VAN HEKSEN,TOVERESSEN,KUDDES,
JIPENESSEN, DE MAAR, DE ZWARTE HAND
EN ANDEH DUIVELS DEDROED...
4
m -r
IV
GEKNIPT
Sagen in het rand
tussen Schelde en Dender
12 - 26-8-77 - De Voorpost
Selektie van sagen uit de studie van Lie. Germ. Fil. P. Jules Henderickx, die de verhalen
~i die volkse taal uit de mond van de vertellers zelf optekende, ze klasseerde en ze
verwerkte tot een uitgebreide studie van dat bijna verdwenen patrominium, waar onze
streek zo rijk aan is geweest. Dat enorme werk van P. Jules Hendrickx, dachten wij,
moet vrijgegeven worden voor deze generaties voor wie deze sagen onbekend zijn.
Tot bewijs van autenticiteit worden de naam, de woonplaats en de leeftijd (let op, 20
jaar geleden) van de vertellers bij hun sage vermeld.
Aflevering XII
Tovenaars
Niet aileen aan vrouwelijke
wezens, maar ook aan man
nelijke. alhoewel in veel min
dere mate, wordt door het
volksgeloof bovennatuurlijke
macht toegeschreven. Even
als de heksen zijn tovenaars
gevreesde wezens in hun
omgeving. Zij vergaderen
echter niet zo vaak en zij vlie
gen niet zo talrijk door de lucht.
De mannelijke wezens die in
onze kontreien gebruik ma
ken van het luchtruim werden
als framassons aangezien,
ledereen die ongewoon sterk
was. werd direkt als een to
veraar bestempeld. Meer dan
bij andere sagen spreken de
zegspersonen over «hij» of
«zij» omdat zij vrezen dat de
familieleden van de toveraars
over wie zij het hebben; mo
gelijk tovermacht zouden
hebben overgeërfd. En je
weet maar nooit
Siske ging naar Haaltert te
vrijen. Opeen avond kwam hij
naar huis en daar op het plein
zat een kompagnie (gezel
schap) te eten en te drinken
en plezier te maken. Siske
zette zich in de ronde en ze
gaven hem een beker wijn.
Siske dronk ervan. «Jesus,
Maria dat is goed», zei hij. En
op slag was alles op en weg.
Alleen die beker had hij nog in
zijn handen en er stond een
naam op: D.S. van de Grote
Markt te Aalst. Dat moet zijn
dat hij op een vergadering van
toveraars terechtgekomen
was. (De Clercq C., Nieuwer-
kerken)
Tjipkezen Tist, een be
kend man in mijn jeugd, wist
ons allerhande dingen te ver
tellen Hij zou nooit een auto
nodig hebben, want niemand
kon zo snel reizen als hij. «Ik
ga naar een geheimzinnige
plaats; ik mag aan niemand
zeggen waar dat is; ik keer mij
naar een hoek en mijn reisge
zel verschijnt. Ik plaats mijn
tenen op zijn voeten en weg
zijn wij in volle vlucht door de
lucht». «Hebt ge dan geen
schrik Tist vroegen we.
«Een keer heb ik grote schrik
gehad als we boven de kerk
vlogen, want het scheelde
niet veel of ik hing met mijn
voeten aan de toren van de
kerk». (Decubber M., Mere,
43 j.)
Het volgende heb ik mijn
moeder wel honderd keren
horen vertellen, en zij ge
loofde er vast in. Een man
neke uit ons geburen had op
straat een mastelle gekregen
van 'n oude man. Al schrei
end kwam het ventje naar
huis gelopen Hij klaagde en
jammerde dat het niet om ho
ren was. Dan begost hij aller
lei zotte toeren te doen: op
zijne kop staan, met armen en
benen slaan, omhoog sprin
gen, zich over de grond rollen
en wat weet ik al. Diezelfde
avond zaten de zwarte mie
ren twee vingers dik op de
muren van de jongen zijn
slaapkamer. Allé, de toverij
was ermee gemoeid, 's An
derendaags is de moeder bij
de paters gegaan. Ze moest
twee matrassen nevens el
kaar op de grond leggen. «De
jongen zal niet verongeluk
ken» zei de pater. Of de pater
naar huis bij de jongen geko
men is, weet ik niet. De jon
gen is stillekens verbeterd.
Ikzelf heb hem nog gekend.
Die mastelle moet betoverd
geweest zijn. (Van den Eeck-
hout A., Vlekkem, 59 j.)
Als we klein waren gin
gen we koeien wachten gin
der beneen. Op ne keer pas
seert er enen, de mensen
zeggen dat het nen toveraar
was. Hij wierp een mastelle
op de meers (weide). Een van
de koeien at die mastelle op
en ze is ervan gestorven. (De
Vriendt G., Vlekkem, 72 j.)
Hier in de geburen staat er
een hof uit de jaren 1620. Ge
■kunt het goed zien want het
staat erop geschreven. Ze
zeggen dat de boer een to
veraar was. 's Nachts ston
den zijn paarden boven op het
dak van de schuur te dansen.
(XXX, Gijzegem, 76 j.)
Op het hof «Ten Dale» te
Hillegem moest er gedorsen
worden. Er kwam zich een
knecht presenteren aan een
zekere prijs per zak. Hij bleef
daar een hele week, en ze
hoorden hem geen slag ge
ven Als de week om was. had
hij zoveel gedorsen dat de
boerin hem niet wilde betalen,
omdat het onmogelijk was dat
iemand zoveel zakken op een
week kost afdorsen. En daar
bij, ze hadden hem geen slag
horen geven. Hij stapte het af,
maar hij zei dat ze van hem
later nog zouden horen. En
kort daarop is het er al gestor
ven. Eerst de beesten, dan de
mensen, bij zover dat er vijf,
zes achtereen in het jaarge
bed stonden. Dat heb ik altijd
horen vertellen van mijn
moeder en die had het ge
hoord van een vrouw die nog
meisen (meid) op dat boeren
hof is geweest (Van den
Eeckhout A., Vlekkem, 58 j.)
Einde 1700 woonde er op
de grens van Hofstade en Lede
ne zekere Bona Verbeeck op
een grote hoeve, ze staat er
nog, 't halvent (middenin) de
bossen. Zekeren dag nam hij
ne schaapherder aan. Nie
mand wist waarvan hij kwam.
De oude mensen zeiden dat
het 'n echte tovenaar was.
Op het hof waren er nog drij
meisens en enige knechten.
Hij bedierf de meisens en de
knechten. Hij zat er altijd mee
te drinken in een slecht kafee
«De Zandput». Geld had hij
mee hopen. Op ne zekeren
keer moesten ze gaan pikken.
Maar inplaats van te werken,
waren ze weer aan 't drinken
geraakt. Als het avond werd,
hadden ze niets gedaan, en
de meisens en knechten kre
gen schrik omdat ze nog niet
gewerkt hadden. «Dat geeft
niet» zei hij, «pik elk nen bus
sel af», zei hij tegen de knech
ten. Ze deden dat en heel het
stuk was mee ne keer afge
pikt. Dan zei hij tegen de mei
sens: «Bindt elk nen bussel
op en zet hem recht». De mei
sens deden het en direkt was
heel het stuk van een hektare
gebonden en gerecht. (Van
Hauwermeiren F., Hofstade
64 j.)
Diezelfde boer had een
plek tarwe staan die moest
gewied worden want er stond
nogal veel onkruid in. De
schaapherder wedde tegen
de boer dat hij heel zijn kudde
schapen door zijn stuk tarwe
kost doen gaan. Ze zouden al
het onkruid afwieden en geen
aar tarwe aanraken. Hij
jaagde er zijn kudde schapen
door en ze beten alleen het
onkruid af en de tarwe lieten
ze staan. «Hoe is dat moge
lijk», zei de boer verwon
derd.» «Dat is mijn kunst,
boerke», zei de schaapher
der Hij zette zijn duim en zijn
wijsvinger opeen en zei tegen
de boer «Kijk daardoor». Den
boer keek en hij zag op ieder
tarwe-aar een duvelke mee
een zweepke in zijn hand zit
ten. (Van Hauwermeiren F.,
Hofstade, 64 j.)
Er was hier een boer,
wiens tarwe moest gewied
worden. Een schaper
(schaapherder) zei hem:
«Laat mij maar gerust doen».
Hij kwam met zijn schapen en
joeg ze door de plek tarwe. Ze
beten alleen het onkruid af en
de tarwe lieten ze staan. De
boer kwam ne keer kijken en
als hij dat zag, riep hij «Jesus,
Maria, Jozef, wat doet ge nu».
En op slag stond al het kruid
er weer en begonnen de
schapen de tarwe af te bijten.
(Duquet Jozef, Erpe, 66 j.)
Mand moest ne keer mee
zijn kar op zijn hof rijden, maar
hij zat te dicht bij de paal. Hij
kroop onder de kar, die ge
laden was mee kolen en met
zijn rug verzette hij de kar.
Waar hij die macht haalde
wist niemand, maar daar za
ten de duivels tussen. (Nee-
tens L Vlekkem, 98 j.)
M.S. moet toch met de
duivel omgegaan hebben. Hij
had soms zo een macht dat
ge er schrik van gehad zoudt
hebben Hij was zo eens op
het veld bezig te ploegen. Er
kwam daar iemand voorbij en
die vroeg aan M. de weg naar
Aalst «Al ginder is't meneer»,
zei M., en hij pakte de dubbele
ploeg met zijn ene hand vast
en hij wees waar dat Aalst lag.
(De Saedeleer R., Mere, 84 j.)
R.S. verkeerde te Resse-
gem. Ik en R. trokken daar 's
zondags naartoe en als we 's
avonds terugkwamen legden
we ons op onze hof onder een
notelaar tot als het een stuk in
de nacht was, dan gingen we
naar bed. Maar als R. zijn va
der hem kwam oproepen kost
hij niet uit zijn bedde. Als
zijn vader hem een tweede
keer kwam roepen, pakte hij
een zware hamer en hij sloeg
daarmee op de muur van de
slaapkamer en iedere keer
als hij sloeg, was er een gat in
de muur. En eer dat Rop was
en gekleed, waren al die ga
ten in de muur weer toe. Hij
ging mee de duivels om. (De
Saedeleer R., Mere, 84 j.)
Alle jaren haalde «hij» zijn
oogst in met de kruiwagen. Hij
was kreupel en op zijn krui
wagen legde hij meer als op
een kar en hij voerde dat mee
veel gemak. Waar hij die
macht haalde, weet ik niet.
Stenen die wij met twee man
niet kosten opheffen, hief hij
op met zijn duim. Daar zat de
duivel toch tussen. (Van der
Putten K., Bavegem, 64 j.)
Mand S. was een raar
man. Hij kost van alles ma
ken: horloges en wat weet ik
al. Er was iemand bij Mand
geweest en als hij naar huis
ging moest hij over de beek.
Maar het brugske over de
beek zat vol honden en hij
kost er niet door Hij kwam
weer en zei dat. «Ga maar»,
zei Mand, «ze zullen u wel
doorlaten». En mijne God,ze
lieten hem door. Die Mand
moest een speciale macht
hebben. Ze zeggen dat hij
met de duivels omging.
(Neetens L.. Vlekkem, 98 j.)
Op ne zekeren dag kwam
er een vrouw voorbij. «Die zal
niet verder gaan dan op den
hoek daarginder», zei Mand.
Als ze daar gekomen was,
keerde ze zich weer. Ze vroe
gen haar wat er gebeurd was.
«In den haag», zei ze «hoorde
ik lawijt (lawwai), precies of er
ne kledden mee ketens ram
melde». «Ga maar weer», zei
Mand, «'t zal wel gedaan
zijn». En dan was er niets
meer te horen of te zien.
(Neetens L.)
Mand betaalde op ne keer
zijn knecht. De man stak het
geld goed in zijn zak en hij
ging naar huis. Als hij thuis
kwam zat er niets meer in die
zak. Hij ging terug en zocht
gans de baan af en arriveerde
weer op Mand zijn hof.
«Mand»zei hij «ik weet dat ge
mij betaald hebt en toch heb ik
niets in mijn zak gevonden».
«Raap het op», zei Mand «het
ligt daar op een hoopje voor
uw voeten». Hoe dat geld
daar gekomen was, kost die
knecht niet verstaan want hij
wist heel goed dat hij het in
zijne zak gestoken had.
(Neetens L.)
M.S. had een kamerke,
daar mocht niemand op, ook
zijn vrouw mocht er niet op.
Op zij (naastzijn bedde was
er een klein holleken in de
muur. En daar dat holleken
pakte hij zijn deken binnen.
En dat holleken was zo klein
dat er bijna niets door kost.
(De Saedeleer R., Mere,84j.)
Er was een loting geweest
voor de soldaten. Eruit of erin,
kermis was het toch. Er kwam
hier een vreemdeling toe, en
die feestte mee. Het had al die
dagen aan één stuk vreselijk
geregend. X. en die vreemde
ling gingen daar door de
diepte en het water kwam wel
tot aan hun broeksband en
toch was er geen plekske nat
aan hen. (Van der Putten K.,
Bavegem, 64 j.)
Er was eens een plek land
te koop van een dagwand of
drij Mand S. ging ook naar de
verkoop. De notaris riep op.
en stelde nogal goed in..Mand
hoogde zwaar op en de nota
ris die daarvan verschoot, zei:
«Mand, 't is geen huren, maar
kopen». «Doe maar voort» zei
Mand, en hij kocht de plek. Als
er moest betaald worden
vroeg Mand aan de notaris:
«Mijnheer mot ik u be
talen mee halve centen of
mee goudstukken of mee zil
ver De notaris peinsde dat
Mand ne zot was en hij zei
«Mee halve centen». Mand
begost te tellen en telde de
hele koopsom in halve centen
die hij allemaal uit één zak
haalde. De notaris kreeg spijt
en vroeg zilver. Hij heeft dat
gekregen, maar hoe zoiets
mogelijk was, kon niemand
verstaan. (Neetens L.)
Als «hij» zat te kaarten en
als zijn geld gelemaal op was,
ging hij een eindeke verder
staan waar dat iedereen hem
kost zien staan. Een beetje la
ter kwam hij weer en zijn zak
ken staken vol geld. Waar hij
dat haalde wist niemand te
verklaren. Ze hebben altijd
gezeid dat hij toverde. Het
kan ook zijn dat de duivel hem
dat bracht. (Van der Putten
K., Bavegem 64 j.)
Als «hij» 's nachts hier on
der de Dikke Linde van Bave
gem ging staan, kost hij wel
duizend zwarte katten en
honden bij hem doen komen.
Hij moet mee toveressen om
gegaan hebben Allee toch
mee raar volk. (Van der Put
ten K.)
M.S. verkocht kolen. Op
nen zaterdagnoen kwam er
iemand om ne zak kolen. En
hij deed diene mens daar een
uur staan dansen mee zijne
Nadruk verboden
Verboden, zelfs gedeeltelijk, over
te nemen
P.J.Henderickx
f
zak in zijn armen. (LievensH.,
Mere, 78 j.)
«Ze» liepen eens door de
meersen. En de gasten die bij
hen waren, hoorden heel
goed dat er tegen hen ge
sproken werd, en er was nie
mand of niets te zien. Hij zag
dat wel. Hoe dat kan, kan ik u
niet zeggen. (Van der Putten
K.)
«Hij» was ne keer naar de
kermis te Borsbeke geweest.
Als hij weerkwam werd hij
mee ne keer op de markt 't
Houtem (St.-Lievens Hou-
tem) wel honderd meter hoog
in de lucht gezwierd. Hij viel
neffest (nevens) zijn kamera
den en ge moet niet peinzen
dat er iets aan hem was, niets.
Hij zei dat ze daarmee niet
moesten inzitten en dat ze
daarom genen schrik moes
ten hebben. (Van der Putten
K.)
Op ne klaarlichten dag
liepen «ze» mee enige man
nen door de kouter. Mee ne
keer was «hij» in de gracht ge
raakt, Ze kosten niet zien wie
of wat dat deed. Ze moesten
ginder over de beek en daar
zagen ze allemaal dat hij in
het water gesleurd werd a
dat er hem een onzichtbar
macht bleef vasthoudei
(Van der Putten K.)
Als er een toveraar zi/
hand op uw schouder lec
dan zijtge betoverd. Zo ken
een mens, hij is nu tachfi
jaar. waar de mensen schr
van hebben. Als hij zijn han
op uw schouder legt, dan z
ge betoverd, menen zij. (D
Troetsel J., Schoonaarde, 4
j)
Volgende weekOver tove
boeken, waarzegsters e
waarzeggers.
Voor vele jonge mensen loopt de vakantieperiode er zuchtend en
moe bij. Volgende donderdag herbegint voor hen het vertrouwde
ticnmaandcnsccnario. Wagenwijd zullen de schoolpoorten open
staan. Winkeltjes met schoolbenodigdheden werken met bijko
mend personeel tot de stilte na de storm komt aandraven...
Omdat die «schoolwereld» voor vele van onze lezers zo belang
rijk is, laten we in de marge van de aktualiteit wat gedachten
erover volgen. Ze werden verzameld door een drietal leraressen
waarvan cén daartoe een klasdebat hield vorig schooljaar en een
andere als inlerimaris in een groot aantal scholen verzeild ge
raakte. Namen mochten we niet vernoemen...
Omtrent dat schoolwereldje: Komt men graag naar de
school? Slechts voor weinige leerlingen is de school meer dan
een diplomafabriek. Veelal staat men wantrouwig tegenover
-de school als leefgemeenschap-. Volgens onze woordvoer
sters zijn ook in de school vriendschapsrelaties ondergeschikt
aan het -er komen-.
Kontakt met leerkrachten wordt, althans met de lippen, wel
gewenst. Ook omgekeerd willen meer en meer leerkrachten
«over de drempel- zoals dat heet. Okkasioneel, bv. in een
klasdebat in de les Nederlands, gaat men echt in die richting.
Alleen de (gegronde?) angst voor vriendjespolitiek, favori-
tisme, blijkt sterk te zijn bij vele leerlingen.
Leerlingen kunnen evenwel verduiveld leep zijn t.o.v. hun
leraar. Diskussies rekken, spieken, pic a pic mekaar dwars
zitten, andere leraars uitspelen, zijn daar uitingen van. Voor
een stuk moet hier wel de «Studentikositeit» op gestoeld zijn.
Ls de jeugd onafhankelijker, praatvaardiger? Naar sommige
brutale uitspraken te oordelen wellicht wel. Maar, als het
erop aankomt, blijken velen de mening van pa, ma, een
leerkracht,aan te halen. Bv. hun antipathie t.o.v. gastar
beiders is vaak een projektie van die van papa.
In de vakantie (kan nog net getoetst worden!) worden maar
liefst zo weinig mogelijk leerlingen herinnerd aan de school
wereld. Fietstochten in de vakantie, nee, die slaan niet zo erg
aan, als de school die inricht.
Ook bekend is de ruim verspreide onverschilligheid t.o.v.
allerlei aktuele problematieken (honger in de wereld, huwe
lijksvraagstukken, ekonomische toestand...). Nochtans wor
den ze daar in de lessen mee overspoeld.
Gevolg: «we zijn dat beu»...'Zijn ze niet te jong voor vele
zaken, vroeg men zich af, afgezien van de vraag naar geschik
tere methodes, klimaat...
Toch wou men de zaken niet zo sterk negatief voorstellen.
Vrije tijd wordt vaak benut voor een schoolwerkgroep, een
jeugdbeweging, of andere organisatie, Tcle-Bou worde. Velen
zijn ook lid van een sportklub en ook dancings worden reeds
vroeg bezocht. Bij dit laatste werd aangestipt dat maar weinig
jongelui hier relatief genoeg tegenover konden staan. De tijd
en de waarde die ze er aan hechten is m.a.w. te groot.
Intcrscholenprojektcn zullen nog wel een tijdje uitblijven
meende men. Er is tegenstand van diverse direkties, leerlin
gen zijn er niet rijp voor, enz. Men denke aan Intersehol-
Aalst dat tweemaal doodgebloed is en aan andere initiatieven
die maar een korte tijd beschoren was.
Notabenc: Dit zijn maar dc meningen van een beperkt aantal
mensen, dan nog leerkrachten. Wegens plaatsgebrek nog sterk
gekondenseerd ook. Wie er een andere opinie op nahoudt (wc
onthielden ons van een uitgebreide schets zoals we dat eerder
deden) kan deze vanzelfsprekend insturen op het bekende adres.
M.J.A.-Sport- en ontmoetingsdag. .Net zoals vorig jaar in
Oudenaarde een federale sport- en ontmoetingsdag doorging
vanuit de Mutualistcn Jonge Arbeiders federatie Aalst, ge
beurt dit ook dit jaar in Zottegem. Van MJ A-leden kregen we
de verzekering dat ook niet-leden van harte welkom zijn.
De dag gaat door in en rond jeugdhuis Jumbo te Zottegem op
zaterdag 3 september.
Verschillende sportproeven worden voorzien waarin men
mekaar zal kunnen bekampen om de begeerde trofee in ont
vangst te kunnen nemen.
Het programma:
9.30 u. voetbal (schiftingen en finales), tafeltennis en volley
bal.
15 u.: sportspel - M.J.A. - Superstar
15.30 u. karatcdcmonstratie door karateklub jeugdhuis Sa
loon.
18 u. Sport-TD met Studio Gloria New Diskotheek.
Niet iedereen hoeft overal mee te dingen. De deelnemingsprijs
bedraagt 50 F als men MJA-lid is en 75 F als men geen
lidkaart kan voorleggen. Tanulcden gratis!
De verplaatsing vanuit Aalst gebeurt per autocar (opstap
plaatsen worden voorzien), 's middags krijg je belegde boter
hammen met koffie. Zo vlug mogelijk verwacht men je ja
woord. Je kan inschrijven bij Mare De Mil, Terlindenstraat
20, 9300 Aalst.
Dries kermis op dinsdag 30 augustus in Gijzegem: «Dries» is een
wijk in Gijzegem waar elk jaar eind augustus een kermis door
gaat. Dit jaar houden de 5 Gijzegemsc jeugdorganisaties
(Wielewaal-jongeren, Jomc. meisjes- en jongenschiro en Free
Time) te dezer gelegenheid een opcn-dcurdag. Bedoeling is met
de diverse werkingen naar buiten te treden. Er zijn volksspelen,
volksdans, een bartent. kreatieve tentoonstelling...
De zondag daarop (4 september) is de jeugd van zustergemeente
Membach uitgenodigd door de Gijzegemsc jeugdraad. In een
spelvorm zullen de diverse facetten van Gijzegem (industrie,
oudheidkunde, kuituur.belicht worden. Dit spel gaat door op
het Kerkplein van 3 tot 6 uur. Verwelkoming in het rekreatiedo-
mein aan de Kerkstraat.
