D.T V - K L
Sint-Niklase lerares
over de Vlaamse
verbondenheid
met Polen
Dokument
52
Vorig jaar rond deze tijd kwamen op
massale schaal hulpverleningsakties op
gang: men voelde ook in onze streek
mee met de Poolse bevolking.
Dit exkluzieve interview met een
Vlaamse ooggetuige en haar Poolse
echtgenoot werpt een nieuw licht op de
evolutie in Polen en op de toestand
vandaag in dat land.
Rita Depestel is germaniste aan het Instituut Heilige
Familie in Sint-Niklaas. In 1973, terwyl ze met een
groepje van de universitaire ploeg van Leuven in het
Franse Taisé verblyft, legt ze enkele plezierige kontakten
met Poolse jongelui. Twee jaar later reist ze voor de eerste
keer naar Polen. Het valt haar bijzonder mee: Polen is
mooi, zeer mooi, een beetje arm misschien, maar levens
lustig en hartelijk gastvrij. Dat laatste zelfs in zo'n mate,
dat je er verlegen bij zou worden, vindt Rita. Wanneer ze
na een treinreis van 24 uur bij de familie van een vriend
aankomt, en vraagt of ze een bad mag nemen, blijkt dat
niet te kunnen. De Polen wonen namelijk erg klein; een
gezin dat het stelt met één enkele kamerruimte is niet
zeldzaam, badkamers zijn dat daarom wel. Maar geen
nood. De familie kent mensen die wél over een badkamer
beschikken; ze wonen een heel eind uit de buurt, maar zijn
toch zondermeer bereid de Belgische gaste onmiddellijk te
komen afhalen.
Van iemand die haar spontane liefde voor Polen kent, krijgt
Rita een hele tijd later een personeelsadvertentie toegestuurd.
De universiteit van Wrotzwaw was op zoek naar een lektor voor
Nederlands. Hier in België ziet het er toch maar niets u voor
Rita, dus ze solliciteert, wordt zelfs prompt aangenomen en
krijgt voorlopig een bescheiden universiteitskamertje met annex
kotmadam aangeboden. Een individuele staking is nodig om het
wat breder te krijgen.
In Wrotzwaw leert Rita Lech Martynowski kennen; hij is nog
student, ze geraken op elkaar gesteld en op 30 augustus 1980,
net de dag vóór de akkoorden van Gdansk worden ondertekend
en na een romantisch protokol, geven ze elkaar het jawoord.
Voor Polen en voor hen is het een tijd van groeiende hoop; dank
zij dé vakbond Solidariteit, die nog in de openbaarheid kan
opereren, lijkt de demokratie even een kans te zullen krijgen.
Maar wanneer Rita een kind verwacht, wil ze het liever in België
krijgen. De geruchten over de schaarstes in de Poolse klinieken
zijn té onheilspellend. Het opzet is om na de geboorte van Jantje
naar Polen terug te keren, maar generaal Jaruzelski beslist er
anders over. De Staat van Beleg die er op 13 december 1981
wordt afgekondigd maakt alles vrij duidelijk. Er is geen weg
terug meer. Voor Lech en zijn vrouw is het afwachten, nog
altijd...
Eind vorig jaar nog was Rita in Polen. De toestand was er
ellendig, de bevolking onverschillig, gedemoraliseerd blijkbaar,
verelt ze. Maar Lech heeft nog hoop: hij is een vurig aanhanger
van Solidariteit en weet waarom hij Jaruzelski een varken
noemt. Eerst moest Walesa zijn werk in de Leninscheepswerf
van Gdansk kunnen hervatten, en dan zien we nog wel, vindt
hij.
Diploma's
Het echtpaar Martynowski-Depestel woont voorlopig in Ekeren
nu. Het was niet dan na flink wat heen-en-weer-geschrijf (zelfs
naar de koning) dat Lech een verblijfsvergunning heeft gekre
gen. Hij had zelfs het geluk een gepaste baan te vinden in een
firma uit het Antwerpse. Lech is elektrotechnikus, maar dat is
hij in Polen niet zomaar geworden. Hij vertelt mij zijn studiever-
haal in moeizaam Nederlands. «Ik wilde kuituurpedagogie
studeren, een richting die je hier in België nergens mee kan
vergelijken. Ik had graag ooit in een kultureel centrum gewerkt.
Het probleem was, dat men het ingangsexamen zodanig moeilijk
maakte, dat je kans om die opleiding te mogen beginnen, zeer
klein was. Hooguit twee kandidaten op tien slaagden voor dat
examen, gewoon omdat men mensen met dat diploma nauwe
lijks, nu zelfs niet meer kan gebruiken. Ik heb zelf drie keer
deelgenomen, zonder sukses Maar toen ik Rita leerde kennen,
leek het ons toch beter dat ik een discipline koos waarmee ik
zowel in Polen als in elgië terecht zou kunnen. In '79 ben ik dan
aan de Polytechnische School van Wrotzwaw elektronika begin
nen studeren. De ingenieursopleiding duurt vijf jaar, maar door
de Staat van Beleg heb ik mijn studie na twee jaar moeten
onderbreken. Voor hoe lang? Nu zit ik hier met een bescheiden
diploma waarop dan nog verkeerdelijk de fakultcit telekommu-
nikatie- staat ingevuld. Ik heb samen met dertig medestudenten
"die hetzelfde overkwam het bevoegde ministerie daarover
aangeschreven, maar en heeft mij nog altijd niet geantwoord
Als je hier elektronika studeert, krijg je een diploma voor
elektronika; in Polen is dat niet zo vanzelfsprekend. Men haalt
zo soms-de waarde van een diploma naar omlaag. Als men op
het ministerie plotseling oordeelt dat bv. het programma van de
elektronika-opleiding niet meer op niveau staat, verandert men
niet het programma, maar het diploma. En toch: bij ons komt
het erop aan zo lang mogelijk te studeren, want zolang je
studeert, heb je het goed. Je kan goedkoop eten, je appartement
kost niet zoveel, je hebt niet zo'n moeilijk leventje gewoon.
Studeren is een manier om betere tijden af te wachten. Als je
niet studeert, moet je zes dagen per week werken, een apparte
ment zoeken, geld lenen daarvoor vaak. Je verdient zoiets van
een 5.000 zloty (ongeveer 3.500 Belgische frank, red) en een
appartement huren kost 3.500 zloty. Zelfs na vijf jaar studie heb
je vaak geen enkel perspektief. In Polen is er ook werkloosheid,
alleen geeft men het officieel niet die naam. Velen studeren dus
nog twee tot drie jaar langer.»
Lektor in Wrotzwaw
Jullie verbleven in België toen de Staat van Beleg werd afgekon
digd. Hoe heb je dat hier beleefd?
Rita: «De dertiende was een zondag; ik stond klaar om naar de
kerk te gaan en net nog hoor ik op het radionieuws dat in Polen
de Staat van Beleg was afgekondigd Ik was er helemaal van
ondersteboven. We hebben onmiddellijk al onze kennissen
opgebeld om te zeggen dat ze naar het nieuws moesten luisteren.
Lechs moeder was toen bij ons en die heeft een hele week zitten
wenen. We hebben haar een treinticket gekocht, want ze wou
met Kerstmis thuis zijn. Zelf hadden we ook al alles in
gereedheid gebracht om te vertrekken, maar het leek ons
verstandiger van hier te blijven en af te wachten wat er verder
zou gebeuren. De reaktie uit het Westen tegen wat in Polen
gebeurde was nogal sterk; men vermoedde dat de Staat van
Jeleg in januari zou worden opgeheven, maar dat is spijtig
genoeg niet gebeurd. In februari van vorig jaar ben ik dan met
de auto naar Polen gereden omdat al onze spullen daar nog
waren. Niet één toerist mocht het land in, maar ik was officieel
nog altijd lektor in Wrotzwaw en had dus een vizum. Mijn
situatie was vrij uniek; zelfs de Polen moesten een pasje hebben
om van de ene stad naar de andere te reizen. Er werd ook druk
gelegitimeerd, zeker bij de provinciegrenzen en bij de ingang
van elke stad. Overal liepen er soldaten; per drie veelal: één
beroeps en twee dienstplichtigen. In Warschau stonden er
soldaten op elk kruispunt, voor het partijgebouw ook. Ze waren
;ewapend met machinegeweren en hadden van die cokeskac-
ïeltjes om zich aan te warmen. Het zag er dus slecht uit. Tijdens
de jongste kerstvakantie ben ik, deze keer met een vrachtwa
genchauffeur, meegereden naar Polen. Het was er stil; de
mensen leken alle hoop te hebben verloren.»
Hoe reageert men op de voedsehransporten uit het Westen?
Rita: «Goed. Op straat ligt het vol papiertjes van 'witte
produkten'. De voedselpaketten worden gewoonlijk afgeleverd
op de verschillende parochies. De kinderen krijgen wat mee na
de katechese, de misdienaars brengen pakjes bij de bejaarden en
iedereen krijgt uiteindelijk wel wat. Iedereen gaat ook naar de
kerk. de distributie is dus geen probleem. De mensen zijn er in
ieder geval blij mee. Ik moet dikwijls.Poolse brieven vertalen,
bedankingen.»
(Lech haalt er koffie bi] en biedt ons Poolse sigaretten aan. Het
merk: Carmen, een roze pakje zonder prijsbandje, omdat de
prijsverhogingen de pan uitslaan. Een Carmensigaretf smaakt
vunzig en dooft als je er niet vaak genoeg aan trekt. Voor één zo'n
pakje moet de gemiddelde Pool anderhalf uur werken).
Vanaf wanneer heb je het zelf voelen rommelen in Polen?
Rita: «In juni '80 zijn vrienden ons vanuit België komen
vertellen dat er stakingen waren: in Wrotzwaw, waar we
woonden en in Lublin, waar we toch enkele mensen kenden;
maar wij wisten totaal van niets, wij waren niet op de hoogte
Wel had Gierek in juli, nog vóór hij dus door Kama zou worden
vervangen, toegegeven dat het slecht ging met de ekonomie. dat
de oogst was mislukt. Waarschijnlijk met de bedoeling de
stakers tot rede te brengen. Voordien kreeg je enkel uitgespro
ken propagandistische berichten te horen; dat men er voor 120
procent in was geslaagd één of ander belangrijk plan uit te
voeren b.v. en elke dag had wel ergens een fabriek een nieuw
produktierekord gevestigd. Tien jaar, van december '70 tot
augustus '80 heeft dat geduurd; men spreekt over het Gierekde-
cennium. Vanaf begin '81 is men in Polen de erge gevolgen van
deze tien jaar wanbeleid aan den lijve beginnen ondervinden.
Het liep ernstig mis met de voedselbevoorrading; de bevolking
likte dat niet zomaar en Solidariteit was geboren. Alle hoop op
jeterschap was dus gevestigd op Solidariteit en later ook,
eventjes, op het partijkongres van juli '81 dat zich voornamelijk
moest uitspreken over het vraagstuk zelfbeheer. Men zou b.v
besluiten hoe ver Solidariteit eigenlijk mocht gaan, maar er werd
helemaal niets besloten. Kania werd tot partijsekretaris verko
en daarmee was de kous af. Ik heb het partijkongres van
dichtbij gevolgd als vertaler voor BRT-joernalist Guy Poppe.
Het was toen de eerste keer dat de debatten door de televizie
mochten worden uitgezonden. Debatten kon je dat nauwelijks
noemen; enkele partijleden zetten hun standpunt uiteen, daar
over stemde men dan en dat was dat; een diskussie was er niet
bij. De belangrijkste zittingen van het kongres, nl. die voor de
verkiezing van de eerste partijsekretaris, waren geheim. Na het
kongres is het gekomen tot een eskalatie van protest. De
voedselbevoorrading verliep met de dag gebrekkiger, zowat
alles was gerantsoeneerd, de mensen moesten lang aanschuiven
voor de winkels en sommige winkels waren gewoon leeg. In
augustus was er de hongerblokkade in Warschau, een muur van
trams en bussen die enkele dagen de stad hebben geblokkeerd,
maar op hun weg naar het regeringsgebouw officieel door de
politie werden tegengehouden, omdat de Sovjetambassade
noodzakelijk op de route lag en één rot ei wel eens voor groot
onheil had kunnen zorgen
Solidariteit en de avonturen van kameraad Gierek
Er valt kameraad Edward Gierek dus heel wat te verwijten?
Rita: «Tja, het ligt natuurlijk ook aan het systeem, hee. Als
Polen een demokratisch land was geweest, dan zou het nooit
zover zijn gekomen. Maar Gierek heeft inderdaad de hele
Poolse ekonomie naar de maan geholpen. Hij liet fabrieken
bouwen op plaatsen waar helemaal geen grondstoffen te vinden
waren, zodat alles moest worden aangevoerd, soms van honder
den kilometer ver. Dat dreef de produktiekosten en uiteindelijk
ook de kostprijs van de materialen op. Eventjes heeft deze
aanpak gewerkt Gierek had veel geleend, de levensstandaard
was plots gestegen maar in '76 met de algemene ekonomi-
sche krizis zijn de tekortkomingen ervan pas zeer scherp
gebleken. Alle geld was naar het buitenland afgevloeid en de
mensen zagen zwarte sneeuw.»
Lech: «Het is ook zo dat Gierek de landbouw nagenoeg totaal
verwaarloosd heeft. In vergelijking met andere landen staan wij
tot veertig procent achter. Al vanaf na de tweede wereldoorlog
is men de landbouw beginnen kollektiveren, maar dat heeft geen
enkele Poolse boer ooit gewild. De koöperatieve bedrijven zijn
nu erg verlieslatend. De privéboeren hebben tot zeven keer
meer rendement van een lapje grond dan de koöperatieve
bedrijven en zij staan ook in voor het grootste deel van de
landbouwopbrengst. En toch hebben die boeren het niet gemak
kelijk: ze geraken slechts met moeite aan kolen, aan een traktor
zelfs al hebben ze geld. Alle materiaal gaat naar de grote
bedrijven en het zal de staat een zorg zijn wat ermee gebeurt De
arbeiders van een staatsboerderij verdienen zowat 6.000 zloty
per maand en geen zloty meer als ze hun traktor 's avonds ook
nog binnenrijden. Dus die blijft maar staan roesten buiten
Solidarnosc (spreek uit: solieddrnosjtsj, red.) heeft in haar
publikaties met zeer veel nadruk gewezen op deze wantoestand.
De vrije vakbond en het KOR. het komitee voor de verdediging
de arbeiders, is men sinds 1976 al ondergronds beginnen
voorbereiden. '76 is ook het jaar van de eerste boerenkomitees.
Het ging om lokale initiatieven die de sabotage of de benadeling
van privéboeren wilden tegengaan. Soms wilden ze gewoon
samen een traktor kopen.»
De ontstaansgeschiedenis van Solidariteit is slechts voor een stuk
die van een vakbeweging; vooral later was het er de vakbond toch
gaandeweg om te doen het probleem bij de wortel te vatten. Zelfs
die komitees en raden stelden het bestaande machtsbestel al in
vraag.
Lech: «Dat was onvermijdelijk; het systeem was verstikkend.
Officieel was Solidarnosc een vakbond, in praktijk was het een
kristendemokratische partij. Wanneer een vakbond tien miljoen
mensen gaat omvatten, ja, dan is die vakbond een partij
geworden. Solidarnosc keert zich tegen het socialistische ekono-
miemodel, tegen vijfjarenplannen, en wil vrije konkurrentie,
een gedecentralizeerde privé-industrie. In Polen schuift men
alles op de lange baan. Ik ben elektrotechnikus, ik mag veel
goeie ideeën hebben, maar ik vind geen gehoor. Het Dolby-
ruisonderdrukkingssysteem b.v. werd in Polen uitgedacht, maar
werd er niet in praktijk gebracht. Hier denkt iemand iets uit en
na een paar maanden ligt het in de winkel. In mijn land moet
alles rustig en gekontroleerd verlojjen; nieuwe ideeën zijn tégen
het plan. Het bedrijfsbeheer is er in handen van een bende
bejaarden die elke zin voor vernieuwing, als ze die ooit hadden,
lang verloren zijn. Aan die verstarring verliest Polen zijn geld.
Rita: «Men produceert b.v, elektronische meters voor Oost-
Duitsland In 1980 kostten die 299 en 666 zloty per stuk. De
meters die in Polen zélf gebruikt worden komen uit Roemenië,
zijn slechter van kwaliteit en kostten toen 1.755 en 2.400 zloty.
Dat betekent een jaarlijks verlies van 323 miljoen zloty voor de
ekonomie. Zo zijn er honderden gevallen.»
Staat Solidariteit niet uiteindelijk een hervorming naar kapitalis
tisch model voor?
Lech: «Niet naar kapitalistisch, maar naar demokratisch model.
Wij willen de goeie elementen van het kapitalistische systeem
binden aan de goeie elementen van het socialistisch systeem.
Alleen: het socialistische systeem hééft niet zoveel kwaliteiten
Vandaag lees ik in een Poolse krant dat vier jonge moeders ir
het ziekenhuis zijn overleden. Waarom? De ziekenhuizen zijn
niet toegerust, de meest onontbeerlijke medikamenten zijn niet
voorhanden. Als je in Polen moet worden opgenomen, lig je of
in een kamer of in een gang, zo gaat dat. Ook daarin wil
Solidariteit verandering brengen. Het gaat niet op oifi enkel, er
dan nog op een dwaze manier, in de industrie te investeren
Daarom is de vakbond dus anti-regeringsgezind. Voor een tijdje
heeft Solidarnosc een vorm van legale oppozitie mogen voeren,
maar een socialistisch regime kan maar één partij tolereren
De Staat van Beleg
Hielden Solidariteit en de bevolking rekening met de mogelijkheid
dat de Staat van Beleg zou worden afgekondigd?
Rita «Zeker. Die mogelijkheid zat er al een Hele tijd in
trouwens. De 19de maart '81 in Bydgoczcz is de politie tijdens
een provincieraadszitting tussengekomen om ontevreden vak
bondsleden nogal hardhandig de zaal uit te slaan. Solidariteit
heeft daarop aanplakbiljetten verspreid met allerlei instrukties
Instrukties voor mocht het tot een algemene staking komen
voor het geval de regering de noodtoestand zou uitroepen en
zelfs hield men toen al rekening, met de eventuele inval van het
Russische leger al dan niet gekleed in Poolse uniformen. De
bevolking heeft het zeker, vooral op het laatst aangevoeld
Vrienden van ons zijn eind november nog uitgeweken naar een
doorgangskamp in Oostenrijk. Zij schreven ons dat ze het de
laatste weken echt hadden voelen aankomen. Solidariteit en de
studentenbond waren overgegaan tot een propagandaslag. Zo
wat alle openbare gebouwen hingen volbeplakt, op de voetpa
den had men slogans geschilderd, maar 's nachts trok de politie
op pad om alles ongedaan te maken. Eten was er toen al niet
meer te krijgen en iederen voelde dat het zo niet verder kon.
Is de afkondiging van de Staat van Beleg een paniekreaktie
geweest?
Rita: «Ik vermoed het; er heerste bij de bevolking een sfeer van
rijgevochtenheid, van opstandigheid en de regering was waar
schijnlijk bang dat men nieuwe prijsstijgingen niet zou pikken.
Door Walesa (spreek korrekt uit: Vaöwensa) en vele honderden
syndikalisten. dissidenten, intellektuelen en leden van het KOR
té arresteren en de rest van de bevolking te intimideren, kon
alvast verhinderen dat Solidariteit té ver zou gaan.)
Schrik ook dat Rusland zou binnenvallen?
Lech «Men neemt algemeen aan dat die schrik heeft meege
speeld. Polen is van groot strategisch belang voor het Warschau-
pakt en een Russische inval is daarom niet denkbeeldig. Niet
alleen het oproer, maar vooral de steeds benepener situatie van
de Poolse kommunistische partij moet de Russen toch gealar
meerd hebben. Na de tweede wereldoorlog kende de partij een
•euforie, maar tegen de Staat van Beleg was zij alle aanhang
verloren en steunde nog slechts op een kleine kaste van
'verkochten' Alle anderen waren overgelopen naar Solidarnosc.
Jaruzelski is enkele keren naar Rusland gereisd, niemand weet
precies wat Breznjev hem gezegd heeft, maar het zal wel
geweest zijn van: als de partij wordt opzijgezet, is Polen de
volgende Russische republiek. Maar daarmee is Jaruzelski niet
witgewassen. Voor mij is hij een varken. In 1970 b.v., na
Gomulka (de partijsekretaris vóór Edward Gierek, red.) hebben
er zich in Gdansk incidenten voorgedaan en hij schreeuwde toen
al, als chef van het leger, dat hij op de stakers en manifestanten
zou laten schieten. Wat is het verschil met vandaag? Als ik de
kranten die ik nog heb van tien, vijftien jaar geleden herlees en
ik lees de kranten van vandaag, dan konstateer ik dat het nog
altijd dezelfde namen zijn die het nieuws maken. De regering is
één grote maffia, een bende gangsters die elkaar aan de macht
houden en hooguit af en toe eens van methode verandert. Maar
het rezultaat blijft slecht: dce ekonomie zit aan de grond
daarvan wil men nu zelfs Solidarnosc de schuld geven. Natuur
lijk hebben die stakingen de ekonomie geen goed gedaan, maar
de échte oorzaak van de krizis ligt bij de partij!»
Hield men er rekening mee dat ook Amerika wel eens tussenbeide
zou hebben kunnen komen?
Lech: «Nee, dat durfden de Poolse mensen nauwelijks hopen,
maar ze zouden er zeker niets op tegen gehad hebben. Men is in
Polen met tegen Amerika, wél tegen Rusland, da's historisch
dus: wie méé tegen de vijand is, is een vriend. In West-Europa is
men tegen de installatie van Amerikaanse kernraketten, in
Polen reageren de mensen daarop met angstig hart, men vindt
het dwads. West-Europa is te lichtgelovig. Ik heb zelf de meer
dan 50 meter lange SS-20-rakettcn gezien en die staan wel
degelijk op West-Europa gericht En waarom? De Russen
hanteren een voorzichtige politiek, ze proberen het eens zus en
dan eens zo en wachten tot hun tijd gekomen is Het is een
gevaarlijk spel. Hier hecht men belang aan de handtekening van
de Russische president; voor ons. Polen, is die handtekening
wóardeloos! West-Europa is naïef; het wemelt hier van de
kinderfilozofen. Amerika wil ook in West-Europa raketten
opstellen, maar als Europa weigert, dan is dat o.k.
Amerika. Het is een vrije keuze, maar men moet zich w
realizeren dat West-Europa zéker verloren is, als het ooit tot
konfrontatie komt.»
Geeft Andropov geen nieuwe hoop?
Lech: «Néé! Hij is partijchef, maar links en rechts van he
zitten nog altijd dezelfde mensen. Andropov is zeker e<
intelligent man, maar hij is hard, zeer hard. Hij zal b.v. noo
toestemmen in een nul-optie (het gesprek vond plaats op
januari, red).
Jaruzelski heeft geen plan!
Is Polen nu unaniem tégen Jaruzelski, of zijn er nog mensen diei
hem geloven?
Lech: «Polen is voor 90 procent katholiek. De Kerk luistert na
de mensen, beschouwt zelf de situatie en de mensen wachti
zo'n beetje af wat de Kerk zegt. want dié alleen kan zich nog e<
standpunt permitteren. In de Kerk voelen zij zich nog vertegei
woordigd. De Poolse bisschoppen hebben in een brief aan
regering de bestaande situatie afgekeurd; de mensen zijn
óók tegen de regering, massaal. Men slooft zich maar uit om
bevolking te manipuleren, maar het lukt niet. Met Wales
hebben ze een propagandistisch spelletje gespeeld. Hij wei
vrijgelaten, mocht onderhandelen met de regering, met
Kerk; de bisschoppen onderhandelden met de regering en alk
leek zonder problemen te verlopen. Men liet het voorkomt
alsof Walesa, de bisschoppen en de militairen plotseling ha
goeie vrienden waren geworden, alsof ze eindelijk een akkooi
gesloten hadden. Maar de mensen wisten wel beter. De voortdi
rende brainwashing haalt niets uit».
Rita: «Aanvankelijk heb ik Jaruzelski nog menen te moete
verdedigen. Ik dacht: misschien heeft die man wel een plai
misschien wil hij' door de militarizatie van de bedrijven eerst d
zware en daarna de lichte industrie op gang brengen en zo d
onder dwang de ekonomie saneren. Maar hij heeft duideli
helemaal geen plan. Hij wou waarschijnlijk enkel m
Russische inval vermijden.»
En het leger, staat het leger achter de generaal?
Lech: «Nee, zeker niet helemaal. De Staat van Beleg is er gei
an het leger, maar van dc Zomo (Bijzondere afdeling van
gemotorizeerde politie, red.). Zomo is een militie, die doen I
voor geld. Het leger was alleen maar aanwezig tijdens de een
twee, drie maanden van de Staat van Beleg. Daarna moesten,
liever mochten de soldaten terug naar hun kazernes. Rita he<
dat gezien De soldaten zijn gewone mannen: zij geloven óóW
Solidarnosc, een heleboel zijn zelfs lid geweest. Ineens zoud
zij hun eigen vrienden moeten intimideren? Als ze kond<
gingen die mannen een pintje pakken bij hun familie,
sommige kazernes was er sprake van muiterij. En dat w
Jaruzelski maar al te goed. Hij liet het leger kontroleren doori
Zomo en nu is het alleen de Zomo die de Polen kort houdt. 2
beschikken daarvoor over oorlogsmaterieel zelfs.»
België is een andere planeet
En wat nu met Poten? Wat mag nog van Lech Walesa verwat
worden?
Lech: «Voor de militairen is hij een gewoon man. voor ons is
nog altijd de leider van Solidarnosc. Je kan de situatie vergel
ken met die van Anna Walentinowitsj. Het aan de deur zettl
Anna Walentinowitsj is de direkte aanleiding geweest vcx
de staking van augustus '80. Momenteel kan Walesa nk
opnieuw aan het werk; hij is de enige officiële werkloze in Polo
Als ze Walesa niet binnenlaten in de scheepswerf, zal
onderhuids steeds meer protest rijzen. Laten ze hem wel binnci
dan betekent dit binnen afzienbare tijd een nieuwe start va
Solidarnosc. De mensen wachten op hem, ze hebben hem nodj
meer dan ooit. De ideeën van de vakbond zijn er nog, maar
alleen is niet voldoende.»
Rita: «Ja, maar voorlopig is de Staat van Beleg niet ed
opgeheven, er zijn nog altijd bepaalde maatregelen ervan vi
kracht Het is niet waarschijnlijk, maar ze zouden Walesa om
één of andere futiliteit opnieuw kunnen arresteren.
Hoe voelt u zich als Pool in België
Lech: «Ha! In een aflevering van 'Terloops' hebben ze dezelfi
vraag gesteld aan een vakbondsleider die in België een onderki
men had gevonden. België is een andere planeet voor mi
antwoordde hij en zo is dat. Hier ben ik vrij; ik kan zomaar na
het buitenland. Met het geld dat ik verdien kan ik een aui
kopen, een huis huren, kleren kopen, zonder daarvoor ureni
moeten aanschuiven. Ik ben gemotiveerd, ik kan plana j
maken. Er is een hemelsbreed verschil tussen leven hier en lew
Polen. In Polen zijn de mensen niet gemotiveerd voor hu
werk, ze hebben ook geen enkel perspektief. Mijn broer
fotograaf en werkt van acht uur 's morgens tot tien uur 's avom
en hij krijgt net genoeg geld voor drie weken, die vierde wet
moet hij elke maand weer allerlei middeltjes uitdenken om ro»
te komen. Ik heb hem onlangs een kilo koffie opgestuurd;
schreef mij terug dat die koffie voor hem een reanimatie v
geweest. Dank zij dat pakje koffie had hij zich weer eventji
voelen léven1.».
Rita: «Lech begrijpt de mensen hier niet als ze over de km
zeuren, he Lech?»
Lech: «Nee, ik moet lachen om deze krizis. Als de men#
zichzelf beklagen, geef ik ze de raad om naar Polen te gaan. Di
zouden ze ondervinden dat ze niet eens mogen staken, dat ze
zo goed als werkloos zijn; ze zouden zeggen: oei, laat ons mai
liever doppen in België. Wie hier geen werk heeft en kan gaa
doppen, wéét tenminste waar hij aan toe is; in Polen ben
niets: je bent niet werkloos, want je hebt werk, maar je wei
houdt niets in; je verdient wel wat. maar je kan er nauwclijl
van leven. Een klein Fiatje kost één miljoen zloty; ik verdk
6.000 zloty, wat halt het uit dat ik werk?»
Rita: «Er bestaat een oud rijmpje dat vertaald ongeveer h
volgende zegt: of je nu ligt of zit, je drieduizend zloty krijg
toch... Zo'n situatie werkt natuurlijk deprimerend»
Lech: «Mijn kozijn is architekt. Hij was aktief lid van Solidai
nosc en werd daarom, ondanks het feit dat zijn baas voor hei
gepleit had, afgedankt en opgepakt. Ze hebben hem vrijgelatc
nu en hij voert dakreparaties uit. Hij vindt meer genoegen in da
werk, de plannen die hij vroeger tekende, gingen voor twint [i
jaar de kast in...».
Waar gaan jullie nu op af om de situatie in Poten te beoordelen
Lech: «Wc krijgen Poolse weekbladen toegestuurd, we luistert
vooral naar BBC World Service, Radio Free Europe en als"»
eens willen lachen naar Radio Warschau. We krijgen oei
brieven, die zijn gecensureerd, maar dat hindert niet. Toen mijl
kozijn in de gevangenis zat, schreef mijn zus ons dat hij in ce
sanatorium was opgenomen, «zoals in '68», stond erbij. In 'S
was hij namelijk ook eens opgepakt
Maar toch wil je liever terug naar Polen?
Lech: «Niet persé. Ik wil terug naar Polen zo gauw ik er zek<
van ben dat ik mee zal kunnen werken aan het beter maken vl
Polen, dat ik er zinvol en voor mijn volk zal kunnen en niet v<X
een domme partij zal moéten werken. En die tijd komt wd
solidarnosc zwyciezy cafa polska w to wierzy!»
Pardon7 Lech: «Solidarnosc overwint, heel Polen gelooft erin'
Leo DE BOCK
