NIKOLAUS HARNONCOURT
ZIJN CONCENTUS MUSICUS WIEN
VIJF DAGEN LANG IN ONS LAND
JUVMUTH
ORGANISEERT
KONCERTGEBEUREN
4
FUSIES OP KAART
GEBRACHT
PVV
KONGRESSEERT
IN
SINT-NIKLAAS
De Voorpost - 23-4-76
nk*
eg|colaus Harnoncourt
0 in maandag 26 april tot vrijdag 30 april wordt een immense lacune in het Belgisch koncert- (en muziek-)
P^Ten aangevuld.
"'Jjf opeenvolgende avonden koncerteert in ons land een ensemble dat nergens
mor wereld zijns gelijke vindt, het Concentus musicus uit Wien, onder leiding van de befaamde musicoloog
n interpretator Nikolaus Harnoncourt.
In verband met deze groots opgevatte koncertreis, gedurende dewelke het orkest
jiterecnvolgcns in Kortrijk, Brussel, Luik, Antwerpen en Dendermonde koncerteert, werden we vorige
^jek ontvangen od de zetel van de v.z.w. Azvmuth, Vereniging voor Internationale Kulturele
uittrekkingen. AÜe gegevens in verband met dit uitzonderlijk projekt werden daar ter beschikking gesteld
ditti de aanwezige perslui en een rechtstreeks telefonisch kontakt met Harnoncourt maakte een
50 jaegesprek met hem mogelijk. Uit het uitvoerige gesprek met Harnoncourt, uit een aantal teksten van
h hand en uit een aantal interviews waarnaar hij verwees en die ons welwillend door Azymuth ter
schikking werden gesteld distilleerden we het hieronder afgedrukte.
Gustav Scheck reeds voor de
tweede wereldoorlog op gang
gebracht werd. werd veraergezet
door jongeren met andere pers-
pek tieven en inzichten. De
bekendste musicus van de
«oude» klankenwereld werd Ni
kolaus Harnoncourt. die met
zijn «Concentus musicus» vele
muziekliefhebbers muziek uit
de middeleeuwen envenals wer
ken van Monteverdi en van de
Oostenrijkse en Franse barok
heeft laten ontdekken. Hij was
het die, door een aan de oude
theorieën ontleende speelwijze
en door het oorspronkelijk
instrumentarium het «spreken
de» van de «oude» muziek
aksentueerde. en ons daarbij liet
inzien dat we de muziek tot en
met Bach, ja zelfs tot Mozart,
volledig verkeerd beluisteren.
Laten we nu Nikolaus Harnon
court zelf aan het woord.
«Het feit dat de hedendaagse
muziek slechts de belangstelling
geniet van een zéér klein
gedeelte van de muzieklief
hebbers. is een alarmerend
symptoom. Dat heeft vroeger
nooit bestaan. De oorzaak
daarvan ligt in de veranderde
wijzen van luisteren en musice
ren. Er is geen overeenstemming
meer tussen musici en toehoor
ders. omdat de toehoorder het
vocabularium niet meer kent.
Muziek is niet langer meer een
gebeurtenis die in gelijke mate
de komponist. de uitvoerder en
ae luisteraar omvat in een
vanzelfsprekende verstandhou
ding waarbii elke nuance of
wending begrepen wordt. Dat is
de oude manier van muziek
beluisteren.
Dc vergelijking kan worden
gemaakt met het feit dat vroeger
;t tolaus Harnoncourt werd in
be; 29geboren te Berlijn. Hij deed
ietv ostudies bij Prof. Grümmer
aan de Weense Muziekaka-
nie. Van 1952 tot 1969 was hij
L6 hst bij de Wiener Sym-
jje, oniker. In 1953stichtte hij het
lo ncentus musicus Wien als een
t g ciaa! ensemble voor oude
in ziek niet originele instru-
,rdi titen. «Niet om historische,
idii lrwe' om artistieke redenen.
ar it de muziek van elk tijdperk
de„i het levendigst en overtui-
nan gebracht worden met de
nkmiddelen van die tijd»,
r jaar lang werd intensief
efend. het eerste openbaar
icert (1957!) werd een sukses.
1962 werden voor het eerst
ert hun oorspronkelijke uit-
ring de Brandenbrugse kon
ten van Bach op oude
rumenten tot klinken ge-
cht. In 1964 wordt de bijna
iitputtelijke bron van de
itenrijkse barokmuziek aan-
spej oord. met deze muziek
sle, den koncertreizen doorheen
tsland. Italië. Frankrijk en
ei tserland gemaakt...
Erf de volgende jaren vermelden
uit slechts enkele van de
,e elbare hoogtepunten. In
istt werden de orkestsuites van
:h met oorspronkelijke in-
t imentcn uitgevoerd. Daarop
i ist liet Wiener Konzert-
llschaft het Concentus met
:hele Bach-cyklus.
1968 werd een tweede
certreis door Amerika
jze
oalv
met o.a. optredens te New
San Francisco. Boston,
eland en Washington, De
anic van dc h-moll Messe
Bach wordt gerealiseerd,
opname krijgt het jaar
cs' rop de «Prix mondial du
lan luedeMontreux».
e VU wordt de Matheuspassie
v Bach voor het eerst in
toe lentieke bezetting opgeno-
"e< Terzelfder tijd begint het
refcenu's niet het grootste
ekt in de geschiedenis van de
limofoonplaat: de volledige
anie van Bachs cantaten.
dc plaatopnames en
eerten in wordt er ook nog
baroktheater gedaan, Ni-
T' us Harnoncourt verzorgde
vinn muzikale organisatie, inoe-
ftgen leiding van Montever-
II Ritorno d'Ulisse in
i» in Wien en in de Piccola
a van Milaan.
i dezelfde komponist volg-
ook uitvoeringen van «L'In-
•nazione di Poppca» o.a. in
(|P Sl
ïing
Darmstadt en Washington D.C.
Ook de uitvoeringen van Monte-
verdis «L'Orfeo» in de opera's
van Amsterdam. Rotterdam en
Den Haag (1974/76) en Zurich
(1975/76) gebeurden onder zijn
leiding. Ik had het geluk deze
laatste uitvoering in Rotterdam
te kunnen meemaken. Slechts
één woord volstaat: onvergete
lijk!!
Verder zorgde Harnoncourt
voor een «konsekwente» uitvoe
ring van de Mattheuspassie van
Bach met net residentieorkest
van Den Haag (73) en van de
Johannespassie met het kon-
certgebouw orkest van Amster
dam (75). Ieder die zondag jl.
tussen 12 en 16 uur zijn
radiotoestel heeft aangezet op
BRTIII of Hilversum ïV, kon
rechtstreeks de uitvoering vol
gen van de matheuspassie van
Bach, vanuit 't koncertgebouw
te Amsterdam, met voornoemd
orkest en onder Harnoncourts
algemene leiding.
Uit het vraaggesprek met Har
noncourt. dat tijdens de pauze
werd uitgezonden, heeit de
aandachtige luisteraar beslist
een en ander kunnen opsteken
in verband met harnoncourts
visie en werkwijze.
Dc volgende tekst werd (in
Musik en Medizin) gepubliceerd
als inleiding op een gesprek met
Harnoncourt. Omwille van de
duidelijkheid en volledigheid
laten we hem hierna integraal
volgen. Voor de uitstekende
vertaling zijn we dank verschul
digd aan Azymuth.
Dc belangstelling voor de ba
rokmuziek heeit zich bijna
omgekeerd evenredig met die
voor de moderne muziek van de
20ste eeuw ontwikkeld. Als het
ware uit reaktie tegen de
verregaande afstotende werking
van de avantgardistische kom
positie sedert nu reeds meer dan
een halve eeuw. gingen musici en
muziekliefhebbers zich bezin
nen over de zogenaamde «oude»
muziek, waarmee ruwweg alles
bedoeld werd wat vóór de
Weense klassieke muziek ont
staan is. met Bach en Handel als
dc twee grote hoogtepunten van
een «historische muziek die zich
vele eeuwen lang op zeer
verschillende manieren ontwik
kelde.
In het kader van de nieuwe
appreciatie van dc barokke
klank, als antwoord ook op de
laatromantische overladenneid
en het overtrokken gevoel,
streefden de liefhebbers van de
«oude» muziek een zo getrouw
mogelijk beeld na van de werken
die tot het midden van de 18de
eeuw tot stand zijn gekomen.
Want alleen op die manier, zo
heette het weldra, kon het
rechtlijnige, het heldere, het
doorzichtige en het ritmisch
geordende.dat lijnrecht indruist
tegen de romantiek en de
moderne muziek, degelijk weer
gegeven ervaren worden - in
de zin van een veelgeprezen
«gezondheidskuur» of ook een
morele «rechtzetting» door «be
trouwbaarheid» in plaats van
breedsprakerigheid. koncentra -
tie in plaats van wijdlopigheid,
«abstraktie» in plaats van ex
pressie.
De ook veelvuldig bekritiseerde
barok-hause, die door Adorno
als een soort drug bestempeld
werd die door «opdreunen» bij
de toehoorder de indruk wekte
«niuzikalisch» te zijn. kende in
de vijftiger jaren door de
grammofoonplaat een geweldige
opgang. De «authentieke» klank
of liet «oorspronkelijke instru
mentarium» werden nieuwe en
inslaande leuzen. Wat door
musici als August Wenzinger en
de intellektuelen bijvoorbeeld de
Bijbel zéér goed kenden, zodat
ze op een schilderij waarop een
regenboog of een bij stond
afgebeeld onmiddellijk wisten
wat daar mee bedoeld werd. Zij
verstonden de Taal.
In de muziek na de Franse
Revolutie werd het retorische
van de «oude» muziek afgewe
zen: muziek werd niet meer
konkreet met exakte betekenis
sen van noten gebracht, maar als
stemmingsbeeld, het is het
hoofkenmerk van de muziek na
Mozart dat ook een volkomen
ongeschoold iemand erdoor ge
grepen kan worden, omdat ze
zieletoestanden schildert. De
komponisten begonnen voor
andere organen dan het oor te
schrijven. «Man muss die alte
Musik so spielen. dass sie den
kulinarischen Nery nicht trifft»
De hoofdzaak is immers niet het
gevoel.
Wanneer de oude musiceer-
praxis thans op initiatief van de
musici opnieuw gebracht wordt,
wordt de luisteraar ofwel afge
stoten wanneer hij erop staat
verder te willen luisteren op de
19de eeuwse manier ofwel
gedwongen, voor het EERST
wéér, sinds 150 jaar, toe te
horen.
Voorwaarde voor het goede
beluisteren van oude muziek
blijft natuurlijk dat de interpre
tator niet een vertaler van een
vreemde taal is. maar dat hij een
taal vertolkt waarmee hij volle
dig vertrouwd is. Zelfs wanneer
de toehoorder niet onmiddellijk
alles «begrijpt», erkent hij toch
de innerlijke logica en overtui
ging van de interpretatie. Hij zal
dit inzicht spoedig krijgen,
aangezien de «oude» werken
hem 100 maal door taai-onkun
dige interpretatoren, die zelfs
niet als «vertaler» geschoold
waren, voorgeschoteld werden.
Muziek kan enkel gemaakt
worden wanneer de intuïtie, die
vanzelfsprekend een voor
iedereen overtuigde weergave is.
op het fundament van een
gezonde kennis is opgebouwd.
Mat deze kennis niet in een
handomdraai is vergaard is wel
voor iedereen duidelijk!)
De musici moeten gaan inzien
dat een en ander in ons
muziekleven en in de interpreta
tiewijze zo vals is dat de
toehoorders helemaal niet in
staat gesteld worden de muziek
zo te noren, te begrijpen, als ze
bedoeld is. Ik ben er zeker van
dat. enkel vanuit muzikaal
standpunt, meer en meer musici
zich inspannen de «oude» mu
ziek juist weer te geven en oude
instrumenten op een virtuoze
manier te leren bespelen».
Reeds vóór de realisatie van het
hele oroiekt oast woord van lof
voor de v.z.w. Azymuth en haar
ijverige direkteur Jean-Picrrc
Van Avermaet. Het is een heel
waagstuk in een klein landje als
het onze, aan iedere muzieklief-
liefhebber de kans te willen
bieden om een ensemble met
wereldfaam live in koncert te
horen, en daarvoor (we herhalen
het) in zo'n klein land als het
onze vijf koncerten in te richten.
Vijf koncerten. met drie ver
schillende programma's, en
welke programma's!
Te Dendermonde en Kortrijk
zijn 3 orkestwerken en 1
concerto gepland. Naast de suite
uit Alcione (1706) van Marin
Marais, de bekende «Apothéose
de Lully» van Francois Couperin
en de suite uit «The Fairy
Queen» (1682) van Henry Pur-
cell. wordt door Leopold Stastny
het concerto in g «La Notte» opus
10 nr. 2 van Antonio Vivaldi
gespeeld. Hij bespeelt een A.
Grenser, Dresden rond 1750. Te
Brussel en te Antwerpen wordt
naast werken van Handel (con
certo grosso opus 3 nr. 4a in F),
Pergolesie (Concertino in 0,
Vivaldi (Quartetto del Gardel-
lino opus 10 nr. 3) en 2
Biber-sonates (a5) de suite uit
«Les Indes Galantes» van Jean-
Philippe Rameau uitgevoerd. Te
Luik tenslotte wordt de luister
aars een volledig Bach-
programma aangeboden, met 2
ouvertures (C in h)de T riosonate
in G (BWV 1039) en het
vioolconcerto in g (BWV 1056)
met als soliste Alice Har
noncourt. op een wondermooie
jacobus Stainer(Absam 1665).
Tot besluit nog even plaatsen en
data:
Kortrijk 26 april om 20.30 uur
Stadsschouwburg
Opening van het Festival van
Vlaanderen. Lokatie Stads
schouwburg tel. 056/22.00.34,
binnenpost 156.
Brussel 27 april 1976 20.30 uur
Paleis voor schone kunsten
Grote Zaal P. Henri le Boeuf,
gepatroneerd door Round Table
Internationa! 81. Lokatie Pa
leis voor 5chone Kunsten, lel.
02/512.50.45-46
Luik 28 april te 20.30 uur
Grande Salie du Conservatoire
In het raam van de Concerts
Pierre Froidebise en Les Nuits
de Septembre. in samenwerking
met Jeugd en Muziek. Lokatie
Maison Etincel 041/23.54.70
Antwerpen 29 april 20.30 uur
Koningin Elisabethzaal
Ten voordele van het Nationaal
Werk tot Reumabestrijding on
der de Hoge Bescherming van
H.M. de koningin. Lokatie
bespreekbureau Koningin
Elisabethzaal Koninklijke
maatschappij voor Dierkunde,
Astridplein 26. tel 031/33.84.44
op alle werkdagen vn 12 tot 18
uur.
Dendermonde 30 april 20.30 uur
Basiliek Der Sint Pieters en
Paulusabdij
Slotconcert in samenwerking
met de Abdijconcerten Lokatie
Abij tel.: 052/21.10.83 en,
21.51.61.
Nocolaus en Alice Harnoncourt
De uitgeverij J. Van In, Grote Markt 39 in 2500 Lier. heeft een
belangrijk vóórfusielijk dokument gerealizeerd: een kleurrijke
kaart waarop je kunt aflezen hoe België er binnenkort zal uitzien.
Het Vlaamsche landsgedeelte is in het geel weergegeven, het
Waalse kreeg een rode kleur mee, Brussel... geel-rood. De
Duitstalige gebieden werden in het groen aangeduid, de facilitei
tengemeenten telkens in een hoofdkleur met «puntjes»-
doorschemering.
Vooral interessant bij dit werkstuk is de alfabetische plaatsnamen
lijst. Daar kun je niet enkel de (vroegere) gemeenten mee op de
Kaart lokalizeren (verwijzing met letters en cijfers), maar ook uit
opmaken wat er van de vroegere gemeenten geworden is:
Belsele staat in het linkerkolommetje, Sint-Niklaas rechts, enz.
Voor het Brusselse heeft men de zaken gelaten zoals ze nu zijn,
een aantal Antwerpse randgemeenten zijn al bij de Scheldestad
ondergebracht, hoewel pas in 1983 in die toestand verandering
wordt gebracht.
Kaart (op schaal 1/320.000) én handleidingetje kosten (hooguit)
162 frank, te bestellen op hogervermeld adres of via telefoon
nummer (031)80.55.11.
Conscntus musicus Wien
De Partij voor Vrijheid en Vooruitgang houdt op za
terdag 24 april in Sint-Niklaas haar vijfde kongres.
Het têma luidt: «Twee jaar PW-aanwezigheid in de
regering».
's Morgens wordt gewerkt in vier kommissies.
1. Ekonomie: (voorzitter senator F. Boey, rappor
teurs senator L.G. Waltniel en kamerlid G. Sproc-
keels)
2. Welzijnszorg (voorzitter kamerlid J. Buchmann,
rapporteurs senator J. Bascour, kamerlid E. Flamant
en mevrouw L. Herman-Michielsens)
3. Buitenlandse politiek en defensie (voorzitter
kamerlid F. Vreven, rapporteurs kamerleden A.
Kempinaire en P. De Clercq)
4. Werking en instellingen (voorzitter R. Bonnel,
rapporteurs senator J. Pede en kamerlid A. Claes)
Tijdens de plenaire vergadering, in de namiddag van
14.30 u. tot 17 uur :voorgezeten door senator De
Greve), komt de basis aan het woord bij monde van
de kommissievoorzitters en hoort het kongres de re
plieken van de PW-leden in de regering. Het wel
komstwoord wordt verzorgd door senator René
D'Haeyer. Partijvoorzitter Frans Grootjans houdt de
slottoespraak.
Het vijfde PW-kongres gaat door in hotel Serwir.
Omstreeks 10 uur start men, het einde is tegen 17 uur
voorzien.
