Goldberg-variaties
LOUIS VAN DER PAAL:
LEVEN MET DE MUZE
GROOT KOPERENSEMBLE
THEO MERTENS
JE BURST: VIRTUOOS!
Johann Sebastian Bach
Louis van der Paal, klavecimbel
het ook twaalf keer per wee
n de rij- en glijberichten do*
alles met toewijding in het bouw
bedrijf had gestort. Intussen had
hij zich ook laten inschrijven voor
een orgelwedstrijd in het Neder
landse Boxtel. Hij begon eraan als
gold het een karwei, bijna ongemo
tiveerd en zonder veel geestdrift.
Vijfendertig deelnemers speelden
tijdens een eerste schifting werk
van Buxtehude en een fuga van
Bach. Toen bleek dat de jury meer
waardering opbracht voor persoon
eindigde tweede na de Nederlander
Bram Beekman. Wat eerst een
karwei scheen liep uit op een deel
name aan het laureatenkonsert en
waardering voor de muzikale fami
lie waar hij te gast was en voor de
hoge eisen en de objektiviteit van
de jury waaronder onze landgenoot
Kamiel D'Hooghe.
Ook in het onderwijs neemt muziek
voor onze gastheer een belangrijke
plaats in. Er is, zegt hij, een kente
ring waar te nemen bij de jonge
mensen. Men slikt niet meer al wat
wordt opgedrongen, men staat kri
tischer. Toch is de jeugd auditief
onderontwikkeld en mist ze (in
tegenstelling met literatuur bv.) de
elementaire technische bagage om
klassieke muziek ten volle te sma
ken. Toch doet het deugd te weten
dat bepaalde mensen via een of an-
Bach in het bijzonder. Bach, zegt
hij, is onuitputtelijk. Hij boeit en
intrigeert omdat hij om verdieping
vraagt. Een tweede lezing is an
ders, is rijker dan een eerste. De
anderen (Coupewn, Scarletti en
Haendel) zijn retorischer en opper
vlakkiger. Dat Louis niet voor de
piano koos wijt hij (of dankt hij) aan
zijn voorkeur voor andere muziek
en aan het ontbreken van een tech
nische basis daartoe.
«Pro Musica», het Aalsters man
nenkoor, vormt een aparte epi
sode. Eerst was Louis Van der Paal
er onder leiding van Gaston De
Cock die het koor stichtte ge
woon koorlid. Dat bleef hij, na Gas-
tons ontslag om gezondheidsrede
nen, ook onder Frans Wellekens.
Kerk polyfonie (Palestrina)
volksliederen en madrigalen vorm-
paters Capucienen (met alle ko(
leden in monnikspij) en een j
slaagde meiserenade in het 04
Hospitaal. Intussen moest 1
Frans Wellekens op doktersadvj
het aktief musiceren laten varenj
hier denken we beiden met plez
en ook wel met een tikkeltje v»
moed terug aan de gevoelig!*
waarmee Frans 'zijn' koor leido
Sindsdien is Louis Van der P
vaste dirigent, en met suksr
Hoogtepunten waren het konsei
de sfeervolle kerk van Baardeo
(1975) en in de Begijnhof!
(1976) met als slotnummer i
melodieus maar moeilijk werk'
schubert: «Gesang der Gei;
über den Wassern»Een bekron
werd de rangschikking in uitm
tendheid in het provinciaal za
tornooi te Gent (1978) met als
gelegd werk het bijzonder int
«Edigius» van Herman Rc
straete. Ook instrumenteel is de
rigent hier aktief: samen met I
Vandeveire (blokfluit) en Jan V
lekens (cello) zorgt hij voor de
voering van sonates van Franse
Italiaanse barokkomponisten.
zo vormen koor en trio een avo
vullend geheel. Toch ma
vriendschap en muziek me
aanvullen en in evenwicht hou
vindt Louis. En op mijn vi
«Waarheen met 'Pro mus
antwoordt hij monkelend: «In
verband leef ik van week tot we
Sluitstuk voor dit vraagges
vormt een kapittel dat onze
heer nauw aan het hart ligt,
mers op 19 januari arriveeri
Aalst een plaat met Bachs 6
bergvariaties met als solist: L
Van der Paal. Waarom zijn v
keur voor dit werk? Een eerste
zaak: deze muziek is niet uitslu
vingeroefening voor spel en I
positie, maar ze getuigt van
heid en verscheidenheid
tweede reden: het werk is al
boeiend studieobjekt voor onz<
sprekspartner die bijna verli
wordt wanneer ik mijn waardt
uitspreek voor de mooie opnam
we samen beluisteren. En deze
scheidenheid sterkt mij in
overtuiging: dit was een ontr
ting met een gewoon mens
een buitengewoon iemand
Wouter De Bn
Theo Mertens was te Burst
en de kerk stak paardevol
maar wat is een volle kerk
vergeleken bij een vol hart muziek?
Davidsfonds Bambrugge en Burst
organizeerde, en het Davidsfonds
dadelijk Rik de Saedeleer tegen aan
gaan.
Susato (met de mooie voornaam
Tielman) was een Antwerps
komponist-uitgever uit de 16"
eeuw. Hij heeft eenvoudige maar
prettige muziek gemaakt. De mu-
Theo Mertens gaf uitleg over elk stuk dat zijn ensemble zou brengen.
(VIM)
zij geprezenZoals de voorzitter het
zei, was het een bijzonder voor
recht om dit koperensemble zonder
financiële gemeentesteun binnen
de kerkmuren te halen. De grote
belangstelling en het entoesiasme
voor deze in '58 gestichte groep
was treffend. Er was bijna geen
programma meer te krijgen. Het
kruim van de Vlaamse koperbla
zerswereld is er in vertegenwoor
digd, en mocht ik er zeker van zijn,
ondanks dit beesteweer er niets
aan over te houden, ik deed er mijn
hoed voor af. Ze zijn over gans
Europa bekend, en elk jaar weer te
gast op het Festival van Vlaande
ren. Maar goed. wat brachten ze7
Het begon met de «prélude» uit het
«Te Deum» van Charpentier. le
dereen kent het want het is het indi-
katiefwijsje van de Eurovisie-tune.
Toen men jaren geleden naar een
muziekstuk zocht om de relais tus
sen de verschillende TV-stations te
achtergronden, namen de Fransen
iedereen te grazen door een (wel
iswaar geniaal) maar vrijwel onbe
kend komponist er door te duwen
Het is natuurlijk een brok feestelijk
muziek, zo aangewezen om ieder
een onmiddellijk te overtuigen van
de rijke klankwereld van kopers
Het is ook een blij herkennen van
een melodie, waarbij je iedereen
verrast ziet opkijken, zo van «hé,
nu heb ik al 20 jaar een tv, en nu
hoor ik hier waar het vandaan
komt». Zo zie je dat konserten niet
alleen boeiend maar zelfs leerrijk
zijn Als je bij de laatste noot even
de ogen sluit, dan hoor je er zo
ziekgescniedenis valt er echt niet
van om. Het is wat je bijna kon-
sumptiemuziek zou kunnen noe
men. Susato gaf een basisstramien
van enkele stemmen, waar de mu
zikanten naar believen stemmen of
instrumenten bij- of afhaalden. Je
kan het met fluiten doen, of met
luiten, of doodgewoon zingen, het
blijft simpele aangename muziek.
Hij vermeldt de gebruiksaanwijzing
zelf in het onderschrift van zijn
«musickboecsken». «Zeer lustisch
ende bequaem om spelen op alle
musicale instrumenten». Dit
«Rondo» was er een voorbeeld
van een reeks dansjes in wisse
lende maat, maar of die nu bij een
schilderij van Brueghel passen
zoals Theo Mertens in zijn korte
boeiende (maar af en toe wel slor
dige) toelichting vermeldde? Nee
L. Anderson is een bij ons vrijwel
onbekend Amerikaans komponist,
die zeer ernstige, jazz, casino,
vermaak en lik-mijn-voeten-muziek
geschreven heeft. Zijn «suite of ca
rols» beschrijft de kerststemming
in 7 kleine deeltjes waarbij verschil
lende kerstliedjes en eventjes zelfs
Bizet geciteerd worden.
Met Jules Van Nuffel zitten we weer
in Vlaanderen In koormiddens is
die man wel bekend, maar populair
is hij niet te noemen. Hij was direk-
teur van het Lemmens-lnstituut
en stichter van het (inmiddels ter
hemelen gegane) St.-
Romboutskoor. Hij was niet
schuchter om «moderne» muziek
te brengen (maar nooit dodecafo-
nie!), zong met zijn koor over heel
de wereld, bracht veel kreaties van
Vlaamse Meesters (vooral mis
sen), was een enorm verrijkend
man, maar zijn eigen muziek (zoals
de Ps. 141) is wel kerkelijk-
traditioneel te noemen. In het bui
tenland wordt hij als een autoriteit
aangezien, men zingt zijn werken in
Amerika en Canada, en bij ons?
raad eens...
En dan «Concerto pour une voix!»
van St. Preux. Theo Mertens plaat
ste het op dezelfde hoogte als een
aria van Bach. Je ziet dat hij niet
alleen een virtuoos trompettist is,
maar ook zin voor humor heeft.
Ken je het stuk? Jawel je kent het
zeker! Het is filmmuziek, en je moet
je het volgende tafereel voorstellen:
eerst zie je de zee die ligt te wappe
ren als een oud gordijn. Dan komt
Hij van links. In slow-motion: stap
voor stap zo gaan de voeten Zijn
mond en hemd staan wijd open. In
het ene oog zie je de romantiek, in
het andere de rotiek. Zijn haar sliert
als de manen van een jong veulen.
Dan komt Zij van rechts, in een lang
wit door en door schoon gewassen
kleed, waarbij het vermoeden ze
kerheid wordt. Haar haar wappert
als de wiegende weiden. Eindeloos
duurt het voor ze elkaar bereikt
hebben. Eindelijk omstrengelen ze
elkaar, en terwijl ze rondtollen tar
ten ze de gravitatiewet door gelij
kertijd en modieus handen en be
nen in de lucht te gooien. Zie je
het? Welke muziek hoort daar bij?
Eerst een hele horde violisten die
een zoetgevooide melodij strijken,
en dan zingt een hoge vrouwestem
zonder woorden la Swingle Sin
gers het «concerto pour une voix»
Alles bijeen een heel romantische
aangename aria uit de achterklein-
school van Bach. Met Jan Blockx'
lijke interpretatie dan voor louter
technische aspekten, kwamen mo
tivatie en entoesiasme als vanzelf.
Voor de halve finale werden werken
uitgevoerd van Bach en Reger. Vier
mensen bereikten de finale. Als
opgelegd werk kregen ze een toc
cata en fuga van Buxtehude. Louis
Van der Paal nam als keuzewerk de
tweede sonate van P. Hindemith.
En de man die aan de wedstrijd was
begonnen als om zichzelf te testen,
Vlaamse Dans nr. 5 (uit een reeks
van 6) sloot het eerste deel Blockx
was een leerling van Benoit, die
toen nog Pierre heette. Deze
Vlaamse Dans is zeer bekend, men
gebruikte hem jaren als beginwijsje
op de radio. Blockx' hoofdverdien
ste ligt echter op operagebied. Hij
kreëerde immers de eerste
Vlaamse opera «De Herbergprin
ses» (samen met Nestor de Tière,
ja die uit de Gazometerstraat) die
buiten Vlaanderen opgevoerd
werd. Deze dans was het mooiste
van de avond
Theo Mertens tekende tijdens de
pauze vlijtig trompetten op hoezen
van platen, maar volgens mij heeft
hij meer talent om erop te blazen.
Het «Presto Barbaro» van show
man Bernstein :s een voorstudie te
noemen voor de gevechtsscene uit
«West Side Story» Je hoort er zo
de sfeer en de tema's in van de
twee rivaliserende benden, die op
trekken onder het zingen van hun
opzwepende muziek naar hun
rendez-vousplaats onder de auto
weg En dan kwam de «Pavane»
van Fauré. Die man is niet zo popu
lair bij ons, waarschijnlijk wel om
dat hij te «frans» en te verfijnd
klinkt. Ik dacht al de hele tijd: dit
wordt het mooiste van de avond,
want het iszo'n hemels-mooie me
lodie. Het is heel melancholische
dere les en estetika de weg naar de
muziek hebben gevonden.
Zoals in de inleiding werd gezegd is
Louis Van der Paal heel erg inge
nomen met het bezit van spinet en
klavecimbel. Hij heeft ze bij (onder)
de hand en het is voor hem een
zinvolle ontspanning te wandelen
van Scarletti naar Bach. Het spinet
klinkt intiemer, het klavecimbel vol
ler en weelderiger Zijn voorkeur
gaat naar de barokmuziek en naar
muziek die dus als heel droef, maar
ook heel blij kan ervaren worden
Er hangt een sfeer van zwoele rust,
bijna decadentie over. en dit krijg je
toch maar alleen met strijkers en
solo voor fluit. Na deze pavane mag
je nooit applaudiseren maar we
nen. Niemand weende, geef mij
dus maar de fluit.
«Ruimte» van dirigent Mertens zelf
is een eksperiment, waarbij klan
ken (van dissonerend naar berus
tend) van verschillende richtingen
op je afkomen Het procédé is na
tuurlijk niet modern. Van in de 16*
eeuw al stapelde men koren op ver
schillende plaatsen in de kerk op
elkaar, met het doel de toehoorders
met hun hoofd naar alle richtingen
te laten zwaaien. Zulke
schreeuwend-agressieve muziek
was er toen natuurlijk niet bij: men
had de komponist op slag dood, in
de ketens, en in de ban geslagen.
Maar zo'n ervaring van ruimtemu-
ziek moet je eens horen Het geeft
de kopers bovendien lekker de kans
uit te pakken.
Uit «Jesus Christ Superstar» komt
de aria «I don't know how to love
him». Je kan geen konsert meer
binnen of je hoort hem. Het is de
aria van Maria Magdalena, of de
vrouw die van een man houdt, en
niet weet hoe het moet, en niet
weet hoe het verder moet. Het is
-Rondo- of hoe lieflijk een trombone klinken kan. (VIM)
32 - 26-1-1979 - De Voorpost
Onze gastheer is geen Aalstenaar,
toch voelt hij zich thuis hier. Daar
zorgden zijn gezin zijn vrienden en
de muziek voor. Hij is leraar aan het
Sint-Jozefskollege waar hij Grieks,
Latijn, Nederlands (ook hier is de
Muze aanwezig) en estetika geeft.
Hij is gehuwd met Frieda Van Cau-
ter, lerares aan het lyceum en heeft
drie kinderen: Lieve die haar lera
ressen 'braaf' noemt, Geertje met
het kritische oof en Johan die vol
gens vader Louis te graag het
groene veld en de bal ziet en bij het
bekijken van de Muppet Show
droomt van de hoogtepunten uit de
wereldbeker voetbal in Argentinië.
Valt men in de Broekveldstraat 18
te Nieuwerkerken binnen (je bent er
als vriend altijd welkom), dan is je
eerste spontane reaktie niet: hier
wonen mensen uit het onderwijs,
maar: hier primeert de muziek.
Spinet en klavecimbel ademen een
sfeer van rust. Louis Van der Paal
is niet een man om met bandop
nemer en techniek aan te pakken
Daarom is dit interview geen vraag
antwoord gesprek, maar de
neerslag van een namiddagpraatje
onder vrienden.
Muziek is voor Louis Van der Paal
levensnoodzaak. De reden? Omdat
hij er zich thuis en gelukkig in voelt.
Desillusies worden opgelost in de
toetsen van spinet en klavecimbel.
Aktief musiceren is kreatief zijn en
kreatief zijn is mens zijn. Essentieel
daarbij is, zo vindt de gastheer, dat
hij een 'amateur' is. Vele mensen
kijken verwonderd op als hij zich
zelf dit etiket opplakt: spel (en mu
ziek blijft voor hem iets ludieks)
moet vrij zijn en onbevangen. Pro
fessionalisme impliceert druk en
roetine en misschien vervlakking
en daar vindt hij zich niet de ge
schikte man voor. Soms rijst bij
hem de vraag: «Waar zou ik staan
indien ik geen 'amateur' was?» En
hier blijft het antwoord uit. Immers
vorming is voor sommigen verrij
king, voor anderen daarentegen
ver-vorming en hij blijft erbij dat
zijn persoonlijke zoektocht meer
kreativiteit openlaat en zinvoller is
dan het ingekapseld geraken in een
vast schema.
Is Luis Van der Paal een ongesle
pen diamant, een natuurtalent? Ja
en neen. Zijn vader was (als auto-
didakt ook) organist in Deurne.
Zoon Louis kreeg, zeven jaar jong,
pianoles van een nonnetje en het
eerste boek van Schmoll was zijn
deel. Soms verving hij zijn vader op
de parochie, soms ook speelde hij
de zondagmis in het Xaveriuskol-
lege te Borgerhout.
Okkasioneel luisterde hij wel eens
de 'prijsuitdeling' op (er was een
betere pianist, zegt hij, maar die
verdween in de mist). Van les vol
gen was achteraf geen sprake
meer, tenzij in 1974 bij Kris Van
Ingelghem. Toen legde hij ook
examen af voor de stadsmedaille
(met 95 De prijs voor uitmun
tendheid (regeringsmedaille) bleef
echter in de lade steken omdat de
kandidaat zich als een manusje van
den het repertorium. Frank was
bijna vanzelfsprekend Gaston ko
men vervangen omdat er muzikale
banden waren tussen het koor en
de familie Wellekens die een en
semble had gevormd voor het uit
voeren van renaissance - huismu
ziek. Nieuwe gezichten doken op in
het koor en men wijdde zich intens
aan een brok Russische-ortodoxe
ritus, studie die resulteerde in een
konsert in de winterkapel van de
P.S. de plaat met de Goldber
riaties van Bach, gespeeld
Louis Van der Paal is verkrijgb
in 't Soete Huijs, Leo de Bet
nelaan 45.
bij J. Reulliaux, Hoogstraat
bij Dr. M. De Witte, St.
straat 72.
bij de uitvoerder, telef. (0
21.94.10.
Louis Van der Paal is een unieke figuur: enig omdat in de telefoongids (rubriek Aalst) slechts één Van der
Paai voorkomt, enig omdat zijn vrienden-koorleden niet van hem zelf maar via een ommetje moeten te weten
komen dat hij een piaat heeft opgenomen met de Goldbergvariaties van J.S. Bach en dat hij in een
orgelwedstrijd in Nederland een tweede plaats behaalde, enig ook omdat hij na een solo-optreden of na een
konsert met «Pro Musica» eerder met het applaus verlegen zit dan hij erom vraagt
een pracht van een aria, het is een
Aria. En wat hoor ik daar in de
allarlaatste noot. op de driedubbele
piano: de torenklok slaat drie keer
in de sfeer, en juist in de toon. Net
het Angelus dat klepte, het kon zo
Vlaanderen koper-rijk is
En dan als slot natuurlijk de sa
dans van Khatchaturian (vorig j
overleden). Het is een ruig opzi Een
pend stuk om je verslagen achte
laten. Je moet een virtuoos zijn
I Du
De kerk van Burst was een prachtige omgeving. Blinkend koper(dj
frisse bloemen, een goede akoestiek, benodigdheden voor een j Te
geslaagd konsert. (VIM)
in de partituur staan. Mirakel te
Burst.
Het knipoogje naar het publiek
kwam onder de vorm van «The
Sound of Music» (je weet wel uit de
gelijknamige film: «The Sound of
Money»). Voor hen die de zware
noten en de gloeiende hitte in de
kerk getrotseerd hadden, een blijde
thuiskomst. Je kent het verhaal na
tuurlijk: een mooie jonge novice
(net of er zijn andere!) wordt als
non-aktief bij de baron Von Trapp
gestuurd om de 7 kinderen het
klappen van de zweep te leren
Voor één keer is zeven niet vol
doende. ze neemt dus de baron ook
onder de vleugel. Na de nodige
komplikaties komt alles terecht
Men gaat ter kerke en ze kunnen nu
samen voor na-Trappen zorgen. Je
ziet het: een alledaags verhaaltje
dat zich overal ter wereld en voort
durend voordoet Op het einde is
iedereen blij, en wij ook.
Vóór het laatste nummer stelde
Theo Merteris alle solisten een voor
een met titel en eretitel voor: een
indrukwekkende parade van wat
het slagwerk om de hele tijd
tegen het ritme in mee te
hotsen. Het is een vrij
kompositie (1943) maar zelfs
kinderen gillen het mee. De
tussen de rij- en glijberichten doe dn
(om je in stemming te brengen)
Ik heb er nog een oude mom
opname van met de Wiener ondr
Khatchaturian zelf, die ik koest!
als een aardbei in februari. Het
zo'n arrogante neurotische mi j?
ziek, dat je er wel in zou kunne* D
bijten (alhoewel dat natuurlijk gee
gezicht is voor de omstaanders)
De volle zaal dankte staande I* m
koperensemble, maar Theo Me
tens oordeelde dat hij zijn laatst
adem uitgeblazen had, er kwa*
geen bisnummer
Tijdens het naar buiten gaan lees
op de historiek van het ensenw
dat grote dirigenten zoals Leppa"
hem bij de drie beste van de were!
rangschikken.
Niet alleen grote dirigenten, grot!
recensenten ook
