HIJ MAAKTE VAN DE VOLKSKUNDE EEN WETENSCHAP
juvenes zele
7
Alfons de Cock (Herdersem 1850 - Antwerpen 1921)
Geboortehuis van Alfons
de Cock aan de Steenweg
te Herdersem. Vandaag
is nog slechts een ge
deelte van dit huis be
waard. Waarom wordt die
woning niet beschermd?
men hij beseft dat zijn o-
verzicht moet uitmonden in
een diepere kennis van de
geestelijke volkscultuur,
waarin de eigen aard van
zijn Vlaamse volk zal weer
spiegelen.
Zo ontstaat 'n wetenschap
pelijk verantwoorde beoefe
ning van de Volkskunde en
het is de grote verdienste
van Alfons de Cock, dat hij
voor die wetenschap een
zelfstandige plaats heeft
verworven in de rij van de
humane wetenschappen.
Wat het Vlaanderen van Al
fons de Cock en Alfons de
Cock zelf in het begin van
onze eeuw betekenden,
kunnen wij afleiden uit de
voorrede waarmee Dr. Jos
Schrijnen zijn in 1916 te Ut
recht uitgegeven «Neder-
landsche Volkskunde»
voorstelt. Wij halen hieruit
een paar tekstgedeelten
aan: Ik weet het, die be
langstelling is niet dezelfde
in alle delen van Groot-Ne
derland. Zelfs geloof ik aan
de waarheid niet te kort te
doen, met te beweren, dat
Zuid-Nederland hierin mij
len vooruit is. Noord-Neder
land kan niet bogen op na
men als Gezelle, Gittée, Pol
De Mont, Teirlinck, om
slechts enigen te noemen
en nog minder kan het wij
zen op iemand die van de
volkskunde zijn levenstaak
maakt, als A. de Cock, -
aan hem mijn eresaluut
Aan U, hooggeachte De
Cock, hulde en dank, maar
ook een woord van bemoe
diging, in deze zware tij
den. Rotsvast staat hij ons
de overtuigingeen volk,
dat een volksaard bezit en
zijn volkswaarde beseft, als
het Vlaamsche, kan niet te
gronde gaan.
Wat is in een naam Volks
kunde
Volkskunde is de kennis v.
de zeden en gebruiken en
van de opvattingen van een
volk,, alsmede de verklaring
van die verschijnselen. Ze
ombat Zeden en gebruiken
bij geboorte, huwelijk, over
lijden, feesten van het jaar,
eten en drinken, vermake
lijkheden, het spel, land
bouw, veeteelt, bedrijf, wo
ningbouw, klederdracht),
Volksgeloof (toverij, heksen
spoken, geesten, voorte
kens, voorspellingen, dro
men, amuletten), Volksver
halen (sagen, sprookjes, le
genden), Liederen, muziek
en dans, Volkskunst, Volks
wetenschap (volksgenees
kunde, weerkunde, planten)
en Volkstaal (spreekwoor
den, zegswijzen, rijmen,
verzen, plaatsversjes, raad
sels). (Bron A. Dierickx in
Huidebrochure Herdersem
1975).
Bibliografie van Alfons de Cock
FLORA DER DENDERVALLEI - Gent, F. Meyer-Van
Loo, 1883 2de druk: SCHOOLFLORA - Gent, I.
Vanderpoorten, z.j.
SIMON STEVIN - Gent, Willemsfonds, z.j. (1888).
ARM GEBOREN EN BEROEMD GESTORVEN - Gent,
I. Vanderpoorten, 1888.
UIT DE WONDERWERELD - Gent, I. Vanderpoorten,
1889Fiat Gent 1950.
ROND DEN HEERD - Gent, I. Vanderpoorten, 1890.
REMBERT DODOENS - Gent, Willemsfonds, 1890.
SPREEKWOORDEN EN ZEGSWIJZEN AFKOMSTIG
VAN OUDE GEBRUIKEN EN VOLKSZEDEN - Gent,
A. Hoste, 1905 (bekroond met een De Keyn-prijs),
2de uitg. in 1908.
SPREEKWOORDEN EN ZEGSWIJZEN OVER DE
VROUWEN, DE LIEFDE EN HET HUWELIJK - Gent,
A. Hoste, 1911.
NATUURVERKLARENDE SPROOKJES - Gent, A.
Hoste, 1911-1912; 2 dln.
VOLKSSAGE, VOLKSGELOOF EN VOLKSGEBRUIK
- Antwerpen, G. Janssens, 1918.
OUDE VOLKSVERHALEN - Antwerpen, G. Janssens,
1918.
MERKWAARDIGE VONNISSEN IN DE VOLKSOVER
LEVERING - Antwerpen, G. Janssens, 1918.
SPREEKWOORDEN, GEZEGDEN EN UITDRUKKIN
GEN OP VOLKSGELOOF BERUSTEND - Antwerpen,
De Sikkel, 1920, 2 dln.
STUDIËN EN ESSAYS OVER OUDE VOLKSVER
TELSELS - Antwerpen, De Sikkel, 1920.
VLAAMSCHE SAGEN UIT DEN VOLKSMOND - Am
sterdam, Maatschappij voor Goede en Goedkope
Lectuur, 1921.
VOLKSGENEESKUNDE IN VLAANDEREN - Gent,
J. Vuylsteke, 1891.
WONDEREN UIT HET PLANTENRIJK - Gent, I. Van
derpoorten, 1892, 2 dln. (bekroond met een De Keyn
prijs door de Koninklijke Belgische Academie).
In samenwerking met POL DE MONT
DIT ZIJN VLAAMSCHE WONDERSPROOKJES HET
VOLK NAVERTELD - Gent, A. Sifter, 1896.
2de uitg. bezorgd door P. de Mont onder de titel
«Wondervertelsels uit Vlaanderen uit den volks
mond opgeteekend», Zutphen, W.J. Thieme en Cie,
1924.
DIT ZIJN VLAAMSCHE VERTELSELS UIT DEN
VOLKSMOND OPGESCHREVEN - Gent, I. Vander
poorten, 1898.
2de uitg. bezorgd door P. de Mont onder de titel
«Vlaamsche VolksvertelselsZutphen, W.J. Thieme
en Cie, 1927.
ZOO VERTELLEN DE VLAMINGEN, TEN BELIEVE
VAN DE WAALSCHE SCHOOLJEUGD, DIE GAARNE
NEDERLANDSCH WIL LEEREN - Gent, I. Vander
poorten, 1903.
In samenwerking met ISIDOOR TEIRLINCK
KINDERSPEL EN KINDERLUST IN ZUID-NEDER
LAND - Bekroond en uitgegeven door de Konink
lijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde,
Gent, A. Siffer, 1902-1908, 8 dln.
BRABANTSCH SAGENBOEK - Bekroond en uit
gegeven door de Koninklijke Vlaamse Academie
voor Taal- en Letterkunde, Gent, A. Siffer, 1909-
1912, 3 dln.
Programma van de Alfons de Cock-hulde
te Herdersem op 7 september 1975.
10.00 uurEUCHARISTIEVIERING.
11.00 uur: Opening TENTOONSTELLING Alfons de
Cock in de raadszaal van het gemeentehuis.
Openingswoord door Lie. R. Van der Linden, voorzitter
van de Koninklijke Bond der Oostvlaamse Volkskun
digen.
14.45 uurOPTOCHT naar Lindendries in de Alfons
de Cockstraat met Koninklijke Harmonie.
15.00 uur ONTHULLING BORSTBEELD Alfons de Cock
door de heer A. Muylaert, burgemeester van Herder
sem. Gelegenheidstoespraak door Prof. Dr. J. Van
Haver, voorzitter van de Kon. Belgische Commissie
voor Volkskunde. Uitvoering HULDECANTATE (A. Bae-
yens - C. Muylaert) o.l.v. de heer Jozef Coppens.
Bezoekers aan Herdersem kunnen het sinds mei 1975
geopende Alfons de Cock - wandelpad bewandelen.
Het vangt aan in de Alfons de Cockstraat.
De volkskunde, d.w.z. het verzamelen van volkse verhalen,
rijmpjes, spelen, zegwijzen om zodoende het volkse leven
in gebruiken, overleveringen, ambachten en folklore te
kunnen inventariseren en te interpreteren, is vandaag een
echte wetenschap geworden. Die wetenschap wordt echter
ondergewaardeerd. En vooral wordt ze te weinig beoe
fend. Wellicht omdat die geduldige speur-, verzamel- en
interpretatie-arbeid minder aantrekkelijk is dan de vele
akademische opleidingen die leiden tot zeer winstgevende
beroepen. De volkskundigen leveren nochtans een bijzon
dere bijdrage in de volksontwikkeling. Daarom dient aan
het werk van die mensen aandacht en waardering ge
schonken I
Op 7 september herdenkt de Oostvlaamse gemeente Her
dersem de grondlegger van de volkskunde als weten
schap Alfons de Cock, een Vlaming met internationale
faam. Alfons de Cock was hoofdonderwijzer te Dender
leeuw, toen hij in 1887 te Ninove aanwezig was op een
lezing van Pol de Mont over volksvertellingen, volksge
bruiken en raadsels. De Cock, die zich tot op dat ogenblik
hoofdzakelijk bezig hield met de beschrijving van de flora
en fauna van zijn streek, schakelde nu over op het vol
komen onontgonne arbeidsveld dat hem door Pol de Mont
was getoond. Hij zou daar tot aan zijn dood mee door
gaan, zijn aanvankelijke liefhebberij uitbouwen tot een
echte wetenschap en zich ontpiooiien tot een volkskun
dige met Europese faam.
Zijn leven
Alfons de Cock is een van
de talloze onderwijzers die
«iets betekenden» in Vlaan
deren en die een niet licht
te overschatten aandeel
hebben gehad in het ont
voogdingsproces van hun
volk.
Carolus Alphonsius de
Cock werd in Herdersem
geboren op 12 januari 1850.
Zijn vader was te Herder
sem achtereenvolgens land
bouwer-herbergier, voorlo
pig en niet gediplomeerd
onderwijzer en vervolgens
- na een «examen» - defini
tief erkend onderwijzer bij
de gemeenteschool. Na de
lagere school trok Alfons
de Cock naar de Rijksnor
maalschool te Lier, waar hij
o.a. Domien Sleeckx als le
raar had. In 1869 begon hij
in Moorsel zijn loopbaan v.
onderwijzer, van 1874 on
derwees hij in Herdersem
en in 1879 werd hij hoofd
onderwijzer te Dender
leeuw. Inmiddels was hij
gehuwd met een meisje uit
een landbouwgezin (1876).
In 1904 bekwam hij de lang-
betrachte met-pensioenstel-
ling en van dat jaar af kon
hij voltijds arbeiden aan z'n
grote ambitie de volkskun
de.
Eveneens in 1904 ging hij
zich in Brussel vestigen,
niet het minst om er te kun
nen deelnemen aan het mu
zikale leven van de hoofd
stad. Intussen was hij een
gekend geleerde geworden,
iemand die door buiten
landse volkskundigen Pro
fessor Doctor Alfons de
Cock genoemd werd
1907 is wellicht het hoogte
punt in de loopbaan van de
volkskundige de Cock hij
wordt de voornaamste me
dewerker van het tijdschrift
«Volkskunde» - in 1888 ge
sticht door Pol de Mont en
Auguste Gittée - en brief
wisselend lid van de Ko
ninklijke Vlaamse Akademie
voor Taal- en Letterkunde.
In datzelfde jaar gaat hij
zich te Antwerpen vestigen,
waar hij - met een korte
«Engelse» onderbreking tij
dens Wereldoorlog I - ver
bleef tot aan zijn schielijke
dood op 2 maart 1921.
De grote Vlaming Alfons de
Cock heeft zijn leven ver
deeld tussen twee dingen
zijn arbeid en zijn gezin. In
«Kop» van Alfons De Cock (onthulling 7 september 1975)
door de Zottegemse beeldhouwer Herregots.
Feestweek:
Vrijdag, 29augustus:
Hobbyclubwerking in het Jeugdhuis: discotheek -
kreaclub - fotoklub - kickerklub - miniatuurspoorwegen -
gezelschapsspelen -volleybal
Informatiedienst
Zaterdag, 30augustus
Vanaf 20 uurzigeuneravond
Zondag, 31 augustus
8uur: VoyageMystère
20 uur: Dansinstuif met gouden toppers
Maandag, 1 september
20uur: fotoklub Hokus- Fokus presenteert
Dinsdag, 2 september:
9uur: marktopendeur
Woensdag, 3september:
20 uuropen kernvergadering «Zeg je zegje».
Vrijdag, 5 september:
20 uur: Debat: Rechtzitting10 jaar Juvenes
Beschuldigde
Juvenes
Zaterdag, 6 september
Verbroedering met andere jeugdklubs: T-club Lokeren:
Den Trap Hamme; Joko Berlare; Zenith Dendermonde.
Voetbal en volleybal op het gemeentelijk sportstadion
17 uur ping pong wedstrijd en kickerwedstrijd; 20 uur:
verbroedering
Zondag, 7september:
10.30 uur: plechtige eucharistieviering op de Kouterpa-
rochie
13 uur: feestmaal; 15: diavoorstelling werking Juvenes
20 uur: slotavond in Juvenes.
het eerste genoot hij grote
roem, in het tweede kende
hij zware tegenslagen van
de vijf kinderen die hem ge
boren werden, bleef slechts
één leven.
Zijn werk
De vrij laat erkende - hij
was de vijftig voorbij toen
hij werkelijk een naam
begon te zijn - volkskundi
ge Alfons de Cock heeft 'n
indrukwekkend ceuvre sa
mengebracht en samenge-
schreven. De aard van het
werk en de grote materiele
moeilijkheden bij het op
sporen en verzamelen van
dit uitgesproken volkse
materiaal, leidden ertoe dat
Alfons de Cock moest kun
nen rekenen op de loyale
medewerking van collega's-
onderwijzers, collega's-
volkskundigen, familieleden
en volksmensen, maar de
grootste verdienste blijft
uiteindelijk bij de geleerde
en kunstenaar die de berg
gegevens ordende, bundel
de en interpreteerde. In en
kele gevallen heeft de Cock
die arbeid niet alleen ver
richt m.b.t. enkele publica
ties werkte hij samen met
de Ninoofse dichter en
volkskundige Pol de Mont
en met de vader van Her
man Teirlinck, Isidoor Teir
linck.
Voor een goed begrip van
het werk van de Cock is
ook een inzicht in de tijds
omstandigheden waarin het
tot stand kwam vereist. De
volkskundige J. Van Haver
hefet die tijdsomstandighe
den uiteengezet in een naar
aanleiding van de hulde te
Herdersem verschenen bro
chure - «Herdenkingsbro
chure, Alf. De Cock, 1850-
1975, Davidsfonds Herder
sem.
De schrijver duidt daarin te
vens de evolutie van lief
hebberij naar wetenschap
pelijk vorsingswerk zoals
die zich in het werk van Al
fons de Cock heeft voltrok
ken.
«Wie de evolutie van Alfons
de Cock beter wil leren
kennen, moet evenwel naar
die onderwijzersloopbaan
en het culturele klimaat v.
de 19e eeuw teruggrijpen.
Met uitzondering van de
parochiepriester waren er
op het platteland vrijwel
geen «geletterden» en voor
al de onderwijzer vervulde
er zijn taak van cultuurbe
middelaar, niet alleen te
genover de jeugd die aan
zijn zorgen was toever
trouwd, maar ook tegenover
de gehele plattelandsge
meenschap, waaruit hij o-
verigens was voortgeko
men. Het zaad van flamin
gantisme en van grote
weetgierigheid dat de nor
maalscholen kwistig had
den uitgestrooid, schoot bij
de meer begaafden wortel
en nu eens in de terugge
trokkenheid van hun werk
kamer, dan weer in aller
lei studiekringen en in lees
gezelschappen of in vak
bladen, poogden ze hun
geesteljike honger te stil
len en hun horizon te ver
ruimen.
Precies in zo een roman
tisch getinte studiekring v.
onderwijzers te Ninove
hoort Alfons de Cock in
1887 een geestdriftige le
zing van de dichter Pol de
Mont over volksvertelsels,
liederen, raadsels en volks
gebruiken zijn aanvanke
lijke belangstelling voor
planten wordt nu in ande
re banen geleid en enthou
siast begint hij alles wat
met het volksleven in ver
band staat, bijeen te ga
ren.
Als hij na enige jaren die
massa verzameld materiaal
overschouwt, voelt hij de
behoefte om de historische
kernen ervan op te sporen;
door lectuur en studie pro
beert hij de innerlijke sa
menhang van losse gege
vens uit volksgeloof, volks
gebruiken, volksverhalen,
spreekwoorden en zegswij
zen na te gaan en te verge
lijken met wat in het bui
tenland wordt waargeno-
