Opkomst van het Socialisme
in het Arrondissement Dendermoi
Fototentoonstelling
Socialistisch Studie-
en Informatiecentrum
Dendermonde
De Voorpost - 12.4.1985 - 13
Honderd jaar geleden
no geschiedenis, schrijft SP-volksvertegenwoordiger Norbert De Batselier in
iWoord vooraf» tot «De opkomst van het socialisme in het arrondissement
jdermonde (tot 1919)», is er niet louter om een verjaardag meer luister bij
jtten. Vanuit onze ideologie moeten wij toch beseffen dat de evolutie van de
enleving, en elk deel daarvan, ons heel wat kan leren voor de toekomst.
'e) ugblikken in het verleden dus om uit de analyse van suksessen en
fo lukkingen, juiste en foutieve besüssingen, het heden beter te begrijpen en
houding voor de toekomst makkelijker, met meer kans op bijval
rt-Jsndien, te kunnen bepalen.
voor de socialistische beweging in ons land belangrijke datum is 5 april
,lvv* 5. Die dag immers wordt in «De Zwaan», een herberg langs de Brusselse
k' te Markt, de Belgische Werkliedenpartij opgericht; partij die achteraf via
l.S.P. (Belgische Socialistische Partij) tot de huidige Socialistische Partij
zal evolueren.
de socialistische beweging in het arrondissement Dendermonde de kop
do ak en aanvankelijk - tot 1919 - evolueerde, kwamen we aan de weet via
gesprek met Norbert De Batselier.
ze samenwerkten met de so- rood en blauw zich bij de
cialisten om koöperatieven gemeenteraadsverkiezm-
in het leven te roepen. gen ook samen aan op één
Nog een bewijs dat de BWP lijst,
aanvankelijk meer aan
sloeg in het gestruktureer- Ook bij de parlementsver-
;urs m er in het
on(j dermondse meteen
n0( ons op de oprichting
obh deB.W.P.?
n 2 !5 juni 1885 werd in de
raat te Dendermonde
de Wetteren, is de organisa- kiezingen van 1894 be- tussen
tie aldaar, op 27 juni 1897, stond die samenwerking:
meer sukses kenden dan in
andere regio's. De mensen
gaven vlotter, wellicht ook
omdat ze het financieel be-
eerste BW.P-meeting
and ganiseerd. Een maand van de eerste arrondisse- de socialisten steunen toen
m juni 1885, was menteie vergaderingen, de liberale üjst - over een
reeds aan een tweede Aan de andere kant was het eigen lijst beschikten ze
non mg toe. Dit keer langs dat m Dendermonde o.a. toen nog niet - en ter kom-
m tfude Vest_ de stnjdpenningen - plaat- pensatie mochten zij ge-
was echter Wetteren mededelingen waar- bruik maken van de liberale
m veel sterker dan Den- van de opbrengst bestemd
»nde, onmiddellijk m- was voor«de da_
We op het via de BWP i.
lijk ruktureerde socialis-
la re begrijpen overigens,
oestand: Wetteren ligt
uiuuat nc xi
wat dichter by Gent. h^d
n vfeentrum van het socia- nanoen...
in Oost-Vlaanderen,
atui nvloed van de Gente- Bestonden toen reeds
ia s op het socialisme in afdelingen in de diverse
5 m eren is overduidelijk, gemeenten van het
a uobeerden immers da- arrondissement?
di k via strukturen - een Je had toen diverse groepe-
aan agandaclub. een coope- ringen: propagandaclubs
Volkshuis - bij - de voorboden van de hui-
fcvolking aan invloed te dige partijafdelingen - to
ko len. In Dendermonde neel- en trompettersvereni-
entegen was vóór 1885 gingen (voorlopers van de
s, het gevoelssocialis- fanfaren en harmonieën) en
'Oi ipgedoken In 1870 na- mutualiteiten en vakbon-
Dendermondenaars den in een beginstadium,
deel aan de Eerste In-
itionale De socialisten In de laatste decennia van
mdermonde stonden de vorige eeuw gingen so-
duidelijk onder invloed cialisten en liberalen in het
iet anarchistisch socia- arrondissement samenwer- n
Ie. ken. Elektoraal weren de Dendermonde De stichters n
an het zo steUen; Den- liberalen fel verzwakt uit de Hamme- (foto boek Opkomst
londe speelt in die tijd verkiezingen van 1870 ge-
nee maar dan wel ale komen. Delinkervleugel mfraatruktuur om te ver-
K b"*rtJe van geheel van die parhj zocht toen gadenm Een goeie zaak
.Vlaanderen. kontaklop met de eoclalis- de „cialMSn, vermits
ia trouwens ook de re- ten. De hoop van be,de om de krant o.a. verha-
waarom de Gentenaars de overheersing van de ka-
H lermondewaarte be- toüeke pgrty te doorbre- ten ve^he^tet^lahs-
L ien af te zakken. Zele ken. situeerde zich in de
1 op dat ogenblik be- invoering van het algemeen
l als de streek waar de stemrecht. Het cijnskies-
erm tste ellende van het stelsel moest van de kaart Belangrijk voor de bewe-
le w heerste De miserie geveegd worden ging waren de verkiezin-
n er zodanig groot dat gen van 1898. De BWP trad
:htv koöperatieven ónt- toen in het arrondissement
ȟjk l, die niet uitsluitend Socialisten en liberalen Dendermonde voor het
e Gl lancierd worden door vonden mekaar ook in de eerst met een lijst naar de
ven listische gelden. Ook oprichting van diverse mid- bevolking toe. Hij werd
weO lui waren zich zodanig delbare scholen en in heel aangevoerd door Karei
n vo ie armoede bewust, dat wat gemeenten dienden Beerblock, een Gentenaar,
die op dat ogenblik reeds
een ferme reputatie genoot
en naar Dendermonde ge
stuurd werd om de socialis
tische beweging hier te or
ganiseren Meteen ook
kwam een eind aan de sa
menwerking tussen libera
len en socialisten.
Bij de verkiezingen van
1898 haalde de BWP 2.900
stemmen op een totaal van
36.000. Al bij al niet zo'n
slecht resultaat, maar toch
raakten de Gentenaars ont
moedigd. Ze trokken zich
toen zelfs terug uit het Den-
dermondse. Enkel in Wette
ren zagen ze voor de partij
enige mogelijkheid op suk
ses. De rest van het arron
dissement, zegden ze, is
anti-socialistisch. De ge
schiedenis van de beweging
1894 en 1904 in het
Dendermondse was er trou
wens een van vallen en op
staan. Zo gebeurde het wel
dat ergens een staking ge
wonnen werd, maar diep
gaande gevolgen kende die
overwinning niet.
Ingevolge zijn sterk anti
militaristische houding en
zijn sympathieën voor de
jonge Hendrik De Man in
diens kritische houding
tegenover de partijleiding,
was Vandemeulebroucke in
konflikt geraakt met vader
Edward Anseele. Anseele
wilde die man weg uit Gent
en de afwezigheid van eni
ge bepalende figuur in Den
dermonde, kwam al bij al
ideaal uit. In 1910 begint
Vandemeulebroucke met de
organisatie van de socialis-
tiche beweging in het Den
dermondse Van primair
belang daarbij achtte hij de
uitgave van een weekblad.
Tevoren reeds hadden de fe
deraties St.-Niklaas en Den
dermonde gepoogd een
weekblad uit te geven, wa
ren daar trouwens ook in
geslaagd, van 1900 tot
1904 verscheen immers
«De Zon». Een eerste po
ging van Vandemeule
broucke een weekblad uit te
geven, «Voorwaarts» zou
het blad heten, mislukte.
Gillis-Dendermonde en de
grote tegenhanger van
Paul Hendrickx, met wie
hij op het kerkplein histori
sche tegenspraken aan
gaat.
Vandemeulebroucke leidt
de socialisten ook naar een
historisch hoogtepunt tij
dens de verkiezingen van
1919, de eerste verkiezin
gen volgens het systeem
van het algemeen stem
recht. In het arrondisse
ment haalt de partij niet
minder dan 26% van de
stemmen binnen, een resul
taat dat enkel nog zal her
haald worden in 1954.
Wel eigenaardig dat de
mensen die uit de oorlog
komen zo in groten getale
socialistisch gaan
Dat is helemaal niet zo
eigenaardig als het lijkt.
Emile Van der Velde had in
1914 reeds gekozen voor
een erg patriottische koers.
De socialisten deden mee
aan alles wat het algemeen
Naar aanleiding van de viering van een eeuw socialistische
partij, worden in het arrondissement Dendermonde, op
diverse plaatsen tentoonstellingen georganiseerd.
De fototentoonstelling «100 jaar Socialistische partij»,
waarbij geput werd uit het archief van AMSAB (Archief
en Museum van de Socialistische Arbeidersbeweging) is te
bekijken te Hamme (vanaf 12/4), Lebbeke (vanaf 19/4).
Wetteren (vanaf 23/4), Buggenhout (vanaf 26/4), Dender
monde (vanaf 1/5), Wichelen (vanaf 3/5) en Zele (vanaf 7/
5).
Inleider tot deze tentoonstelling is volksvertegenwoordi
ger Norbert De Batselier. Hij stelt dan overigens ook de
publikatie «De opkomst van het socialisme in het arrondis
sement Dendermonde (tot 1919)» voor.
(pvr)
Pas in 1919 ontstond «De belang betrof. Voor die hou-
Werker», die later zou op- ding kregen ze trouwens
gevolgd worden door «Voor twee ministerposten in de
m de socialistische partij van
van het socialisme)
Zie je bepaalde oorzaken
voor het niet-doorbreken
van het socialisme in het
Dendermonde van toen?
Beslist. Allereerst het feit
dat de geestelijkheid zich in
Dendermonde situeerde.
Bovendien vormde ook het
gerechtsapparaat een kon-
se rvatief blok dat alles
weerde wat socialistisch
was. Je kan je trouwens de
vraag stellen, waarom het
gerecht in dat kleine Den
dermonde geïnstalleerd
werd. En bvb. niet in het
grotere Aalst of St.-Ni-
klaas Dat is gewoon ge
beurd omdat de Franstalig
heid hier nog sterk aanwe
zig was en het Dender
mondse beleid zich moeite
loos aansloot bij alles wat
op dat moment in Brussel
leefde en opgelegd werd.
Voeg daarbij het feit dat de
socialisten die hier op het
eind van de 19de eeuw ak-
tief waren, niet voor struk
turen gewonnen waren,
maar de voorkeur gaven
aan een anarchistische ma
nier van werken. Manier
van doen die duidelijk niet
aansloeg bij de bevolking.
In die gehele situatie kwam
pas verandering in 1910,
monde. In Berlare bestond er een hulp- en voedingskomitee. (foto boek Opkomst broucke^aar ^DencfeTmon-
socialisme) de kwam
Allen».
Wat doet Vandemeule
broucke nog verder? Hij
verzamelt, op arrondisse
menteel vlak. de diverse af
delingen. Bij elk arbeids-
konflikt gaat hij nu boven
dien als partij deelnemen.
Stakingen voor loonsverho
ging koppelt hij aan de eis
voor het algemeen stem
recht. En aldus zit hij op
het partijvlak. Je merkt
dan ook dat mensen die de
leiding namen bij stakin
gen m de partij gedrai
neerd worden. Jules De
Brouwer uit Hamme bvb
komt op de tweede plaats
terecht voor de parlements
verkiezingen van 1919. En
wordt bovendien verkozen.
Ook de ledencijfers van de
diverse verenigingen wer
den door de inspanningen
van Vandemeulebroucke
positief beïnvloed. Zo liep
het aantal vakbondsleden
in Hamme van 70 in 1914
op tot 1.050 in 1919 en
telde de kooperatie in Den
dermonde 800 leden, waar
er in 1914 nog niet eens
sprake van was
Vandemeulebroucke was
dus de bepalende figuur?
Ongetwijfeld. Hij zou dat
trouwens blijven tot 1936.
Hij was toen nationaal
voorzitter van de Socialisti
sche Mutualiteiten, was één
van de meest bekende socia
listische parlementairen,
was burgemeester van St.-
regermg.
Tijdens de oorlog worden
overal voedings- en hygië-
nekomitees in het leven ge
roepen. In plaatselijke ko-
mitee8 spelen de socialisten
een belangrijke rol. Na de
oorlog kreeg je automa
tisch de refleks van de be
volking naar de socialisten
Zijn er in die eerste paar
decennia van het socialisme
in het arrondissement
gemeenten die opvallen
door de sterke
aanwezigheid van de
socialisten? En andersom?
De socialisten waren in die
periode het sterkst ver
tegenwoordigd in gemeen
ten als Hamme, Zele en
Wetteren. Gemeenten, die
industrieel het verst gevor
derd waren.
Naarmate zich in een ge
meente grote bedrijven ves
tigden kreeg ook het socia
lisme er vaste voet aan de
grond. Er bestond dus dui
delijk een link tussen de
industriële ontwikkeling
en meteen ook de achteruit
gang van de landbouw en
de opkomst van de socialis
tische beweging.
Ook vandaag ervaren we
dat nog voor een deel: in de
minst economisch ontwik
kelde gemeenten, heb je de
minste aanwezigheid van
socialisten.
Pierre Van Rossem
Dendermonde. Hippoliet Vandemeulebroucke begon in
1910 in Dendermonde met de organizatie van de partij.
«De opkomst van het socialis
me in het arrondissement Den
dermonde (tot 1919)» is een
eerste uitgave van de v.z.w.
Socialistisch Studie- en Infor
matiecentrum Dendermonde.
Over het waarom van de
v.z.w. en van de publicatie,
Norbert De Batselier:
Toen ik in 1979 de leiding van
de federatie genomen heb, heb
ik in een beleidsnota de grote
krachtlijnen van de partijwer
king voor de komende jaren
vastgelegd. Eén element uit
deze nota was de oprichting
van een dokumentatiecentrum
en het in het leven roepen van
een vorm van studiedienst.
Ik ben immers van oordeel dat
je vandaag de dag niet langer
aan politiek kan doen zonder
je geruggesteund te voelen
door een aantal mensen die
gespecialiseerd zijn in bepaal
de materies. Ikzelf heb me ge- -
specialiseerd in de ekonomie
en de staatshervorming. Maar
als politicus word ik niet uit
sluitend met deze problema
tiek gekonfronteerd. Daarom
dus dat Studie- en Informatie
centrum.
Aan de andere kant kwam ik
tot de vaststeUing dat wij in het
Dendermondse al geruime tijd
flink wat jonge mensen aan
trekken - wij zijn duidelijk
,^an vernieuwing toe - die de
wens uitspreken te vernemen
hoe het vroeger allemaal verlo
pen is, hoe onze ideeënwereld
geëvolueerd is, wat wij als so
cialisten in het verleden juist
en verkeerd gedaan hebben.
Vandaar dus ook die publika
tie. De viering van het hon
derdjarig bestaan van de partij
nationaal leek ons een gepaste
gelegenheid om met deze pu
blikatie naar het publiek toe te
stappen.
Hoewel de vzw pas zowat zes
maanden bestaat, gaat aan het
verschijnen van «De opkomst
van het socialisme in het arron
dissement Dendermonde»
ruim een jaar werk vooraf.
Voor het opzoekingswerk kon
den Geert Van Goethem, Raf
Vermeir, Greetje Van Onsem,
Luc Van Gasse. Clement Vlas-
senroot en Ivan Verleyen
- Norbert De Batselier koördi-
neerde - een beroep doen op
het AMSAB (Archief en Mu
seum van de Socialistische Ar
beidersbeweging). Ook op
partikulieren, o.a. familiele
den van vroegere pioniers, die
in het bezit waren van interes
sant materieel (foto's, doku-
menten) hebben we een be
roep gedaan. Dat verliep niet
altijd even makkelijk, omdat
heel wat mensen slechts node
afstand doen van bepaalde do-
kumenten.
De vzw, beklemtoont Norbert
De Batselier, wil niet bij de
pakken blijven zitten. De
tweede publikatie zal handelen
over de arbeidersstaking, die
in 1907. de Wetterse fabriek
Beernaerts lamlegde en die ge
zien de solidariteit die toen in
het gehele land ontstond, rui
me weerklank vond. Achteraf
volgen nog de delen 2 (tot
1945) en 3 (recente geschiede
nis) van de geschiedenis van
het socialisme in het arrondis
sement Dendermonde.
Over de eerste publikatie is de
SP-volksvertegenwoordiger
overigens erg tevreden. Zowel
kwa inhoud - wetenschappe
lijk verantwoord, geschreven
in een klare taal - als kwa
vorm. Ook de prijs, 100 F, is
bijzonder aantrekkelijk.
«De opkomst van het socialis
me in het arrondissement Den
dermonde» bevat^ia een korte
schets van de ekonomische
ontwikkeling in het arrondisse
ment Dendermonde (1780-
1914), een bondig relaas van
de sociale geschiedenis, - met
aandacht voor de demagogie
huwelijk, gezin, gezondheid
beroepsbezigheden van de bc
volking, arbeidersbudgetter
volkshuisvesting, maatschaf
pelijke zekerheid en ondc
wijs - ook informatie omtrei
het ontstaan van het socialisn
in België en vanzelfsprekei
de geschiedenis van het soci
lisme in het arrondisseme
Dendermonde van 1885 t
1919.
De publikatie telt 107 blz.,
voorzien van bibliografisc
referenties en kan in de divei
partijafdelingen uit het arrc
dissement bekomen word
tegen de (weggeefprijs) v
100 F.
Pierre Van Rosse
de brochure «De opkomst van het socialisme in het
mij ndissement Dendermonde (tot 1919)» puurden we de
Mil Dgwekkcndste momenten uit deze geschiedenis van
*n«tt n v'er decennia opkomend socialisme in het Dendcr-
tdsc
Still
185: Op 7 november van dit jaar wordt in de Dijkstraat
t Dendermonde een eerste socialistische meeting geor-
imscerd. Edmond Van Beveren licht er het socialisti-
programma toe.
186: Een tweede meeting te Wetteren - op 21 maart -
in het teken van de noodzaak het algemeen
tmrecht in te voeren. Een 15-tal Gentse propagandis-
'n raken er echter slaags met een aantal mensen, door
:n Wetterse brouwer opgeruid om de samenkomst te
oren De vechtpartij die op deze konfrontatie volgt,
ou bijna twaalf uur duren
891 Meetings tc Hamme en te Baasrode.
893: In Dendermonde wordt een Propagandaclub in het
»en geroepen. Stuwende kracht is Gillis, een Dender-
ondenaar
De Propagandaclub bereidt het I mei-feest voor.
•p het programma van het meifeest staat een betoging,
185 tvolgd door een meeting. De Dendermondse fabrikan-
bnykotten echter de viering. In een Wetterse fabriek
Urentegen krijgen de arbeiders één uur vrijaf en
«vangen ze bovendien één frank drinkgeld.
897 In tegenstelling tot in Wetteren doet de socialisti-
he beweging in Dendermonde het minder goed. Ook al
«gadert de Propagandaclub regelmatig en bestaat er
w werkersbond, toch moet een in het voorjaar
opgerichte «trompettersclub» opgedoekt worden, om
dat de fabrikanten diverse leden ervan met ontslag
bedreigen.
In Wetteren wordt op 27 juni het eerste arrondissemen
teel kongres georganiseerd.
Op 25 juli volgt reeds een tweede. Van Zwol uit
Dendermonde is dan voorzitter, Beemacrt uit Wetteren
sekretaris. Gediskussieerd wordt omtrent de organisatie
van de propaganda voor de komende verkiezingen.
Op een volgend arrondissementeel kongres (12 decem
ber 1897) wordt Karei Beerblock socialistisch kandidaat
voor de verkiezingen van 2 januari 1898.
Tijdens de verkiezingsstrijd voert Anseele het woord in
Grembergen. Op het Zand, in open lucht, want de zaal
is geweigerd In Zele worden twee meetings georgani
seerd, eveneens in open lucht. Beter is het onthaal in
Hamme. waar de socialisten het woord kunnen voeren
in het liberale lokaal «La Liberté». Ook in Baasrode
geniet men liberale steun, want de bijeenkomst kan
plaatsgrijpen in zaal «De Harmonie» In Buggenhout
daarentegen worden de socialisten, o.a. Anseele, na een
eerste entoesiaste begroeting, bij een tweede meeting
onthaald op katoliek protest. «Vooruit» meldt in dat
verband: «Al de jongens der patronage moesten aan de
statie staan, gewapend met fluitje om de sprekers bij
hunne aankomst uit te schuifelen»
In Wieze vindt men evenmin een lokaal. In Massemen
ook al niet. Daar moet de spreker ten lange leste in een
boom kruipen. In Schellebclle wordt de vergadering,
gepland in een privé-woning, door. de burgemeester
verboden.
1898: De Dendermondse socialisten gaan 1 mei in Gent
vieren: «Als we in eigen stad niet kunnen vieren, gaan
we elders.»
Op 28 oktober wordt in Zele de samenwerkende bakke
rij «De Zon» opgericht.
1900: Algemene staking te Hamme, waarbij ruim 2.432
arbeiders betrokken zijn. Leider is Jules De Brouwer,
die bij de gemeenteraadsverkiezingen van 1899 575
stemmen in de wacht gesleept heeft en met enkele
vrienden een vakbond »Hamme vooruit» in het leven
riep. De staking kent aanvankelijk sukses, maar een
repressief optreden van de Hamse patroons resulteert in
het verdwijnen van de vakbond.
1907: Op 28 mei begint een algemene staking in de
Wetterse tekstielfabrieken. Ze zal zeventien weken
duren.
1910: Op 21 augustus wordt de socialistische arrondisse
mentsfederatie definitief gesticht. Het arrondissement
Dendermonde telt dan acht socialistische organisaties:
vier in Wetteren, drie in Zele (Haarsnijders, Propagan-
daklub en Wevers) en één in Dendermonde (Propagan-
daklub).
1912: Op 25 januari wordt te Lebbeke een Propagandak-
lub opgericht. Ze telt een vijftigtal leden. In Hamme
gebeurt dat op 12 mei 1912. In St.-Gillis-Dendermonde
doet zich precies hetzelfde voor. Daar breekt overigens
in 1913 in de «Union» (toen nog Ramlot) een staking
uit. Een aantal arbeiders had zich in het geheim ver
enigd.
1915: In Lebbeke wordt de S.M. De Edelmoedige
opgericht. Aanvankelijk beperkt haSr aktiviteit zich tot
de verkoop van kruidenierswaren. Achteraf wordt een
bakkerij opgericht, waar het meel dat door het Natio
naal Hulp- en Voedingscomité bedeeld wordt, voor een
geringe vergoeding - 10 centiemen per brood - wordt
gebakken.
1917: Te Dendermonde wordt, langs de Kerkstraat, de
koöperatieve bakkerij «De Vrede» geopend.
1918: Te Hamme wordt de SM. Hoop en Vrede opge
richt. Ze bakt in 1919 al 5.000 Kg. brood per week.
In Baasrode wordt de bakkerij van Jan Drossaert
omgevormd tot koöperatieve maatschappij.
1919: In april verschijnt het eerste nummer van het
strijdblad «De Werker». Op 7 juni wordt te Lebbeke een
arrondissementeel kongres bijeengeroepen. Negen ver
schillende gemeenten uit het arrondissement zijn hierop
vertegenwoordigd. Socialistische groeperingen bestaan
dan in Hamme, Wetteren. Dendermonde, Zele, Baasro
de, Lebbeke (partij, vakbond en kooperatie:. Berlare,
Sint-Gillis (partij en vakbond) en waarschijnlijk Masse
men of Grembergen.
Volkshuizen zijn er in Wetteren, Zele, Dendermonde,
Hamme (ingehuldigd op 28 september 1919) en Lebbeke
(ingehuldigd op 22 juni 1919). Op 16 november worden
bij de eerste wetgevende verkiezingen volgens het Alge
meen Enkelvoudig Stemrecht èn Hippoliet Vandemeule
broucke èn Jules De Brouwer (Hamme) verkozen. Een
onverhoopt sukses. De socialisten krijgen dan 32.382
(26,18%) stemmen achter hun naam.
Pierre Van Rossem
