LEO VERTONGEN: VEERTIG JAAR OP DE PLANKEN
HIJ LEIDDE EEN PAAR GENERATIES OP TOT VOLWAARDIGE AKTEURS
ROLVER DEELING
Mr Albert Rinc.
(een reportage van A. Block)
Vrydag 14 december werd na een speciale vertoning van
de «Gecroonde Leerse» door de kon. rederijkerskamer
«De Leeuwerckenaers» in de feestzaal van het B.T.I. (Em.
Van Winckellaan) hulde gebracht aan dr. jur. Leo
Vertongen, hoofdman van de Kamer, ter gelegenheid van
diens veertigjarig toneeljubileum. Het wordt zonder twy-
fel een daverende hulde-avond voor iemand die het
synoniem is van «toneel» en alles wat er rondom zeilt en
-reilt.
Mama's Kind (1952)
OP HET KOLLEGE
Leo Vertongen geraakte
zeer vroeg in kontakt met
het toneel en wel in 1930
toen men in het H. Maagd
kollege een «engeltje» no
dig had voor «Het kruis op
de heide». Nu zou dat later
_ook wel gebeurd zijn zon
der dit toeval, vermits de
toneelmikroob erfelijk is
en zijn grootvader meer
dan 50 jaar bij de Leeuwer
ckenaers aktief presteerde,
als akteur en als Deken van
de Kamer. In die tijd werd
in het Kollege veel aan to
neel gedaan en de jonge
student Vertongen werd
steeds geselektioneerd
voor de diverse opvoerin
gen. Van zijn acht lentes
tot het einde van zijn
schoollopen te Dender-
monde, nam hij deel aan de
vertoningen die door de
studenten werden gegeven.
Later, toen de oud-leerlin
gen op de planken van de
toneelzaal van het H.
Maagdkollege verschenen.
LEEUWERCKENAERS
EN
ANTIEKENS
In het toneeljaar 1940-41
begon het voor goed toen
hij zijn debuut deed bij de
«Leeuwerckenaers» onder
de regie van wijlen Albert
Ring in de «Gebroeders
Kalkoen». Sinds die tijd
werden er ontelbare verto
ningen gegeven door de ju
bilaris én als akteur én als
regisseur. Steeds kreeg hij
typerende rollen te vertol
ken, meestal hoofdrollen,
maar daarnaast ook van die
nevenrollen die hij steeds
met c n ongekend brio in
de veri kon zetten. Soms
met dramatische onder
grond, andere weer in het
komische genre. Hij bezat
de kur t zonder één woord
de zaai aan het gieren te
brengen. Dit was en is Leo
Vertongen; een klein de
tail, een bijkomstigheid uit
werken tot een opvallend
iets. Hoogtepunten bij de
«Leeuwerckenaers» waren
ongetwijfeld in 1943: «Kin
deren van ons Volk», waar
hij in het provinciaal toer
nooi als de beste akteur
toen al werd geciteerd
(rol van de oude Sleegers),
1949 «De Stroom», in de
rol van Ulrich, 1965: de
montage en regie van een
onvergetelijke «Arlésien-
ne», 1964, ter gelegenheid
van zijn 25-jarig toneeljubi
leum de hoofdrol in de
«Vader» het beroemd dra
ma van Aug. Strindberg,
verder «Boevenbal», «De
Gecroonde Leersse», de
regie van «Buiten voor de
Deur» waarmee de Leeu
werckenaers het toernooi
van «Volharding Tienen»
Bij zijn 25-jarig jubileum: hoofdrol
(Strindberg - 1964)
wonnen en Leo Vertongen
de prijs voor de beste regie
van het toernooi werd toe
gekend. Zijn hobbie nam
zijn vrije tijd volledig in
beslag en zelfs zodanig dat
hij in toneelkostuum de ge
boorte van zijn tweede
dochter Fran^oise bijwoon
de, precies tien minuten
vooraleer hij op de planken
moest verschijnen in «De
Stroom». Gelukkig lag er
tussen het moederhuis en
de toneelzaal «Belgica»
slechts een paar honderd
meter. En of dat nog niet
genoeg was werd in 1951
zijn zoon Jan geboren op
de avond dat «Willen is
Kunnen» in de Antiekens
«Hoera 't is een jongen»
opvoerde. Toeval of niet?
In 1948 werd hij door de
andere Dendermondse to
neelmaatschappij «Willen
is Kunnen» nog beter
gekend onder de naam
Antiekens als gastregis
seur aangezocht. Ook bij
deze toneelvereniging tota-
lizeerde hij een reeks suk-
sessen, en leidde hij ver
schillende jonge akteurs
op. We herinneren ons
hoogtepunten als «Idylle in
Zevenburgen», «Drijf
zand», «De Engel in het
Pandjeshuis» (1963), waar
mee «Willen is Kunnen»
tweede werd geklasseerd in
het provinciaal toernooi en
Leo Vertongen de prijs van
de beste regisseur werd
toegekend, een prijs die hij
later nogmaals veroverde
voor de «Antiekens» met
een «Knecht van twee
Meesters» en in het toer
nooi van De Panne.
EXTRA MUROS
Leo Vertongen stond ech
ter niet alleen te Dender-
monde duizenden uren ter
beschikking van het toneel.
Twintig jaar lang trad hij
op als gastakteur bij het
Nieuw Vlaams Toneel
(groep Savenberg), bij de
Vlaamse T.V. in jeugdpro
gramma's en feuilletons,
als regisseur-speler van de
Keurgroep van het
N.K.V.T., waarvoor hij
opvoeringen verzorgde in
Zuidslavië. Duitsland, Fin
land, Roemenië, Oosten
rijk. Tsjecho-Slowakije,
Nederland en de U.S.A.
De Amerikanen, en in het
biezonder de Amerikaanse
pers, waren dol entoesiast
over zijn optreden in
«Escurial», en kroonden
hem met de hoogste lauwe
ren als hoofdakteur en re
gisseur. Volgens statistie
ken moet Leo Vertongen
tot nog toe circa 2.300 ke
ren op de planken hebben
gestaan en zijn toneelbo-
bijn is nog niet af vermits
hij momenteel nog steeds
fungeert als Hoofdman van
de «Leeuwerckenaers», re
gisseur-speler van de Keur
groep van het N.V.K.T. en
akteur bij de Aalsterse Ca-
therinisten.
OP DE PRAATSTOEL
Het is steeds boeiend te
praten met dr. juris Leo
Vertongen over toneel. Hij
maakt als speler en als re
gisseur sedert lange jaren
hart en ziel uit van verschil
lende amateurgezelschap
pen in Vlaanderen en meer
speciaal in het Dender
mondse, waar hij met zijn
leerlingen (hoevelen wer
den door hem niet ge
vormd?) schitterende resul
taten boekte. Hij heeft op
dat vlak een onschatbare
ondervinding opgedaan en
hij was een en al entoesias-
me toen we met hem praat
ten over de huidige kon-
stellatie van het liefheb
berstoneel.
U hebt ontelbare amateurs
opgeleid, maar wat blijft nu
volgens uw eigen mening de
essentiële zwakte van een
liefhebber-toneelspeler?
Het is een feit dat het peil
van de amateurs heel sterk
is gestegen. De oorzaken
zijn eenieder wel bekend.
De toneelkijker, veel ge
makkelijker in de gelegen
heid om beroepsmensen
aan het werk te zien in
teaters of op het T.V.-
scherm, is meer gaan eisen
van de amateur. Deze laat
ste heeft dat gelukkig won
derwel begrepen en is zich
zelf meer en meer gaan
bekwamen door het volgen
van toneelklassen, regieles-
sen enz. Het is zelfs zo dat
b.v. het amateurtoneel,
door het leveren van diver
se inspanningen, in Vlaan
deren op een hoger peil is
komen te staan dan in Ne
derland. Trouwens de
meeste beroepsmensen in
Vlaanderen komen uit het
amateurtoneel. Ze hebben
als amateur hun eerste pas
sen op het «plateau» gezet,
alvorens ze konservatorium
gaan volgen. Het peil van
de liefhebbers is bovendien
verbeterd door een betere
keuze van de stukken, door
een betere uitspraak, door
het toepassen van betere
technische mogelijkheden
zoals decor en belichting.
Maar niettemin vertonen
ze inderdaad nog essentiële
zwakheden. Ik heb de laat
ste jaren regelmatig moe
ten vaststellen dat de lief
hebbers te snel grotere rol
len aanpakken, prestaties
willen verwezenlijken die
boven hun petje gaan. Ze
nemen niet meer de nodige
tijd om zich volledig te be
kwamen. Langs de andere
kant zijn er bepaalde zaken
die de amateur moeten
aangeleerd worden zoals
b.v. de bewegingsleer, de
ademhaling, principiële
houdingsfouten, zaken die
te veel over het hoofd wor
den gezien door de gele
genheidsregisseurs. Zonder
te spreken over het nege
ren van de leestekens in de
tekst. En dat kan, want de
meeste huidige amateurs
hebben een sterkere intel-
lektuele bagage, dan dertig
a veertig jaar geleden het
geval was. Het moet er
maar uitgehaald worden.
andere kringen waar het
minder goed gaat. Een
voorbeeld dat wel waard is
om te onderlijnen is de toe
stand in Dendermonde-
centrum zelf. Daar bestaan
drie kringen die in de
Vlaamse amateurswereld
een hoge kwotering bezit
ten. Stel U een ogenblik
voor dat in een centrum
van amper tienduizend in
woners men zou overgaan
tot één kring. Wat zou men
al niet kunnen bereiken!
Is daar geen gevaarlijk ar
gument aan verbonden dat
b.v. de sterkste krachten
steeds in de gelegenheid
zouden gesteld zijn te akte-
ren en de minderbegaafden
of beginnelingen totaal zou
den verwaarloosd worden?
Ik geloof het niet. Men zou
wel met de beste akteurs en
aktrices naar toernooien
kunnen gaan, maar de zo
genaamde zwakkeren zou
den niet verwaarloosd wor
den omdat er veel meer zou
gespeeld worden, en met
een de gelegenheid krijgen
om zich op te werken tot de
selektie-groep.
Hoe ziet de toestand van het
amateurtoneel eruit in de
streek van Dendermonde op
dit ogenblik?
Ik mag wel verklaren dat er
de jongste jaren weer een
flinke vooruitgang is ge
boekt. Er wordt door onze
amateurgezelschappen niet
alleen beter gespeeld, maar
bovendien prijken ieder
seizoen meer werken op
het programma van de ver
enigingen. Langs de andere
kant is het zo dat bepaalde
kringen lijden aan een ze
kere «veroudering», zodat
de toneelkringen onderlin
ge hulp moeten gaan bie
den. Ik persoonlijk heb er
steeds naar gestreefd een
sterkere samenwerking te
verwezenlijken, vooral dan
wanneer «sterke» stukken
dienen gemonteerd te wor-
Buitenlands sukses in de USA met Escurial
den. Het is echter niet ge
makkelijk tot een fusie tus
sen bepaalde verenigingen
te komen. Trouwens op het
ogenblik dat men het
woordje «fusie» uitspreekt
wordt er dadelijk meer ge
dacht aan de administratie
ve en kommerciële gevol
gen dan aan de eigenlijke
kulturele verwezenlij
kingen.
In het verband met die sa
menwerking moet het o.i.
toch mogelijk zijn een troep
samen te stellen die bij
machte moet zijn om naar
de hoogste lauweren te din
gen in het Landjuweel.
Teoretisch is dat absoluut
te verwezenlijken. Dat is
zelfs mogelijk met het spe-
lerspotentieel van Dender-
monde-stad, zonder te
spreken van de krachten
die verborgen zitten in klei
nere gemeenten, en die we
nog niet hebben kunnen
testen.
In verband met hulp aan
het amateurtoneel wordt
door de kringen nog wel
eens geklaagd dat «hoger
hand» in gebreke blijft.
Ik geloof dat vanwege het
ministerie van Nederlandse
kuituur ernstige inspannin-'
gen worden geleverd om
het amateurtoneel te stimu
leren. Het oprichten van
het I.C.V.A. (Interfede
raal Centrum Voor Ama
teurtoneel) als overkoepe
lend orgaan is een serieuze
stap tot onderlinge samen
werking. Dit centrum heeft
tot taak diensten te bewij
zen op gebied van het in
richten van kursussen, het
aanleggen van dokumenta-
tie en de begeleiding. Nu
het dekreet op komst is
betreffende de amateuristi
sche kunstbeoefening
wordt opnieuw een stap
verder gezet op het vlak
van de begeleiding. Ik ben
de mening toegedaan dat
de kringen veel te weinig
belang hechten aan zulke
beslissingen, die bepalend
kunnen zijn voor hun ver
dere toekomst.
Omwille van het feit dat u
reeds zes jaar te Aalst
woont, waar u trouwens
ook toneel speelt, blijft u de
Leeuwerckenaers nog
steeds zeer trouw.
Inderdaad ik koester nog
steeds een grote voorliefde
voor de Leeuwerckenaers.
In de eerste plaats heeft
mijn familie daar iets mee
te maken. Mijn grootvader
was niet alleen 50 jaar lang
akteur bij deze kring, maar
fungeerde zelfs 35 jaar als
Deken van de Kamer. Hij
was dat trouwens nog toen
ik als nakomeling mijn eer
ste stappen op het toneel
zette. Het moet dus zowat
in het bloed zitten. Langs
de andere kant is het aan
genaam te werken in een
goed georganiseerde Ka
mer als de Leeuwercke
naers. Het is een allerbeste
kring waarin een heleboel
talent schuilt en waar on
derling hard wordt gewerkt
om amateurtoneel op het
hoogste vlak te brengen. Ik
heb in ontelbare kringen in
Oost-Vlaanderen als gast
regisseur gefungeerd en ik
een ideale oplossing bet<
kenen voor alle kringe
van de Denderstad en or
getwijfeld een nieuwe st
mulans betekenen voor he
amateurtoneel. Ik zou htiy
graag nog allemaal wille
beleven.
Tijdens dit weekend star
Leo Vertongen als feestt
ling weer op de Dendei 9e
Vader Leo en zoon Jan in Boevenbal(Anouilh)
mag dus wel verklaren dat
ik bij machte ben een syn
these te trekken betreffen
de de waarde van de krin
gen. Wel ik mag onderlij
nen dat van al die kringen
de Leeuwerckenaers een
enorme evolutie in positie
ve zin hebben meege
maakt. De kring heeft ja
ren lang gesukkeld met al
lerlei technische proble
men, maar dat is nu defini
tief opgelost dank zij de
fantastische medewerking
van het bestuur en het per
soneel van het Vrij Tech
nisch Instituut, waar men
buiten de technische oplei
ding van de studenten ook
oog en oor heeft voor de
kulturele ontwikkeling van
de schoollopende jeugd.
Het is een welgelukte wis
seloplossing en voor een
regisseur een welgekomen
ontlasting, zodat deze alle
aandacht kan besteden aan
de «acting» zelf.
U blijft, uw entoesiasme
voor het toneel kennende,
verder in de slag?
Ik hoop het rekord van
mijn grootvader te kunnen
evenaren als God het mij
toestaat. Een grote wens
blijft dat Dendermonde
over enige tijd zou kunnen
beschikken over een vol
waardige toneelzaal. Die is
gepland in het kultureel
centrum in spe. Dat zou
In bepaalde grote gemeen
ten rondom Dendermonde
is toneel nog niet «in». Er
moet toch een mogelijkheid
bestaan de jongere mensen
in die gemeenten «toneel-
minded» te maken.
Inderdaad in St.-Gillis-
Dendermonde bestaat er
geen toneelaktiviteit. We
mogen echter niet vergeten
dat een deel van de toneel
krachten die optreden in de
Dendermondse kringen,
mensen zijn van St.-Gillis.
Dat bewijst nogmaals dat
Dendermonde een trefpunt
is waar het kulturele leven
gekoncentreerd wordt.
Voor zover ik weet, noch te
Schoonaarde noch te Ap
pels noch te Oudegem,
evenmin als in Baasrode is
er een toneelaktiviteit te
bespeuren. Niettemin moet
daar nog een belangrijk
spelerspotentieel voorhan
den zijn. In alle kringen
zijn er up-and-downs, en
juist dat belet meestal een
innige samenwerking. Het
is en blijft een moeilijk pro
bleem omdat b.v. op een
bepaald moment een kring
zich sterker voelt dan een
andere en niet geneigd is
om te gaan fusioneren met
idrik Kalkoen
M' A. Ring.
Jakob Kalkoen
M' W. CORNELIS.
winkeliers in garen, band. enz.
Leo Nieuwland, hun
neef M' P. GYSSELS.
Pietje, hun zuster
Mj. I. Bieseman.
Fientje Van Eisen
Mj. MJ. CORNELIS.
Gerrit j
M' L. Vertongen.
rrr bedienden
Wim
M' H. Van Hoeteghem.
Horstman, huisvriend
M' A. Van Caeter.
Truus, huishoudster
Mj. M. Ring.
Recser, afgevaardigde
M' L. WILLEMS.
Joop,loopknecht
M' L. WILLEMS.
Voorzegger t
M' P. V. D. Durpel.
•gie
Meubels van
het Huis LEYBAERT.
Het stuk speelt in het kantoor achter den winkel
der Gebroeders Kalkoen.
(Gebroeders Kalkoen,
eerste officieel optreden van
de Leeuwerckenaers
(1941)
HET KRUIS OP DE HEIDE
mondse planken. Hij regis
seert niet alleen het klas
siek geworden stuk
Gecroonde Leersse» maz|
brengt tevens de rol
«Kosen» voor het voetlichj
Het wordt meteen voor hé
Dendermonds toneelpii
bliek een gelegenheid
een warme hulde te breij
gen aan een man die ha!
synoniem is geworden var
het toneelleven te Dendej
monde. Aan een man, dif
als speler en regisseur zijjoe
gelijke niet heeft
Denderstad. Aan een mal
die een paar generatief
wegwijs maakte in de td
neelspeelkunst. Hoed
voor zo'n pionier en mei|
tor, en voor een mens m$
zo'n groot toneelhart.
A. Blo
'ip.
h
1).
gai
PERSONEN
BRUNO BINDERS (45 ,aar)
MAX (21 jaar)
Al EX f *Ön wnrn (14 mi)
IVO. zijn broer (50 jaar)
JOPPE. een der knechten (6'i jaar)
GLORIOL
SCHROKHANS 1
SWiJNAARl) I
TTA TELING Zeven Hootdzor.den
-SMEERBUIK l
ZIF.DER
SLAKKE
ONS LIEVE VROUWKEN.
EEN OUDE HEILIGE.
F.EN ENGELTJE.
DE ENGELBEWAARDER.
3»IT ROCHUS.
FLUPKE.
FONSKE.
WARDJE.
TOONTJE.
ENGELTJES.
Het Kruis op de Heide. Een engeltjeop het
college. (1931
K. De Dyn
■j. Peirsman.
P. Gywels.
J. De Witte.
R. Smet.
A. Moortgat,
J. Sterck.
J. Windey.
tvSfafeyw».
R. Van Impe.
E. Haeseryn.
A. De Puepe.
H. Peetors
K. Verstuylt.
L Vertongen.
Van Puyenbrorck
A- Daelman.
P. Dierickx.
F D'Hollander.
J. De Weert.
A. Moens
