De grote
en de kleine k
Frans Fransaer: «Thanatos en de Zee»
'4:
'M
«De Leeuwerekenaers» Dendermonde: Getrouwd of niet?
20 - 13.1.1984 - De Voorpost
uitdrul
geloven
lachen.
shon.
Aangrijpende roman over dood en leven
Met amper enkele weken tussenruimte verschenen van de Moorselse letter
kundige Frans Fransaer, Kruisabeel 61, zijn tweede roman «Thanatos en de
Zee» (De Clauwaert) en zijn eerder late poëziedebuut «Gebed zonder einde»
(Yang Poëziereeks). In 1979 verscheen zijn bijna uitverkocht «M.S. Karibu»
(De Clauwaert).
Een fascinerend (zee)man
Een eerder ongewoon man.
Een quasi vijftigjarige vrij
gezel (Moorsel 4 oktober
1934) die zich in zijn beide
romans een meeslepend
verteller toont. Ook als cau
seur uitermate genietbaar.
Hij heeft het immers over
wat hij zelf beleefde, zelf
voelde. Behept met een gro
te liefde tot de natuur, ver
bonden met het eigen mi
lieu en toch hunkerend
naar de verten, naar de zee
die hem blijkbaar onafge
broken in haar ban houdt
Aktief in akties van milieu
defensie en boeiend leraar
geschiedenis Aardrijks
kunde, zijn vak bij uitstek
waarovér hij de studenten
heel wat zou kunnen mee
geven en niet alleen de
studenten ligt admini
stratief echter buiten zijn
bevoegdheid..De leraar die
ook bij slecht weer in de
school verschijnt met de
fiets. Teorie en praktijk
overlappen bij Fransaer el
kaar. Ook wat betreft zijn
aktiviteiten in de tuin, een
deel van zijn leefwereld,
waar hij wars is van chemi
caliën en pesticiden.
Na de basisschool te Moor
sel volgde hij moderne hu
maniora aan het St.-Maar
teninstituut te Aalst en
«deed» filosofie in Drongen
en een paar jaar teologie te
Gent. Aan het Vrij Tech
nisch Instituut te Aalst, «dé
vakschool» werd hij leraar
als regent Nederlands-Ge
schiedenis. Zoals velen be
leefde hij avonturen en be-
vaarde hij wereldzeeën in
stripverhalen, film en
jeugdlektuur. Bij Fransaer
bleef zulks niet bij droom
en verbeelding. Hij nam im
mers wat in veler ogen de
meest bizarre beslissing:
het konfektiepakje van de
leraar borg hij in de kleer
kast op en hij monsterde
aan op een olietanker. Als
doodgewone «wiper». Hij
zou varen en deed zulks
dan ook vijf jaar lang. Niet
vijf lange jaren. Van 1968
tot 1973 was hij doodge
woon zeeman bij de Belgi
sche koopvaardij Sinds
1973 is hij opnieuw leraar
aan het VTI te Aalst doch de
zee laat hem met los. Nooit.
Het schrijven over de zee
evenmin en met de zee is de
dood vaak nauw verbon
den «Thanatos en de Zee»
en «Gebed voor een goed
Einde»
Thanatos en de Zee
Thanatos, de dood, verwant
met de nacht en de slaap, en
de zee in elk halfrond blij
ven Fransaer boeien. Vaak
op dramatische wijze dan.
Fransaer daarover: «In drie
jaar tijds verloor ik drie
goede maats-zeelui. Met
twaalf anderen kwam Fran
cisco om bij een aanvaring
van de Esso Brussels met
een Amerikaans container
schip. Ik vernam het'drama
aan boord van de Mokaria
in Oost-Afrika.
Bij een ontploffing op een
Spaanse supertanker ver
loor Joaquin in 1980 het
leven. Vermist. Zijn vader
stuurde me het onthutsend
bericht.
In juli 1983 woonde ik de
begrafenis bij van Maurice,
een vriend. Tweede machi
nist. Gestorven in een Duits
hospitaal in Buenos-Aires.
Zijn vrouw kwam drie urn-
te laat aan in het hospitaal.
Ik las het schokkend relaas
uit haar brief.
De zee blijft haar tol eisen.
Hoeveel schepen vergaan er
jaarlijks? Het anonieme
zeemansgraf is niet zomaar
een tatoeage op de huid van
de nieuwbakken lichtma
troos. Het is een werkelijk
heid.
En hoevelen gaan over de
streep door ziekten, door
ongevallen in havens of op
werven?
«Thanatos en de Zee» wil
een boek zijn over dood en
leven, in waarheid en ver
beelding geschreven rond
om een ik-persoon. Thana
tos staat voor Dood. Het
Griekse antieke begrip voor
de dood dat over de eeuwen
heen in merg en bot blijft
bijten.
Met «Thanatos en de Zee»
wou ik bescheiden peilen
naar zin en onzin van leven
en sterven.
Moge het bovendien een
soort In Memoriam zijn
voor mijn vele vrienden-
zeelui en de vele anderen,
verloren gegaan tussen
plankton en wier».
Bij een gesprek in de lande
lijke woning waar de au
teur-schipper naast God is
antwoordt Frans Fransaer
graag op enkele vragen.
Is «Thanatos en de Zee» een
vervolg op of een aanvul
ling bij «M.S. Karibu»?
Dat er een verband tussen
beide bestaat is duidelijk.
Beide hebben ze de zee als
achtergrond. in allebei
komt een ik-figuur aan
bod, telkens wiper-matroos
op een schip van de Belgi
sche koopvaardij. Toch is
«Thanatos en de Zee» géén
vervolg. Kronologisch ge
zien handelde «M.S. Kari
bu» over mijn laatste reis
als zeeman terwijl «Thana
tos. stoelt op eerder opge
dane ervaringen. Wel zou
men het verder broderen op
hetzelfde thema kunnen
noemen. De zee die me niet
loslaat.
Drang naar de zee. üit uw
jeugd? Uit lektuur?
De aantrekkingskracht van
het water is heel oud. Als
pagadder heb ik zowat alle
beken van de regio met
blinkdózen afgevaren. De
tijd nog van het heldere
beekwater.
Eens met een binnenschip
mee te kunnen was wel één
van mijn jeugddromen. De
Dender af, de Schelde af. Ik
woon immers niet zover
van de Dender, 's zomers
nuk ik hem zelfs tot hier
De Dender die me fascineer
de was echter niet die tus
sen betonnen kaaimuren in
Aalst of Dendermonde doch
wel die tussen Herdersem,
Wieze en Mespelare. Een
Dender met lissebloemenoe-
vers en elzestruiken. Die
traagstampende dender-
spitsen hebben heel vlug
mijn hart veroverd. Van
daar dan ook de stimulans
tot zwerven. Eerst in de
Later effektief met de
per trein, per boot
over de Middellandse zee tot
ik in 1968 de grote stap
deed: me laten inschrijven
in de Belgische Pool voor
Zeelieden, toen nog op de
Suikerrui te Antwerpen.
Ook langs vaderskant zat
de zwerflust me in het bloed
en daarbij daif de drang
naar avontuur, het «on the
road der golden sixties».
Procedee met flash-backs
Tussen het kronologisch
geordend verhaal flash
backs inlassen bevordert
uiteraard nooit de leesbaar
heid an sich Ik had er wel
speciale bedoelingen mede.
Een tijdlang liep ik immers
reeds met ideeën voor een
nieuw boek. Het moest
Zuid-Amerika worden.
Plots krijg ik dan een bnef
van een Spaanse maat die
ooit* met mij op de wilde
vaart naar het Verre Oosten
zat. Zijn zoon was veronge
lukt op een tanker.
Dat schok-effekt bezorgde
i een druilerige regen haastten we ons zondagavond naar de laatste
Hjrstelling van 'Getrouwd of niet' (De Akte) die de Leeuwerekenaers
achten in de feestzaal van het VTI te Dendermonde. Israëlische klanken
achten ons dadelijk in de gepaste sfeer, de zaal was lekker warm en de groep
acht rekenen op een ruime belangstelling. Bovendien konden we meesnoe-
n van het voortreffelijk op scène gebrachte toneelwerk van Ephraim
Dendermonde. Nette zakken, nette mensen, zegt mamie. (pvs)
Ruzies in en om
het huishouden
Een Joods echtpaar. Daniël
Brozowsky en Ella, leven
een rustig leventje tot op de
dag dat hun dochter Vicky
wil gaan trouwen met Ro
bert Knoll. Voor hun.huwe
lijk hebben Vicky en Robert
de huwelijksakte van Vic
ky's ouders nodig. Deze
blijkt echter nergens te vin
den te zijn. Heeft ze wel ooit
bestaan9 De speurtocht be
gint en meteen ook de ru
zies want als niet-gehuwd
paar eisen Ella en Daniel
hun rechten op. Daniël, als
vrijgezel, wil doen en laten
wat hij wenst Om zich
tegenover z'n vrouw een air
aan te meten van wat-kan-
het-mij-schelen. maakt hij
gebruik van buurvrouw
Hooper's tedere gevoelens
jegens hem. Wanneer Ella
in de buurt is. is hij dan ook
bijzonder lief tegen haar.
alhoewel ze hem volkomen
koud laat.
Ella is het beu steeds ja te
knikken op z'n bevelen en
pakt haar koffers. Onder
tussen is Bunky gearri
veerd, een lid van de kib
boets die, eenmaal in huize
Brozowsky. verliefd wordt
op Vicky Deze laat voor
hem uiteindelijk haar stun
telige verloofde Robert
staan. Alles komt tenslotte
tot een goed einde. Ella ont
dekt de akte op de achter
kant van een foto. Daniël
verklaart dat hij zonder El-
la niet kan leven en Robert
gaat bij zijn mammie uit
huilen.
Getrouwe vertolking
Dit gemoedelijke, maar tra
gikomische toneelwerk
boeit tot het einde door de
juiste opbouw van het stuk,
maar evenzeer door het pre-
ciese uitdokteren van de ka
rakters en de levensechte
vertolking.
André Pauwels bracht als
Daniël Brozowsky het voor
bijgestreefde beeld van de
vaderfiguur, naar voor,
voor ons tenminste. Voor
Daniël is het echter de nor
maalste zaak van de wereld
dat hij z'n vrouw en dochter
wetten voorschrijft. Een
nors en stuurs tirannetje
met een hart van koeke-
brood als hij z'n dochter ziet
huilen. Alleszins een uit
muntende prestatie van An
dré Pauwels.
Jan Vertongen mag even
eens bijzonder fier zijn op
z'n vertolking van de dwaze
Robert Knoll. Treffend voor
dit personnage vond ik de
woorden: «Nette zakken,
nette mensen. Mammie
weet altijd welke funktie el
ke zak heeft.» Een deftig
heerschap met een spraak
gebrek die telkens het
handje voor de mond slaat
wanneer hij iets onwelvoeg
lijks gezegd heeft. Dat Jan
schitterend speelde mag be
klemtoond worden, vooral
als men weet dat hij zeven
jaar lang geen voet op het
toneel meer gezet heeft. En
de pluimen kunnen niet op
want ook Erna Dierickx be
wees talent te hebben. Van
de slaafse huisvrouw ont
popte Elle zich gauw tot een
zelfstandig iemand die ook
haar wensen heeft. Een rol
geknipt voor Erna.
Vera Vertongen liet zich
van haar beste kant zien
wanneer ze een opgewon
den, snibbige of boze Vicky
bracht. Iets flauwer werd
het in dialoog met Bunky,
maar volgens regisseur Leo
Vertongen is Vera al een
heel stuk geëvolueerd in de
goede richting. Resten nog
Bunky en Rose Hooper. Ni
co Van Nuffel, alias Bunky,
liet zich teveel meeslepen
door Brozowsky's opge
wondenheid en imiteerde
hem op sommige momen
ten bijna door z'n stem te
verheffen. Toch verbeterde
hij naarmate ook het stuk
vorderde. Als laatste dan
Josée Vereecken als de tate
rende Rose Hooper. Hier en
daar een beetje over-acting
en onnatuurlijkheid, maar
wij denken dat ze wel ge
schikt is voor zulke rol
letjes.
Alleszins bewezen de spe
lers dat ze weten te akteren
en dat Leo Vertongen een
steengoede regisseur is.
Afwerking van het geheel
Aan de eenvoudige woon
kamer werd de nodige aan
dacht besteed, Deze Joden
die vroeger in kibboets leef
den waren niet de meest
welstellenden en dat
hun leefruimte zeer goed.
Dat men oog had voor de
tails bewees het nog niet
vergeelde behangpapier
achter de foto toen men de
ze van de muur nam. Het
vasttapijt daarentegen was
korter dan de breedte van
de scène, maar dit detail zal
vrijwel niemand opgevallen
zijn. Het dekor werd ont
worpen door Eddy De Win
ter en uitgevoerd door René
Tonnelier, Mare Saeys.
Marc Van Cauwenberg en
Pros Van Nuffel.
Belichting was een ander
paar mouwen. Een lage to
neelzolder, dus laaghan
gende verlichting met als
gevolg schaduwen. Ook
viel het op dat de persona
ges vooraan links regen
boogkleuren op de kleding
hadden. Mogelijk ligt de
oorzaak bij een fout in de
lens van de spot. Er was
ook een menging van warm
(kleine spots) en kouder
licht. De belichting was in
handen van Wim D'Hondt'
en Raf Pauwels.
Grime, een hoofdstukje
apart
Een paar strafpunten
krijgt diegene die'zondag
avond de grime verzorgde.
Vooral de beide hoofdrol
vertolkers waren er slecht
aan toe. Erna Dierickx leek
ons nogal ongelukkig ge
grimeerd. De schaduwen
op het gezicht waren ver
keerd aangebracht: op de
jukbeenderen had ze twee
bruine vegen. Om een lijn
of rimpel aan te brengen
baseert men zich op reeds
bestaande rimpels in het
gezicht. Dat was hier niet
het geval. Men dient eerst
goed de juiste vorm van de
jukbeenderen na te gaan.
deze een lichteie tint te ge
ven en deze oplichting ver
volgens te accentueren
door onder het jukbeen
lichtere schaduw aan te
brengen Men brengt dan
een weinig oudrood aan on
deraan de wang. André
Pauwels leek ons te oud ge
grimeerd. De huidskleur
was vaal genoeg, maar de
lijnen op het gezicht lagen
fout. Op de wang lag enkel
een grijze streep. Eigenlijk
is het niet zo moeilijk. Men
trekt (uitgaande van de be
staande rimpel) een diepe
plooi, lopend van de neus
vleugel schuin naar bene
den tot even voorbij de
mond. Ernaast wordt een
lichtvlek geplaatst om de
plooi te accentueren. Ook in
de mondhoeken worden
schaduwen gelegd, evenals
op de slapen. Deze worden
naar het haar toe uitge
werkt. Het hoofddoel van
toneelgrimage bestaat er
immers in dat het gelaat
van de akteur by het pu
bliek als juist overkomt in
het kader van de produktie.
De Israëlische muziek werd
verzorgd door Jan Bracke.
Toneelmeester was Rita De
Mulder en de produktie be
rustte bij Marc Van Cau-
wenberghe.
Dendermonde. Daniel Brozowsky en buurvrouw I™
Hooper in druk gesprek, (per) m
Het dient in elk geval nog huis te St.-Gillis. Op
eens gezegd te worden: een bruari voeren de
avondje uit met de Leeu- werekenaers er, op
werekenaers loopt zelden vraag van KWB,
uit op een fiasco trouwd of niet» op. d.
Wie de voorstelling miste Sirouj
kan terecht in het Gilden-
Dendermonde. De ploeg van de Leeuwerekenaers. (pvs)
Waarom werd de
leraar wiper?
Gewoon, het avontuür.
Ware het geen zeeman ge
weest, het ware wat anders
geworden. Drang naar ver
andering, vernieuwing,
verruiming zit in mijn le
ven gebakken. Het niet wil
len verstarren. Die eeuwige
aandrift tot kennen, tot
zien, tot beleven. Het over
rompelend vitaal levensge
voel wat ik als leraar niet
waar kon maken.
En wat meer is. Ik ben er
nog niet van genezen...
Ook poëzie?
Mijn eerste (bewaarde) ver
zen dateren reeds van 1957.
Ik was toen 24 en ben
steeds gedichten blijven
schrijven. Zelfs op zee. Er
verschenen er trouwens in
ons gestencileerde scheeps-
blaadje op de Mokaria Ik
kan het immers niet laten
mijn gedachten in een bij
gevijlde vorm te gieten.
Poëzie is een eklips, een
flits, een gedachtensprong,
een plotse bewogenheid.
Proza is van langere adem.
Beide vormen van schrijven
liggen me. Mijn oudste sou-
vemer hier omtrent is een
was dan ook hoofdstuk één,
thuis, sterk ekologisch te
tinten. Ik wilde de hoofd
persoon tussen twee reizen
in laten thuiskomen als in
een desolaat verwoest land
schap. In de streek van de
Pas- en Steenbeek waar
technokraten waanzinnige
saneringswerken wilden
starten. Indien er geld was
geweest. In Vlaanderen
doet men blijkbaar niets lie
ver dan inhakken op het
laatste restje landschap:
bulldozeren, asfalteren, be-
tonneren, kanaliseren, bo
men hakken, een lieve lust
in dit baksteenland.
Ekologie ligt me inderdaad
nauw aan het hart. Het is
een refleks. Ik zou moeilijk
kunnen leven in een afgeta
kelde, stompzinnige ont
wrichte maatschappij. Dus
poog ik, waar het even kan,
een beangstigend toe
komstbeeld te bezweren.
Het gaat immers om meer
dan om kanadabomen of
houtsnippen. Groene jon
gen zijn is een geëngageer
de levenskeuze maken zoals
verpleger worden, of le
raar, of diaken, of
schrijver.
royaal opsteldiploma met
gouden letters ondertekend
door de onderwijzer, de on-
me de prikkel om echt aan
Thanatos en de Zee te be
ginnen.
De flash-
flash-backs moeten de
reis naar Zuid-Amerika
dramatisch schragen. Als
steunpunten. Ik situeer ze
in Kreta omdat Grieken
land me zelf meer aan
spreekt dan Spanje De
Spaanse maat wordt een
Kretenser. Zo lopen waar
heid en fiktie telkens sterk
door elkaar in mijn boek.
In de ik-vorm
Het gebruik van de ik-vorm
is inderdaad lonend. Deze
vorm spreekt sterker aan
dan de afstandelijke 3e per
soon. Ik heb een schromelij
ke afkeer van louter fanta
sie en een hekel aan het
romannetje, het verhaaltje
om het verhaal. Een boek
moet voor mij meer beteke
nen dan zomaar een anek
dote, zomaar spanning of
fiktie. Vandaar dan ook de
autobiografische inslag.
Mijn werk zie ik dan ook als
een autobiografische ro
man. Feiten, omstandighe
den, tijd en personen zijn
doorgaans echt bestaande
maar dan welbewust door
elkaar gehaspeld. Is het
stramien waarachtig, uit
werking en ver-beelding
zijn montagewerk
Ik beoog geen reisverhaal,
geen geschiedschrijving,
geen portret. Door grondig
in te grijpen op de feitelijk
heid wil ik tijd, omstandig
heden en personen naar
mijn hand zetten. Idem de
ik-persoon. Een soort vrij
ver-talen.
De seksueel
bezeten zeeman?
Maniakaal is de hoofdper
soon zeker niet. Hij kreeg
wel een gezond stel herse
nen mede en beschikt over
een goede fysieke konditie
Mij werd wel reeds «aanbe
volen» meer ruimte te laten
voor seks-peripetieën. Als
gewoon zeeman zou me dat
geen moeite kosten als je
weet hoe het er in sommige
havens aan toe gaat.
Toch doe ik het niet.
Ik meen echter wel dat ook
het erotische bij een boek
hoort zoals het trouwens
hoort bij het leven. A fortio
ri bij het rauwe zeemansle
ven. Niet meer maar ook
niet minder.
Een «groene jongen»?
Ik ben met de leefmilieu-
problematiek dermate be
gaan dat ik er niet buiten
kan noch wil. Bedoeling
derpastoor, de dokter en de
Moorselse Davidsfonds-
Aalst. Groen jongen, leraar en matroos op de koopmnt,
Frans Fransaer. (per) aats
blikatie bijgevoegd we*
Het Gents literair
schrift wou hun
uitgeven omdat ze
zie vonden «die diep
vlees van de lezer
Vandaar. Missclr*'
een aantal
jan-met-de-pet
Poëzie is echter
aparts geweest v<
zen wil, lezen di
kan. Uiteraard is
dere kost dan
kultus waar met
taal, welke
en wat een Engels
met-de-pet loslaat
«Een goed einde» z
teraard niet zo aaaeujjfc^j.
ten. Daarom zijn er Kj,
veel tekenen van het u£. j
overgeéftelde dl
Ik blijf echter geloven ltie
het de moeite waard is )rtj
te blijven inzetten voor n
menselijke, rechtvaar
wereld. Een wereld v Bn)
ook Moeder Aarde )fyjc
kansen krijgt. Leven,
delen, denken, lachen.5ja(
pen, desnoods tegen Cg]
hoop in. eoe
Nee ape, nee metu. jjjjg
voorzitter anno 1948.
Wie graag schrijft doet het
altijd. Papier heb je wel bij
de hand. Poëzie, dagdage
lijkse fragmenten of de
aanzet voor een nieuwe ro
man. Het komt zo, als hon
ger, schrijven, neerpennen,
ideeën verwoorden of al
schrijvend ideeën vormen.
Poëzie is wel een eigen me
dium. Sommige dichters
hebben geen behoefte aan
proza. Sommige prozaïsten
kunnen geen gedicht uit
hun pen wringen. Bij mij
sluit het een het andere niet
uit. Alleen aan toneel waag
ik me niet. Gewoon omdat
ik niet weg ben van toneel.
Aan luisterspelen heb ik
zelfs een uitgesproken
hekel.
«Gebed zonder goed Einde»
Mijn eerste dichtbundel is
een soort poëtisch curricu
lum vitae met de in mijn
leven duidelijk aanwijsbare
facetten: de groene jongen,
de leraar, de zwerver, de
hoe-dan-ook soms religieus
bewogene. de hard-roman
ticus, de zeeman, de twijfe
laar maar vooral de dwars
liggende eenzaat die zich
manipuleren noch intimi
deren laat en die uiteinde
lijk zijn eigen gang gaat,
los van de kliekjes, los van
de modes en die niet voor de
kamera wil huppelen om
aandacht te krijgen.
Mijn bundel werd voor de
Yang Poëzieprijs 1980 ge-
selekteerd onder de titel
«Voor het Forum aan de
Kaak» op een paar gedich
ten na die er later voor pu-
De resterende exemplaye
van «M.S Karibu» kun§j
in iedere boekhandel tun
kocht of besteld worden ^bi
de prijs van 285 fr
tos en de Zee» vindt
325 fr (paperback) of
(gebonden). jn
«Gebed zonder goed Einjch
ligt beschikbaar in dei
sterse boekhandels aan
fr. Straks ook in het Gal
Poëziecentrum
°f 31fcef
