VIN HEKSEN .TOVIIESSHI. KIEDDES. JINNESStN.DE MMR.
IE ZWARTE N1NI EN ANBER NUIVELSGEBROED., sr
SPELNAMIDDAG IN LEVENSVREUGDI
10 - 17-6-77 - De Voorpost
Sagen in het land tussen Schelde en Dender
Onze streek is rijk geweest aan sagen en legenden. Onze voorouders konden hele avonden
vertellen bij de gloeiende Leuvense stoof of in het licht van de benauwelijk dansende olielamp
over spoken, heksen, tovenaars, jipenessen, de maar, alfen, duivels en noem maar op. In onze
moderne tijd mag en kan dat niet meer. Die sagen en legenden dreigden onherroepelijk te
verdwijnen. De grootouders durven die niet meer door te vertellen aan de kleinkinderen uit angst
uitgelachen te worden en vele oudere mensen die een wandelende sagenboek waren, hebben hun
unieke verzameling mee in het graf genomen.
Een twintigtal jaren geleden heeft licentiaat Germ. Fil. P J. Henderickx het gelukkige idee gehad
om die mensen die tal van sagen kenden te gaan opzoeken, en ze aan het vertellen te zetten. Uit
hunmond, in hun pittig volks taaltje, heeft hij die opgenomen, genoteerd, geklasseerd en ze
verwerkt tot een lijvige studie. Wij vinden het de hoogste tijd geworden om een selektie hieruit te
publiceren en onze jongere mensen voor wie dergelijke verhalen onbekend en (dus) onzinnig
lijken, ermee vertrouwd te maken.
Als toets voor de autenticiteit voegen wij er de naam en u^ityd bij van de verteller. Let op die
leeftijd slaat op 20jaar geleden!
AFLEVERING m
In de eerste aflevering hadden
wij het vooral over de druk
bezochte plaatsen van samen
komst van de internationale
toveressengemeenschap: de
lindes in Aaigem, Bavegem.
Vlierzele. Lede, en andere en
de uitgestrekte Onegemmeers.
In aflevering II hadden wij het
over de duistere eksploten van
de toveressen.
De belangrijkste bezigheid van
toveressen is. uiteraard, be
toveren. We hebben in v.orige
aflevering al tal van staaltjes
van hun kunnen aangehaald.
En onze voorouders waren
hoofdzakelijk landbouwers.
Dieren waren hen bijna zo
nauw aan het hart als mensen.
Als er wat verkeerd ging met de
lieve diertjes, was het alsof de
hele familie pijn had. En
uiteraard hadden de toveres
sen daaraan schuld...
Hier op de boerderij waren
de beesten betoverd. Ze moch
ten de hele dag karnen, zij
kregen geen boter. Ze hadden
een zeer mooi veulen. Op nen
noen gaven ze het te drinken,
en een uur nadien lag het dood.
Twee kalveren vielen dood
nadat ze gevoerd waren. In de
gebuurte woonde een oude
vrouw. Ze zeggen dat die een
toveres was en dat zij dat
gedaan had.
(Scheirlinkc Z., Nieuwerker-
ken,68j.)
Vroeger kwamen er regel
matig twee Gentenaars leuren.
Gust en Marie heetten ze. Ze
droegen een grote korf mee.
Alle weken kwamen zij bij ons
thuis slapen, eerst in de stal,
maar op den duur in huis.
Iedere keer dat zij kwamen,
lieten zij op de vloer iets vallen,
een speld of een naald of zoiets.
En iedere keer gebeurde er iets
met onze beesten. Op ne keer
liepen ons vijf koeien op
(bloedopdrang). De paarde-
meester kwam en stak, maar
raakte er niet door. Ons
moeder gaf ze gewijd brood, en
't was gedaan. Dat was toch
van de kwade hand gebeurd,
hee? Die twee mochten nog
meer als een uur alom moeten
gaan, maar bij ons beesten
moesten ze zijn. En lezen
(bidden) dat ze deden, juist als
kwezels. Die hebben ons dat
aangedaan. Als ze nog iets op
de vloer lieten vallen, smeten
we dat in de stoof, en op den
duur mochten zij niet meer op
onzen hof en 't wes gedaan met
de toverij.
(Batjoens L., Vlekkem, 46 j).
Ons koeien waren niet ziek
en toch ziek. Allé, het was toch
niet juist, we hadden geen
boter, de kalveren stierven.
Daar was toverij mee gemoeid.
Er werd alhier en aldaar voor
gelopen, maar dat was geen
avai.ce (dat baatte niet). Op
den duur kwam paster G. Hij
zei dat ons dat kost aangedaan
worden door iemand die niet
meer leeft. Maar daarmee
kregen wij nog meer schrik. Hij
heeft daar toch iets voor
gedaan, want dat is toch
weggebleven.
(Van Boxstael S., Vlekkem 76)
Zelfs lieve konijntjes waren
niet veilig voor de toverkracht
van die toveressen...
Jeppen woonde daar bene
den aan dat bosken. Er was een
vijver in dat bosken en er hing
een kapelleken. Hij kwam ne
keer mee kolen af en zette ne
keer af (rustte even uit). «Zie»,
zei hij, en hij wees naar een
vrouw, «die heeft mijn huis
betoverd». Zij kwamen eens
naar mijn konijnenjonjgen kij
ken en twee dagen nadien
waren ze allemaal dood
tuevens H. Mere, 56j.)
En een konijn met padden-
jongen is wel een uiterst rare
zaak. Daar moet dus toverij
mee gemoeid zijn...
In Vlierzele op een hof waren
de beesten nijg (zeer) betoverd.
Er moest een konijn jongen en
al die jóngen dat waren
padden. Maar ze zijn toch
nooit te weten gekomen welke
toveres dat zou gedaan heb
ben. (De Smet P., Vlekkem
57j).
Dit is werkelijk gebeurd. In
Oudegem in de Bosstraat
woonden er rijke boeren. Al
hun beesten zijn gestorven van
de toveressen, lijk als ze de
kwade hand daarop geleid
hadden. (Cammerman F.
Mespelare, 72 j.)
Bij Staafkes was het altijd
iets. De beesten werden ziek of
ze stierven, 's Nachts stonden
die beesten te stampen en te
slaan en als zij gingen kijken,
was er niets te zien. Maar op ne
nacht waren ze opgebleven en
in de bietenkuil zagen ze de
toveres zitten, 't Was een van
de dochters van K. (Klinkaert
A. Impe, 75j.)
Op Smetrijns hof was het
wreed in de stallen. De beesten
liepen 's nachts los, ze hoorden
de ketens rammelen. En de
beesten werden ziek en stier
ven. Ik heb altijd horen zeggen
dat hen dat aangedaan werd
door Koba, dat was één die
nogal veel op het hof kwam.
(Van Leuven A., Impe, 77j)
En als ze dan toch een hof aan
't betoveren zijn, waarom er de
eetwaren niet bijgenomen?
Bij J. V. kwam ook de kwade
hand. Ons gasten (knechten)
kwamen altijd zijn varkens
dooddoen. Maar dat vlees ging
altijd kapot. Op de duur
wilden ons gasten daar niet
meer gaan, omdat zij schrik
hadden dat de mensen zouden
gezeid hebben dat het hun fout
was. J. V. verkocht zijn varkens
en daar ging het vlees niet
kapot. Dan kocht hijzelf zijn
vlees bij een ander, en dat ging
ook niet kapot. En van dan af
was 't gedaan met de kwade
hand. (De Vriendt G. Vlekkem
72 jaar).
In den oorlog van 14-18 was
Jeppen van Haaltert bij ons
koejongen en die vertelde dat
bij hem thuis de zware hand
was, want hun brood was altijd
subiet rot. Ze moesten dat bij
een ander dragen en daar bleef
dat goed. Hij is er dikwijls
alhier en aldaar voor geweest
(bij paters, afbidders enz.) (De
Vriendt G.. Vlekkem 72j.)
In Erpe op den Onegem
woonde er vroeger een toveres.
De mensen hadden er schrik
van. Zo gebeurde bij een boer
dat juist de week voor kermis
Erpe zijn brood mislukte. Ze
herbakten. maar dat was weer
hetzelfde. Nog ne keer gepro
beerd, maar geen avance. Ze
zeiden dat die toveres hen dat
aandeed. De boerin ging naar
Affligem bij de paters. Er
kwam een pater mee. Als hij
een tijd gelezen had dat 't
zweet van zijn gezicht liep, zei
hij: «Bak nu maar zoveel als ge
wilt, ge zult het schoonste
brood van Erpe hebben». En
dat was zo. (De Kraecker K.
Lede90j.)
En aan de toverkracht van het
tovervoikje komt geen einde.
Toveressen kunnen werkelijk
alles...
Arm volk, rijk volk
Moeder en dochter die alleen
woonden in een lemen hut, met
een rampzalige tafel en haard.
Op de tafel sterke dranken en
eten zoveel als ze wilden en
hetgeen dat ze geerne hadden,
de dochter had kennis gemaakt.
Hare vent kwam al verschillende
maanden in huis en iedere keer
was hij zeer verwonderd van
waar dat alles kwam. Zonder
werken hadden zij dat allemaal.
Op den duur vroeg hare vent
vanwaar dat allemaal kwam. Zij
gingen apart in een kamer en
bespraken of zij er iets zouden
van zeggen. En ze kwamen
overeen om de jongen op de
hoogte te brengen. Ze zegden
hem: «Als ge op een tobben
(stenen pot) zit, zal de duivel aan
u aanhangen en zal uw hart
hebben hetgeen het begeert». De
jongen zette zich op de tobben.
De oude vrouw begost te lezen
uit een groot boek. Maar zij kon
niet lezen. Maar het was een
boek van de duivel. Opeens werd
hij gewaar dat 't kittelde aan
z'n achterste. Hij betrouwde
het niet en hij sprong op. Hij
gaf 'n stamp met zijn voet dat
de tobbe omver vloog. Tot zijn i
verwondering kwam er een mol
uit. Nu wist hij dat hij in een huis
was waar de duvel meester was.
En hij is naar huis gelopen
achter wijwater en pallemei
(palmtak) en hij heeft het huis
ermee besproeid. De moeder en
haar dochter begonnen te hui
len. De jongen heeft het huis
verlaten en is er nooit meer
binnen geweest. (Vereecken C.
Lede, 71 j.)
Vergaderen en er lustig op
los leven... (In Vlekkem)
Hetgeen ik nu ga vertellen heb
ik ook gehoord van mijn
moeder en die geloofde dat zo
vast als dat die stoel daar staat
en het was een wijze vrouw. Op
onze bogerd (boomgaard)
heeft er nog een huisje gestaan,
en dat is waar want de steenput
(gemetste waterput) is daar
nog te zien. Mijn moeders
grootvader in de Kattenbos en
wonende had hier kennis met
de dochter van het hof. Op een
avond kwam hij mee zijn
paardenknecht bij zijn meis
ken. En als zij nogal laat in de
avond naar huis gingen, zagen
zij in dat huizeken dat
onbewoond en bouwvallig was,
licht branden. Ze gingen er zo
stillekens als ze kosten naartoe
en zij steunden mee hunne
knie op de vensterbank die
zeer laag was. En ze zagen daar
een tafel staan die gedekt was
met alle goeie soorten eten en
dranken en daar zaten schone
juffrouwen rond de tafel ener
liepen diensters rond met een
witte voorschoot aan. Maar al
mee ne keer schoot de knie van
de knecht van de vensterbank
en dat maakte een beetje lawijt
en op dezelfde stond was dat
licht uit en alles was op en weg.
En zei mijn moeder daarbij
«Grootvader heeft er ver
scheidene van herkend, maar
hij heeft er van zijn leven.geen
willen noemen». (Van den
Eeckhout A., Vlekkem, 59j.)
Variant
Op Petenzen bogerd heeft er
vroeger nog een klein huizeken
gestaan, dat was vervallen en
onbewoond. Daar heeft het
geweldig gespookt. Er was
daar alle nachten een leven en
een gedruis dat horen en zien
verging. Ze zeggen dat de
toveressen uit de environ daar
hun feesten hielden. (Van
Boxstael S. Vlekkem. 76j.)
Toveressen en katten spelen
onder één hoedje...
Vroeger woonde er hier in de
bossen een toveres, Thea P. Ze
had een grote zwarte kat.maar
de geburen hadden die kat
doodgesmeten. 's Anderen
daags zaten in het bos de
bomen vol met zwarte katten,
wel mee honderden. En dat
heeft zo drie dagen aan een
stuk geduurd. Ze zeggen dat
Thea dat gedaan had. (Van
Hauwermeiren F.. Hofstade,
64j.)
Praktische machten hadden zij
ook...
Hier was er een vrouw die
bekend stond als toveres. Ze
sprong in de Dender en ze ging
niet onder. Ze bleef schoon
boven drijven gelijk als de
zwanen. Ze zeiden soms tegen
haar «de drijvende vrouw».
(Cammerman Fr., Mespelare,
72j.)
En aan hun fantasie komt geen
einde...
In Aaigem woonden er ver
schillende toveressen. Zo
kwam er eens een op 't hof van
V.B. en zij wierp een appel in
de keuken. Ze probeerden hem
te pakken, maar ze kosten hem
niet vastkrijgen en op ne slag
en ne keer was hij weg.
(Schouppe A. Erondegem,
73j.j
Genadeloos zijn ze wel...
Lammen de Speleman en
Boeltje Wollekens hadden al-
letwee nen boeit (bult). Lam
men ging op nen nacht op den
berg mee zijn harmonika
spelen. En al de heksen uit den
environ (het omliggende)
kwamen dansen. Ze sloegen
hem mee zijnen boeit tegen
nen boom. Zijnen boeit bleef
aan den boom hangen en hij
ging naar huis zonder boeit, 's
Anderendaags kwam hij Boel
tje Wollekens tegen en die
vroeg hem «Ewel jong waar is
uwen boeit?» Lammen ant
woordde: «Ga vandennacht
spelen op uw harmonika en ze
zullen komen dansen en ge zult
uwen bult ook kwijt zijn. 's
Nachts ging boeltje spelen,
maar het moet niet goed
geweest zijn. want ze sloegen
hem mee zijnen boeit tegen
den boom en hij ging naar huis
met twee boelten. (Meert E.,
Aalst 74j.)
De Witte Heren uit Gent
werden erbij gehaald...
Het volgende is bij de groot
ouders van ons ma gebeurd.
Een oude vrouw bracht oud
Op de ruime terreinen van «Levensvreugde» in de Botermelkstraat te Aalst, bij de grens met Herdersem en
Moorsel, ging verleden vrijdag onder afwisselend regenachtig en zomers weer met veel belangstelling een
dag door van «sportieve rekreatie» voor matig en ernstig mentaal gehandikapten.
Waar aanvankelijk een 120-tal kinderen waren verwacht daagden er uiteindelijk 180 op en dit, buiten
Levensvreugde Aalst ook nog van «St.-Franclscus» te Roosdaal, «De Waatermolen» van Heule by Kortrijk
«O.L.V. ter Engelen» te Klerken bij Diksmuide en «H. Hart» te Bachte-Marie-Leerne.
Met de grotere toeloop enerzijds en het weer als spelbreker zodat bepaalde proeven, b.v. in het bos,
bezwaarlijk konden doorgaan, altans in de voormiddag, werd het voor de organisatoren o.l.v. direkteur
Maurits De Witte, een zware dobber, maar ze konden het wel aan...
SPORTIEVE REKREATIE
Uiteraard gaat het hier om een
kombinatie van enerzijds sport
en anderzijds ontspanning
waarbij het kompetitieve ele
ment en de prestatiedrang niet
aan bod komen. Traditionele
sportdisciplines als voetbal,
basketbal, tennis e.d. kunnen,
altans op wedstrijdniveau, niet
door mentaal minder-valide
kinderen worden beoefend. Re
denen hiervoor zijn tekorten
inzake beheersing van de mo
torische vaardigheden alsmede
het niet kunnen begrijpen of
kunnen toepassen van de ge
bruikelijke spelregels.
Rekreatie situeert zich uiteraard
in de vrije tijd van het kind, dus
naschools, en dient door het
kind dan ook als dusdanig te
worden beleefd. Voor mentaal
gehandikapte kinderen is sport
dus eerder een spelaktiviteit
aangepast aan de ontwikke
lingsfase van het kind.
EEN VEERTIGTAL SPELEN!
Voor ruim veertig verschillende
spelaktiviteiten had de organi
satie gezorgd, verspreid over een
heel gebied en met vrijwillige en
gratis medewerking van een
idealistisch ingesteld personeel,
met een geduld als engelen en
een toewijding als jonge
moeders. De verschillende
sportaanpassingen werden ver
werkt als opdrachten en een
centraal gelegen maxi-ganzen-
bord, op de vloer voorgesteld,
zou de te vervullen opdrachten
toewijzen.
Elke ploeg, 6 8 man, maakte
eerst een «pion», een soort
groepsherkenningsteken van
een waspedertrommel. er werd
gespeeld met een grote teerling
en de plaats waar de opdracht
moet worden uitgevoerd is
genummerd en het nodige
materiaal met de begeleiding is
er aanwezig. Na het beëindigen
van een opdracht (goed gedaan
of niet speelt hier geen rol),
krijgt elke speler een bonnetje.
In de loop van het spel is enkele
keren «ga winkelen» voorzien en
daar kunnen bonnetjes worden
ingeruild voor een appel, limo
nade. snoep. enz. Bij «uit»
winkelt men ook en kan de
resterende bonnetjes ruilen voor
b.v. een bal of een kleurboek.
OPDRACHTEN
U de 47 verschillende opdrach
ten beschrijven valt uiteraard
buiten ons bestek. Wel pikken
we er hier en daar eentje dat
typisch is voor de rest uit.
Vooreerst viel het dadelijk op
dat er veel «beschilderde» ge
zichten te zien waren. Dat kwam
inderdaad al van opdrachten
(gele bol op de neus, sproeten op
de wangen). Geven van straf
schoppen met doelwachter pa
raat had eveneens veel bekijks.
«Konin spelen»: de deelnemers
krijgen konijnenoren op het
hoofd en moeten, zonder hem
met de handen aan te raken, een
opgehangen wortel opeten.
Hierbij toont zich raadslid Chris
Borms merkelijk vlugger dan de
nochtans met op zijn blad
gevallen zijnde afgevaardigde
beheerder Leo Foselle, ziel van
«Levensvreugde». Andere spel
aktiviteiten waren skiën op
papier, een bal tussen de benen
doorgeven, huppelen, dribbelen,
verspringen en loopcross.
Eerder volkse spelen kwamen
aan bod bij zaklopen, volksdans,
uitbeelding van «De ^ven-
sprong». aardappelen dragen en
volksdans. «Papegaai is ziek».
Een hele gamma vrolijke, in
teressante spelen naar maat van
het kind.
We kunnen ons enkel maar
verheugen dat er nog steeds
mensen worden gevonden die
zich willen inzetten, vaak be
langloos. voor dergelijke kin
deren die er zich. dat lag er dik
op, volledg thuis en in hun
element voelden. Immers, alles
is er aangepast aan de matig en
ernstig mentaal-gehandikapte
en remmende faktoren die het
kind in de gewone samenleving
steeds terugdringen zijn hier uit
den boze.
Pater Van den Broeck, voorzit
ter van Levensvreugde, mag fier
zijn op de met zijn vele
toegewijde medewerkers be
haalde resultaten. In «Levens
vreugde» breidt steeds maar
verder uit, ten bate van onze
mentaal gehandikapten. De
toestand waarin de nieuwe
gebouwen voor gezinsvervan
gende tehuizen, door onenigheid
met een aannemer waartegen
een proces werd ingespannen
wegens het niet nakomen van
verplichtingen, is echter be-
droevenswaardig. Wat een
weeltje kan worden voor der
volwassenen gehandikapf
staat, door de trage gang van
gerechtelijke en administrate
molen, te vergaan nog vóór he
afgewerkt. Hopelijk volgt
vlug een beslissing.
«DE KEIZER» GEEFT WEE|
In 1964 begon men in café «j
Keizer» te Hofstade met e
kaartavond waarvan de 1
scheiden winst werd ovei
maakt aan «Levensvreugt
Daarna evolueerde het tot
voetbalmatch en de heer
Smedt, uitbater van het café
initatiefnemer, deelde vaak!
morgens vóór zijn dagti
strooibriefjes uit, en dat in el
woning van Hofstade.
Verleden jaar mocht hij dan ol
de ronde som van 60.Ö00F. ai I
«Levensvreugde» schenken. I
Vandaag vrijdag 17 juni ov( -
handigt deze menslievende he
aan pater Van den Broeck jui "1
geteld 75.880F.. boni van e 1
voetbalmatch gekombinefl 1
met een tombola. Ook I 1
hoofdprijs, een koelkast, wo| 1
dan aan de winnaar bezorgd.
Er is inderdaad veel geld no<
want «Levensvreugde» telt vi
het ogenblik vijf afdeling!
bijzonder kleuter- en lai B
onderwijs, bijzonder beroe
onderwijs, dagverbljven vc
volwassenen, het Medisch 1
dagogisch Instituut en I
revalidatiecentrum. Met daat
de geplande gezinsvervangei
tehuizen voor dertig volwass
en als eerste schijf wordt h
ook financieel, een zware taak
L
Het is niet zo gemakkelijk dit spel, maar de kinderen van Levensvreugde beleefden er plezier aan. (el) j
brood en aardappelschillen
naar de boerderij, voor de
beesten. Maar de beesten
werden ziek. De koeien stier
ven, enz. Dan is haar groot
vader naar de Witte Heren in
Gent geweest. Er is een pater
meegekomen en die heeft
ongeveer twee uren in de
stallinge gevochten met de
duivel. Als alles verlopen was,
zei de pater: «Spijtig van dat
klein ventje, dat moet de
losprijs zijn». Dat was hun
zoontje. Het ventje is twee
dagen nadien gestorven. De
pater heeft dan een paasnagel
gegeven om onder de drempel
te leggen en alle ongure
personen buiten te houden.
Die oude vrouw is nooit mee
naar binnen gekomen.
(Brisard A., Aalst, 56j.)
VOLGENDE WEEK
Heksen weten alles. Heksen li
dierengedaante geïdentifi
ceerd. Heksen in allerlei gc
daanten: katten, konijneq
ratten. Kattenkongressec
Heksen en de paasnagel...
