dertussen is. na het trekken van
een tracé voor de weg Brussel-
Dendermonde. bovengaande
heerbaan herleid tot een een
voudige veldweg. Een tweede
heerbaan is een deel van de weg
die reeds in de hoge middel
eeuwen toen-de Gentse Kloos
ters met hun relieken voor de
Noormannen naar het Luikse
vluchtten, gevolgd werd. Van
Aalst loopt deze weg over
Baardegem. Opwijk en
Merchtem naar Vilvoorde en
verder naar Leuven en Luik.
Deze weg liep niet door de
dorpskom zoals nu maar wel
De Bellebeek te Essene
langs de Baardegemse Molen-
en kerkhofkouter. De Hoog
straat is een oudere vertakking
die via Denderbelle of Lebbeke
naar Dendermonde liep.
Baardegem. Daar die Bracke
tegelijk leenman was van de heer -
van Moorsel verwierf Affiigem
ook een van de laatste resten van
het Dendermonds bezit te
Baardegem.
Echter niet alleen de heren van
Aalst en Dendermonde waren
doorgedrongen te Baardegem.
ook de Berthouts van Grim
bergen bezaten er rechten en de
heren van Wieze. later de
Ydeghem's. hadden er een
laathof.
EIGEN HEER
Eerst in de 14e eeuw zien we een
geslacht «de Baerdeghem» op
treden als dorpsheer met eigen
heerlijkheid en laathof. Een
Ywanus de Baerdeghem had in
1304 een eigen zegel met paal en
drie leliën en verklaarde dat
dominus Oliverus. een monnik
te Affiigem. aan Affiigem 3
bunders bos en 2 bunders land
als leengoed van hem had
geschonken.
(1 bunder 4 dagwant. 1
dagwant 100 roeden: 1 roede
31 ca.)
BEZITTINGEN VAN
AFFLIGEM TE
BAARDEGEM
Hof te Houtem: hierrond was
het voornaamste abdijbezit te
Baardegem gekoncentreerd.
Reeds verworven in 1122 door
toedoen van hertog Godfried I
moet het voor Affiigem verloren
zijn gegaan doch in 1426 terug
aa ngekocht.
Als algemeen besluit mogen we
aannemen:
1. Dat het hoofdbedrijf van
Affiigem rond het Hof te
Houtem lag.
2. Dat een ander en kleiner deel
gelegen was rond de Molen.
3. Dat de abdij waarschijnlijk
het oude dotatiegoed erfde in de
Kerkhofkouter
4. Dat er in de dorpskouters in
de 12e eeuw voor de abdij niet
veel meer overschoot want reeds
bezet was door partikulieren.
5. Dat hel Dendermonds deel
bij het «Zwijveke» lag en het
Aalsters deel bij «Ter Rozen».
Affiigem is er dus te Baardegem
niet in geslaagd in tegenstelling
met wat lukte te Meldert, Essene
en Hekelgem bijna het geheel te
verzamelen. Slechts geestelijk
werd de eenheid bereikt door de
bouw van de kerk in het midden
van het dorp.
HET OUDE ESSENE
De kerk van Essene werd reeds
in 1105 door Bisschop Odo aan
de abdij Affiigem geschonken,
juist zoals deze van Hekelgem.
Eigenaardig voor het oude
Essene was wel dat er slechts één
enkele grote kern rond het kern
bestond terwijl andere wijken
van Essene eerder bij aangren
zende gemeenten aanleunden.
Zo Doment dat vroeger ook
parochiaal bij Meldert behoorde
en het Trommelveld dat aan
leunde bij Assche. Wanneer de
abdij rond 1150een nieuwe koop
aanlegde voor de Bellebeek bij
het bouwen van haar grote
molen onderging gans de omge
ving de Bellebeek met de
uitgestrekte vijvers en beemden
een grondige wijziging. Een
groot deel van de beemden
schoot toen immers onder water
en zulks bracht uiteraard ver
wikkelingen mee bij de buren
van Téralfene waar de heren van
Denderleeuw gevestigd waren.
Na 40 jaar betwisting tussen
beide partijen werd in 1189 een
overeenkomst gesloten en wer
den de grenzen tussen Essene en
Teralfëne definitief vastgelegd.
Binnenzicht op het oude Ankerhof te Essene
DE BELLEBEEK
De grote beek die een deel van
West-Brabant aandoet komt
ook langs Essene. Onder ver
schillende namen loopt diezelf
de beek door verschillende
gemeenten zonder dat zich aan
har loop dorpskernen hebben
ontwikkeld. Deze dorpskernen
ontwikkelden zich wel in bij
beken die bij de grote beek
aansluiten.
Vertrekkend van Dilbeek loopt
ze tussen Bodegem en Kapellen
als Molenbeek, snijdt Ternat
doormidden onder haar oude
benaming «Alfene». scheidt St.-
Katarina-Lombeek van Essene
langs haar oude bedding en
mondt tussen Teralfene en
Liedekerke in de Dender onder
de benaming «Bellebeek». Van
uit Asse volgt de Asbeek. de
Averelle en een reeks kleine
beekjes die te Essene aansluiten
bij de Alfene- of Bellebeek.
Vanuit Hekelgem dan komt de
Kwabeek of Kaubeek.
WEGENNET
Twee plaatselijke hoofdwegen
(met de rijksweg Brussel-Gent
die langs de wijk Doment loopt
heeft het dorp niets te maken)
vormen op hun kruispunt de
dorpskern. Het zijn de weg van
Essene over Asbeek naar Asse en
de weg van Essene naar Ternat
of naar de Bellemolen en
Teralfene.
Op dit knooppunt vormde zich
de dorpsdries omgeven door
straten. In het Moortelveld vond
de heer René Mertens reeds heel
wat Romeins materiaal wat laat
vermoeden dat hier ook een
Romeinse nederzetting zou zijn
geweest zoals op de Kalkoven te
Asse.
DEBORGHT
Herhaaldelijk wordt in oude
teksten gesproken over de
«Borght». De oudste vermelding
is die waarin Balduinus van
Esschene in 1250 ten voordele
van het St.-Jansgasthuis een
cijns op zijn goederen zette. Na
de godsdiensttroebelen werd het
kasteel door brand vernield en
werd het niet meer opgebouwd.
Laatste eigenaar v.d. goederen
was Gillis de Witte in 1601 en na
hem werd het goed verkaveld
zodat men later zelfs de plaats
vergat waar vroeger de oude
borght van Essene gestaan had.
De betekenis van de toenmalige
borght was dat het een steun
punt was van het Land van Asse
in deze hoek. Ze groeide echter
niet verder uit en werd geleide
lijk door Affiigem ingepalmd.
BEZITTING VAN AFFLIGEM
TE ESSENE
Het oudste gekende abdijgoed te
Essene dateert van vóór 1100.
Beda 'egaus spreekt van een
deel gekocht van Godescalus
van Wesenbeke dat te Essene
gelegen was.
In 1173schonk Thomas de Eska
met zijn zonen Gerard us en
Gosuinus hun gronden aan de
abdij.
Hierna volgt een overzicht van
de bezittingen van de abdij te
Essene zoals ze opgetekend
stonden in oude pachtboeken en
in bewaard gebleven oorkonden
indeCartularia.
1De Bellemolen
Vóór 1149 bezat de abdij reeds
gans de buurt van de Belle
molen. Hierin lag de ganse
Sluysvijver. nier dan 25 bunder
groot. De Bellemolen was de
grootste ooit door de abdij
van de heren van Esschem
zijnde bos. huysinghe. lanc
beemden, weijden. watere
cijnsen en leengoed aan de abdi
3. Hof te Belle
Daer was oock een groot hoff t
Esschene dat men heette
HOFF te BELLE, dat oocl
genoemd wort't Forseyn».
4. De Avenellemolen
Bij de «corenmolen en slagmolei
hoorden weijden. 't Avenellevel
deken en de Weijdemeersch.
Reeds vóór 1271 had de abdij ei
een watermolen.
5. Andere bezittingen
Volgt nu een greep uit de veil
andere bezittingen van de abdij
Essene: het sinds december 1974 in
gemaakte molen die daaren
boven zoals reeds eerder gezegd
de verlegging van de bedding
van de Alfene vergde over meer
dan twee kilometer. De abdij
had echter geen rekening ge
houden met de bodemverschil in
die 2 km. zodat 30 bunder goede
meersen overstroomden. Zo ont
stonden visvijvers om te voorzien
in de etensvoorraad voor de
grote Affligenise kloosterge
meenschap.
Tot de Bcllemolen behoorden
ook de molengebouwen met
hoplochting. de Molenvijver, de
Steenen brugge, de Burght-
meerschen en de Sluisvijver.
2. Hof ter Borght
Reeds in 1231 had de abdij er
cijnsgoed verkregen van de
Abdij Ter Kameren. In 1271
getuigt Balduinus van Esschene
dat de abdij zijn goederen had
verworven mits een jaarcijns,
behalve het bos.
In 1307 komt het hele erfgoed
gebruik zijnde gemeentehuis.
te Essene.
De «Vosshole». de «Morette».
«den Asbroeck». het «Honsgat».
«'t Doreken». het «Kapellevelt».
«den Swanenmeersch». de
«drooghe weijde». «den Torrput»
de «Bochtmeersch» en de «Peer-
denmeersch». den «Olmen
bosch». den «Molencauter». den
«Greepdriesch». ht «Vijver-
broeck». den «Bellecauter».
De Wanibacq's. het voornaam
ste geslacht van Essene. beheer
den meer dan twee eeuwen het
Hot te Belle.
Meer dan 2/3 van de oppervlak
te van Essene behoorde toe aan
de abdij daar Affiigem buiten
dit wereldlijk bezit ook het
parochiebeheer in handen had
beschikte de abdij zowel over de
parochie als over het dorp.
Aldus regeerde de abdij bijna
zeven eeuwen wereldlijk en
geestelijk Essene.
L.H.
FOTO'SJAN MUYLAERT
Het rad \an de oude Bellemolen te Essene
BIJ WIE HOORDE
BAARDEGEM?
Met zekerheid kan worden
gesteld dat sinds de 1 le eeuw
Baardegems grondgebied be
hoorde tot drie heren.
1. Het grootste aandeel hadden
de graven van Leuven (later
Affiigem)als heren van het Land
van Assche tot wie Baardegem
behoorde.
2. Een ander deel behoorde aan
de Graven van Aalst, later het
deel van Ter Rozen alhier.
3. Het derde deel behoorde tot
de heren van Dendermonde. Het
was dus niet verwonderlijk dat in
de 12e en 13e eeuw de abdij last
kreeg met de heren van Den
dermonde en Moorsel (Aalst) die
niet Lede ogen moesten aanzien
dat Affiigem in 1122 zijn bezit te
Baardegem uitbreidde.
Die uitbreiding gaat in de 13e
eeuw verder met het verwerven
in 1241 van Sigerus Bracke.
leenman van de heer van
Dendermonde. van de volledige
tienderechten te Meldert. en
De Hoeve «Zwanennest» van 1679, nu bewoond door Maurits Boel te Baardegem
Het hof zelf de «curtis magna»
genoemd.
Het «Langevelt» aan de weg naar
Dendermonde en het «Clijn
Stock».
De «Ovenkautere» en de
«Capellecautere»
•Capelleweijde», «Lange
weijde» «Kardendrieschbosch».
Baardeghcmcauter»
Baerdeghem Weijde»
«Drijbroeck», «Quaetbunder»
«'t Steenlant» en «het Stock»
Meulencauter», «Kerckhof-
cauter», «'t Houwelgat» «het
Hoffgoet» aldaer den meulen
staet.
«den Meulcnbcrgh» mistgaders
't recht van den wint van den
Meulen
«Drijbundcrbosch», «Lochtvelt»,
«'t Lant van Niversele» en «de
Sluze»
