«De identiteit van Waasmunster»
OPENBARE
AANBESTEDING
Het pittoreske volk bij Durme en heide in vroegere tijden
Debat vrije radio's in Sint-Niklaas
Expo «vijf jaar
persfotografie
in Temse»
ZONNIGE WONINGEN
TE SINT-AMANDS
De Voorpost - 28.5.1982 - 7
Kuituur, je beschaaft er het volk mee. in verheven
verenigingen ijveren de lieden voor godsdienst of
taal of volk of vaderland, je hebt genootschappen
die vogelliefhebbers bundelen, bezorgde boeren,
boekenontleners en koorknapen. Honderd jaar ge
leden werd bij Jacobus De Bruyne op de Kouter in
Waasmunster een wedstrijd van wilden zang geor
ganiseerd, Het Vies Gespan zette de happening op
het getouw. Kuituur als kermisgebeuren, een socië
teit als De Keezers van de wijk Den Hert in
Waasmunster zong óók in 't wilde weg.
Waar ligt de grens tussen kuituur en sport? In 1876
namen de leden van de maatschappij De Rookers,
gezegd Pijpekensgilde. de pen ter hand. Ze wilden
wat graag een «luisterlijk en vermakelijk tournooi-
spel» inrichten in de Genschestraat in Waasmun
ster. En of een «klein subsideken» niet mogelijk
was? Er zou immers veel volk op de been worden
gebracht, want «het bestier van de luchtbal zal
worden toevertrouwd aan de vermaarde luchtreizi
ger mijnheer Kinne Pauwels, die in parachute zal
nederdalen als zijne naakte schedel te dicht bij de
zon naderen zal.»
Het is me een raadsel wat rokers met luchtballen te
maken hebbenmaar De Rookers o.l.v. herbergier
Stien Van Havermaet staan historisch onverbidde
lijk als sportievelingen gekatalogeerd in het gloed
nieuwe retroboek van Ben Moens over Waas
munster.
Paradijsje
In 1881en ook in 1909 nog, kon je in Waasmunster
solliciteren voor de job van lantaarnaansteker, want
wie «voor verzet of zaken 's avonds laat op de been
is» moest veilig thuis geraken. Nog een zéér essen
tiële, maatschappijbetrokken taak in het Waasmun
ster van vóór of rond de eeuwwisseling omvatte het
wegscheppen van de modder in de Durme opdat het
met zand beladen schip niet zou wegschuiven, de
Kladbil hoorde die karwei te klaren, maar Pasom-
pel mengde zich vaak in het modderdebat. deze
gereputeerde kaaiboef was als zaatschieter in zijn
sas.
Waasmunster weleer. Suissen ofte baljuws die
waakten over de eerbied in Gods huis, veldwachters
die de orde in het dorp handhaafden en de garde
civique of burgerwacht met mettertijd bajonetloze
wapens. Precies een eeuw geleden werden in de
Durmegemeente als nijverheidsinstellingen geregis
treerd 5 bierbrouwers, 2 blompelders. 2 fabrikanten
van geweefsels in vlas, 1 huidevetter. 5 molenaars. 5
olieslagers, 5 smeden, 6 vleeswinkels. Het pre-
industriële tijdperk bijna, want de grote fabriek
stoomde zich pas vanaf 1894 onder impuls van Paul
Clement in de kijker, Dendermondenaar Alexis
Roos nam in 1900 of daaromtrent de weeftouwtjes
in handen en diens schoonzoon Henri De Lovinfos-
se zou vanaf de dertiger jaren de n.v. Manta
wereldwijd bekendmaken
Milieubekommernis in 1884 bij het gemeentebe
stuur. Twee vishandelaren werden door de overheid
vermaand: «ongemakgevende handelsgestichten»
zoals visverkoperijen werden gereglementeerd, ver-
öerfpuiten waren verboden, de geburen hadden
geen behoefte aan het vieze afvalwater.
Gegrabbeld heb ik uit het rariteitenkabinet van Ben
Moens. gepensioneerd bij de grote fabriek, maar
vooral heemkundige, pittoresk portretschilder en
auteur nu. Van «De identiteit van Waasmunster
een soort encyklopedie van de Wase moederschoot.
Moens. vaak vermomd als Ben Mola, citeert de
Gentse hoogleraar Frank Baur over zijn thuisdorp:
«Het is een klein stuk paradijs».
In de dertiger jaren manifesteerde zich de plotse
ommekeer. Zie de expansie van de Manta, zie ook
het ontkiemen van een heuse oase: in 1934 maakte
de Antwerpenaar Louis De Maere van één van de
weinige woningen rond de Heidekapel een restau
rant met lusthof en toen konden de verkavelaars
hun gang gaan. Tot de vzw Durme in 1979 het
gemotoriseerd verkeer rond de hei met de vinger
wees.
De grootste leugenaar
Het kleine paradijs nabij Durme en hei werd en
wordt door nogal merkwaardige lieden bevolkt. Die
hielden zichniet alléén met zaatschieten onledig, ze
trachtten vaak ook met een lange kodde door een
gat in een waterbak te priemen, tornooien heet dat
gebruik. Wilde zangers dus. zoals in de aanhef
gezegd, maar eveneens schamoteur Charel den Tiet.
kermisklant en reus naderhand. See va' Meel stond
bekend als de grootste leugenaar in de buurt, hij
geloofde op de duur z'n eigenverzinsels.
Honderd jaar worden, het is al menig Waasmun
steraar overkomen: Jacobus Dierick in 1929. Malvi-
na Violon in 1956. Kamiel De Bock in 1981.
Waarom toch is Waasmunster een klein beetje
paradijs? Misschien omdat de herbergen duchtig
werden gefrekwenteerd. De staminees waren tal
rijk, Ben Moens geeft een lange lijst van de cafés of
aanverwante instellingen uit deze eeuw. met zo
mogelijk de naam van de herbergier erbij. In de
Neerstraat alleen al waren er enkele tientallen.
Maar de vaak exotische benamingen van de herber
gen op Duizend Appels duiden op «nevenaktivitei-
ten»
Neve-aspekten
Lang vóór de familie De Lovinfosse het ambachte
lijke Waasmunster a.h.w. industrialiseerde zwaaide
een andere adellijke clan daar de scepter. Victor de
Neve de Roden was decennia lang burgemeester in
de negentiende eeuw. Emiel rond de eeuwwisse
ling. De vlag van dit geslacht wapperde in de
heerlijkheid die vroeger eigendom was van de Van
Steelants. Ook De Neves leverden enkele hoofd
schepenen van Waas. in de zeventiende en achttien
de eeuw. Door huwelijk zijn ze verwant met Castro
y Toledo, een naam die vooral naar Sint-Niklaas en
Lokeren verwijst, maar ook naar Sombeke.
Op de Rodendries, een deel van de heerlijkheid ten
Rode, staat een aan Sint-Antonius toegewijde ka
pel. Daarheen komt men op bedevaart, want in
1626 gebeurde een mirakel: de dochter van
jonkheer Philips Van der Haeghen en jonkvrouw
Marie de Neve werd van 't vliegend vier genezen.
Waarmee meteen een link is gelegd van adel naar
volk.
Postmeester
Uitermate volks immers is «De identiteit van Waas
munster». Niet dat deze kanjer van een boek
essentiële historische gegevenheden uit de weg zou
gaan. De Roosenbergabdij waarrond een hele brok
plaatselijke geschiedenis scharnierde komt uitvoe
rig aan bod. heel wat kapellen en kerken worden
besproken, de Durme heeft het leven weeld-rig
doen bloeien, daar. Maar de al eerder in dit artikel
ten tonele gevoerde lantaarnaansteker of kerkbal
juw, de ludieke leugenaar en nog een heleboel
andere, vaak tot legendarische personages overver
telde mensen, defileren charmant doorheen deze
prachtige publikatie. Het levert zelfs enkele pagi
na's aan bijnamen op. En Moens vond het ook
nuttig, een hoofdstukje te spenderen aan het Waas
munsters dialekt, al zal menig lezer wel aanvoeren
dat men soortgelijk taaleigen ook in zijn dorp of
stad hanteert.
Moens had oog voor prominente kunstenaars of
geleerden uit Waasmunster: Edmond Verstraeten.
Urbain Gerlo. Lode Mortelmans, Edgar Heirman.
enz. Hij vergat o m. Armand Van Assche en
Jacques Neve, twee kunstenaars van déze tijd. Hij
zag eveneens over het hoofd dat in 1876 in Waas
munster geboren werd Reimond Spleeers, welhaast
wereldvermaard oogarts maar ook flamingant en
vanwege zijn Vlaamsgezind engagement (VNV,
enz.) tot de doodstraf veroordeeld. Nu is het
merkwaardige aan het feit dat Speleers niet in
Moens' boek staat de toevallige omstandigheid dat
zijn vader Jan-Frans Speleers, die in ~1869 tot
postmeester werd aangesteld, wèl werd opgeno
men, gewoon omdat Moens veel aandacht schenkt
aan de postiljons en, later, de meer gemoderniseer
de postbedeling.
De zéér nauwlettende lezer bespeurt nog meer
gebreken aan dit boek. Het grootste euvel, vind ik.
is dat er te weinig verbanden, associaties worden
gelegd. Door de knappe, maar strakke rubricering
moet je zélf deware dimensie ontdekken, uitrafelen
wat nu bijkomstig en wat belangwekkend was in de
wordingsgeschiedenis van Waasmunster. Men heeft
het al in mijn tekst kunnen aanvoelen: Moens zet
niet in de verf dat De Lovinfosse en De Rode de
Waasmunster is een kastelenrijke gemeente. Blauwendael wordt getransformeerd tot administratief centrum
larch)
Een paar maanden na het debat rond tewerkstelling
en werkloosheid in het Waasland pakt het arrondis
sementeel bestuur van de Jong-CVP uit met een
openbaar debat rond een ander heet hangijzer; de
vnje radio's.
Het vindt plaats op dinsdag 1 juni, om 20 u. in zaal
Het Centrum, Markt, Sint-Niklaas.
^Volgende gasten nemen plaats in het paneel; Miet
Neve. andere families nog. hun stempel hebben
gedrukt op de Durmegemeente. Hij somt konse-
kwent kronologisch de voetbalverenigingen op.
Sparta Waasmunster en White Star Sombeke. rela
tieve topploegen toch. gaan een beetje de mist in,
daardoor. En de zéér florerende Roosenberg Wan-
delklub wordt in twee lijntjes wandelen ge
stuurd. De benadering is derhalve bovenal heem
kundig, vanzelfsprekend eigenlijk dat je uitgebreid
het oktrooi van de aloude Sint-Sebastiaansgilde
voorgeschoteld krijgt. Tussen haakjes: de eerste
hoofdman was jonkheer Pieter de Neve; zo zie je
maar dat mits wat puzzelen reliëf kan gebracht
worden in dit boek, zij het dan dat Moens inventari
seert en de lezer dient te interpreteren.
Rijkelijk
Toen enkele jaren gelden de massaspelen in het
Waasian4 a|* paddestoelen uit de grond rezen
beschouwde men het als een spektakulaire must, in
de marge een gedachtenisboek over de gemeente in
kwestie uit te geven.
Kallo en Meerdonk kwamen met publikaties voor
de dag. en Stekene was ook hier een buitenbeentje.
Maar dit boek over Waasmunster (men wachtte dus
niet op een massaspel of zo) overtreft de monogra
fieën over die polderdorpen in alle geledingen,
inzake kwaliteit van inhoud en vormgeving, inzake
volledigheid ook: het is een subliem naslagwerk.
Mét tekortkomingen natuurlijk, b.v. ook nog om
dat nergens op de inplanting van een luchthaven of
kernraketten of het neersmijten van interkommu-
naal vuilnis of andere dreigingen wordt gewezen.
De heemkundige invalshoek lijkt mewat eng voor
wie een totaalbeeld van een gemeente wil krijgen,
maar die nuancering wordt door me geformuleerd
met véél respekt voor het onnoemelijk omvangrijke
werk dat aan de samenstelling van «De identiteit
van Waasmunster» is voorafgegaan. Het is o.m. niet
te becijferen hoe hard Moens gezwoegd moet
hebben aan het op poten zetten van zowel een
persoonsnamen- als een plaatsnamenregister en dan
deins je er bijna voor terug, aan te voeren dat ook
het opnemen van een zakenregister nuttig ware
geweest.
Ongeëvenaard is de wijze waarop het fotomateriaal
werd afgedrukt. 263 schitterende, vaak onthullende
opnamen, merkwaardige affiches, een tweetal bril
jante, kleurrijke situatiekaarten. beelden uit de
vroegere schooltijd en enkele oude prentkaarten,
stuk voor stuk dokumenten.
Dit met véél liefde voor het eigen schoon, de eigen
aard van Waasmunster bijeengestudeerde boek
kabbelt langs wapens en heerlijkheden, doet vaan
dels wapperen en legt oude briefhoofden voor, er
staat alles in over molens, over de vismijn, de
volkse aspekten van Waasmunster vooral. De hes
peneters of rapenfretters zullen er genoeglijk in
grasduinen en mét hen de andere Wazenaren. zij
die méé willen peilen naar de eigenheid van Waas
munster.
Vergeefs zocht ik de Sombeekse schandpaal of de
parochiepomp, de kaarsenfabriek in de Pelkem-
straat. Ik mis gegevens over de huidige en voorbije
politieke konstellatie ter plekke en heb niet verno
men wanneer de Durme buiten haar oevers trad.
Maar in ruil kreeg ik de uitslagen van de soldatenlo-
ting van 1907 en 1908, leerde ik tornooien en
kermisvieren, ik werd gekonfronteerd met een
schat aan verrukkelijke dingen, zo weggeplukt uit
bijna een rariteitenkabinet.
Die vaak vreemde maar zo charmante authenticiteit
verpakt in een weelderige bundel noopt me ertoe,
zowel auteur (én portretschilder) Ben Moens als de
uitgeverij Ten Bos van harte te feliciteren voor hun
ronduit unieke publikatie.
Wouter VLOEBERGH
«De identiteit van Waasmunsterdoor Ben Moens
werd geraliseerd door uitgeverij Ten Bos, Drielin
den 2 in 2770 Nieuwkerken. Het boek telt 304
pagina's, formaat 22 maal 30 cm. De gewone
uitgave kost 1.490 frank, de luxe-editie 1.950 frank.
De luxe-uitgave is voorzien van kunstlederen band
met goudstempel en werd gesigneerd door de
auteur en genummerd.
Muziek in het dorp: de harmonie Sinte-Cecilia van Waasmunster (arch)
Smet, volksvertegenwoordiger; Octaaf Hoebeek,
kabinetsmedewerker aan het ministerie van PTT:
Luc Vercauteren, voorzitter van de Vereniging van
Belgische Disc-jockeys, zelf ook medewerker aan
een vrije radio. Als moderator fungeert Marcel
Oelbrandt.
Iedereen is welkom op deze debatavond. De toe
gang is gratis.
Ter gelegenheid van Pinkste
ren pakt Dienst Studio 69 uit
met een voor Temse origineel
initiatief; de organisatie van
een tentoonstelling van persfo
to's. Exposant is persfotograaf
Raoul De Graeve.
De expo wordt gehouden in de
lokalen van Studio 69 op de
Viaduct (nr. 8) en is open van
zaterdag 29 tot en met maan
dag 31 mei, telkens van 15 u
tot 20 u. De vooropening vindt
plaats op vrijdag 28 mei. De
exposant en zijn werk worden
toegelicht door persmedewer
ker Luc De Ryck
Raoul De Graeve (geboren
1944) kwam tot het fotografe
ren via zijn beroepsaktiviteit.
Hij doorliep allestadia van het
drukkersvak en is sinds 1968
repro-fotograaf (drukklaar
maken van foto's). Het was
echter reeds in 1965, toen hij
in de drukkerij werkzaam was
als laborant, dat hij zijn vrije
tijd begon te besteden aan fo
tografie.
Toen in januari 1975 de Wase
editie van De Voorpost van
start ging. verzocht Luc De
Ryck hem als persfotograaf
mee te werken. Raoul De
Graeve ging op het voorstel in
en werd een der aktiefste pers
fotografen van het Waasland.
In 1977 werd hij ook medewer
ker van De Cirkel, in 1978 ook
van Het Nieuwsblad. Hij
maakte ook opnamen voor het
Driemaande
lijks Gemeentelijk Informa
tieblad van Temse
Raoul De Graeve werd bereid
gevonden een selektie markan
te foto's te exposeren tijdens
het Pinksterweekeinde. De fo
to's zijn ingedeeld in rubrieken
en behandelen vrijwel alle fa
cetten van het gemeentelijk le
ven (politiek, cultuur, sport,
manifestaties, akties, gebeur
tenissen zowel groeps- als
individuele foto's). Heel wat
Temsenaren zullen er zichzelf
op herkennen.
Iedereen is van harte welkom.
De toegang is gratis.
Coöperatieve vennootschap erkend door de Nationale Maat
schappij voor de Huisvesting onder nummer 127
I De opdrachtgever behoudt zich het recht voor soortgelijke werken te herhalen bij
onderhandse gunning.
I Op 30 juni 1982 te 11 uur ten gemeentehuize te Sint-Amands. zetel van de vennootschap,
I zal worden overgegaan tot het openen van de inschrijvingen voor de bouwwerken tot
oprichting van 14 woongelegenheden (8 bejaardenwoningen en 6 studio's) en 6 oaraoes
I te Sint-Amands, Kruidtuin.
I Raming: 15.626.536 F (exclusief BTW) Uitvoeringstermijn: 440 kalenderdagen
Erkenning: Categorie D klasse 5.
Prijs van het dossier: 1.800 F met BTW 1908 F.
te storten op rekening nr. 000-0009533-27 van de vennootschap «Zonnige Woningen- te
Sint-Amands met vermelding «Kruidtuin».
Het dossier is ter inzage:
in de zetel van de vennootschap Gemeentehuis te Sint-Amands alle werkdagen van 9
tot 12 uur
in de zetel van de Nationale Maatschappij voor de Huisvesting Breydelstraat 12,1040
Brussel.
in het kantoor voor openbare aanbestedingen. Jacques de Laiaingstraat 10, 1'
verdieping, 1040 Brussel.
in de zetel van de Syndikale kamer van het bouwbedrijf, Sint-Romboutskerkhof 4 te
Mecheien.
bij de ontwerpers Studiegroep Omgeving, architekten J. Van den Broeck en P. De
Roo, Edegemsestraat 90, 2510 Mortsel.
De inschrijvingen dienen aangetekend te worden verzonden aan het sekretariaat van de
vennootschap «Zonnige Woningen- Jan Van Droogenbroeckstraat 59A te 2688 Sint-
Amands, minstens drie werkdagen vóór de aanbesteding of tijdig op de zitting worden
-afgegeven.
