MET ANTON COGEN
LANGS DE ZELFKANT VAN HET
TONEELGEBEUREN
«Teater: Het publiek staat voor paljas... of de auteur!»
W'
De Voorpost - 28.11.1980 - 11
Vij weten niet of het er iets mee te maken heeft dat
artiesten zich doorgaans op een ander een hoger?
ilan bewegen dan wijzelf doodgewone doordeweekse Ko-
nediespelers?
n elk geval moeten wij heel wat trappen klimmen om bij
de voordeur te geraken van de standingvolle, ruime,
oliede eengezinswoning burgerhuis lezen wij dan de de
lotariële aankondigingen waar Anton Cogen en Hilde
Wauters samen een onderdak hebben gevonden.
[et is een van die woningen welke door de materieel beter
gesitueerde middenklasse werden opgetrokken altans
net hun geld om op deze wijze van hun maatschappelijk
jeslaagd zijn te getuigen, uiteraard en bij voorkeur tussen
soortgenoten.
I
ilag niet zo heel lang terug
lad Anton Cogen ons nog
■ens verteld hoe de brave
sic) burgermannetjes zo'n
>gen hadden opgezet toen
ij, stelletje artistieke onver-
aten. zich in dit gedegen en
- althans naar buiten uit
deftig» en deugdzaam mi-
ieu kwamen vestigen. Er is
ïiets waar deze burgelijke
chijnophouders zo tegen
rankijken blijkbaar als te
len duidelijk erkenbare pro-
essionele komediespe
ls dit een uiterste of
len ultieme vorm van zachte
if langzame geweldpleging
>p het surrogaatbestaan
an de residerende bour-
[eois of «would be»
•ourgeois? Of is dit integen-
leel een van de eerste de-
ens van bourgeoisverkan-
tering die zich manifesteert
lij de zelfgenoegzaam gear-
iverend officiële volksver-
laker?
inton Cogen laat ons er in!
lilde Wauters zit op een of
mdere repetitie waarbij An
on Cogen zelf niet meteen
inmisbaar was. Voor deze
keer zijn zij dus niet
amen aan de slag bij het in
ijn goede vorm krijgen van
ten of ander teaterstuk
raar zij mee bezig zijn.
lis dit ooit kwalijke gevol-
jen mocht hebben voor het
■collectief» of voor het «indi-
idueel» zijn dan tekent De
(oorpost hiervoor verant
woordelijk. Er was nu een-
naai uitgemaakt dat toneel-
at Anton Cogen nu einde-
ijk ook eens een gedeelte
'an de beschikbare ruimte
tiende in te vullen en dit
lijvoorkeur nog vóór «zijn»
oneelgroep «P.A.C.T.»,
'oor het eerst dit têatersei-
oen, met zijn nieuwste «mi-
scène» gaat uit
lokken.
Vij praten wat vormelijk in-
eidend op de gang terwijl
inze gastheer bereidwillig
hij is een volleerd toneel-
peler onze overjas weg-
langt. Van uit de ruime leef-
muziek)... Echt theatrale
muziek, in beide beteke
nissen!
A.C.: Daaromook! Thea
traal mag wel voor mij. Al is
er een periode geweest
waarin theatraal helemaal
niet kon. Toen moest er koel
en exact worden gespeeld.
Onderkoeld als het ware.
Engels teater. Angel-Saksi
sche «under-acting» waar
van o.m. Elia Kazan een van
de grote wegbereiders was
met «discipelen» als James
Dean, Marlon Brando.... Die
praatten dan zonder de
mond open te doen. Het was
letterlijk en figuurlijk bin
nenskamers teater. Wat
echter volgens mij helemaal
niet respresentatief is voor
«Het Teater»' met hoofdlet
ters
D.V.: Wat is dan wél repre
sentatief?
A.C.: Teater is niet de wer
kelijkheid en dient dus al
evenmin de werkelijkheid
na te streven. Teater is een
andere werkelijkheid. Het
dient wel een aantal inte
ressante elementen van het
dagelijkse leven uit te filte
ren en dan te transformeren
zodat, of opdat, ze theatraal
werden.
A.C.: Als men zichzelf bloot
geeft, toont zoals men wer
kelijk is, wordt men al te
kwetsbaar. Iedereen meent
zich inderdaad steeds een
ander personage aan. Denk
hierbij maar aan karnaval
waar dit op een groteske
wijze naar voren komt. Men
zet een masker op... en het
is iemand anders die het
doet! Het is niet dezelfde
persoon die in eksessen
treedt, vloekt en zuipt, aan
andere vrouwen potelt... Het
is een alibi voor jezelf!
D.V.: Dient teate' te amuse
ren of moet het zonodig een
boodschap brengen?
A.C.: Nooit alleen maar
amuseren uiteraard. Trou
wens dit kan so wie so niet
op zichzelf staan. Zelfs Leo
Martin bvb. heeft een onder
weg nodig om zijn grollen
en grapppen op te bouwen.
Dit impliceert als zodanig
reeds een zekere vorm van
sociale kritiek. Dit betekent
dat teater eigenlijk niet op
te delen is als het zichzelf
blijft. Het is pas de burgerij,
de bourgeoisie, die verant
woordelijk is voor de opde
ling in zgn. teatergenres. Dit
had voor gevolg dat men op
een bepaald moment het to-
taalteater, de «Komedie»,
alleen nog maar in zijn na
drukkelijk amuserende
vorm wou zien. Vandaar de
pejoratieve betekenis van
komedie.
D.V.: Wat versta je dan bij
«burgerij»?
A.C.: Bij zijn ontstaan is de
burgerij die sociale klasse
welke zich situeert tussen
enerzijds de adel en ander-
D.V.: Hier zou men de bal
ook terug kunnen kaatsen
en de steen gooien naar die
genen welke tepas en te on
pas met bloot uitpakken!
Vooral dan als men van te
voren geredelijk mag aan
nemen dat dit het enige is
waarover zal worden nage
kaart.
A.C.: Natuurlijk kent men
het rage-verschijnsel in al
les en nog wat. Ook in het
toneel-bloot! Enigszins
speelt ook mee het doorbre
ken van de heersende sek
suele taboe's. Zo iets van:
kijk es wat allemaal toch
maar kan!.... De rage lijkt
mij nu zo langzaam aan uit
gewoed. Naakt heeft zich in
middels organisch in het
teater ingebouwd. Er zijn
trouwens ook nog andere ta
boe's doorbroken. Zo konden
vroeger ook geen vrouwen
op de planken. Nu is dit
eveneens een vanzelfspre
kendheid geworden. Mo
menteel is naakt toch even
vanzelfsprekend geworden,
althans bij het beroepstea-
ter. en op voorwaarde dat
het gebeurt door mensen die
nog steeds op een of andere
wijze buiten de maatschap
pij staan, de beroepsakteurs
dus!
D.V.: Dus helpt teater mee
om heersende taboe's te
doorbreken. Betekent dit
dan dat teater niet uitslui
tend «transformeert» wat er
reeds is, maar tevens het
bestaande «konfronteert»
met water (nog) niet is.
Dient teater uit te dagen?
A.C.: Het teater kan ergens
lerend, verduidelijkend zijn!
Het kan aanzetten tot verzet.
Het kan mistoestanden aan
vraag aangezien, je reeds
heb gezegd dat je slechts
belangstelling hebt voor
teater. Maar misschien is er
toch iets
A.C.: Ja, maar het maakt
voor mij ook deel uit van het
teater: dekor, enscenering,
muziek
Op de achtergrond van
dit gesprek klinkt intussen
ononderbroken muziek. An
ton Cogen bevoorraadt als
maar opnieuw de draaita
fel. Achtereenvolgens pikte
hij er Leoncavallo, Ligeti.
Mahler, Beethoven uit. Mu
ziek zal dus wel een bijzon
der onderdeel zijn van het
teater! Gustav Mahler
neemt letterlijk en figuurlijk
een bijzondere en opvallen
de plaats in. Een sprekend
grote portrettekening van
deze komponist hangt op
een ereplaats. Toevallig be
ginnen de namen van zijn
beide andere grote muzikale
liefdes eveneens met een
even muzikale M; Montever
di. Mozart....
.muziek in teater. Ik ge
bruik het gaarne en over
vloedig. Niet als sfeerschep-
pend element achter het
stuk maar als een soort van
akteur mede in het stuk.
Ik hou van muziek; wens
muziek op een kunstzinnige
wijze in te voeren in het
teater. Niet als ondersteu
ning van een bepaald ge
beuren maar als een ander
en ingrijpend vaak zelfs
kontra diktorisch-ele-
ment. Muziek werkt als ak
teur, niet als sfeerschepper!
D.V.: Hoe kan je als Gente
naar in dit Aalsterse boere-
gat terecht?
A.C.: A.C.: Aalst moet echt
niet onderdoen voor om 't
achttien deed ik reeds mijn
eerste regie. Het gebeurt
dan dat je hier en daar eens
gevraagd wordt en als dit
niet al te erg tegenvalt
wordt dit vrij vlug een ket-
tingreaktie.
D.V.: K.L.V. had duidelijk
een socialistische inslag.
Dat hun regisseurkeuze op
jou viel, had dit met uw
eigen politieke instelling te
maken?
A.C.: Ik dacht van niet. Het
is puur toevallig dat ik ben
aangezocht toen. En deze
opdrachten stonden zonder
meer op zichzelf. Nochthans
ging mijn persoonlijke poli
tieke interesse naar het so
cialisme uit. Al werd deze
vrij vlug de stop ingedrukt
door mijn ervaringen. Dit
uitte zich dan in meer ek-
streem linkse belangstel
ling. Om daarin dan ook
weer, en tamelijk vlug, ont
goochelt te raken omdat die
gene waarom en waarover
het gaat, de arbeider met
name. steeds wordt verra
den door diegenen welke er
de mond vol over hebben.
Dit hindert mij in zeer sterke
mate.
D.V.: Noem je jezelf socia
list?
A.C.: Neen!.,., Veeleer een
anarchist dan. Ik wens
voortdurend op mijn hoede
te zijn voor alle mogelijke
soorten verstarring. Zo heb
ik bvb. een regelrechte haat
opgevat tegenover de kerk
ook al weet ik dat de religio
siteit deel uitmaakt van het
menselijke wezen. Omdat
de kerk deze religiositeit
eksploiteert en misbruikt.
Zo iets wat de Grieken Ka-
tarsis noemen: een loute
ring. Het is een behoefte die
hierdoor wordt vervult die
genoegen en genoegdoe
ning schenkt. Een tweede
voldoening steek ik daaren
boven nog op door het me
dedelen van dit interne
gressief, ais maar voort
gang boeken. En dit is er
ook de betekenis van bij
PACT. Tenminste, dat is de
eerste betekenis van pro
gressief bij PACT. Het als
maar beter doen, dus.
Progressief staat er dan in
tweede instantie tevens
Anton Coogen in Bremer Freiheit. (-)
D.V.: Hoe staat dit teater
dan tot de realiteit?
A.C.: Het is er de superposi
tie van. Ik zal dit met een
konkreet voorbeeld trachten
duidelijk te maken. Als men
over de honger in de derde
wereld iets wenst te vertel
len aan kinderen dan zal dit
voor hen pas goed begrijp
baar overkomen als men dit
doet bij middel van symbo
len ook al zijn zij dan over
trokken, Het is gewoon het
toepassen van de «teater-
kode» die zou oud is als de
mensheid zelf. Men dient
datgene wat men wil over
brengen sterker af te lijnen.
/ens [WsA
epetitiefoto van Anton. (-)
,r-r
zijds de hoogste top van de
laagste sociale klasse de
kleine handelaar en am
bachtsman.
Op dit ogenblik zou je de
burgerij kunnen omschrij
ven als al diegenen welke
geen enkele afwijking gedo
gen noch naar de geest,
noch naar de vormen, noch
naar de gedragingen. De
burgerij wenst niet af te wij
ken van het opgelegd pa
troon. wenst evenmin in dit
patroon, ook maar enige
evolutie te zien gebeuren.
D.V.: En precies dat soort
mensen vult de teaterzalen!
A.C.: Inderdaad, zowat voor
zeventig procent. De reste
rende dertig procent zijn stu
denten, intellektuelen en
andere kunstenaars. Deze
laatsten komen dan ook al-
klagen. kortom het kan la
ten nadenken. Zo zeggen de
film flashes van Laurel en
Hardy veel meer over mora
liteit van de amerikaanse
samenleving van die jaren
dan twintig bakdelen histo
rische beschouwingen hier-
D.V.: Waarom doe jij aan
teater?
Ik doe niet aan teater, ik zit
er in!! Er bestaat geen enke
le andere kunstvorm waarin
zo'n verscheidenheid aan
sociale elementen, aan al
les wat menseigen is, aan
wezig is, er wezenlijk deel
van uit maakt, dan precies
deze kunstvorm.
D.V.: Je beroepsteater be
kwaamheid werd ergens of
ficieel bevestigd nemen wij
viun uu» UI-
leen maar als er iets nieuws 2.°?
word. gebracht. Bij de eerste Heb W 'e,| als een ak-
teurs diploma?
A.C.: ...en de eerste prijs
met grote onderscheiding
aan het Koninklijk Muziek
Konservatorium te Gent!
zeventig procent zitten
zo'n tien procent snobisten
die zich manifesteren zon
der echt geïnteresseert te
zijn en die zich op een of
andere wijze willen diffe-
renciëren van de burger
mannetjes waar zij eigenlijk D.V Verdien je de kost als
toe horen. Zij ervaren de beroepsakteur?
ja..
even welk ander vlaams
boeregat. Gent inbegrepen.
Wij zitten in dit land so wie
so overal bijna op dezelfde
platte golflengte.
D.V.: Maar het werd dan
toch Aalst....
A.C.: Ik was er voordien ge
vraagd als regisseur daar
en bij K.L.V. destijds, voor
een drietal stukken. Toen
woonde ik niet meer in Gent
maar te Eksaarde. Mijn Aal
sterse kontakten van toen
brachten mij dan meer per
soonlijk nog in kontakt met
een welbepaald iemand
waaraan ik ben blijven vast
zitten. Kortom het werd een
vaste relatie.
En deze persoonlijke relatie
is dan uitgebreid, uitge
groeid, binnen dit teater, tot
een groep De transformatie
van K.L.V. naar P.A.C.T. is
gelijklopend te situeren met
mijn aanlanden en blijven
vastzitten te Aalst. Voordien
speelde ik veel «free-lance»
her en der.
platitude en spelen een A.C.:
maatschappelijk spelletje De komst van het burgelijk
jjmer klinkt muziek, beken-
IC l e muziek, van een gram-
1 lofoon Wij slagen er echter
deze, nochthans
'erbekende. operagelui-
meteen thuis te
rengen
>t is de muziek die Anton
heeft gekozen om Pi-
idello's «Auteur» te on-
irsteunen. muzikaal in te
auditief te illus-
feren
.Is hij ons verteld dat het
jncavallo's «I Pagliacci»
s dan weten wi] het ook
Voorpost: Waarom deze
uziek?
nton Cogen: Omdat het te-
n Leoncavallo's «Pal
parallellen vertoont
et het thema van de «zes
(rsonages (die) op zoek
aan) naar een auteur». En,
ie is in beiden tenslotte de
:hte paljas? Het publiek!
V Is dit vaker het geval
j theater?
C.: stilte. Meestal
el, ja!
..(luisterend naar de
fisiek overtrekken... charge
ren. Meteen dient het ook
psychisch ontvankelijk ge
maakt door het kreëren van
o.m. een sfeer die de reali
teit afsluit.
D.V.: Wat houdt toneel dan
voor u persoonlijk in?
A.C.: Voor mij is dit een
belangrijke bevestiging van
mijn eksistentie zelf. Eksis-
tentie in al zijn facetten dan.
Dit sluit in dat het element
transformatie hierbij op het
voorplan komt. Het heeft in
de eerste plaats te maken
met de ingeboren drang van
de mens om een ander per
sonage te zijn of tenminste
voor te stellen voor de bui
tenwereld. Dit vloeit voort
uit de wens, of de wil om
aan de sterfelijkheid, de be
perktheid dus. van zichzelf
te ontgroeien, te ontsnap
pen. Het is het oproepen in
zekere zin van een anti-we
zen. een andere voortzetting
van wat je zelf bent. niet
bent. zou willen zijn...
noem maar op.
D.V.: Geldt dit voor ieder
een? I.a.w. speelt iedereen
teater?
<"J noddsr1 bigovep lew i»
om de eentonigheid van hun
kleurloze bestaan te door
breken. Dit vinden zij in het
artistieke.
drama heeft de akteur los
gemaakt van zijn eigenlijke
basishouding, van zijn uit
gangspositie, van zijn voe-
D.V.: Regisseren!? Toen
reeds! Kan dit zo maar als
«onervaren», want toch nog
vrij jong akteur?
A.C.: Ja. ik regisseerde
reeds onmiddelijk na mijn
afstuderen! Ik liep stage met
Frans Roggen, o.a. ook te
Aalst bij kern 63. Met mijn
D.V.: In wat geloof je?
A.C.: Ik heb niet gezegd dat
ik niet geloof! Ik aanvaard
alleen niet om het even wat
soort leer dan ook! Al is een
zekere religiositeit mij an
derzijds ook niet vreemd. Er
is een soort ingebouwde
voortdurende, kontradiktie:
enerzijds, een haast materi
ële verslaving en ander
zijds, een drang naar volle
dige onthechting. Zo heb ik
een zeer grote aandrang
voor het Boedisme. Overi
gens blijft het bij. die aan
drang.
Iets soortgelijks doet zich
voor daar waar ik met teater
te doen heb. Aan de ene
kant zou ik alles overdadig
Barok, willen aankleden en
terzelfdertijd zou ik het al
even lief sober, strak en be
perkt willen houden. Maar
als ik mij ergens verwant
voel met iets of iemand, dan
is het wel met J.J. Rousseau
en dit precies om zijn schijn
baar en ik zeg schijnbaar
kontradiktorische. Deze
schijnbare kontradiktie was
veeleer een voortdurend
herdenken. Automatisch
moet dit herdenken resulte
ren in tegenspraak!
D.V.: Wat is jou bedoeling
met dit teaterwerk?
A.C.: Voor mij is teater een
soort van zelfintrospektie.
loukringsproces. Dit is dan
teater spelen. toneel
brengen.
D.V.: Je zit ook bij het dra
matisch gezelschap van de
BRT!
A.C.: Ik zit er vast! Dit is
mijn vast inkomen! Ik wordt
er duur betaald bovendien
en zelfs als ik bij wijze van
spreken mijn vader en moe
der zou vermoorden zou men
mi] er nog niet kunnen uit
gooien. Ik krijg haast gewe-
tensvroeging als ik weet
wat ik daar krijg voor wat ik
er presteer. Al kan ik er
soms interessante dingen
doen.
D.V.: Een politieke krui
wagen
A.C.: Nee! Haast niet te ge
loven niet!? Gewoon mijn
kandidatuur gesteld nadat
men mij bij ARCA had opge
merkt. En merkwaardig ge
noeg werd ik er aangeno
men. En zonder partijsteun.
Wat bijna 'niet te geloven is
achteraf bekeken.
D.V.: Wat je daar niet kwijt
kan reageer je dan bij PACT
af. Voor wat staat daar die
progressieve P overigens en
wat houdt dat in?
A.C.: Letterlijk betekent pro-
Zo gaan er een hele klad dingsbodem. met name het
niet geïnteresseerden o.m. samenleven iri een kommu-
naar het Festival van Vlaan
deren al hangt de gebrachte
nie, buiten de gevestigde or
de, levend van dag naar
muziek hen in wezen de skot dag.
uit. Symptomatisch hiervoor Ik ga zelfs nog verdér. Elke
ook weer de rage om
kunstwerken in bezit te «ver
werven» Hierdoor wordt een goed teater.
sociale status bevestigd al
ongewaardeerd. Het bezit
van een kunstwerk streelt
de eigenwaarde. Dit is pas
een gevaarlijke klasse. Zij
denken dat hierdoor de
waarde van het kunstwerk
ook op hen afstraalt.
Dit spelletje kan men alleen
spelen als men tot de maat
schappelijk begoede klasse
behoort.
vorm van vast sociaal kon-
takt werkt beperkend voor
Het is fiktieve kulturele i
D.V.: Kan dit zelfs goed tea
ter uitsluiten?
A.C.: Het werkt alleszins
zeer remmend. Niet zozeer
het feit dat je een vast inko
men hebt dan wel het so
ciaal patroon waar je aan
vast zit. De kommune is het
uitgangspunt voor goed tea
ter. Nu kom je meestal op de
scène met iemand of
teresse. Het resulteert op tegenover iemand die je
een bepaald moment, zoals nauwelijks kent. Als je dag
ikzelf het wel eens heb mee
gemaakt, in een gezamen
lijk aaplopen door een groep
«Service-klub»-mensen van
het Gentse ARCA-teater.
Nadien kunnen zij dan hun teater.
«kultuurloze» spitsbroeders
vergasten met het sterk ver
haal van drie blote wijven D.C.: Waarin stel je, buiten
in dag uit met elkaar optrekt
sta je in een hoge graad van
kontakt tot elkaar. Dit be
paalt tenslotte de hoge
graad van het gebrachte
op de
zelfs eentje echt werd..
waarvan er teater, nog verder belang?
voor progressief stelling ne
men ten aanzien van het
gebeuren.
Tenslotte betekent progres
sief dan nog, als eponent
van konservatief, het niet
rekening houden met be
paalde beperkende normen
die zouden kunnen uitgaan
van één welbepaalde maat
schappijvisie. Progressief
sluit dan ook in dat PACT
niet partij-gebonden is en
dat de groep iedereen, maar
dan ook eender wie, aan
vaardt. Wij zullen nooit ie
mand afwijzen om wat hij is.
D.V.: Heeft PACT sukses?
A.C.: Het lijkt infantiel te
willen denken dat PACT
«aux serieux» zou worden
genomen. Uiteraard.
D.V.: Wat doet U nog buiten
PACT en BRT, of omge
keerd?
A.C.: Ik speel nog bij het
Brugse «tejater 19». Het is
een gesubsidieerde semi-
professionele groep. Op dit
ogenblik loopt er een soort
«two men show» waarin ik
samen met Andre Roeis een
aantal uittreksels van Sha
kespeare stukken breng.
Een Shakespeare kollage
onder de hoofding «A Porta
ble Shakespeare» in regie
van Jo Gevers. Deze «Porta
ble...» komt trouwens ook
naar Aalst begin volgend
jaar. De vertalingen zijn de
ze van Burgersdijk en Cout-
reux. Het tema is de natuur
lijke afgang bij Shakespea
re; van het grootste optimis
me naar het sprookjesachti
ge over cynisme naar het
diepste pessimisme.
D.V.: Brengt PACT zelf ooit
Shakespeare?
A.C.: Wellicht volgend sei
zoen. als het even kan.
Het werd intussen reeds een
stuk na middernacht. Er zit
nog wat verschaald trappis
tenbier in ons «Scotch»-
glas. Het was ons ontgaan.
Wij drinken het nog op in
een slok, krijgen onze over
jas terug en staan weer op
de diffuus-geel verlichte
bourgeois-boulevard. Goeie
nacht nog Anton en tot kijk.
Dit je wel een overbodige
ddëri
Een repetitiefoto van Pirandello. (Per)
