Eén faar Wase Freinetschool
in Sint-Niklaas, een evaluatie
Kleinschaligheid en pluralisme
Vzw 't Venster: een kijk op
Freinettechnieken
Lokerse gezinsraad en pensioenvoorbereidii
Oktober 1981. In een kamer boven het café Stad Nantes in Sint-Niklaas
zou het, te oordelen naar de samenstelling van het publiek, om de
ouderavond van één of andere school kunnen gaan. Het papier dat alle
tafeltjes heeft gedaan en waarop iedereen zijn identiteit en motivering
heeft ingevuld, geeft aan: onderwijzer, geïnteresseerde ouder, leraar,
onderwijzer, «van de Appeltuin, uit sympathie», Zij doen samen aan
terreinverkenning, evalueren de haalbaarheid van hun projekt.
Eén van hen, Mare Hollanders, meldt ons eind augustus 1982 in een
persbericht dat de vzw Wase Freinetschool op 1 september aan de
Kokkelbeekstraat nummer 70 in Sint-Niklaas start met wat in onder
wijskringen «een onafhankelijke methodeschool» wordt genoemd. Hij
omschrijft de school verder als «open, dynamisch, onafhankelijk en
waardenkonfronterend, demokratisch beheerd door ouders, leerkrachten
en werkend volgens de institutionele pedagogiek en met Freinettechnie-
ken». Een andere school in Sint-Niklaas...
- 40 - 5 8.1983 - De Voorpost
ningsverschillen waren niet uit de lucht,
maar de verstandhouding bleef goed en
we zijn verrijkt uit de strijd gekomen. Het
belangrijkste is dat de diskussie er nooit
ten koste van de kinderen was».
De betrokkenheid van de ouders bij dit
alles lijkt mij toch erg groot?
MH: «Dat hangt ervan af, iedereen is vrij
te bepalen hoe ver hij zich wil inzetten,
maar een zekere mate van betrokkenheid
die groter is dan in de traditionele
scholen, inderdaad wordt wel stilletjes
verondersteld. Elke maand komen de be
geleider en de ouders van één groep
kinderen bijeen voor een pedagogische
vergadering. Met dezelfde regelmaat is er
voor iedereen een evaluatievergadering
waarop wij ons afvragen of we nog altijd
op de goeie manier bezig zijn, of we nog
altijd beantwoorden aan de doelstellingen
die we in september naar voren schoven.
Ook een heleboel praktische punten ko
men dan aan bod. Even belangrijk is de
ouderparticipatie in het klasgebeuren. De
ateliers b.v.: een vader kwam leren hoe je
kaarsen kan maken, een moeder bracht
de kinderen enkele naaispecialiteitjes bij.
In de kleutergroep zijn enkele ouders
poppenkast komen spelen. Volgend jaar
willen we deze participatie nog ruimer
zien. We zoeken naar een mogelijkheid
om de ouders in te schakelen in het, zeg
maar wat meer kognitieve werkelijk-
heidsonderricht. Een bankbediende b.v.
kan het over geld en omgaan met geld
hebben.
De ouders delen een stuk verantwoorde
lijkheid ook. Voor het opkuisen van de
school is er een beurtrol waarop iedereen
vrij zijn naam kan invullen. En dan is er
de financiële kant van de zaak. Aangezien
de school een privé-initiatief gelukkig
wel drie BTK-ers toegewezen gekregen
moeten we toch op één of andere manier
zien rond te komen. In principe betalen
de ouders bij ons zes procent van hun
nettoloon. Als je 40.000 frank per maand
verdient, dan is dat 2400 frank. Maar
natuurlijk: je kan een kei het vel niet
afstropen; in sommige gevallen gaat dit
gewoonweg niet, om je een idee te geven:
dit jaar heeft de man die zich met deze
zaak inlaat, veertig procent afwijkingen
toegestaan.»
Het is misschien een gekke vraag, maar
welk soort ouders sturen hun kinderen
naar een Freinetschool?
MH: (lachend) «Goeie! Nee, mensen die
ook in de dagelijkse omgang met hun
kinderen de Freinetideeën huldigen, die
koöperatief en demokratisch denken, hun
kinderen verantwoordelijkheden, ont-
Voorzitter Mare Hollanders van de Wase Freinetschool op de schoolbankjes: «De
betrokkenheid van de ouders reikt zeer ver: van zelf met de kinderen werken tot
allerlei praktische karweitjes» (carine)
mand midden het jaar al zijn fiches en nog
wat meer heeft doorgewerkt en naar een
volgende graadsklas overstapt».//oe ver
gaat het kinderen uit een Freinetschool in
het middelbaar onderwijs?
MH: «Vrij goed, ze hebben geleerd hun
mannetje te staan, uit te komen voor
zichzelf en anderen, ze zijn zelfstandig en
weten wie ze zijn. De groep van de
Appeltuin in Heverlee die naar het mid
delbaar onderwijs is overgegaan, heeft
bewezen zeker niet achter te staan op
intellektueel vlak. Het Freinetonderwijs
volgt trouwerjs het algemene leerplan.
Het is wel gebleken dat deze jongens en
meisjes moeite hebben met autoritaire
leraars. Begrijpelijk: bij ons wordt elke
beslissing gemotiveerd. Als zo'n jongen
vraagt: «waarom?» en de leraar ant
woordt: «omdat ik het zeg», tja, die jon
gen neemt daar geen vrede mee, hij heeft
geleerd geen vrede te nemen met dergelij
ke uitspraken. Maar het is dus niet zo, dat
Freinetkinderen in het middelbaar onder
wijs onvoldoende presteren of niet mee
kunnen. Zij hebben precies hetzelfde ge
zien als de andere lagere schoolkinderen,
meer zelfs: zij hebben een aantal attitudes
meegekregen die hen later nog goed van
pas zullen komen. Ze hebben geleerd uit
zich zelf verbanden te leggen en konklu-
sies te trekken.»
De Freinetschool in Sint-Niklaas is totaal
nieuw voor het Waasland. Hoe waren de
reakties vóór je ermee begon?
MH: «We hadden 22 inschrijvingen, dus
dat liep wel vlot. Er waren ook heel wat
mensen die geïnteresseerd waren, maar
blijkbaar toch niet die stap wilden of
durfden zetten. Het is b.v. opvallend hoe
mensen uit eerder socialistische middens
onze vorm van onderwijs erg goedvinden
en er voor honderd percent achter staan,
maar uiteindelijk principieel voor het
rijksonderwijs kiezen. Leerkrachten voor
al toonden als eersten hun belangstelling
voor ons projekt. Sommigen van hen
wilden hun kinderen graag naar de Frei
netschool sturen, maar deden dat
omdat er vanuit het eigen net nogal p
tektionistisch wordt gereageerd. En d
waren er de sceptici: die vroegen zich
van: halen jullie het wel. je meent het v
goed en wat je voorstaat is subliem, m; L
wie zegt er dat je in januari niet n H
hangende pootjes komt vertellen dat l m
avontuur niet verder doorgaat? Een no
male reaktie, het was niet de eerste kei
dat men in Sint-Niklaas met een zog:
naamd alternatieve school wou beginnei V'
Wij hebben nu toch iets bewezen. Daa 1
om was er eind juni ook onze opendei ub:
dag; om te melden: we hebben het g ,st.
haald en we zijn vastbesloten verder i np
nili
doen!»
In de Wase Freinetschool pakt men de zaken op pluralistische wijze maar toch
«anders» aan. (Iv)
plooiingskansen geven. Hier op school de
demokraat uithangen en thuis autoritair
doen, dat gaat duidelijk niet. Het zijn dus
gelijkgezinde ouders, ze hebben eenzelfde
visie op de opvoeding van kinderen. So
ciaal komen zij zowat uit alle beroepsklas
sen: er zijn arbeiders bij, bedienden,
zelfstandigen, vrije beroepen, Eén
keer zijn we voor een weekend naar zee
getrokken en dat heeft de groepsgeest
veel deugd gedaan».
Freinetonderwijs versus traditioneel
onderwijs
Wat hebben zij tegen op het traditionele
onderwijs?
MH: «Ach ja, dat verbindt ons ook, hé.
Het traditionele onderwijs in Vlaanderen
is om te beginnen verzuild en dat zal de
eerlijke ontplooiing van een kind beslist
niet ten goede komen. Het traditionele
onderwijs staat ook nog zo'n beetje naast
de werkelijkheid, een school is dikwijls
een studiekazerne, alles wordt wel aange
leerd, maar zelden echt toegepast, de
leerstof wordt niet geïntegreerd in dat
amalgaam van ervaringen dat leven heet.
Men besteedt ook de meeste aandacht aan
strikte kennisontwikkeling, minder tracht
men nuttige en waardevolle attitudes bij
te brengen. Ondanks veel goeie pogingen
is het traditionele onderw/ijs verder nog te
ondemokratisch, de kompetitiesfeer
weegt nog zwaar door en ook: overleg met
de ouders is er wel bij, maar onvoldoen
de. Tenminste, dat vinden wij. Wij zien
onderwijs ook kleinschaliger. Een grote
Freinetschool, da's ondenkbaar. Groot
schaligheid impliceert of leidt tot anonimi
teit, vervreemding, een gebrek aan echte
betrokkenheid. En tenslotte vinden wij de
strakke scheiding tussen kleuter- en lager
onderwijs enerzijds en tussen de verschil
lende leerjaren niet zo vanzelfsprekend,
niet zo pedagogisch. Zelf werken wij met
graadsklassen. Het kan gebeuren dat ie-
Gestropt in een overgangsregeling d
Je had het daarnet over drie BTK-ers. Hi jth
staat het met de verdere leefbaarheid w
de Wase Freinetschool?
MH: «Da's afwachten. Het
schooljaar hebben we afgesloten zond:
verlies. Voor volgend jaar krijgen f1,01
weer drie mensen van het Bijzonder Ti
delijk Kader. Het is zo dat de Federal t0:
van Onafhankelijke Scholen van minisli
Coens een aantal BTK-ers heeft toet>
deeld gekregen. Men ziet wel in d
zonder deze steun niets te maken val
Het BTK-stelsel is een overgangsregelin
Eerlang, zegt Coens, wordt het lagenv
onderwijs toch gerationaliseerd, dan zi er
len ook de onafhankelijke scholen ai ffi
een aantal voorwaarden moeten voldoe I, r
om in aanmerking te komen voor subs ike
diëring. Die voorwaarden hebben betrel ,00
king op de benoeming van de leerkrac lcj
ten, de samenstelling van het lerarei.
korps, de gebouwen, de vakantieregelin
enzovoort. Er bestaat dus weinig geva
dat wij daarmee onze ziel zullen moett )u;
verkopen. Eigenlijk kijken wij met ve (]a(
verlangen uit naar de instelling van
pluralistische school. De idee is gegroe V
begin de jaren zeventig en op politiek vl< r(j£
werd daarover al een hartig woordje g
sproken... Enkele weken geleden hee
men eindelijk de Raad voor het Plurali en
tisch Onderwijs samengesteld. Die ga; ruj
nu het Charta van het Pluralistisch Onde m
wijs, de voorwaarden waaraan een schoi e
moet voldoen om als pluralistisch te kuii|
nen worden beschouwd, opstellen. Ho £n,
ook, voor ons blijft voorlopig nog d (w
onzekerheid. Volgend jaar krijgen we m
weer die BTK-ers en met die mense I(j
redden we het wel, maar dan mag
school niet te erg meer groeien. Klasgroe
pen, en da's een primaire norm, moge ji^
uit niet meer dan twintig leerlingen bc ;e
staan in het Freinetonderwijs. Meer klas
groepen betekent dat er ook meer bege rzt
leiders zouden nodig zijn. De toekom:^
kondigt zich dus helemaal niet zondi
zorgen aan, maar we slaan ons er w mj
door.» p
Leo De Bock ik
:he
Vet
«er
Toen er eind 1982 in Sint-Niklaas over een Wase Freinetschool gepraat werd, wekte dat dc
belangstelling van ouders en leerkrachten Dc ouders wilden vanuit hun ongenoegen met
het traditionele onderwijs een school beginnen, dc leerkrachten waren uit op informatie,
temeer omdat Freinettechnieken moeiteloos ook in het traditionele onderwijs kunnen
worden toegepast. ïl(
Dc1 eerste vergaderingen konden geen van beide groepen bevredigen, niemand kwam echt ,gs
aan zijn trekken, dc ouders voelden dc interesse van de leerkrachten aan als voorlopig niet
relevant, de leerkrachten hadden niet allemaal dc bedoeling mee te werken aan dc
oprichting van een school.
En zo is de vzw 't Venster er gekomen, 't Venster kan je beschouwen als een bescheiden er!
vormingsinstituut. Dc vzw die al sinds 1981 bestaat, organiseert vormingscykli over alles r£e
wat maar te maken heeft met Freinetonderwijs, met Institutionele Pedagogiek dus ook. I E
Enkele programmatics waren al: Frcinct: leven en leer, dc drukpers, dc praatrondc, en dc lier
klasseraad en inleiding tot de groepsdynamika. Men nam ook deel aan een boekenbeurs cn
organiseerde een kinderweekend. fep
Voor volgend schooljaar ziet men dc werking van 't Venster nog ruimer. Dan komen beslist
ook de vredcsopvocding als dusdanig, een stuk ontwikkelingspsychologie, het rolpatroon-
doorbrekend denken cn onderwijzen aan bod Middelen zijn hierbij: film, debat, diskussie
en brochures. sPil
L.D.B.
Heel wat mensen die met pen
sioen gaan hebben hoogge
spannen verwachtingen van
deze, toch totaal nieuwe leven
speriode.
Eindelijk hoeven ze niet meer
te werken, kunnen ze volledig
over hun tijd beschikken, kun
nen ze zich totaal wijden aan
die geliefde hobby, kunnen al
die klusjes die al jaren liggen
te wachten opknappen.
De pensioenleeftijd zal écn
lange zondag zijn,
Zo'n hooggespannen verwach
tingen kunnen ook een ont
goocheling meebrengen. Er
zullen zich in heel wat situaties
■I
veranderingen voordoen, waar ding op pensioen) U h
men vooraf niet aan gedacht uitnodigen aanwezig tcj
had, bijv. eenzaamheid, verve- hun informatieavond
ling, ruzie met dc partner, ach- bereiding op Pensioen'
tcruitgang van dc gezondheid plaats heeft op dinsdag -
enz, tcmbcr a.s om 20 uur
Daarenboven zijn er heel wat Torcnzaal, Torcnstraut1 tQ|
materiele zorgen: omtrent Op deze avond zullen H< We
pensioenuitkeringen, ziekte- Van Vlaardingcn cn In» 80
verzekering, testament cn snocck een toelichting L(
drgl. over het belang van vfl| N®1
Als men zich niet een klein ding op pensioen. 1 even l|n
beetje op dergelijke situatie len zij dc kursus J^8
heeft voorbereid kan men zo'n ding op pensioen» voor1'1 JjjJ
dingen niet vermijden. Al wie tussen nu en 5 jat Kan
Vandaar dat dc gezinsraad, het pensioen gaat is, saind oe
Stadsbestuur cn het NIVOP zijn of haar partner welk
(nationaal instituut voorbcrci-
Midden juni van dit jaar bel ik aan in de
Kokkelbeekstraat en Mare Hollanders
doet mij kort nadien de hoge, bruinoke-
ren deur open. Afgesproken spel natuur
lijk. Binnen ravotten zijn drie eigen rak
kers: Roos, zijn vrouw, bezemt de dals
van de binnenkoer proper. Ik word rond
geleid. Wat mij, sekreet van een traditio
nele school, in de twee lokalen van de
eerstegraadsklas onmiddellijk opvalt is:
geen bord, hier staat geen bordBanken
zijn er wel en op de grond kussens, een
gitaar leunt tegen de deurstijl, de muren
hangen nagenoeg volgespijkerd. Maar
kan dat de afwezigheid van een bord
goedmaken?, zult u zich afvragen. Dit is
dan de Freinetdrukpers, negeert Mare
Hollanders uw bodemloze verwondering.
Met losse, loden lettertjes en zethaken.
Ze maken er vrije teksten mee, geen
opstellen over een vooraf opgegeven on
derwerp, en enkele daarvan komen in de
klaskrant. Bijvoorbeeld: «mijn tand is uit.
gisteren had ik hem nog. hij stond erg los.
deze nacht viel hij uit. ik weet niet waar hij
is maar nu is hij weg». De jongens en
meisjes zijn er intensief mee bezig, ze
schrijven, korrigeren, drukken, lezen, il
lustreren en sturen op, naar de Appeltuin,
die andere Freinetschool in Heverlee die
nu al acht jaar bestaat. Op een karton
staan «onze liedjes» geïnventarizeerd.
Vandaar die gitaar dus. De fotogrammen
aan de muur zijn het resultaat van een
atelier dat een papa-fotograaf is komen
verzorgen. Ouders verzorgen wel meer
een atelier.
Ik schuif een bakje vol met fiches naar me
toe: de autokorrektieve fiches. «Onder
streep in de volgende zinnen de werkwoor
den één keer en de bijvoeglijke naamwoor
den twee keer». In een ander bakje steekt
de oplossing. Het is een geel kaartje; elke
kleur geeft een andere moeilijkheidsgraad
aan. Wie alle kaartjes van één kleur juist
heeft opgelost, vraagt een niveautest aan;
wie slaagt, mag een andere kleur begin
nen, zo gaat dat. Hier werkt men dus niet
met punten, maar met niveaus, met kleur-
gordels, net als in de judo. De filosofie die
erachter steekt is ook een judofilosofie:
zwarte gordels meten zich niet met witte
gordels, een zwarte gordel kan wel ie
mand aan zijn witte helpen. Het is maar
dat men konkurrentie, een ongezonde
kompetitiefseer wil vermijden.
Achter alle bankjes hangen twee (het zijn
duozitjes) weekschema's. Bij het begin
van elke week gaan de kinderen samenzit-
ten om af te spreken wat ze zullen doen.
Een aantal aktiviteiten staat vast: het
biblioteekbezoek op maandagnamiddag,
de klasraad en het zwemuurtje op vrijdag.
In de overige vakjes kunnen zij vrij geko
zen aktiviteiten invullen: vrij werk, spe
len, rekenen, vertellen, muziek, projekt,
Daarnaast is er nog een lijst met
verantwoordelijkheden: wie geeft de
bloemen water, houdt de kalender bij,
houdt de hele dag het uur in de gaten, wie
voedert de kippen, maakt de vuilnisem
mer leeg, wie ruimt op? Iedereen heeft
naast zijn naam één van die taken geprikt.
Op een onder de warmte naar binnen
krullend karton staan de afspraken ge
in ventarizeerd. Het klasparlement, de
kinderen zelf dus, heeft die zo bepaald.
We luisteren wanneer iemand spreekt, we
storen elkaar niet, we lachen niemand uit,
we ruimen na elke aktiviteit alles op, we
maken de kleuters niet bang, we spelen
zoveel mogelijk samen, jassen aan de
kapstok en boekentassen op hun plaats,
En reken maar dat zij deze 'eigen'
wetten respekteren, verzekert Mare Hol
landers. We lopen even door tot bij de
kleuterklas waar kleine stoeltjes een cir
kel maken en waar een poppenkast staat
natuurlijk. De stoeltjes heeft men betrok
ken via de Regie der Penale Boeten, het is
afdankmateriaal van rijksscholen. Het
speelgoed is het resultaat van een speel
goedslag die men in Sint-Niklaas organi-
zeerde. Je geeft je er gewoon geen reken
schap van wat allemaal nodig is om een
school te beginnen, dat hebben de ouders
vóór en nog wel na 1 september onder
vonden. Zeer in extremis hebben zij in de
Kokkelbeekstraat een onderkomen ge
vonden voor hun school. Het huis stond al
vier jaar leeg. De achthonderd vierkante
meter grote tuin was een woestenij, één
hegemonie van brandnetels. Daarvoor
huisde er de fiskus, een gebouw met
verleden dus. Het heeft drie weken hard
werken gekost om van het vroegere, ver
kommerde belastinggebouw een waardige
school te maken.
Het eerste jaar Wase Freinetschool zit er
inmiddels op. Bovenop de eerste verdie
ping laaft een Jupiler dit meer investige-
rende gesprek met Mare Hollanders,
voorzitter van de school.
Hoogoplopende diskussies
Welke zijn de konklusies na één jaar
Freinetonderwijs in het Waasland?
MH: «We doen verder, da's de voornaam
ste konklusie. We hebben een moeilijk
jaar, maar ook heel wat boeiende diskus
sies achter de rug. Het spreekt vanzelf dat
alles niet zomaar onmiddellijk van een
leien dakje loopt. Dat kan niet, zeker niet
in een Freinetschool. De kinderen moeten
zich aanpassen aan de koöperatieve werk
situatie, de onderwijzers ook, de ouders
moeten met hun grotere betrokkenheid
leren leven. We hebben hoogoplopende
diskussies gehad over de diepgang en het
in praktijk brengen van de Institutionele
Pedagogiek (een geheel van pedagogische
modaliteiten waarop het Freinetonderwijs
is gebaseerd, red.). Over de meeste voor
opstellingen gaat iedereen wel akkoord,
maar zogauw de praktische uitvoering
ervan aan de orde is, krijg je, en gelukkig
maar, menigsverschillen. Een axioma is
bijvoorbeeld, dat niemand graag op bevel
werkt. Goe, maar hoever moet de bege
leider gaan in het stimuleren van de
kinderen? Het is een dynamische diskus
sie die zal gevoerd worden zolang de
school bestaat. Freinet heeft ook een
aantal wat hij noemt 'invarianten' vastge
legd. Het zijn essentiële vooropstellingen,
maar het is niet zo dat daarmee alles
zomaar duidelijk is. Je kan het vergelijken
met een kaderwet in het parlement. Als
iedereen het eens is over die kaderwet,
wordt er nog wel een hartig woordje
gepraat over de uitvoeringsbesluiten. In
het Freinetonderwijs is teruggrijpen naar
de Bijbel om het pleit te beslechten niet
mogelijk. De konsekwenties hiervan heb
ben we misschien wel wat onderschat. Het
geeft een enorme druk, al die diskussies.
We hebben vaak, erg vaak vergaderd en
het was een kwestie van daarmee te leren
leven. Een hiërarchie toepassen en regels
en oplossingen dikteren, is makkelijker
natuurlijk. In een traditionele school or
ganiseert men elk jaar twee tot drie
ouderavonden en daar hoor je dan dat Jan
een beetje minder moet babbelen en een
beetje meer moet opletten in de klas.
Onze schoolgroep is een levend geheel die
als geheel zelf beslist wat er moet gebeu
ren, Er is een voortdurende wisselwerking
tussen ouders, kinderen en begeleiders. Ik
wil niet de indruk wekken dat het er bij
ons lastig aan toe gaat, ook niet dat het
allemaal rozegeur en maneschijn is. We
hebben prettig samengewerkt, de me-
Open deur in de Wase Freinetschool. (arch)
