osée Lanoye-Verbeke:
|«Theater is groepswerk»
FA\
►V
Wordt 1982 Grapheus-jaar?
Jij het jubileum van een Sint-Niklase aktrice
Josée akteerde
in...
Poppentheater Jozef Van den Berg in Beveren
Toneel
Paard en ruiter
in Sint-Niklaas
De Dendermondse Schilderschool
Een kunsthistorische benadering
De Voorpost - 5.2.1982 - 23
Het is niet zo eenvoudig om met mevrouw
uoye een doordeweeks gesprekje te organi-
leren. Niet omdat Josée Verbeke er iets op
sgen heeft. Helemaal niet. Maar er zijn de
eroepsbezigheden in de slagerij, er zijn de
huishoudelijke beslommeringen en er is daar-
st ja, wat dacht je? het amateurto
neel. Momenteel zijn er opvoeringen met de
"iVT-keurgroep en draaien de herhalingen
or «De appels van Eva» bij de Kon. To
neelkring Sint-Genesius op volle toeren. Ver-
nits het om haar hobby gaat wordt er door
Jjoséeke tijd gemaakt. Tussen de winkelbel,
ten te plegen wasje (<«'t is toch wel juist mijn
«rasweek zeker!»), een telefonische bestelling,
en kulinaire aangelegenheid en een repetitie-
eurt door kan het nog net voor een vraagge-
prekje. Merci, Josée, we zullen stipt zijn.
"onderdag 28 januari. 14 uur.
«Begin me nu niet te vragen waarom ik die
jaar ga vieren, hé! Eigenlijk was ik er zo
lerg niet voor te vinden. Als ik voor die gele
enheid eens een rol mocht spelen in een stuk
at ik zelf mocht kiezen dan was het voor mij
1 lang genoeg. Maar ja, je weet hoe dat gaat.
Tijn voorzitter zei: Josée, het ene niet zonder
het andere. «De Appels van Eva» en de viering
f géén van beide. En zodoende...»
Veertig jaar da's niet niks. een verschillende manier
We moeten terug naar van werken. Zo'n beetje
p940-41. hun eigen systeem én bij
- Naar «'t Leven begint» het monteren én bij het
jnet de rol van Fritzi Falk. overbrengen van hun in-
meesters», «De Strop»,
«Ons stadje», «Pas op dat je
geen woord zegt», «Het ge
zin van Paemel».
Nooit iets met de baard ge
speeld?
Nee, dat mag ik niet
zeggen. Een kleine rol was
me net zo lief als een grote
brok. Als ik er maar bij
was. Dat was voor mij al
meer dan goed. Dat is trou
wens nog altijd zo.
«De Appels van Eva».
Waarom?
'k Zal proberen een lang
verhaal kort te maken. De
medewerkers van de keur-
groep AKVT Oost-Vlaande
ren waren samen op een
herhaling of een vergade
ring 'k weet het zo nauw
niet en Carlos Van
Lanckere vroeg me: «Hé-
wel, hoe zit het, wat gaat ge
spelen voor Uwe Jubileum
viering?» Tot op dat ogen
blik had ik nog niets gevon
den dat me eigenlijk aan
stond. Ik zei. «Carlos, jon
gen, 'k weet het nog altijd
niet!» Leo Vertongen repli
keerde: «Ik heb wel een
goed stuk. Het werd spe
ciaal geschreven voor een
jubilerende aktrice. Het
heet «De Appels van Eva».
Je moet het eens doorle-
rSafe met Orphelia». Werner Meganck en Josée Lanoye-Verbeke.
Aaar in feite begon ik met zichten, 't Is gewoon een zen». Leo bezorgde me de
schooltoneel» in 1938. Ik kwestie van je aan te passen brochure. Ik las het toneel
toen 16. In 't Frans nog aan de werkwijze van de werk, en ik moest geen
fel. en dat rolletje moest ik regisseur. Eén zaak is ze- twee keer meer nadenken,
lan ndg met een Engels ker: van iedere regisseur Dat was het.
iksent spreken! En zo was leer je wat. Een bepaalde Vandaar de regie van Leo
e wagen vertrokken. Er voorkeur? Nee, ik geloof Vertongen?
ajn er een heel pak het niet. T
Laten we zeggen dat
|6VO Je verleende aan heel wat naast M"*1 zowat
hebt vanzelfsprekend stukken je medewerking.
neerdere reg-isseure m»- Welke stukken staan bo- inifiatlof wan Tlo Cirri CXTol
smaakt. Een bepaalde venaan je herinnerings- illltlU/tlUi Vdli UC ÖJpiCgCI
oorkeur? lijstje?
Och, dat is moeilijk te «Het Chineese Land-
gen. Ze hebben allemaal huis», «De knecht van twee
de huisregisseur bij Sint-
Genesius men er toch naar
streefde om wat meer varia
tie in het regie-gedoe te
brengen. Ik vroeg natuur
lijk eerst aan de voorzitter
of er geen bezwaren waren
tegen het feit dat ik Leo zou
vragen de regie te doen.
Geen bezwaar. Dus Leo Ver
tongen.
Toneel is a.h.w. een stuk
van je leven. Welk stuk pre
cies. Wat betekent het voor
je
Toneel is precies dat
deel in mijn leven dat be
slag legt op zowat al mijn
vrije tijd, of laten we zeg
gen op de tijd die ik voor
het toneel kan vrijmaken.
Dat wil dan ook zeggen dat
cinema, koffïeklets, café en
tv géén aandacht kunnen
krijgen. Toneel is voor mij
een vorm van isolement,
van eruit zijn, van alles aan
de kant kunnen zetten,
even weg van de zorgen en
de eventuele moeilijkheden,
eens een paar uurtjes in een
ander vel kunnen kruipen
en er ontspannen weer uit
stappen. En echt... ik heb
dan ook het gevoel dat ik
die «andere» ben. In «De
Appels van Eva» zitten er zo
zeven «anderen», want het
zijn in feite zeven te spelen
rollen binnen hetzelfde
stuk.
Vroeger (dertig, veertig
jaar geleden) en nu. Verge
lijkbaar?
Oh nee! Er is een he
melsbreed verschil. Er is
vooreerst de evolutie bin
nen het theater, de stijl, de
techniek, enz. Er is vooral
het publiek dat echt veelei
send is geworden. En het is
precies dat pubhek dat een
zo belangrijke, zoniet dé be
langrijkste, schakel is voor
het amateurtheater We
moéten het. ons pubhek in
ere houden. Er zijn bijna
geen toeschouwers meer
die nog komen om de to
neelkring «te steunen». Na
tuurlijk bhjven de vaste
«klanten», de sympathisan
ten. Gelukkig maar. Maar
het grootste deel van de be
langstellenden wil waar
voor zijn geld. Een produk-
tie moet af zijn! Er zijn jam
mer genoeg de financiële
beperkingen, maar daar
gaan we het niet over heb
ben. Da's een straatje zon
der einde.
Liefhebberskringen schie
ten de jongste jaren als pad
destoelen uit de grond.
Ja. En je zit waarschijn
lijk wat gewrongen met de
soms wat magere kwaliteit?
Zelfs als je rekening houdt
met de beperkte middelen
op het gebied van hcht, de-
kor en scènemogehjkhe-
den... Wel ik ga ervan uit
dat alle toneelgezelschap
pen hun uiterste best doen.
En precies om de moed die
wordt opgebracht om in
dikwijls zeer moeilijke om
standigheden toch te pres
teren, moeten we hen aan
moedigen. Ze moeten hun
kans krijgen en de tijd om
te groeien. Je weet immers
nooit bij voorbaat wat er
aan voorbeeldig talent te
voorschijn zal komen. Het
grote gevaar is echter dat
men ter plaatse blijft trap
pelen, dat er geen vooruit
gang merkbaar is, dat er
niet wordt gestreefd naar
een hoger peil. Ik weet het
Uit «De knecht van twee meesters». Josée met als tegenspe
ler Willy Verbreyt.
Inmiddels staat een jonge
dame een beetje ongeduldig
te wachten op Joséeke. De
winkelbel kent geen rust
pauze. Echtgenoot Roger
krijgt het verschrikkelijk
druk. «'t Is hier gedaan
hoor, ventje! Ik ben er zo
Roger». En wij zijn zó weg,
Josée. Dank je, proficiat.
En veel sukses. Dag, Ro
ger! Dat drank8ke was niet
Josée Verbeke in «Met dertien aan tafel».
wel, met katoen kan je geen
wollen trui breien. Maar
toch...
Gelukkig stellen we vast
dat «de jeugd» het toneel-
beoefenen makkelijker
schijnt te ontdekken. Wat
zou je aan de jonge toneel
spelers en speelsters als
raad kunnen meegeven?
Dat ze in de eerste plaats
moeten aanvaarden dat de
regisseur heer en meester
is. Ze moeten strengheid
kunnen aanvaarden en een
grote bereidheid tot leren
aan de dag leggen. Ze moe
ten geduld leren opbren
gen. Laten we het kort stel
len: stiptheid, verdraag
zaamheid, kameraadschap
en een perfekte rolkennis.
Theater is immers groeps
werk! In dat laatste woord
zit in feite alles.
Opvoeringen van «De Ap
pels van Eva» in de Sint-
Niklase stadsschouwburg-
op zaterdag 13, zondag 14
en maandag (jubileumvoor
stelling) 15 februari e.k.
Kaarten 140 fr. bij de leden
van de Koninklijke To
neelkring Sint-Genesius-
Sint-Niklaas en in de stads
schouwburg.
Willy DE GREEF
Juist geteld vijf eeuwen terug zag Cornells De Schryver, huma- werd hij samen met enkele
nist en neo-latijns dichter, vriend van Erasmus en de man die te anderen naar Brussel overge-
Antwerpen Plantjjn hielp bij het opzetten van een kleine boeken- bracht en er gevangen gezet,
winkel en een tijdgenoot was van de aardrijkskundige Ortelius en Het eropvolgend jaar werd hij
de historiograaf Guiccardini, te Aalst het levenslicht. aan ketterij schuldig gevonden
Meer bekend is hij onder de Te dien tijde drongen echter samen met een onderwijzer
veriatijnste naam Scribonius of de Lutherse denkbeelden door u'f het Brabantse werd hij ver
onder de vergriekste Gra- in de stad Antwerpen en ze plicht zijn dwaling in 't open-
pheus. Zijn grafschrift, door begeesterden Grapheus die er baar, op de Grote Markt te
hem zelf vervaardigd, draagt niet kon aan weerstaan. Zoals Brussel, te herroepen. Hij
trouwens de dubbele naam ten andere ook zijn vriend diende er zelfs een door hem
Scribonius-Grapheus. Erasmus die de gebreken van geschreven brief in het vuur te
Zijn humaniora volgde hij te de geestelijkheid hekelde en werpen.
Antwerpen doch na deze stu- voor de hervorming van de Daarna werd hij naar Antwer-
diën kwam hij terug naar zijn kerk in haar oorspronkelijke pen overgebracht waar hij in
Aalsterse geboortestad waar zuiverheid ijverde. de O-L.V Katedraal in aan-
hij in 1515 huwde met Adriana Deze geloofsafval kostte hem wezigheid van de Keizer en
Philips. echter zijn ambt als geheim- van Inquisiteurs zijn dwalingen
In 1520 was hij echter reeds schrijver te Antwerpen. De andermaal moest herroepen,
terug in de Sinjorenstad waar uitgave van zijn boek «de Kris- Zijn goederen werden ver
hij het ambt van geheimschrij- telijkc Vrijheid» was daar niet beurd verklaard, hij werd ver
ver. griffier ofte stadssekreta- vreemd aan. bannen en verplicht tot het
ris vervulde. Op last van Keizer Karei V dragen van «een cleet van voor
Josée Lanoye-Verbeke speelde. Fritzi Falk in «Als 't
Leven begint» (1940), Geertje in Robbedoes (40),
Bertha in «Drie keer levenslang» (41), De Ajah in
«Het Chineese landhuis» (41), Eleonora Aguszie in
«30 Liefde» (41), Lize in «Papa gaf permissie», ze
speelde in «De Leeuw van Vlaanderen», Julie in
Floremieke (51), Bella Hedley in «Miss Ba» (41),
herneming in 1951, Jacqueline Kuypers in «Kink in
de kabel» (51), Zoete Bette in «Arteveldes val» (51),
Femande in «Tovaritsj» (51), Jane Barber in «Des
duivels prentenboek» (52), Henriette in «Freuleken»
(52). Isabelle in «De laatste 5 minuten» (53). Therese
in «Doden die niet sterven» (54), ze speelde in «Nu
nog» (een wagenspel), in «Schoppen aas» (55), Sme-
raldine in «De knecht van twee meesters», Alice in
•George en Margret» (56). Anna Vincent in «Van
avond 10.48 u.» (56), Niti in «Sonna» (56) - prijs bes
te vertolkster, Angeline in «Het derde woord» (57),
Zuster Monica in «De fluwelen handschoen» (57),
Mad. Renisol in «De President» (58), M. Debenham
in «De Strop» (59) - prijs beste vertolkster, ze speelde
ook in «De gevaarlijke bocht» (59), in «Sloep zonder
Visser» (62), in «De gecroonde leerse» (78).
«Niets dan de waarheid» als Claire Wilson (1961)
«Fientje Beulemans» als Carolien ('62)
«De Wonderdoktoor» als lste Dove ('62)
«Safe met Ophelia» als Vera Holsey ('63)
«Diep in de Bornput» als Mercia ('63)
«Achter de schermen» als Marian Gray ('64)
«De Zaak A.D.^als Moeder ('65)
«Boeven en Madeliefjes» als Miss Van Loon ('65)
«Blaffen tegen de maan» als Laura ('65)
«De Overkant» als Susan ('66)
«Ping zei de klok» als Alice ('67)
«De score is blank» als Schoonmama ('67)
«Zo is Vader» als Clarence ('67)
«Bonaventura» als Moeder Overste ('67)
«De Kamer waarin wij leven» als Miss Helen Browne
('68)
«Moordkompositie» als Gerd Volckers ('69)
«Mijn zonen allemaal» als Sue ('69)
«Huwelijksakte» als Rose Hooper ('70)
«Het feestvarken» als Weduwe Jacobs ('70)
«Het Gezag» als Rechter I ('70)
«Oscar» als Germaine Barnier ('71)
«Verjaardagsfeest» als Meg ('72)
«Wat doe jij hier?» als Clorilda Laurence ('72)
«De Gieren» als Leonie ('73)
«Een harlekijn voor Flip» als Andrea ('73)
«Het Gezin van Paemel» als Moeder van Paemel ('74)
«Ons Stadje» als Mrs Gibb ('74)
«Orpheus daalt af» als Vee Talbott ('75)
«Een geur van Honig» als Helen ('76)
«De Muizeval» als Mrs Boyle ('77)
«Herkules en de Stal van Augias» als Parlementslid
(figuratie) ('77)
«Pas op dat je geen woord zegt» als Mevrouw Blok
('79)
«Baby Hamilton» als Sarah Mooreside ('80)
«Fascinerend en intrigerend», «een onbeschrijflijk teder
mens», «onovertroffen theater», «beter dan de Rus
Obrasztsov met zijn nochtans ongelooflijke technische
perfektie», een absoluut unieke ervaring, wees er in
godsnaam bij... en ga zo maar door. Zelden waren de
kritici het zo eens als na het zien van Jozef Van Den Bergs
nieuwe kreatie: «Moeke en de dwaas».
Jozef is een Nederlander en oude vriend van Appeloog
speelt poppentheater: maar heeft dringend hulp nodig,
vergeet alvast alles wat dit Voor dit stuk kreeg Van Den
in je oproept. Er is géén kast Berg de Hans Snoekprijs, de
waarachter de speler zich hoogste onderscheiding
verbergt, het is niet voor voor kindertheater in Neder-
kinderen bestemd (daar is land, dit nadat de jury méér
een aparte voorstelling dan honderd deelnemers
voor), het is zeker geen aan het werk had gezien.
minderwaardig
«speelgoed-toneel».
soort Voor de voorstelling
Voor Beveren dient evenwel di-
Van Den Berg zijn poppen rekt vermeld dat de zaal nu
geen dode dingen, geen reeds volledig is uitver-
virtuoze bewegingsspelle
tjes, het zijn levende wezen,
hij luistert naar ze, laat ze
uitpraten, knuffelt ze, leeft
en slaapt ermee.een open
baring! Jozef Van Den
Berg: poët, speler met de
poppen, akteur naast zijn
poppen, teder mans, spul-
lenbaas, marskramer, ma
giër... je mag het eigenlijk
niet missen.
Deze man is op uitnodiging
van De Spiegel, het socio-
kutureel centrum uit de
Stationsstraat in Beveren,
te gast in het Gildenhuis op
5 februari. In de nochtans
drukke programmatie van
De Spiegel is Van Den Berg
misschien wel het beste wat
we ooit aangeboden kre
gen. Van Den Berg brengt
twee voorstellingen. In de
namiddag is er een kinder
voorstelling (6-12 jaar):
«Bericht van éénoog». Kort
even de inhoud: Appeloog,
de tovenaar, wordt drin
gend weggeroepen voor
een belangrijke bijeenkomst
met de andere tovenaars.
Hij vraagt een kind uit de
zaal zijn plaats in te nemen
terwijl hij weg is. Deze
nieuwe kleine tovenaar
krijgt al vlug werk, want een
kocht.
's Avonds is er dan «Moeke
en de dwaas», een stuk dat
uitsluitend voor volwasse
nen bedoeld is. Het kwam
tot stand in het kader van
het Holland Festival 1980 en
lokte de hierboven geciteer
de perskommentaren uit.
Jozef tracht hierin zijn op
gedane ervaringen en in
drukken van de laatste jaren
samen te vatten. Centraal
staat de Elckerlyc-achtige
tocht die de jongeman
Jozef moet ondernemen
naar de dood. Een stuk dat
niet makkelijk na te vertellen
is, maar dat evolueert van
uitgelaten vrolijkheid vóór
de pauze naar ingetogen
stilte nadien, en dat de
toeschouwers twee-en-een
uur gefascineerd in de ban
houdt. draagt 160 fr. aan de zaal.
Poppentheater Jozef Van Voor reservatie: De Spiegel
Den Bergh dus, vrijdag 5 vzw, Stationsstraat 28, 2750
februari in het Gildenhuis te Beveren Telefonisch: 031-
Beveren. De inkom be- 75.44.84.
Mariette Teugels ontwierp «De Lopers» die thans
aan het Sint-Niklase Stationsplein rondrennen. En
Sint-Niklazenaar Jan Calmeyn maakte «Paard en
ruiter», een beeld dat eventueel aan het Kardinaal
Mercierplein zou worden ingeplant. Initiatiefnemer
tot deze voorbeeldige aktie is de vzw Kunst in de
Stad. Met kunstenaar Jan Calmeyn hebben we één
dezer dagen een interview, u leest dat volgende
week in De Voorpost.
Op 21 maart verschijnt het unieke boek over «De Dendermondse Schilderschool» uitgegeven naar
aanleiding van het 15-jarig bestaan van de Ronde Tafel 57 Dendermonde.
Dit kunstboek werd samengesteld door Jean-Pierre De Bruyn, leraar kunstgeschiedenis aan de
Kunstakademies van Dendermonde, Hamme en Sint-Niklaas. Het boek wordt uitgegeven op een
formaat 24X30 cm, gebonden met gecartonneerde omslag en zal 320 bladzijden bevatten, gedrukt
op houtvrij machinegestreken kunstdrukpapier. Het zal minstens 300 reprodukties bevatten,
waarvan een 30-tal in kleuren. De meest representatieve kunstwerken, vooral uit privé-bezit
werden hiervoor geselekteerd. Men kan op dit boek voorintekenen door het invullen van
onderstaand intekenformulier.
Inschrijvingsformulier
Ondergetekende
Adres
tekent in op het kunstboek «De Dendermondse Schilderschool - Een kunsthistorische benadering»
aan voorintekenprijs:
ex. aan voorintekenprijs 1.400 F
ex. genummerd luxe-exemplaar 1.750 F
ex. meervoudige aankoop aan 1.250 F per exempl
Verzendingskosten: ÏOOF per exemplaar
en stort de som van F
op rekening nr. 293-7374556-89 bij de Generale Bankmaatschappij
De bestelde exemplaren kunnen vanaf 21 maart worden afgehaald ter gelegenheid van de
retrospectieve tentoonstelling in Galerij Het Pand, Oude Vest te Dendermonde van 13 maart tot
5 april 1982. De niet afgehaalde boeken zullen automatisch aan de intekenaars worden toege
stuurd tegen betaling van de voorziene verzendingskosten
Dit intekenformulier dient teruggestuurd naar volgend adres:
Meester Luc Steyaert, Leopold H laan 5 bus 6 te 9330 Dendermonde.
en van achter geteekent».
Wegens de herroepingen kreeg
hij echter verzachting van zijn
straf en na enkele jaren kon hij
terugkeren naar Antwerpen.
Hij «instrueerde» er de kinde
ren van Jan Veseleer en was
«gesworen examinateur van
den ghetuygen». In 1539 werd
hij daarenboven opnieuw als
stadssekretaris aangesteld en
bleef zulks tot bij zijn dood in
1558.
Grapheus had niet alleen een
knappe pen maar had tevens
allerhande kwaliteiten: gees
tesgaven, sterkte in de beproe
ving, godsvrucht en patrio
tisme.
Niettegenstaande zijn taak
hem veel werk bezorgde werd
hij vele talen machtig, toonde
alom zijn welsprekendheid,
bestudeerde de oudheid en
werd een volmaakt toonkundi
ge. Schrijven, vooral dichtwer
ken, bleef echter zijn voorlief-
_de bewaren.
Alhoewel Erasmus niet zo
hoog opliep met de poëzie van
Grapheus, Hoffman Pcerkamp
zijn gedichten beknibbelde en
Hoeufft en Reiffenberg er
niets bizonder in zagen genoot
hij toch als dichter een grote
(vermaardheid. Hij schreef een
dertigtal boeken, allen in 't
Latijn. Van sommige ver
scheen ook een vertaling in 't
Nederlands en in 't Frans. Van
zijn gedichten zijn ten andere
nog sporen te vinden in wer
ken van Thomas Morus.
De «bekering» van Grapheus,
bleek geen ijdel woord te zijn
geweest. Toen de Anabaptis
ten in 1534 de stad Munster
bezetten, er de roomsen ver
jaagden en kleermaker Jan
Bocholt uit Leiden de bis
schopsstad Munster die ze nu
«Jerusalem» noemden liet be
heersen vatte Grapheus de pen
en schreef tegen hen die het
gift van de ketterij trachtten te
verspreiden zijn «Monstrum
Anabaptisticum, rei Christia-
nae pemicies». Verder liet hij
een boek verschijnen over de
plichten van de kristen vorst en
magistraat en een aantal leer
stellingen om de godsdienst
hand aan hand te laten gaan
met de staatkunde.
Toen Keizer Karei in de Ne
derlanden terugkeerde was het
Grapheus die de tekst van de
rede opstelde.
In 1556 overleed zijn echtge
note en twee jaar later volgde
hij haar in üet graf. In de
O.L.V.-kerk te Antwerpen
werd hem een marmeren graf
naald opgericht, rechtover het
altaar van St.-Kristoffel waar
zijn dame rustte.
Zijn broeder Cypriaan-Corne-
lis De Schrijver schreef een
bundel «Poëmata» en zijn
zoon Jan was de drukker van
de vele boeken. Hij verliet
daarna «de wereld» en trok te
Aalst binnen in het klooster
van de Wilhelmieten.
Alexander, een andere zoon,
was eveneens een dichter en
werd ook stadssekretaris. Aan
hem worden o.a. 30 treurspe
len toegeschreven.
Krijgt Aalstenaar Grapheus,
die o.m. een boek schreef over
«het onderzoek tegen Gra
pheus in een benauwende ker
ker dat niet zonder dat er tra
nen vloeien verliep» te Aalst in
de 500e verjaardag van zijn
geboorte in onze stad enige"
belangstelling?
LH
