OP TREKTOCHT
DOORHEEN ROERGONDIË
Et
i 4/
Terug naar de bakermat: Griekenland
tma**
y A
8 - 2-11-1979 - De Voorpost
Frankrijk is een fascinerende Kirke die je telkens opnieuw aantrekt en betovert. Het land heeft qua natuur en
beschaving zoveel gelaatstrekken, zo'n charmante inwoners, zo'n gastronomische traditie dat de boutade
«leven als God in Frankrijkbest aan de realiteit beantwoordt.
Boergondië heeft voor ons Vlamingen nog een aparte kleur. Op een tocht langs de wijnroute tussen Beaune en
Dijon maakte ik kennis met de kasteelvrouw van Gevrey- Chambertin. Een wat ongewone verschijning was
het: geen aandacht voor uiterlijk voorkomen, geen afstandelijkheid, maar direct menselijk contact, vooral
toen ze hoorde dat we Vlamingen waren. Haar eerste woord was Brugge, een stad zo vond ze die vooral
in zijn verstilde herfsttooi terugkeert naar zijn middeleeuwse oorsprong. Reminiscenties doken op aan de
Vlaamse primitieven en aan de historische banden tussen Boergondië en Vlaanderen. «Mais vous ëtes demi-
Bourgons», besloot ze. .Neen, repliceerde ik, juUie zijn halve Vlamingen».
één dag. Je kan onderweg zelfs
nog een paar fraaie dingen
meepikken: ik denk aan
Troyes. bezaaid met gotische
kerken en aan Tonnerre, waar
het immense dak van het der-
tiende-eeuwse hospitaal boven
het stadje zweeft. Ik denk
vooral aan Fontenay en Véze-
lay. In Fontenay staat de tijd
stil. Bernardus van Clairvaux
wou in deze abdij zijn idee van
de eenvoud realiseren. «Pas de
peintures, pas de sculptures,
pas de décoration, rien!» zegt
de gids. En gelijk heeft ze. De
kerk is groots, maar kaal en
sober, de kloostertuin is een
voorbeeld van harmonische
perfectie, van vrede en gebed.
De Ste.- Madeleine in Vézelay
is een klimpartij waard. Ze is
een der grootste en mooiste
kloosterkerken van Frankrijk.
Vooral de eerste indruk is
overweldigend: het tweekleu
rig schip profiteert van het
licht dat het gotisch koor ver
vult. De kerk werd door de
protestanten zwaar bescha
digd, maar Viollet-le-Duc
(waar in Frankrijk heeft die
man niet gerestaureerd?) redde
het tympanon. dat de uitzen
ding van de apostelen na de
opstanding van Christus voor
stelt, en de kapitelen met bij
belse taferelen die soms dui
vels zijn, soms hemels, vaak
naïef maar onvergetelijk. Toch
verkies ik de Lazarus in Aval-
lon die vergroeid lijkt met het
portaal en de vrome voorstel
ling van de «Vlucht naar
Egypte» en de «Drie slapende
Koningen» in Autun.
Je wenst een verblijfplaats
waar het rustig is, waar je ge
makkelijk overal bij kan?
De omgeving van Beaune is
ideaal. Het landschap is licht
golvend met heuvelen en kas
telen die uitgelezen wijn voor
spellen, met ritsen die niet bru
taal zijn maar geïntegreerd in
ontelbare nuances van groen,
met dorpjes waar men nog tijd
heeft om te leven zonder jacht
op meer en nog meer. met een
kanaal dat me herinnert aan de
vaart van Brugge naar Damme
en waarlangs de bomen stil rit
selen zonder luidruchtig of op
dringerig te worden.
Maar ik trek eerst naar
Beaune. In de verte lokt het
veelkleurige dak van het
Hotel- Dieu. De binnenkoer is
stemmig, sober - gotisch, en
Vlaams. De ziekenzaal is
kraaknet en overwegend don
kerrood. Overal tref je het
sleutelwoord «Seulle» aan:
kanselier Rolin en zijn vrouw
waren uniek voor mekaar. Wat
verder hangt Rogier Van der
Weydens meesterstuk «Het
Laatste Oordeel»in de boven
ste helft leeft de stille vroom
heid van de Vlaamse primitie
ven, in het onderste deel doemt
de spookachtige angst in de
gezichten van de vervloekten
op, een grijns die we zullen
terugvinden later bij Breughel
en Bosch.
Beaune is ook beginpunt van
de wijnroute die je enerzijds
naar Dijon, zuidelijk naar
Pouilly en Macon voert. De
tocht naar Dijon leidt langs
zachte hellingen en onaange
taste dorpen. Hier bevat elke
plek de verwachting van een
verfijnd aroom, hier wordt met
liefde bijna de druif gekoesterd
en verwend, hier rijpen de
Nuits-Saint- Georges, de Clos
de Vougeot, de Volnay, de
Pommard. Hier liggen enkele
kleine restaurants verscholen
waar je niet bang hoeft te zijn
voor vormelijkheid, voor
pracht en praal, maar waar je je
thuis voelt, waar de «patron»
je begroet en zich gelukkig
voelt omdat de klant tevreden
is. Ik ken er een in Vosne -
Romanée. «La toute petite au-
berge» heet het, weggedoken
Beaune: Hötel-Dieu.
langs de rand van de weg,
bloedrood geverfd, aartslelijk
eigenlijk van de buitenkant,
maar warm en stemmig. Niet
duur is het hier maar toch za
lig. Wat biedt de spijskaart?/
«Terrine du chef», een aarden
teil met gekruide pastei,
«Escargots de Bourgogne»,
«Coq au vin», «Lapin la
moutarde de Dijon», «Truite a
la crème». Niets uitzonderlijk
op het eerste gezicht, maar
klaargemaakt met Franse ver
fijning, en besloten met een
lekker stuk fruittaart of indien
het te warm is, met een
«orange» of «citron givré».
Boergondië heeft naast de Pe
ri gord zowat de beste Franse
keuken. Duitsers verknoeien
de beste ingrediënten. Fransen
toveren met een blad sla een
hartig hapje voor u klaar.
Naar Dijon nu, eens residentie
van de Boergondische herto
gen. De binnenstad biedt je
fraaie herenhuizen en aantrek
kelijke winkels met snoepgoed
vooral en gebak (met rode bes
sen) en mosterd in aardige
aarden potjes. Hier was ooit
kannunik Kir burgemeester.
Zijn naam dient nu als aperi
tief. Het hertogelijk paleis be
zit een rijk museum. Claus
Sluter zit wat weemoedig te
dromen in de buurt van het
praalgraf dat hij met groot
vakmanschap en kunstenaar
schap ontwierp voor Filips de
Stoute: de «pleurants». de
rouwende figuurtjes er rond,
getuigen van grote expressivi
teit. Hun gelaat, hun kap. hun
houding verraadt diepe droef-
Betekent Boergondië alleen
maar Aloxe-Corton, Pouilly -
Fuissé, Chambolle - Musigny,
namen die bijna een gedicht op
zichzelf zijn en die men aan
treft op etiketten van wijnfles
sen? Gelukkig niet! Integen
deel, de landstreek bevat een
mozaïek aan variaties. Je kan
er vacanties na mekaar door
brengen en telkens weer een
nieuw miniatuurtafereel ont
dekken. Bovendien bereik je
Boergondië zonder overhaas
ting en kilometervreterij op
Fontenay: abdij.
zweve
Autun: Vlucht naar Egypte.
heid en intens leed. Adel is de
karaktertrek die Rogier Van
der Weyden meegaf aan Filips
de Goede. De Mozesput
iets buiten de stad in de
Chartreuse van Champmol
ontgoochelt me: de profeten
zijn kloek en gevoelig ge
beeldhouwd. Ze zijn echter
door de tijd verweerd en wat
schimmig geworden.
Boergondië biedt echter meer.
Van een Romaanse kerk ver
wachten we dat ze klein is en
donker en sfeervol, dat ze tot
bezinning brengt. En dat heeft
de streek: Chapaize bv. met
zijn plompe zuilen, Brancion,
weggerukt uit zijn tijdsver
band. Taizé. oord van oecu
mene en vrede en verstand
houding. Tournus echter is an
ders: de ruimte is er grandioos.
mild overgoten met licht,
zuilen en de muren van
steen doen het geheel
De kloostertuin ernaast, de
tiek - galerijtjes passen harn
nisch in de puzzel. K
KI!
Her en der verspreid ligg
nog enkele pareletjes: Clun
eens bakermat van religieu
verdieping, Chateauneuf 1
en Auxois, trots neerk I
kend op de vlakte, een bastii
waarin zich de stilte heeft c I
gesloten. La Rochepot, in I
bezit van een sprookjeskasto
met een bijzonder pittoresl
binnenkoer en een grillig klc n
rendak n
Boergondië alleen maar o!(
wijnparadijs? Vergeet h g
maar!
w.D.te
u
Kleurrijke reisfolders van de laatste jaren schilderen Grieken
land af als een paradijs voor zonneaanbidders. Het land komt
via ziin kuststrook Athene - kaap Sounion, zijn luxehotels oo
Rhodos, Korfoe en Kreta in het vaarwater van de Spaanse
Costa Brava en Costa oei sol en de Franse Azurenkust In feite
is Griekenland heel wat meer en vooral anders. Uiteraard wordt
het uitzicht van een land mee bepaald door de ogen van de
kijker, door de interesse van de toerist Bijna per definitie is
Griekenland door zijn ligging een oord vol zon aan een wolken
loze hemel. Menselijk intellekt echter en artistieke zin boor
den er bronnen aan van wijsbegeerte, politiek en kunst
Eigenlijk zou men niet naar
Griekenland mogen gaan zon
der de historische en ideologi-'
sche achtergronden van net
land te kennen. Wat nu een land
wordt genoemd, bestond eeu
wen voor Christus uit stad - sta
ten, steden die door hun poli
tiek stelsel, hun opvoedings
systeem, hun rangorde van
waarden grondig verschilden,
zelfs diametraal tegenover me
kaar stonden. Neem nu Athene
en Sparta, aartsvijanden, de-
«fik
Het eiland Myconos.
mokratisch en autoritair,
kunstzin en kadaverdiscipline,
welbespraakt en karig met het
woord.
Alleen Homeros, de spelen (er
waren niet alleen Olympische),
de taal en de goden waren ge
meenschappelijk. Er is Home
ros die in zijn «Ilias» de gruwel
van de oorlog aanklaagt, die
Andromache machteloos laat
schreeuwen om haar gezin,
Hectoor in een lijnlijk dilemma
laat kiezen voor zijn volk, die
positie kiest voor de kleine
man, slachtoffer van elke oor
log, die in zijn «odyssee» het
avontuur van elk van ons be
schrijft, op,zoek naar innerlijke
rust en de trouwe geliefde. Er
zijn de spelen die een kortston
dige verzoening brachten in het
vuur van de haat. Er is de taal
die ons werd gegeven om me
kaar te begrijpen en die dank zij
dichters en filosofen nog niet
monddood is gemaakt. Er zijn
vader Zeus, de beminnelijke
Athena, de glanzende Apollo en
de razende Dionysos, symbo
len van mysterie en macht.
De Griekse geest is een syntese
van «ken u zelf» en «nooit te»,
opgetekend in de tempel te
Delphi, wegaanduiders voor
een harmonisch leven, geïllus
treerd door de houding van So
crates voor zijn dood toen hij
zei: «Dood zijn is een eeuwige
slaap of een loon voor de recht
vaardige, waarom dan emo
ties?» en door de zoektocht van
Plato die droomde van een
ideale staat geleid door onbaat
zuchtige filosofen, die ons zin-
tuigelijk waarnemen bedrog
noemde en de ideeën erachter
echt, en door de poëzie van
o.m. Euripides die de mense
lijke zwakheid belichtte, zijn val
len en opstaan, zijn emoties en
zijn gepieker en van Sophocles
die in zijn «antigone» de dikta-
tuur verwerpt en van wie be
paalde verzen nog niet zolang
geleden door het kolonelsre
gime werden geschrapt of ge
censureerd. Griekenland isook
het land van Diogenes, met zijn
lamp op zoek naar een mens,
van de tempels gebouwd op de
maat van de gulden snede, van
de ideale verhoudingen, van
Socrates die wist dat hij niets
wist en dus meer wist dan een
stel arrogante politici, dichters
en sofisten die hij ontmaskerde
als schijn - weters, oorzaak van
zijn proces en zijn executie.
De ideale reis naar Grieken
land? Een paar dagen Athene,
het vasteland, enkele eilanden
en tussenin een paar dagen rust
om op adem te komen. Want
weet dat dit een land is waar
oververzadiging dreigt.
In het noorden is een bezoek
aan een der meteorenkloosters
een absolute noodzaak. Ka-
lambaka is hier aangewezen.
De grillige rotspieken lijken on
genaakbaar Daarboven leeft
een gesloten gemeenschap in
een sfeer van stilte en ascese.
Hier treden geen vrouwevoeten
binnen. Hier heerst de streng
heid van de ikonen. Daal nu af
in de richting van de golf van
Korinthe. Maar vergeet Osios
Loukasniet, pelgrimsoord voor
de evangelist Lukas: de grote
kloosterkerk lijkt te zweven.
Binnenin is een harmonieuze
overwoekering van ikonen,
mozaïeken en fresco's.
Je komt nu in de buurt van het
«klassieke» Griekenland:
Thebe, nu nog slechts een
schim van grootheid, eertijds
het zevenpoortige genoemd en
machtig door zijn wigformatie
die als een speer de vijandelijke
gelederen openscheurde.
Delphi, navel van de wereld,
beschermd door de Parnassos.
een oord van heilige stilte waar
eens de Pythia, priesters van
Apollo in een waim van myste
rie, in een gloed van extase
haar dubbelzinnige uitspraken
deed. Dit is een plek waarvan
men de wijding moet onder
gaan om hen te begrijpen die
hier kwamen om hun raadsels
te laten ontcijferen, om klaar te
zien in hun problemen Hier
kwam Oidipoes, gekweld door
de vraag naar zijn identiteit
Hier kwam koning Pyrrhus van
Epirusdie zo voorspelde het
orakel een groöt rijk zou
vernietigen indien hij oorlog
voeren zou Hier viel de gods
spraak dat Socrates de wijste
man was van zijn tijd Hier in
het theater klinken nog Sopho
cles' waarschuwende woor
den:
«Zeg van niemand dat hij ge
lukkig is
voor hij zijn laatste dag
gelukkig heeft geleefd».
En daar wenkt Athene, een mo
derne grootstad, een smelt
kroes, niet aantrekkelijk op het
eerste gezicht, met honderden
flatgebouwen die eerder aan de
V S. doen denken Cijfer ze
weg als je de kern wil hebben:
de Akropolis, aangevreten door
de verontreinigde lucht, de
Propylaeën, stoer - Dorisch, de
heilige weg, het Parthenon,
toegewijd aan de maagdelijke
Athena, eens vol kleur, vol ge
vechten uit de Griekse mytho-
Athene: Parthenoon.
toerist
Epidauros: theater
logie, nu schitterend wit en
gaaf van proporties, het kleine
Nikè -tempeltje, het Erechteion
met de ongenaakbare, trotse
Caryatiden. Beneden ligt de
agora, eens pleisterplek van fi
losofen en politici, nu lustoord
voor archeologen. Verder het
teater van Dionysos, god van
de wijn, de roes, de extase, de
schreeuw, de tragedie met de
prachtige marmeren zetels
voor de hogepriesters. In de
musea beperk ik me tot een
aantal klassieke beelden, niet
indrukwekkend, maar op men
senmaat: gevoelens zijn be
heerst en toch vol expressie. Ik
denk aan de woedende Zeus,
aan het speelse wagenmen-
nertje, aan het vraagteken in de
ogen van de figuren op de gra
ven. Maar in Athene klopt ook
een hart. De «Plakka» is er de
slagader van: de geur van
schapevlees, de smaak van de
retsina. de klank van de ratele
nde volksvrouwen, de menge
ling van kleuren fascineren:
hier wordt geleefd.
De boottocht die ik op het oog
heb brengt me hier, in Athenes
havengebied, de Piraeus, nog
terug. Maar eerst naar het
zuiden, naar de Peloponnesos,
via de landengte van Korinthe
met een prachtig uitzicht op het
kanaal, een scherpe loodrechte
voor in het land. Daar tref ik
Mycene, ooit bezit van vorst
Agamemnoon, trotse leider
tegen Troje. Hier blijkt alles
door reuzehanden gebouwd.
Mensen zijn nietig tegenover de
leeuwinnepoort, de schatka
mer van Atreus. de koepelgra
ven, waar gouden dodenmas
kers, bekers, en sieraden wer
den opgedolven. Daar is Epi
dauros. Griekenlands gaafst
bewaarde theater met zijn fan
tastische akoestiek. Daar lokt
Arcadië, een lief pastoraal
landschap. Daar is Sparta,
kleinschalig nu en doods, rest
van wat ooit een machtige, sol
dateske stad was Daar is Mis-
•tra, eens een voorspoedig
oord, later onder de voet gelo
pen door de Albanezen, een
spookachtige, dreigende ruïne
nu. Daar is Olympia, bakermat
van de spelen, sein tot vrede en
vriendschap onder de volkeren
Griekenland is echter rneer dan
vasteland. Een van zijn belang
rijkste aantrekkingspolen zijn
de eilanden, meestal witgekalkt
met daartussenin een klad vu
rig rood of diepblauw of fel
groen, met erboven het vaak te
felle zonnelicht, een prentkaart
vol illusies. Zo is Delos,
boorteplek van Apollo en 1
tweelingzus Artemis, godinv '9
de jacht, een plaats bezaaid n11
resten van tempels en e ei
voto's. Zo is Myconos, wellic
het lieflijkste eilandje van 111
Cycladen, maar door toerisl
en gewiekste handelaars f j*
nederd tot consumptiegoed.!
is Kreta waar duizenden krek
hun monotone lied zingfl
waar ooit Minos heerste int
beschaving van weelde en ve
fijning, waar Ariadnes drai
Theseus een veilige terugw 'P
bood uit het labyrinth. Zo
vooral Rhodos, omkranst de- "P
viersterrenhotels, maar m
een buitengewoon schilderao'
tige binnenstad, groot gemai 1
door de kruisridders, herind r
rend aan Brugge, doch mind
melancholisch, blijmoedig! 1
Zo is tenslotte Santorim, t
vulkanische plek die ooit do
zijn solfergeur, zijn mysterie
mistgordijn en zijn kleurri
aderen Johannes inspireer
tot het schrijven van zijn apoM
lyps. Maar laat ik besluiten,
kan over Griekenland lezen i
vertellen, in feite moet je I» a
land «beleven» om het te fe
grijpen en te waarderen. ,r
W.0.1
