100 JAAR KLANKWEERGAVE
DANK U, EDISON!
II
JO VERBRUGGHE,
EEN INLEIDING i
KATAL0GUS
HERFST
DE KAMER WAARIN
ZIJ DANSTEN
ONZE AFDELING
IN GROOT-AALST
4 - 4-11-1977 - De Voorpost
muntstuk (1 cent en door de
verzamelaar ludiek de «voorlo
per van dè juke-box» werd ge
noemd.
NOG ENIGE
MERKWAARDIGHEDEN
Een HMV( His Masters Voice)
in chinees lak van ongeveer
1930. Chinese meubelen wa
ren toen erg in trek bij de rijke
lui. En dan de «muziek in blik
jes» of de cilinders die in dozen
werden verkocht (o.a. «O Sole
mio», «Bij den dentiste», en
«The Whistler and his Dog» al
lemaal «Edison Records».
Verder ook een Columbia-
koffergrammofoon uit 1925, of
een «Excelda» minigrammo-
foon die eruit zag als de vroe
gere balg-fototoestellen (1935)
een «handig» portatief toestel
voor romantische uitstapjes (de
meeste toestellen werkten met
veren die aangezwendeld wer
den). Of een pianomeubel waar
cilinders in worden geplaatst.
Merkwaardig waren ook de pla
ten van de Pathé-grammofoon
met «diamant-naald». De
vroegste platen van dit type
speelden van het middelpunt
uit naar de buitenkant toe
(Frans fabrikaat uit 1910).
KONTRAST
Ook de tegenstelling oud-
nieuw kwam hier treffend aan
bod: de evolutie en de perfektie
die de uitvindingen van vóór
100 jaar reeds hebben bereikt:
een grammoofoon van Bang
Olufsen met elektronisch be
stuurde tangentiale arm met
tuner-versterker, casette-deck
en luidsprekers; en een volle
dige moderne klankketen van
Pioneer (pas uit Japan aange
komen).
Laten we tot slot nog slechts dit
zeggen: de tentoonstelling is
ongemeen boeiend en een be
zoek meer dan waard. Al was
het maar om te weten van hoe
ver we komen, vóór we de pla
tenwinkel binnenstappen.
Loopt tot en met 13 november
alle dagen van 14 tot 17 uur
gesloten op vrijdag; zon- en
feestdagen: open van 10u30
tot 12u30 en van 14 tot 18u.)
Wilfried Lissens
In de catalogus vonden we ook een inleiding van JoU
Verbruggen, die op de vooropening van de tentoonstel-1
ling eveneens het woord had gevoerd. Hij benaderde de
zaak meer langs de poëtische kant.
Een tentoonstelling die door een kulturele vereniging wordt I
ingericht, zo lezen we, moet haar belangstellingsveld der- V
mate verruimen, dat een maximaal aantal genodigden f
wordt bereikt. Niet die «happy few» (de «ingewijden») mo-
gen tellen in een kultuurpolitiek, maar de nieuwsgierigheid uej
van velen moet aangewakkerd worden. Een tentoonstelling (77
moet de bezoeker dwingen na te denken: een tentoonstel- U
ling is slechts geslaagd wanneer ze verrijkend is. Kunst is
evenwel noodzakelijkerwijze een abstraktie en dus moe
ten de banden met de werkelijkheid nauwer aangehaald
worden. Kunst is immers een integrerend deel van het
leven, wanneer zij 'n vlucht uit de werkelijkheid toe-f.PJ'
laat, en de sublimatie van menselijke middelen door een
binding met hogere waarden mogelijk maakt.
Terecht, zo zegt de heer Verbrugghen, verheugen we ons
dan ook op de uitzonderlijke keuze van de verzamelaars.
Een hulde aan Edison leek bovendien als aanleiding van de
100ste verjaardag van «sound and tin» gepast. Dit temati-
sche opzet moest zo konkreet mogelijk gevisualiseerd wor
den. De voorwerpen moesten de aandacht vestigen op het
belang voor onze tijd en onze kuituur. Zowel van de geluids
opname als de bewaring ervan. Voorlopers en uitvinders
mochten dus wel even gehuldigd worden.
Een tentoonstelling dient trouwens niet beperkt te worden
tot het kultureel aspekt. Vooral in dit gebied werden tech
niek en kunst dus goede maatjes.
W.L.
In de inleiding van de katalogus die evenwel op de voorope
ning nog niet beschikbaar was, lezen we de historiek van 100
jaar geluidsweergave van de hand van enige medewerkers,
o.a. van de heer Van De Velde.
Uit de pioniersjaren onthou
den we, dat er twist ontstond
over de vraag wie nu eigenlijk
de fonograaf heeft uitgevon
den: de Franse dichter Charles
Cros of de Amerikaan Thomas
Alva Edison. Cros beschreef
als eerste een procédé om
klank op te nemen en weer te
geven, (april 1877) terwijl
Edison er als eerste (samen
met medewerkers als John
Kruesi) in slaagde de mense
lijke stem vast te leggen en te
reproduceren (einde 1877).
Het toestel waarmee hij dit
deed, werkte als volgt (zo lezen
we steeds nog in de katalogus):
op tinfolie, gewikkeld rond een
met de hand bewogen cilinder,
werden trillingen van de stem
via een trechtertje met naald
diafragma ingeschreven.
Plaatste men nu de naald op
nieuw in de groef die ze in de
tinfolie had gedrukt, en deed
men de cilinder opnieuw draai
en, dan kon min of meer duide
lijk het gesprokene door het
trechtertje gehoord worden.
Maar opgeslorpt als hij was
door zijn zoeken naar de elek
trische gloeilamp, zou Edison
zijn wellicht grootste uitvinding
nochtans vlug een hele tijd uit
het oog verliezen. De verdere
ontwikkeling van de fonograaf
werd door anderen ter harte
genomen: Bell en Summer
Tainter (zij vervingen in 1885
de tinfolie door een laagje was).
Hun procédé «hill and dale»
(heuvels en dal): de naald ging
op en neer. In een ander pro
cédé werd de naald zigzag
voortbewogen in de groef in
een platte plaat van verhard
rubber (1887, Emile Berliner,
een Duits emigrant).
Het toestel waarop platen wer
den gespeeld noemde men
grammofoon en bekonkur-
reerde met succes de fonog
raaf (met cilinders) Noodged
wongen verbeterde Edison zijn
eigen fonograaf (1888) en
maakte er verkoopbare toestel
len van. In dit jaar kende men
ook de eerste opame van be
roemdheden (op wassen rol
len). Tot 1920 gebeurde de op
name «akoestisch». Daarna
kreeg men de «elektrische»
opname.
EUROPA
Intussen waren ook in Europa
(Frankrijk) de gebroeders Pa-
thémetde produktievanfonog-
rafen begonnen (1894), terwijl
Henri Lioret er een jaar vroeger
in geslaagd was cilindertjes in
celluloid te vervaardigen (ge
bruikt in de «sprekende»
Jumeau-poppen).
In Hannover (Duitsland) werd
in 1898 door de «Grammop-
hone Company» een grammo-
foonplatenfabriek opgericht.
Met een schrjvende engel als
embleem. Jaren later werd het
de beroemde hond voor de
grammofoon, naar een schilde
rij van Francis Barraud.
KONKURRENTIE
De strijd fonograaf-cilinder
enerzijds en de grammofoon
grammofoonplaat anderzijds,
verliep in het voordeel van deze
laatste vanaf 1902. Aanvanke
lijk poogde Edison de fonograaf
te propageren. Hij draaide ech
ter bij, en begon in 1913 zelf
met platen-produktie In 1929
moest hij er evenwel mee stop
pen.
We vinden in de catalogus ook
enige uitleg over de grammo
foonplatenproducenten. Na
1900 maakten deze zich mees
ter van de markt. Slechts een
paar data: in 1904 zong Caruso
uitsluitend voor «Victor», en
bracht Odeon de eerste twee-
kantige grammofoonplaten uit.
In 1909 zette men de eerste or
kestrale muziek op de plaat.
Een zeer interessant hoofdstuk
handelt over de bijdrage v
de elektronika.
We staan even stil bij
hoofdstuk: VAN KLAf
NAAR PLAAT.
tnj
De volgorde: de maqnetiscl Je
bandopname wordt op wa kk<
plaat gegroefd die bedt ed,
wordt met een zilverlaag (neg
tief of «vader» genoemd) f uw
verwijdering van de wasla -B
wordt een nieuwe metalen
druk gemaakt (de positieve
«moederplaat»). Van
«moeder» wordt een «zooiaar
vervaardigd, op gelijkaardi j-
wijze, voorzien van een har ;r
chroomlaag. Tussen twee d< kt
gelijke zonen (vóór en acht» B
zijde van de plaat) die gebru ge
wordt als matrijs, brengt m
dan de vinylmassa aan. De b
ide helften van de plaat word
met stroom verwarmd (150
180 graden) en op elkaar grh
perst (druk van 120 tot 180 ij 1
per cm2). De Mattrijs wordtihe
gekoeld en geopend, en is»
plaat komt te voorschijn am
Zeer interessant was verdjor
ook de bijdrage over stere
grafie en ruimtelijke g
luidsweergave, of hoe vé en
schillende fabrikanten vecht ku
voor erkenning van hun tecfrde
nieken. Ook hier moeten we lm*
evenwel bij een vermelding tei
ten.
Wton
De pioniers en Pioneer of oud en nieuw samen op de Edisonienioonsielling (JM)
De hop is geplukt en de hielen gerooid. Het bielenlof wordt in silo's gestopt en de winter kan zijn
intrede doen, zij hel dan eerder schoorvoetend (JM)
Brieven waarvan de afzender niet aan de redaktie
bekend is, komen niet voor plaatsing in aanmerking.
De redaktie behoudt zich het recht voor de tekst te
bekorten. Publikatie betekent niet dat de redaktie
achter de inhoud staat.
Langs deze weg willen wij jullie
ietwat meer informeren over
onze afdeling, gezien in
Groot-Aalst. Onze afdeling is
gelijk iedere andere afdeling
van Groot-Aalst vertegen
woordigd in het Politiek Kolle
ge. Deze vertegenwoordiger is
een bestuurslid van onze afde
ling Erembodegem-Centrum.
Het politiek Kollege heeft tot
taak als communicatiemiddel
te fungeren tussen enerzijds de
afdelingen;m.a.w. alle leden,
en anderzijds onze mandata
rissen. Het Politiek Kollege ge
eft een al dan niet bindend ad
vies aan de afdelingen en man
datarissen. Ook wordt er ge
zorgd voor een hechte samen
werking met de leden van al
onze adviescommissies. De
mensen van het Politiek Kol
lege staan ook in voor de con
trole van de financiën, dit op
lokaal partijgebied, alsook voor
het politiek secretariaat en de
hoofdpropaganda ten tijde van
verkiezingen. In de schoot van
het Politiek Kollege zijn twee
werkgroepen ontstaan, name
lijk de werkgroep voor Sociaal
dienstbetoon en Wervingsre
serve en de werkgroep voor
Propaganda en Organisatie.
Daar onze afdeling een afge
vaardigde heeft in, de werk
groep voor Sociaal Dienstbe
toon en Wervingsreserve zien
wij hierin de kans om jullie op
'n belangrijk vlak ten dienste
te staan. Graag zouden we met
jullie medewerking, een wer
vingsreserve willen aanleggen,
zodanig dat we bij het vrijko
men van een bepaalde functie
direkt de gepaste persoon kun
nen voordragen. Om dit te kun
nen doen dienen we echter in
het bezit te komen van de
naam, volledig adres, gedane
studies en behaalde diploma's
of brevetten. Wij verwachten al
deze informaties van alle werk
zoekenden, ook van diegenen
die reeds tewerkgesteld zijn en
die zich intresseren aan een
functie in Groot-Aalst. Het me
rendeel van de vrijkomende be
trekkingen zijn te begeven bij
het O.C.M.W. Ook onge
schoolden, onderhoudsperso
neel, techniekers enz., worden
steeds gevraagd voor alle mo
gelijke stadsdiensten. Wij re
kenen dan ook op jullie mede-
do*
we
werking voor dit mooi initiatu m
Is het hoger aangehaalde ni e<j
voor jullie zelf van toepassin f
vraag het dan aan familieled!
en kennissen, aldus kunnen w
door jullie proberen om aan j,
heersende werkloosheid iets
veranderen, hoe miniem 00 m
Alle desbetreffende inlicht» f,
gen kunnen aan onze bestuui
leden overgemaakt worde n.
deze zullen dan wel zorgen d
de gegevens op de juiste b< t
stemming terecht komen,
kunt ook rechtstreeks uw afg lv
vaardigde van de werkgrot !n
voor Sociaal Dienstbetoon
Wervingsreserve kontakte rel^
Dit is André Segers, Brusse nti
baan 264 - 9440 Erembodfyj
gem. Tel. 053/218930 (r
18.00 u.). waarvan akte get<
kend V.U. Erembodegem.
Vorige zaterdag had in de zaal PPR en niet in de Keizershallen zoals wij een keer hij vergissing
vermeldden, het jaarlijks hal van de Volksunie plaats. Het orkest de Gensters zorgde voorde muzikale
nootjes en tegen middernacht liep de zaal goed vol. Vele Vlaamsgezinden uit de streek, de burgemees
ter en enkele schepenen in of rond de bodega lieten zich ook de pintjes goed smaken. Volksvertegen
woordiger Jan Caudron en zijn echtgenote op onze foto. zoals 11 al merkte SJ
Vervolg van blz. 1
Jo Verbrugghen opende de Edison tentoonstelling in het Oud-Hospitaal (JM)
OPENING
Op de vooropening van deze
unieke tentoonstelling bemer
ken we o.a. de heren Van Hoor-
ick, Willy De Turck, Direkteur
van het VTI en mevrouw Van
Haver en uiteraard ook heel
wat leden van de inrichtende
vereniging, waaronder de heer
en mevrouw Van De Velde, en
Gilbert Claus, voorzitter.
Deze dankte in zijn inleiding het
stadsbestuur, het VTI dat de
technische aspekten van de
tentoonstelling had verzorgd,
het ministerie van Nederlandse
Kuituur en vooral de beide ex
posanten.
Hierna volgde een poëtische
toespraak van notaris Jc Ver
brugghen, kunstcriticus AICA.
Hij vond een tentoonstelling als
deze verheugend omdat voor
één keer de banden werden
aangehaald tussen techniek en
kunst. Hoewel beide begrippen
elkaar zelden dekken, zijn ze in
feite niet tegengesteld, zo zei
hij. En verder: er is weinig of
geen plaats meer voor fantasie
(bepaalde passages van «Alice
in Wonderland» zag hij nog niet
gebeuren in een kerncentrale).
Onder Edison begon evenwel
een dichterlijke droom: de
«vluchtige» stem kon nu be
houden worden met de origi
nele tonaliteit en klank. Nu nog
kan men immers historische
stemmen beluisteren, en dus
terugkeren in het universum
van voor 100 jaar met zijngek-
ke hoorns en geruis. "Zonder
grammofoon was er nu even
min TV. En verder vond hij het
verheugend dat de idee van
sommige aanwezigen deze u-
nieke verzameling hier had
samengebracht. Als primeur
voor Aalst vernoemde hij de
volledige moderne klankketen
uit Japan die pas de dag ervoor
was aangekomen, en nu reeds
te bekijken en te beluisteren
stond. De techniek, zo besloot
de heer Verbrugghen, kreeg
evenwel niet het laatste woord:
wel de dichter.
TENTOONSTELLING
Een merkwaardige en boei
ende verzameling oude gram
mofoons en muziekdozen was
hier samengebracht, evenals
oude prentkaarten en afbeel
dingen van historische doku-
menten. Het is uiteraard onbe
gonnen werk hier alles op te
sommen. Toch blijven we hier
bij enkele merkwaardigheden
stilstaan. O.a. een muziekdoos
uit Zwitserland door «Nicole-
frères» (Genève) vervaardigd.
Een luxe-uitvoering die dus op
bestelling gemaakt werd
(1870) en waarvan gelijkaar
dige exemplaren zeldzaam
zijn. We hoorden de heldere
klanken uit de koperen cilinder
opstijgen: muziek van Handel,
Haydn, Bowling, Moore. Ook
een «Monarch Senior» van His
Masters Voice (1905) trok onze
aandacht. Kast en (enorme)
hoorn waren uit eikenhout ver
vaardigd. Het toestel was uitge
rust met een krachtige motor en
drie veren. Zeer zeldzaam wa
ren o.a. ook een grammofoon
plaat van de «Societa Italiana di
Fonotipia - Milano». Deze pla
ten stammen uit de bloeipe
riode van de Italiaanse opera.
Er zongen uitsluitend de beste
artiesten op, die bovendien de
platen «signeerden» door hun
naam er in te griffen. Bij ge
voegd was bij veel platen ook
een verklarend boekje «Opera
at Home», waarmee men het
hele gebeuren van de opera
kon volgen. Verder was er ook
een kleurige verzameling
grammafoonnaaldendoosjes te
bekijken, (lengte en diameter
waren bepalend voor het al of
niet sterke geluid).
Ook van heel wat historische
dokumenten waren afbeeldin
gen bijeengebracht: de spre
kende pop van Lioret die kin
derliedjes zong (patent 1893)
het dokument waarmee Emile
Berliner zijn merk - H.M.V. -
(His Masters Voice) in 1900
deponeerde; Charles Pathé die
met zijn broer Emile de fono
grafische industie in Frankrijk
introduceerde, enzoverder,
Ook lagen er enige «klankdo
zen» te bekijken: «spreekma-
chienen» hadden twee types
klankdozen: met metalen naal
den of met safieren. (De trillin
gen werden van de
groef langs de naald naar het
midden van de klankdoos
overgebracht, waar zich oor
spronkelijk een mica, en later
een metalen vlies bevond.
Vandaaruit werden trillingen
omgezet in klanken die door
een hoorn werden «versterkt»).
Er stond ook een «mezophon»
grammofoon (1902) die in wer
king werd gesteld met een
