Verdronken Land van
Saeftinghe;
toezicht en beweiding
blijven noodzaak
Grauwe kiekendief teruggekeerd
in Wase polders
Hoe noordelijk
Waasland en 't
Reinaertland
ontstonden
Wielewaal houdt
nationaal kongres in
Sint-Niklaas
1 -
kiekendief in Beveren. Van links naar rechts Hubert Lehaen, voorzitter van World
alleen
zonder i
komplex.
Wat geen enkel natuurbeschermer ooit had durven voor
spellen is blijkbaar toch bewaarheid geworden. In de
Nieuw-Arenbergpolder, achter café 't Smisken, in de
onmiddellijke nabijheid van de opgespoten terreinen van
de Linker-Scheldeoever, werd een koppel grauwe kieken
dieven ontdekt, dat zijn nest gebouwd had in een gersteak
ker. Zij hadden zich de weelde veroorloofd, te gaan
broeden op het eigendom van schepen Gerard Pauwels.
Dit gelukkig toeval bracht het nijvere paartje ter sprake
op de jongste zitting van het Beverse schepenkollege.
Burgemeester Van der Aa ver
welkomde er tal van vooraan
staande natuurbeschermers,
onder wie Marcel Verbruggen,
konservator van De Zegge te
Geel, Hubert Lehaen, direk-
teur van het World Life Found
Vlaanderen, de heer Boel-
paep, met nationale bevoegd
heid en ook de Antwerpse na
tuurbeschermers, onder wie de
heer en mevrouw Matthysens
van het vogelasiel te Beren-
drecht, die momenteel de
grauwe kiekendieven met de
grootste zorg omringen.
Tijdens een kleine plechtig
heid schetste de heer Verbrug
gen het belang van deze zeld
zame ontdekking in onze in
landse fauna.
Rare vogels
Het broedgeval te Kieldrecht
moet voor allen die zich op een
idealististische manier inzetten
voor het natuurbehoud een
hart onder de riem betekenen.
Ouderen onder ons, aldus Ver
bruggen, herinneren zich nog
de broedgevallen op de Kalmt-
houtse heide en in de Kempen
se moerassen. Dit is echter al
vele jaren geleden. Enkel in
het Waalse landsgedeelte en in
de Limburgse Kempen hielden
tot voor kort deze prachtige
roofvogels stand. Ook hier is
echter het einde in zicht. De
verwondering was dan ook al
gemeen toen een aantal Ant
werpse vogelkenners het nest
ontdekten in de gersteakker
van de Beverse schepen van
burgerlijke stand, landbouwer
Gerard Pauwels te Kieldrecht.
Zondag 14 oktober houdt Wielewaal zijn jaarlijks natio
naal kongres in hotel Serwir te Sint-Niklaas. Dit sympo
sium heeft als onderwerp «Het noord-Wase Krekengc-
bied» en daaraan wordt dan ook aandacht besteed
natuurlijk mits de nodige afwisseling tussen 9 u.
's morgens en 17 u. in de namiddag. De deelname is gratis
en inschrijving is enkel noodzakelijk indien men het
middagmaal wil gebruiken ter plaatse. Het spreekt voor
zich dat iedereen die geïnteresseerd en/of begaan is met de
natuur, het milieu e.d. van harte welkom is.
Krekengebied
Het zal dan niemand verbazen dat de keuze van de
afdeling Wielewaal-Noord en Wielewaal-Zuid op het
Krekengebied is gevallen, als kongresthema. Dit kreken-
gebied is inderdaad zowat de meest ongeschonden en
ckologisch meest waardevolle biotoop die ons is overge
bleven in deze kontreien. De «gedwongen» ruilverkave
ling heeft de geïnteresseerden met de neus op de dramati
sche realiteit aldaar gedrukt. Er zijn genoeg redenen om
het Krekengebied in het Noord-Waasland eens vanuit
verschillende hoeken te belichten.
Doorlopend is er zondag videotentoonstelling over het
krekengebied, tentoonstelling over de Salcghemkreeg,
een uitgebreide stand met natuurboeken, natuurgidsen,
zelfklevers, posters, broedpotten enz...
Gremar
De schrik voor een mislukking
was al even groot, als men zich
realiseert dat dit broedgeval
wellicht uniek is in het hele
land. Later bleek dat nog
slechts in Limburg één broed
geval vastgesteld werd.
Gevaren allerhande, de nabij
heid van een drukbereden au
toweg en moeilijkheden bij de
oogst deden de bewakers twij
felen aan een goede afloop
Het hele geval werd zo geheim
mogelijk gehouden. Van land
bouwer Pauwels werd de
grootste omzichtigheid vereist.
Bij een eerste kontrole van het
nest werd vastgesteld dat vier
prachtige jongen al flink waren
opgegroeid.
Groot was echter de spanning
en de nervositeit toen de maai
en dorsmachine op minder dan
twintig meter van het nest stil
viel en terplaatse diende her
steld, wat anderhalf uur in be
slag nam. Toen was het verlies
van de vier kleine kiekendie
ven reëler dan iemand ook
maar durfde vermoeden. De
volwassen vogels waren echter
zo trouw aan hun jongen dat 's
anderendaags geen vuiltje
meer aan de lucht was.
Schepen Pauwels diende ech
ter 200 m2 gerst uit te sparen,
wat voor hem een ernstig fi
nancieel verlies betekent
Natuurvrienden
Het World Wild Life Found
bood de heer Pauwcis een ver
goeding aan voor het niet-oog
sten van een partij gerst. Dit
werd echter door de schepen
even prompt afgewezen, een
natuurvriendelijk gebaar van
de man die wel een kunstig
schilderwerk met afbeelding
van het broedtafereel in ont
vangst mocht nemen. Ene Jaak
Matthysens.kombineert in zijn
Reigersasiel te Berendrecht de
liefde voor de vogels en de
esthetische vaardigheid met
het penseel. Ook deze kunste
naar steunde het Wereldna-
tuurfonds door het werk gratis
af tc leveren ter gelegenheid
van deze historische gebeurte
nis in de Wase polder. Het
fonds leverde wél eeen finan
ciële bijdrage voor het Rci-
gersasicl te Berendrecht. waar
De oudleraars en oudlecrlin-
gen van het Higro organizeren
op vrijdag 19 en zaterdag 20
oktober de Higro Herfstfees
ten in de school aan de Indus
trieweg 228 te Gent-Mariakcr-
ke.
honderden, door botulisme ge
troffen vogels verzorgd wor
den door het echtpaar Matthy
sens.
Eindelijk nog eens een hoopvol
milieuvriendelijk bericht vanuit
de Wase Linker-Scheldeoever.
Samen met de heer Verbruggen
uilen wij de wens dat de komst
van deze grauwe kiekendieven
in de Kieldrechtse Folders voor
allen een aansporing moge zijn
om de laatste restjes Waasland-
se natuur met nog meer hard
nekkigheid dan voorheen te be
schermen en te behouden. Wie
weet komen er dan volgend jaar
opnieuw enkele kiekendieven
broeden in het gersteveld van
Gerard Pauwels.
(wvdv)
Een grauwe kiekendief in Beveren. De heer Pauwels werd
voor z'n natuurvriendelijkheid bedacht met een schilderij
(dw)
Wild Life Found-Vlaanderen en mevrouw en de heer Verbruggen (Iv)
Een grauwe kiekendief in Beveren, voor natuurminnaars een historisch voorval.
Overzicht van sympathizanten en medewerkers van hatuurverenigingen (Iv)
De belangstelling voor exkursies in het Europees vermaar
de Verdronken Land van Saeftinghe blijft maar toene
men. In 1981 werden er 327 groepen rondgeleid, in 1982
waren er dat 371 en vorig jaar werden 386 exkursies
gehonoreerd. In totaal komt dit neer op ruim 10.000
bezoekers. Een overgrote belangstelling dus en daarbij
moet dan nog worden vermeld dat ruim 300 aanvragen
moesten worden afgewezen. De druk op het natuurgebied
zou anders te groot worden.
Open exkursies
Ook vorig jaar werden er in
het Land van Saeftinghe zoge
naamde 'open exkursies' geor
ganiseerd. Dit zijn tochten
waaraan kan worden deelge
nomen zonder voorafgaande
inschrijving. Voor de begelei
ding maakt het Zeeuwse Land
schap, instantie die Saeftinghe
beheert, gebruik van een vast
team van een twintigtal mede
werkers. Die mensen ontvan
gen periodiek interne voorlich
ting. De exkursieleiders ma
ken nu ook gebruik van een
nieuwe portofoonverbinding.
Vanuit het hele gebied is de
verbinding nu uitstekend. Een
nieuw basisstation werd bij ca
fé Buys, van waaruit de wan
delingen vertrekken, geïnstal
leerd. Die verbinding is zeker
geen overbodige luxe, want de
bewaking van dit uitgestrekte
reservaat stelt beslist de nodige
problemen. Deze hulpmidde
len worden als onmisbaar be
schouwd voor het effektief
kunnen optreden bij overtre
dingen, ongevallen tijdens de
exkursies en andere noodge
vallen.
Overtredingen
De meest voorkomende
overtredingen hebben betrek
king op illegaal bezoek van het
niet-toegankelijk gedeelte, wat
verstoring van de broedende
en fouragerende vogels met
zich brengt. In het verleden
werd zelfs al eens een installa
tie voor het vangen van vogels
aangetroffen.
Toezicht
De opzichter van het Ver
dronken Land van Saeftinghe
besteedde in 1983 ruim een
derde van zijn tijd aan toe
zicht, technische en politionele
taken. Vorig jaar werd in
drukke periodes voor het eerst
toezicht uitgeoefend door een
dnetal intern opgeleide vrijwil
ligers. Voorts werd ook geza-
vervoermiddel voor toezicht
wordt in Saeftinghe ernstig
gemist.
Beweidine
Het beweiden van de schor
ren door schapen krijgt al sinds
een paar jaar ruime aandacht.
Dit is noodzakelijk omdat de
exploitatie van schaapskudden
al lange tijd niet meer lonend
is en de beweidingsdruk daar
door sterk is afgenomen. Deze
afname heeft nochtans ernstige
gevolgen voor het behoud van
de waarde van Saeftinghe
ruim zeshonderd vierkante
meter en werd een hooiberging
gebouwd met een inhoud van
zeshonderd kubieke meter. De
kuddeomvang werd uitgebreid
en eind vorig jaar waren er 343
drachtige ooien. Het is de be
doeling dat de kudde uiteinde
lijk minimaal 600 ooien groot
wordt.
Inmiddels werd in dit pro-
jekt door het Zeeuwse Land
schap al fors geïnvesteerd. Het
merendeel van deze gelden
werd via doelsubsidies en gif
ten verkregen. Naast deze bij-
**V"~
menlijk toezicht uitgeoefend
met diverse rijkspolitionele
diensten. Het aantal overtre
dingen door windsurfers nam
vorig jaar toe. Saeftinghe heeft
een grensomtrek van ongeveer
24 kilometer en bestaat bij
vloed uit honderden kleine ei
landen. Infiltratie vindt plaats
zowel vanaf de landzijde als
vanaf de Scheldedijk. Dit
brengt voor het beheer een
aantal specifieke problemen
met zich. Vooral een geschikt
Sinds 1950 is het aantal volwas
sen schapen in kuddeverband
op Saeftinghe immers terugge
lopen van 1940 naar 400 stuks
In 1981 werd begonnen met
het beweidingsprojekt Emma-
haven. De start van dit projekt
heeft zowel voor de stichting
het Zeeuwse Landschap als de
schapenhouderij van J. Boom
vele problemen opgeleverd. In
1983 werd de nieuwe schaaps
kooi verder uitgebreid tot een
overkapte oppervlakte van
dragen heeft ook de stichting
Behoud Saeftinghe een spe
ciaal fonds opgericht ten gun
ste van de beweiding op Saef
tinghe.
Begrazing
De schaapskudde graasde in
hoofdzaak op de schorren
langs de zeedijk, westelijk van
de Rijksdam. De beweiding
vond plaats achter schrik
draad. Op de zeedijk kon van
af juli niet meer geweid wor
den door de dijkversterkings-
werken die een aanvang heb
ben genomen. Het gras op de
ze dijk en het hoge voorliggen
de schor kon hierdoor niet ge
hooid worden, zodat op eCn
andere wijze een voorraad
wintervoer moest aangelegd
worden. De hierdoor geleden
schade werd wel vergoed in het
kader van de Deltawet.
In oostelijk Saeftinghe is de
schapenhouderij van Geiren
aktief. In 1983 werd vrijwel
alleen het gedeelte ten zuiden
van de werkdam beweid. Een
gedeelte van Saeftinghe is nog
partikulier bezit. Het betreft
vrij hooggelegen schorren die
geschikt zijn voor de bewei
ding met runderen. De bewei
ding met runderen bij de eer
ste en tweede vluchtheuvel
bleef met gemiddeld 130 stuks
ten opzichte van 1982 ongewij
zigd. Achter de derde vluch
theuvel is incidenteel met scha
pen geweid. Ook hier is een
duidelijke vefruiging van het
schor waarneembaar. Schaap
herder Jan Boom. «Ik zit hier
nu een goeie twee jaar, ik ben
dus halverwege en het gaat nog
precies volgens het schema,
ondanks enkele tegenslagen.
In de kudde die ik overnam
zaten nogal wat zieke schapen,
ik moest zoeken naar meer
produktieve rassen, de stal-
bouw slorpte ook meer geld op
dan verwacht.
Dijkversterking
In de loop van 1983 werd
een aanvang genomen met het
op Deltahoogte brengen van
de zeewerende dijk. De ver
zwaring wordt buitendijks uit
gevoerd Gelijktijdig met de
werken wordt de ontsluiting
van het achterliggende polder
land aangepast op een wijze
die een grotere mate van rust
voor het natuurgebied kan ga
randeren. Het oude haventje
van Emmahaven en het witte
havenmeestershuis zijn inmid
dels geheel onder de nieuwe
dijk verdwenen. Hierdoor is
zonder twijfel een karakteris
tiek beeld van Saeftinghe ver
loren gegaan. De toegankelijk
heid van het schor werd door
de werken uiteraard bemoei-
lijkt. Hier hadden vooral de
excursiegangers, toezichthou
ders en de herders met hun
schapen last van. Over de gas-
dam lag tijdelijk elen perslei
ding. De aktiviteiten op deze
dam gaven een ongekende ver
storing voor de vogels.
Vogels
In de ontwikkeling bij de
broedvogels is vooral een ster
ke daling van dc kokmeeuw
opvallend. Waarschijnlijk is
dit een gevolg van de sluiting
van de vuilnisbelt van Hulst,
waar de meeuwen veel op fou-
rageerden. Merkwaardig is wel
dat de stand van de zilver
meeuw niet is afgenomen. Van
de zilvermeeuw werd nu een
voedseltrek op ons land gekon-
stateerd. De zilvermeeuw
heeft zich inmiddels over het
gehele gebied verspreid. Van
kolonie vorming is geen sprake
meer. Door de extreem droge
zomer in 1983 waren alle ge
deelten waar botulisme-uit-
braak te verwachten was ge
heel opgedroogd. In het Ant
werpse daarentegen was er wel
sprake van een ware botulis-
me-explosie Vele kadavers
werden door de Schelde afge
voerd en spoelden aan langs de
buitenranden van Saeftinghe.
Alle gevonden kadavers wer
den, zoals dat de gewoonte is,
vernietigd.
Luc VAN BROECK
Zeldzaam broedgeval te Kieldrecht
Historisch-geografische studie
Het dorp Kieldrecht lag zeven eeuwen geleden f
noorden van Kallo. De bewoners waren zeevisser ich
De plek werd begrensd door een moer én door d mt
Schelde. Na de stormvloed van 1334 verhing ak
Kieldrecht naar waar je het nu moet situeren,
naar het westen toe dus.
Deze stelling wordt naar voren gebracht in het boek
Vier Ambachten en het Land van Saaftinge in de
eeuwen» van de Nederlandse prof. dr. M.K.
Gottschalk. De hoogleraar verrichtte in 't Land van
danig veel research. Dat leverde een bijna 600 paeira chti
dikke situatie- en ontwikkelingsschets op. Geen
netje uiteraard, maar wie zich voor wat ik al eerder ic
Voorpost 'de Wase wordingsgeschiedenis' genoemd
interesseert vindt er belangwekkende gegevens in.
Polders, turf, zout
Noordelijk Waasland kreeg mettertijd en
der moeite gestalte na een verwoede strijd
water. Je kan al bijna een boek vullen met
kronologic van de overstromingen die de regio
zowat 1200 teisterden, en daar is Kieldrecht zéér
betrokken, maar ook Kallo. Meerdonk, Doel. enz.
1334 ontstond een dijk van Meerdonk naar Verre brot®**
en meteen was de basis voor de Wase polders geleg
Buiten de natuurlijke overstromingen waren er de kum tn-
matige, vaak om strategische redenen doorgevoerde inu jdd
datics.
8 - 12.10.1984 - De Voorpost
Inpolderingen, herdijkingen, daarover ondermeer
het in Gottschalks onderzoek. De werkzaamheden moo gj
ten uiteraard gefinancierd worden, en met name d
abdijen droegen dapper bij tot dc rehabilitatie van
streek. Boudelo bijvoorbeeld, met z'n wijd vertakte
tingen (ook in Zeeuws-Vlaanderen), komt
herhaaldelijk ter sprake in het bock. Prof. Gottschd N'
heeft het daarin overigens uiterst gedetailleerd over bcffi
soverdrachten en belastingheffingen, niet
politieke (machts)kontekst aan tc duiden. De Vier om.
bachten (Assenede. Axel. Hulst en Bockhoute),
totaliteit in de middeleeuwen, een Vlèkms komplex, giq W
het tot zowat 1300 wel voor dc wind, maar nadien ging h< e f?
met de konjunktuur bergaf, ook al door de talrijl j~
oorlogen en opstanden. P®
De veengronden, de moeren, waren de slagaders van d
toenmalige ekonomie. Daaruit putte men energie, brand
stof: turf. Daaruit puurde men weivaart. Vele honderda A
wellicht duizenden scheepsladingen turf werden op lx
moerasgebied gestoken Al was er in o.m. Kallo tot i
zowat 1800 sprake van turfexploitatic, na 1400 kwijnde lx
turfsteken weg. Maar dc turfontginning (of mocrnern|
wès belangrijk voor het noorden van 't Land van Waas;
Meerdonk herinnert de naam van een gehucht (Turfba
ken) nog aan de bedrijvigheid van toen.
Behalve turf leverden de moeren ook zout op. Zoutziedi
rijen duiken o.m. in de negentiende eeuw nog op
zuidelijk Waasland (Rupelmondc, Steendorp). De zoutii
dustrie ontstond in dc twaalfde eeuw in vooral de strai
van Axel en Hulst, prof. Gottschalk hanteert dc ten
zelexploitatie.
Reinsert?
Een paar maal wordt in het boek melding gemaakt vand
naam Hulsterlo, een kluif voor de ontrafclaars van lx
Rcinaertraadsel. Hulsterlo zou mettertijd, als benamit
door De Kouter (Kieldrecht) worden vervangen. Ook
Goudekinsberg (Ie petit mont d'or), opnieuw een tof
niem dat de (Wase) Reinaertvorsers vertrouwd in de ora
klinkt, komt aan bod in het boek.
Het werkgebied van prof. Gottschalk valt overigens voq
een groot stuk samen met de streek die door 'vela
aangeduid wordt als de waarschijnlijke pleisterplaats va
Reinaert en z'n kompanen: het Hulstersc, het Waasland
andere delen van Oost- en Zeeuws-Vlaanderen ook. I'
eerdere bijdragen van me in De Voorpost zal men
onthouden hebben dat de kloosters of abdijen die in
twaalfde-derticnde eeuw hun «imperium» naar het Waas
land toe uitbreidden (Ten Bosse in Lokeren, Boudelo
Cosford of Cusforda of ook Kluizc, Rozenberg in Wa»
munster, e.a.) een goed houvast bicden aan de Reinaert
onderzoekers. Auteur Gottschalk schetst het tijdskader
geeft geografische aanduidingen die voor het Reinaert
speurwerk intcressapt kunnen zijn. Rond 1200 begint ht
verhaal van de Vier Ambachten (en Saaftinge). rond (ft
tijd ook moet het Reinaertepos worden gesitueerd.
Feilen, geen franjes
De benadering van prof. Gottschalk is hoe kan het o
anders? heel erg wetenschappelijk, akkuraat. Kroncl
gisch geschikte feiten die voor dc geschiedenis en 4
geografie van het huidige Nederlands-Belgische grenM
bied belang hebben (gehad). Een opsomming van onteffij
re transakties waar je je als leek moet doorheen worstelt
maar die voor de heemkundige of historicus verklare
kunnen zijn, verhelderend.
Erfenissen en pachten als petite /iü/oire-eiementen,
de aaneenrijging van al die gegevens is grote geschiede/A
alvast voor de regio, zeker ook voor het Waasland. F
auteur heeft zich in kaartenstudie verdiept, in haar b«
vind je overigens unieke dokumenten. Een drietal rew
sters (persoons- en plaatsnamen, zakenregisters, regisüj
van institutionele belanghebbenden) verlenen deze kanja
van een uitgave het karakter van een uniek naslagwerl F"'
De uitgave werd schitterend verzorgd en bevat zelfs ecs e,5'<"
samenvatting in 't Frans. %e
W.V. eelti
De Vier Ambachten en het Land van Saaftinge in Verb
Middeleeuwen. Door prof. dr. M. K. E. Gottschalk. Bijf nmi
600 blz., 150 gulden. Een uitgave van Van Gorcunt 4 logs
Assen-Nederland.
