Een kroon
voor de
Kronenhoekers
Over 't buskotje aan Den Eirentrapper en
een oudheidkundige kring in Sint-Gillis-Waas...
Wase volkskunst
in stad en dorp
Drieske delft onderspit tegen De Nijpers
Van Drieske de Nijper
tot Drieske Nijpers
De Voorpost - 27.1.1984 - 5
allures toch. Reizen, 't hoort erbij, maar zowel in 't
Amerikaanse Columbia als op de bierfestiviteiten van
München wordt de Wase eigenheid niet verloochend. DN,
«ambassadeurs voor hun heimat», zo staat het in een
persbericht. Portugal wenkt, maar iederéén kan niet mee
want de Drieskes zijn amateurs, de meeste leden wérken
overdag. Uit de internationale kontakten puurt men
vriendschap, het verrijkt, het kleurt en doet herademen.
De vrije tijd zinwol besteden, dèt primeert. Een Zweedse
rondreis in 1977 of een openluchtvoorstelling in 't Verlo
ren Bos in Lokeren in 1982, boeiend was het allemaal,
zinvol, vrolijk, volks.
Wir freuen uns
Maandagavond, Den Eirentrapper aan de Kronenhoek-
straat 8, in Sint-Gillis. Wat verkleumd zaten we bijeen
rond het kacheltje. Wij, persmensen, Drieskes en Nijpers
altegaar. Walter Van Riet, beeldhouwer en voorzanger,
onderwijsman ook; Marcel Oelbrandt, drukker sedert
kort, persmedewerker ook, Lokerse Sint-Gillisnaar;
groepsleider Roger Van Passel, Ria Braem en Gudrun
Van Eynde (die bier aanreikte, met wafels aanrukte).
Plots was DN heel intens in de regionale belangstelling
gekomen. Ik tover opnieuw wat café-chantantnamen te
voorschijn: Remi Van Steirteghem, Elvire Buys, Marie
Kegels en Petrus Batens die onlangs overleden, Elza,
Maria en Margriet Van Duyse, Maria Van Remoorter,
akkordeonist Hugo Ruts en saxofonist Raphael Moortha-
mers. Hun namen en heel wat andere nog staan in het
liederlijke boek, ook mensen als Godfried Van de Vijvere
(nu dirigent van In Dulci Jubilo), Gommer Van Mieghem
(een poos gewaardeerd medewerker aan De Voorpost) en
Jef Thijsen waren of zijn deelachtig aan de groei, de bloei
van de zo polyvalente groep.
"Drieske Nijpers will be pleased to promote your organisa
tion». In die trant staat het, viertalig nog wel, op een fraai
foldertje. Auch wir, d.h. De Voorpost, freuen uns nu DN
jaarfiguur is geworden. Maar we werden voor een pro
bleempje gesteld bij het aanmaken, het realizeren van
deze reportage: het selekteren van het fotomateriaal.
Want je krijgt na al die jaren wat bijeen, als weekblad.
Kiezen dus, naar ik hoop valt de selektie in de smaak.
Voor 't verhaal van 't buskotje en 't lied van de maand,
voor gegevens over subsidies en repetitietijdstippen ver
wijs ik naar de impressie van Leo De Bock. Drieske, zo
mag ik wel konkluderen, slaagde erin, Sint-Gillis langdu
rig in een leuke kermissfeer te dompelen, heeft het wat
weggemoffelde dorp aan de rand van stad en polder enige
vermaardheid bezorgd, wist vooral de mensen van ter
plekke respekt voor de eigen volksaard, de volkskundige
waarden in te prenten. DN als Wase jaarfiguur: kroon op
het werk van de Kronenhoekers.
Wouter VLOEBERGH
De bekroning van Drieske Nijpers tot Wase jaarfiguur
biedt ons even de gelegenheid, de aandacht te vestigen op
de intensiteit waarmee in het Land van Waas in vereni
gingsverband aan volkskunst gedaan wordt. Volkskunst,
het is een ruimer begrip dan louter volksdansen of
vendelen, het impliceert vooral het zinvol doorbrengen
van je vrije tijd, al dansend en musicerend, tentoonstellin
gen en andere manifestaties worden op het getouw gezet
en niet zelden sturen dit soort groeperingen impulsen uit
naar andere vertakkingen van het sociaal-kulturele en
vaak ook kommerciële leven.
Drieske Nijpers uit Sint-Gillis is net zo oud/jong als de
Moerbeekse groep Toon en Tine (1967), jonger dan
Roeland in Lokeren, ouder dan de beminnelijke buren
van Reintje Vos in Kemzeke (1970). De Sint-Niklase
volkskunstgroep Boerke Naas dateert al van 1947-1948;
Speelschaar Ossaert, opgericht vanuit VNJ-kringen, is van
1969 en De Vrolijke Kring (ATB-De Natuurvrienden) van
1972.
In De Klinge werd, in 1976, folkloregroep De Klomp
opgericht. Aan de Wase Scheldekant evolueren of evo
lueerden Krabbeke Steur en De Hakketenen (Temse) en
De Mispeleir (Kruibeke). In 1979 werd in Beveren volks
kunstgroep Lange Stien opgericht.
Al deze verenigingen leggen, op hun eigen tempo en
alnaargelang de inzet van de leden, heel wat aktiviteiten
aan de dag. Je moet de uitverkiezing van Drieske Nijpers
óók bekijken als een gulle blijk van waardering voor de
inzet van de ruime waaier volkskunstgroepen die het Land
van Waas rijk is.
(wv)
Marcel Oelbrandt bij het aanbrengen van het uithangbord
aan het lokaal Den Eirentrapper in Sint-Gillis-Waas (arch).
Opening van Drieskes lokaal Den Eirentrapper. De mei
boom wordt geplant. Nu prijkteen bushokje pal vóór het
lokaal... (arch.)
Den Eirentrapper. Kronen-
boekstraat 8 in Sint-Gillis-
Waas; niet ver uit de buurt
beeft anderhalve eeuw geleden
nog Andries De Clerck, de ge
meentelijke kwakzalver ge
woond. Een roemruchte fi
guur, meer kwakker dan zalver
overigens: het alternatieve van
zijn artsenij bestond erin dat
bij de mensen van hun kwalen
trachtte te genezen door ze te
(k)nijpen waar het hem maar
noodzakelijk leek. Hij kende
als geen ander de knepen van
het vak. De vraag dringt zich
op: kneep hij ook de katjes in
het donker? Wie zal het zeg
gen. Vast staat dat de wonder-
doktoor zijn loopbaan niet
heeft kunnen volmaken; er be
staan sterke vermoedens dat
hij vergiftigd werd. Wat er ook
van zij: in Sint-Gillis koastert
men Drieske Nijpers, want zo
staat Andries de Clerck ter
plekke bekend, nog als een
dorpsheid, de herinnering aan
hem is vergroeid met een stuk
je volksverleden, hij is pos
tuum het motief geworden
voor de renaissance van zijn
Sint-Gillis.
Maar terug naar Den Eiren
trapper waar ik nu voorsta.
Het uithangbord, een produkt
van André De Munck en Raoul
Franckaert, vlecht de letters D
en N in elkaar. Volgens de
symboliek van de runetekens
wijst dit op vriendschap. Sinds
5 oktober 1980 hangt het bord
er. Het buskot voor het huis is
van recentere datum. Het
stond er plotseling, prefabplot-
seling en voorlopig ontsiert het
alleen maar een mooie gevel.
Met kerstmis hebben de leden
van de volkskunstgroep Dries
ke Nijpers er een kerststal van
gemaakt. Nee, zeg nu zelf: wie
heeft nu, uitgerekend vóór
Den Eirentrapper, behoefte
aan een schuilplaats? Doe
zoals ik. Stap binnen. Binnen
zonder bellen trouwens.
Toevallig (nu ja, toevallig...)
zijn Marcel Oelbrandt en Ro
ger Van Passel, Ria Braem en
Gudrun Van Eynde en Walther
Van Riet daar. Namen in Den
Eirentrapper, namen bij
Drieske Nijpers, namen in
Sint-Gillis. Ik drink een pint
mee en kijk goed rond... Te
gen de muur boven de zwarte
piano hangt een portret van
Andries de Clerck, een kopie
Volkskunstgroep Drieske Nijpers in maart '82 nabij het groepslokaal Den Eirentrapper.
van een schilderij dat bewaard
wordt in het museum van de
Oudheidkundige Kring Land
van Waas.
Een oudheidkundige kring,
da s nog iets waar ze bij Dries
ke Nijpers ook van dromen.
Een landbouwmuseum maken
van een oude hoeve, materiaal
is daarvoor nu nog genoeg te
vinden.
Het lied van de maand hangt
op: grootgeschreven noten,
grootgeschreven woorden,
iedereen kan meezingen: 'k
Heb dorst, 'k Heb goesting in
een worst». Of ook, even recht
voor de raap 'Het Lied van de
Graaf'k Heb gevreên al met
mijnheer de graaf, zowel bij
dagen ab bij nachten Hij wil
mij geven zijnen knecht en
daarbij ook nog duizend gul
den. Zijn beste knecht die wil
ik niet hebben, mijnheer de
graaf die moet ik hebben».
Elke maand houden een tien
tal oudere mensen hier café-
chantant. Sinds eind '80 al.
Dat is zó gekomen: bij Drieske
Nijpeis wist men dat Sint-Gil
lis een rijke volksliederenkul-
tuur had, men wist o.m. van
het bestaan af van Hutsepot,
een vaste aaneenschakeling
van een hele reeks liederen.
Marcel Oelbrandt redeneerde
dat de kennis van deze liede
renschat toch niet verloren kon
zijn en kontakteerde in maart
1975 zes vroegere volkszan
gers: Maria Van Duyse, Staf
Van de Vijvere, Maria Van der
Heyden, Leo Van Kemseke,
Maria Verberckmoes en Yvon
ne Van Kemseke. Met hun
hulp is hij erin geslaagd de
door De Oude Vreugd, een
zangvereniging die in Sint-Gil
lis floreerde van 1870 tot 1940,
het vaakst gezongen hutsepot
vast te leggen.
Drieske Nijpers wou een café
chantant beginnen, maar had
nog geen eigen onderkomen
gevonaen (de groep kwam lan
ge tijd samen in de Katholieke
Kring). Toch kwam er vaart in
de zaak: een aangevraagd btk-
projekt werd goedgekeurd.
Projektleider Leo Janssens
mocht zich van oktober 1978
tot april 1979 full-time bezig
houden met het opsporen van
oude volksliederen enerzijds
en het inrichten van een
groepslokaal anderzijds. Wal
ther Van Riet, die later het
boek 'Zo de ouden zongen' zou
samenstellen, was toen al een
tijdje gepassioneerd op zoek
naar wèl die ouden zongen.
Het café-chantant werd zijn
muzikaal-historisch forum.
En het bloeit nog, dat ts hier te
zien (aan de partituren) en
eens in de maand (elke laatste
zondag van 14 tot 18 uur) te
horen. Heel Drieske Nijpers
bloeit. Een kast bergt emble
men, badges, kaartjes, herin
neringen: Mosel, Bitburg Eifel,
Münchner Oktoberfest 1974,
Greetings from Denmark,
Hynghedens Folkedansere
(Ringkobing). Een koperets
uit Petrovic, Joegoslavië ver
der, een poster van 'Der Marie
Curie-Sklodowska Universiteit
Lublin, Polen' Ik herinner me
nog zeer goed dat die erbij
waren, twee jaar geleden op
Drieskes Kerremes. Klasse.
Zeer waarschijnlijk zal Dries
ke Nijpers op de uitnodiging
ingaan om in Lublin op te
treden. Over uitnodigingen uit
Portugal en Hongarije wil men
voorlopig nog niet teveel losla
ten, maar ook in verband
dèèrmee broeit wat.
Drieske tegen De Nepers
«Van minivoetbal tot kantklos
sen» had deze tussentitel ook
kunnen luiden. Drieske Nij
pers heeft twee minivoetbal-
ploegen: de Drieskes en de
Nijpers. De Drieskes spelen in
een hogere reeks, maar
totnogtoe (en ze spelen al vijf
jaar) moesten zij, telkens zij
tegen de Nijpers uitkwamen,
het onderspit delven.
Kantklossen, dat doen een
aantal liefhebbers om de veer
tien dagen op woensdagavond
in Den Eirentrapper onder lei
ding van Gudrun Van Eynde.
Elke dinsdagavond blazen de
hoornblazers verzamelen, elke
Beeldhouwer-voorzanger-onderwijzer Walther Van Riet.
Hij had, samen met zijn café-chantantdames, een groot
aandeel in de uitverkiezing van Drieske Nijpers tot Waas
jaarfiguur. (Iv)
vrijdagavond is er dansrepetitie
in de Katholieke Kring en zon
dagmorgen is het in Den Ei
rentrapper open deur. Nog
meer veertiendaagse aktivitei
ten zijn: de muziekrepetitie,
het jongensdansen en het ven
delen. Maandelijks zijn er de
dansrepetities voor de jonge
ren van 7 tol 15 jaar.
Voor deze waaier van aktivi
teiten mag Drieske Nijpers
(met zijn nu 106 leden) jaar
lijks 18.000 frank subsidie, on
geveer éénderde van de ge
meentelijke sporttoelage, in
nen. Maar het is de inmiddels
vermaarde volkskunstgroep al
lerminst om geld of roem te
doen. Hun streven situeert
zich op het niveau van volks
amusement en de herbeleving
van oude waarden. De ware
geest, voorwaar.
Drieske Nijpers zal, n.a.v.
haar verkiezing tot Wase Jaar-
figuur 1983, zeer waarschijn
lijk op 18 februari a.s. in de
namiddag op het gemeentehuis
van Sint-Gillis gevierd worden.
Leo DE BOCK
In het boek «Zeg kwezelken wilde gij dansen» (Lannoo,
1978), waarin het fenomeen volksdansen in Vlaanderen
onder Üe loep wordt genomen, krijgt Drieske Nijpers
welgeteld één pagina toebedeeld. Veel is dat niet, maar 't
is toch iets, vooral als je bedenkt dat de globetrotters van
Reintje Vos (ze waren in Zuid-Afrika inmiddels en in
Knoxville-Tenessee) het met één paragraaf moeten stellen
in die publikatie (ook Boerke Naas en Speelschaar Ossaart
kregen elk een bladzij).
Maar goddank zorgden de mannen (en vrouwen) van het
agrarisch-residentiële Sint-Gillis zélf voor een superieur
boekwerk: «Zo de ouden zongen». Die sublieme syllabus
van minne- en moordliederen, van oorlogs- en arbeidslie-
dekijns, van levensliedjes en kluchtige gezangen werd in
De Voorpost van 16 december door me bejubeld, 'k
omschreef hem als «een verrukkelijke ode aan de kleine
man». Vorige week donderdag nog gaf de BRT-radio 's
morgens een sfeerbeeld van hoe volks het er in en om 't
café-chantant toegaat, en wéér weerklonk «Amerika is
een schoon land», tophit van toen. Ook de BRT-televisie
realizeerde al een impressie uit Sint-Gillis.
Drieske Nijpers op plaat. Tweemaal, meen ik te weten.
Eén: de jubileumlangspeler «Dansen met Drieske» (1977)
die ik nog niét beluisterd heb, maar 't kan komen; twee:
de recente single van 't hoornkorps o.l.v. Guido Bogaerts
Publikaties over Drieske Nijpers. Een indrukwekkende
stapel berichten uit kranten en weekbladen natuurlijk.
Maar ook het uiterst boeiende verhaal dat volkskundige
Maurits Broeckhove schreef over de wonderdokter uit
Sint-Gillis en dat werd afgedrukt in het tweede deel van
het jaarboek 1980 van de annalen van de Oudheidkundige
Kring van het Land van Waas. En omdat ook André
Vanderveken voor diezelfde Oudheidkundige Kring, in
1959, al over de genezer publiceerde volgt hier een korte
toelichting omtrent de figuur aan wie de volkskunstgroep
z'n naam ontleende.
Bovennatuurlijk?
Andries de Clerck werd op 10 september 1826 in Kemzeke
als tweede zoon in een arm gezin geboren. Vader werkte
als losse kracht bij de boeren, moeder vulde het inkomen
aan met spinnen. Hij was ongeletterd. Als boerenknecht
trachtte hij aan de kost te komen. Veel centen leverde dat
niet steeds op en daarom ging hij ook als voddenkoopman
op pad. De leurder kwam uiteraard met veel mensen in
aanraking, werd populair.
De Clerck, afkomstig van de wijk 't Hol (in Kemzeke
toen) trouwde in 1848 met dienstmeid Maria Catharina
Maes, Ze vestigden zich in Sint-Gillis.
Andries dra Drieske kende een onfeilbare bezwe
ringsformule om iemand van «de fijt» (ook: de vijt) te
genezen. Op Klein Laar in Vrasene hielp hij een boerin
weer op de been: hij voelde en neep waar de pijn zich
manifesteerde en de verlamming was voorbij
Drieskes reputatie werd uitgebazuind door de media van
toen. Hij was tot driemaal toe door de bliksem getroffen,
i dus «met elektriciteit geladen» en kon middels die
geladenheid het tekort aan elektriciteit dat de reumapa
tiënten hadden (sic!) verhelpen. Drieske als elektriekman.
En beroemd derhalve, vooral in die beroerde tijden van
kommer en krisis.
Iederéén wou hem nu konsulteren bij Domien Van Haute-
Panis, logementhouder in Sint-Gillis, in de herbergen van
het Wase dorp ook. En Sint-Gillis puurde nogal wat
welstand uit de vermaardheid van de wondergenezer. In
Stekene hield hij raadplegingen in de herberg Op de Brug,
in Sint-Niklaas (De Arend), Brussel, Gent en elders
demonstreerde hij zijn geneeskracht, zelfs in Nederland
was hij aktief.
Maar waar ligt de grens tussen geneeskracht en tovenarij?
Wie hij aanraakte genas, niemand kreeg nog jicht of
reuma... Was Drieske een geneesheer of veeleer een
kwakzalver? In 1852 moest hij voor het gerecht (Dender-
monde en Gent) verschijnen, de Geneeskundige Kommis
sie had klacht tegen hem en zijn praktijken ingediend.
Tegen de verwachting van velen in werd hij vrijgesproken.
Drieske de Nijper (of: Nijpers) werd rijk. Hij werd ook
heel ziek. Na een lijdensweg van een tiental dagen
overleed hij, op 8 januari 1853, vermoedelijk aan tyftis.
Hij was slechts 26 jaar en liet vrouw en twee kinderen na.
Onder grote belangstelling werd hij op 10 januari begra
ven; zijn uitvaart dompelde heel het Waasland in rouw.
Grafschrift van een onbekende rijmelaar. »Hier, onder
dezen zerk! ligt Andries de ClerckJ Drieske Nijpers bijge
naamd/ gansch Europa door befaamd! Geen minister of
geen bakker/ was in 't nijpen ooit zo wakker/ Jammer b 't
dat zulke man! heden met meer nijpen kan/ Want de dood,
zeer fel in 't grijpen/ kwam nu Dries op toer eens nijpen»
(enigszins taalkundig aangepast door mij).
In een ontelbaar aantal volksverhalen worden de helden
daden, wordt de geneeskracht van Drieske de Nijper uit
de doeken gedaan, schilderachtig beschreven en bijge
kleurd zelfs. De inwoners van Sint-Gillis kregen er een
bijnaam bij: de Nijpers. En de plaatselijke volkskunst
groep kon geen betere naamkeuze doen dan voor Drieske
te opteren.
Kerremes
't Was op 25 juni 1967 dat, onder impuls van William Van
Acker en Gudrun Van Eynde (Williams vrouw en tegelijk
dochter van Nest Van Ejnde die de Sint-Niklase volks
dansgroep Boerke Naas zo'n faam bezorgde), volkskunst-
groep Drieske Nijpers als feitelijke vereniging tot stand
kwam (in 1976 werd het een vzw). Vendelzwaaien,
hoornblazen, volksdansen, minivoetballen zelfs, op volkse
wijze de vrije tijd besteden dus.
In 1970 behaalde de groep in Schoten, op het bekende
festival, een zilveren medaille voor vendelzwaaien en een
bronzen voor volksdans. De eerste Drieskes Kerremes
werd in 1972 georganizeerd; veel volk, ook uit het
buitenland (o.m. Polen) in Sint-Gillis. Drieske Nijpers
trad op in half Europa.
Op zondag 5 september 1976 herdacht men, via het op het
getouw zetten van een oogstfeest, het feit dat Andries-
Drieske 150 jaar eerder was geboren. 1977: tweede editie
van Drieskes Kerremes, met een braderie ter stimulering
van het middenstandsgebeuren vooraf. Derde uitgave van
Drieskes Kerremes in 1982, tien buitenlandse groepen
waren van de partij op wat onze verslaggever Leo De
Bock omschrijven zou als een speels en spektakulair
festival, optredens werden verzorgd in de deelgemeenten,
in de marge was er een tekenwedstrijd, kon je een
tentoonstelling van oude ambachten bekijken, was er zelfs
enz bl^ZOndere P°8tafeter°P«üng, een kanttentoonstelling,
Waas en internationaal
Méér dan honderd leden telt DN, da's enkele tientallen
méér dan de «Wase Persklub», de vereniging die de
volkskunstgroep tot Wase jaarfiguur promoveerde. Dries
ke, da's eigenlijk een koepel van groeperingen: zc blazen
hoorn en voetballen mini, ze klossen kant en vendelen, de
wat oudere dames zingen héél authentiek en de jongelui
van Marie-Katrien dansen óók degelijk, gewandeld wordt
er, ze bakken pannekoeken, de Drieskes, planten de
meiboom, verbroederen, vieren kennis, stimuleren het
kommerciële gebeuren in Sint-Gillis.
Een nadrukkelijk Wase, Sint-Gillis klub, zonder elite-
