Instandhouding Witte Molen in Sint-Niklaas
■ergde al ruim 25 miljoen frank
Feest rond
verdekkerde
en gerestaureerde
molen
in Sint-Niklaas
Bomen sneuvelen in Sint-Gillis-Waas
Regentieplein Sint-Niklaas
op antieke toer... elke week
Kruispunt Hertjen in Sint-Niklaas
De Voorpost - 5.7.1985 - 7
van St. Niklaas.
1 olcns zijn e
c" Arabieren.
's' «oor het eei
taslami
kerheid.
udhcidki
rieel geschrift vanwege
«braken en Dominicu
tr. Beide heren wilde
itulen» op
ragicwijk,
tenzend aa
N.a.v. de verdekkering van de Witte Molen begin
november 1936 werd een weekend feest gevierd, 's
Zaterdags bezochten 4000 mensen de boeiende mo
lententoonstelling, 's zondags wijdde kanunnik en
pastoor-deken van de stad Vercruyssen de gemoder-
nizccrdc molen in. Alle sprekers, onder wie toenma
lig burgemeester en oud-minister Hendrik Heyman,
de voorzitter van de Westvlaamse provincieraad
Alfred Ronse en een bestuurslid van de maalders-
bond waren vol lof over het initiatief van molenaar
Julien Van Geertsom. En inderdaad: had hij destijds
niet zijn kapitaal aangesproken om de Witte Molen
weer rendabel te maken, dan had de stoere wieken-
tors nooit onze tyd gehaald.
Vrydag 2, zaterdag 3 en zondag 4 augustus a.s.
worden in en rond de Witte Molen voor de tweede
keer molen feesten georganizeerd. Geen resem
enthousiaste sprekers deze keer, maar een geva
rieerd programma met o.m. een talentenjacht,
volkskunst- en sportdemonstraties, straatanimatie
en de verkiezing van een molenkoning en -konin
gin...
Kaf en "Koren
Burgemeester Paul De Vidts is het die de molenfeesten
vrijdag 2 augustus om 19 uur zal openen. De uitbaters van
de Witte Molen bieden de aanwezigen daarna een kaas- en
wijndegustratie aan. Omstreeks 21 uur volgt dan de finale
van een muzikale talentenjacht. Het feestkomité van de
Witte Molen is nog altijd op zoek naar kandidaten voor-ig
deze wedstrijd, jongelui die kwistig zijn met muziek van
om het even welk genre en niet terugdeinzen voor een
confrontatie met een jury van professionals onder voorzit
terschap van kuituurschepen Daan Anthuenis. Ze worden s
nu zondag 7 juli verwacht in het molenhuis. Gladiolen-
straat 2. Dan wil de jury alvast hèt kaf van het koren -
scheiden: acht deelnemers slechts zullen uiteindelijk naar
de finale mogen. De initiatiefnemers zijn van plan ülle -
nummers op band op te nemen en ze. na montage door
Johan Dehandschutter, de verschillende vrije radio's van
Sint-Niklaas aan te bieden.
De nummers van de drie best geklasseerden worden het
vinyl ingegroefd. Goud halen op deze talentenjacht bete-
kent 150 exemplaren van deze plaat, zilver 100 en brons
50. Eind september wordt de plaat aan het publiek
voorgesteld.
De prezentatie van de finale-avond wordt verzorgd door
het duo Chantal de Meutter - Wim Kranenburg.
Zaterdagnamiddag 3 augustus wordt een variéténamid-
dag. Een heleboel verenigingen verzorgen dan volkskunst
en sportdemonstraties en straatanimatie. Ik som ze even
op: A.T.B. De Vrolijke Kring, A.T.B. Edelweiss, A.T.B.
1 Jonge Natuurvrienden, het Centrum voor Volkskunst, de
Don Boscoschool, de Jiu Jitsuschool 'A Yawara'. de
Koninklijke Sint-Niklase hondenafrichtingsvcreniging.
K.K.T. Kracht en Geduld (een turngroep); Milac Sint-
Niklaas, het ouderkomité van de Bisschoppelijke Nor-
maalschool, de Sint-Niklase karateklub, de Steinbock-
vrienden, Tai Jitsu Kwai (Japanse krijgskunst) het Wase
Neerhof en W.T.C. Kontakt. De schutters van de vereni
ging De Volksvrienden richten een prijsschieting op de
liggende wip in. Dit krijgt u allemaal tussen 14 en 15.30
uur en later. Hoe ook, om half vier beginnen de kandida-
ten-molcnkoning en -koningin zich met elkaar tc meten.
Het betreft hier alweer een finale. Een voorselektie vindt
plaats, samen met de voorselektie van de muzikale talen
tenjacht. op 7 juli om 15 uur in het molenhuis. Wie wel
geïnteresseerd is. maar vooraf even zijn licht wil opsteken
i.v.m. de konkrete gang van zaken, belt best even naar
Magda Merckaert op het nummer 03/777.26.81 Alvast
toch dit: de kandidaten zullen worden getest op hun
algemene kennis, (d.m.v. een kwisje), hun kreativiteit en
sportiviteit. Pas om 20 uur en wellicht dus na rijp beraad,
wil men de laureaten bekend maken. Het molenpaar mag.
dat staat al vast, een tochtje wagen in een warmeluchtbal-
lon. De overige deelnemers gaan echter geenszins zonder
een prijs naar huis: er is sprake van platen- en boeken-
bons. elektrische apparaten, je gewicht in schuimwijn...
Zondagmorgen 4 augustus staan een kunst- en vlooien
markt op het programma Om 14 uur volgen een muzick-
happening. turn- en gevechtsdemonstraties, kinderspelen,
een barbecue en enkele hondenliefhebbers komen tonen
hoe je van een hond nu eigenlijk een politichond maakt.
Om zes uur tenslotte, stijgen enkele warme luchtballons
op-
Tijdens het feestweekend kan je uiteraard ook het inte
rieur van de Witte Molen verkennen en dat zelfs met
Cyriel Van Geertsom als deskundige gids. De Don Bosco
school verzorgt bovendien een thematentoonstelling rond
«De Molen». En tenslotte nog dit: zaterdag kan men
aanzitten aan een Breugheltafcl. zondag is er een barbe
cue. Alle medewerkers trekken kleren uit de 18de - 19de
eeuw aan. Ze zouden het fijn vinden, mocht ook u dat
doen.
Leo De Bock
De Witte Molen in Sint-Niklaas, in het landschap van
weleer.
I het Land van Waas staan nog drie windmolens
reind: de oudste en kleinste als een verloren anakronis-
tussen de reusachtige koeltorens van de kerncentrale
e Scheldegemeente Doel, de grote Roomanmolen in
ll-Pauwels en de Witte Molen, de enige nog van de
litig molens die in Sint-Niklaas ooit de lucht kliefden.
Witte Molen is zowat het visitekaartje van de Don
cowijk waar hij, statig en helemaal gerestaureerd nu,
onert aan het oude muldersberoep, aan een vroeger
kchap. Wit wordt hij genoemd omwille van de kleur
a hij is geschilderd. Tijdens de tweede wereldoorlog
d de molen als eerste gebouw in de stad geklasseerd.
I zestiende eeuwse molenhuis werd in koncessie gegeven
1 een brouwerij uit Steendorp en doet enkele jaren al
■st als restaurant. Begin augustus worden er voor de
kte keer sinds 1936, toen molenaar Julien Van Geerts-
I de wieken liet 'verdekkeren', molenfeesten georgani-
inkomen aan de gemeentekas,
eind de twintiger jaren waren
zij gedoemd te verdwijnen.
Het molenaarsberoep was in
deze periode van industrialize-
ring steeds minder lonend.
Een motor kan altijd draaien,
maar om de molensteen te la
ten wentelen moest er een be
hoorlijk windje staan en dat
was (is) lang niet altijd het
geval. Geregeld was de mole
naar daarom omzeggens 'tech
nisch werkloos'. Een uitvin
ding van de Leidense ingenieur
A.G. Dekker heeft de molen
even nog zijn vroegere trots
laten herwinnen. Hij gaf de
wieken een zodanig gestroom
lijnd profiel te vergelijken
de Witte Molen in Sint-Niklaas, begin augustus. Feestkomité-voorzitter Omer
delflP"c' en sc^ePen Stof Von Daele zijn in hun nopjes met het initiatief, (dw)
:-rn
in S thtcante hoiantschen olie- stampmeulen tot St. Nidaes, met dat van een vliegtuigpro-
1696, den 12 april» Domeni- peller dat ze gevoelig wer-
éolcns ziin een inventie van cus Collier had dc vakker van den voor het geringste zuchtje
Zij gebruikten ca Sek°<-ht van ene de wind en zo bijna onafgebroken
"iikmr hêt cërst in dc zevende Hoc»c ?Pzji" bcur! konden dr"»'en
na Kristus. Later brach-
ervan verkocht
Verbra-
2 be
«ia!*"'"
V Hét. da
Waa
'd- t kruisvaarders de gedachte keji. De aanduiding 'holant- Verdekkerd 1936
zo dc kracht van wind of 's belangrijk Een precies Begin deze eeuw was er zelfs
te benutten voor het ma- door.zlJn achthoekige romp zo nje( aitjjd mee| (c ma|cn Au.
;|g« i van allerlei stoffen mee jnoo,e.molen was toen en ook gus, Van Geertsom hield zijn
hun thuisland. In het ac.r ,n land een hoge bedrijf dan gaande door af en
moet men zeer «^aamheid. Andere bron- toe eik|schors te verwcr_
begonnen zijn met de "5IV, 8cven "r de Jaren ken voor dc huidevetterijen in
sing van die idee. in '660>> op bouwdatum, zon- de slad Naderhand in 1914
dat vroeger bij het Land d" evenwel een dokument ter was dat installeerde hij in een
/aas hoorde, draaide in in® aan vocren. gebouwtje aan de voet van de
h" Technisch werkloos ™lcn f" stoom maalderij;
Sint-Niklaas in 1217 de het wiekenspel werd gestaakt
van zelfstandige paro- ,n J*1 Jaar 1700 w"d dc olie- in 1921 nam zijn zoon het
verkreeg, was de water- mo'cn d'e lijnzaad plette tot bedrijf over. Het gedreun van
van Puymbeke al versie- e c" 'e'zepoer, een harde de motor mocht dan al Ionen-
Pas in de 17de eeuw ging koek d,e a's veevoeder ge- der zjjn dan het gezoef van de
i.p.v. houten, stenen mo- bruikt werd, omgevormd tot wieken, dc muldersvrouw
bouwen graanmolen. De inmiddels vooral was. nadat zij gehoord
witte Molen was er zo één. bouwvallige gaanderij van had over de revolutionaire uit
liet bouwjaar van deze waaruit de molenaar zijn wie- vinding van de heer Dekker,
bestaat geen absolute kenrichting stelde, werd afgc- zeer gewonnen voor de moder-
De Koninklijke broken en vervangen door een nizering van de Witte Molen.
Kring van het verhoogde berm. Een onder- £n zo gebeurde. In 1936 werd
van Waas neemt aan dat ?ardse 8an8 verbond het mo- de mo|eili ajs 24stc in België.
1696, begin 1697 moet 'cnhuis dan met de molen. In verdekkerd. Op zondag 4 ok-
geweest en bazeert zich de '°°P dcr tijden wisselde tober van dat jaar was er nogal
op een uit de archie- dcze geregeld van eige- waj belangstelling voor de
van dc abdij Roosenberg naar'Jdcns de ccrs,e helft plechtige inzegening van dc
Waasmunster opgediept of- J"an de de ecuw kwam hij in weer rendabel gemaakte reus
Picter bezit van Pieter Boeyé, en de daar0p volgende festivi-
Col. wiens familie als zeer vermo- teitcn Het b,ad -Belgische
Beide heren wilden een fcnd bekend stond In 1851 Molenaar' berichtte toen:
hoiantschen wint- koc,hl mulder Heyndnckx de <<Hc, was of de hdc bevo,.
in de Pries- mole" va" hem over en in 1890 king dcr slad rond de feeste|ijk
op een akker verwierf dc familie Van uitgedoste molen was ge-
aan de boomgaarden Geertsom zijn eigendoms- schaard om instemming te be
de abdis. Om de klooster- feebt Zij ook zou zijn laatste tuigen met dc modernizering
«ge gerust te stellen, beloof- s,ukJe ambachtelijke geschie- en hct behoud ervan.» De dag
zij alle eventueel door de denis schnjvcn. tevoren hadden bijna 4000 be-
:n aangerichte schade te langstellcnden de molcntcn-
lllen vergoeden. De keerzij- Leverden dc molens in Sint- toonstelling bezocht. De Oud-
e van het dokument ver- Niklaas destijds samen met het heidkundige Kring schonk een
*ldt: «Accort reackende den boerenbedrijf een goed en vast gedenksteen met de tekst:
«Verdekkerd 1936. Bij 't min
ste waaien zal hij draaien. De
talrijke sprekers deden zeer
opgetogen over de vermeende
renaissance van het molenbe-
drijf. Burgemeester van de
stad en volksvertegenwoordi
ger Hendrik Heyman beloofde
de Witte Molen in zijn be
scherming te zullen nemen.
«Om zijn schoonheid, zijn
schilderachtigheid alleen, ver
dient hij te blijven bestaan,
maar de gemodernizeerde mo
len is nu ook weer zijn brood
waard», stelde hij. De hoop
van de molenaarsbond echter,
«dat de hedendaagsche onso
ciale stroming naar koncentra-
tier in grootscheepse, doch
weinig sierlijke usines onze
molenwieken niet verder zal
helpen tot stilstand brengen»,
was ijdel.
Symboliek
De Witte Molen heeft na 1800
in Sint-Niklaas één na één zijn
gezellen zien vergaan: de
Brugskensmolen (1931), de
V rouweneekhoekmolen
(1920), de Raapmolen (1886),
de Heimolen (1925). de Plai-
santenmolen (1879). de Paters-
molen (1919), de Knaptand
molen (1896), de Terekenmo-
len (1851), de Vijfstratenmo-
len (1876), de Kroonmolen
(1892) en nog enkele enkele
andere. Ze waren nochtans
deel gaan uitmaken van een
landschap, symbool geworden
van een volkse vlijt. De 'Belgi
sche Molenaar' ervaarde het
neerhalen van elke molen zo:
«Met den slag wordt de omge
ving als 't ware met kaalheid
geslagen, de harmonie is ge
broken. daar ontbreekt iets dat
niet meer wordt vervangen.
«Het wiekenkruis was de
boodschapper van de mole
naar: stond de onderste wiek
één of twee voeten links en
ongezeild, dan sprak ze van
een gelukkige geboorte in de
familie of een andere uitzon
derlijke feestelijkheid, rechts
en ongezeild wees op een over
lijden. een rechtstaand onge
zeild kruis betekende dat de
molenaar de wind afwachtte.
Tijdens de hoogmis of wan
neer een processie of lijkstoet
voorbij stapte, tekenden de
wieken een Sint-Andreaskruis.
Met het muldersbedrijf zijn in
Sint-Niklaas ook de indertijd
voor het stadhuis gehouden
graanmarkten verdwenen. In
de dorpen kocht de bakker zijn
meel rechtstreeks bij de mul
der die zijn graan makkelijk
van de boeren in de omtrek
kon betrekken. In de stad
moesten de bakkers terecht op
de donderdagse markt. In zijn
geregeld bijgehouden dagboek
vertelt mulder Heyndrickx hoe
boeren vóór dag en dauw uit
alle hoeken van het Waasland
met karren naar de stad kwa
men gereden. Marktloopers
hielpen hen daar hun waar te
lossen. Om 9 uur werd de
markt door een toezichter
'aangebeld' De bel hing op de
hoek van de Nieuwstraat, waar
nu een ijssalon is en tevoren
lange tijd een tabakswinkel
was. De kopers staken hun
hand in de zakken graan om de
kwaliteit ervan na te gaan. ter
wijl de boer zijn waar aanprijs-
de. Zolang de koper zijn hand
in het graan hield, mocht de
boer geen andere kopers aan
trekken. Als de boer zijn graan
aan een bakker en/of mulder
had verkocht, nam de koper de
klak van de boer en schreef
met krijt de prijs, het aantal
zakken en de letters van zijn
naam op de klep van de klak.
Daarna kwamen bakker en
mulder het goed ophalen. De
mulder betaalde de boer op de
molen a.d.h. van de gegevens
die op zijn klak geschreven
stonden. Ooit graaide een mul
der samen met de klak de
pruik van een boer mee. de
mulder heeft volgens Heyn
drickx nooit nog een zak graan
van die boer gekregen.
De Witte Molen kreeg het erg te verduren van een zware
storm, net nadat de restauratie voltooid wax. Onlangs
werden de wieken opnieuw aangebracht (archieffoto)
Restauratie
De Witte Molen werd het eer
ste geklasseerde monument
van de stad. Het parochiehuis
en de Cipierage aan de Grote
Markt volgden pas drie jaar
later. Zijn behoud werd ge
waarborgd bij KB van 27 sep
tember 1943. Een overheids
toelage moest de stedelijke
overheid in staat stellen de
molen te onderhouden. Alhoe
wel aan romp en kap tussen
1953 ert 1973 herstellingswer
ken waren uitgevoerd voor een
bedrag van bijna één miljoen
frank en de molen in 1965
volledig opnieuw in het wit was
geschilderd, zat hij tegen 1979
alweer onder het mos. was de
kap verrot en zat er 'kanker' in
de steen. Ook kreeg hij rond
die tijd nogal wat van vandalis
me te lijden.
Al in 1976 toch, hetzelfde jaar
dat het de molen voor een
bedrag van zeven miljoen
frank aankocht, had het stads
bestuur de dienst Monumen
tenzorg van het ministerie van
Nederlandse Kuituur een vol
ledig dossier i.v.m. de restau
ratie van de molen opgestuurd.
Daarop werd pas veel later
gereageerd... met het verzoek
dat een dossier zou worden
opgestuurd. In tegenstelling
tot de oorspronkelijke plan
nen, werd de Witte Molen uit
eindelijk niet alleen opgekale
faterd, maar ook weer opera
tioneel gemaakt. Nu de kap
naar de juiste windrichting kan
worden gekruid, kan hij op
nieuw malen. Het graan
schuift bij een bijzondere gele
genheid nog wel eens van de
graan naar de maalzolder
waar de grote molensteen het
onder een rauw knarsen tot
fijn witte bloem maalt. Vol
gens Cyriel Van Geertsom is
windmolenbloem van betere
kwaliteit dan machimaai ver
kregen bloem, omdat de
bloem in het eerste geval niet
warm wordt.
Dc restauratie heeft de stad
alles samen één vijfde van de
totale kostprijs 9.626.494
frank, gekost. Over de be
stemming van de gerestaureer
de molen werd lang gepala-
verd; men overwoog er een
jeugdhuis, een exporuimte van
te maken, maar toen in '79 de
brouwerij Van Goethem be
reid werd gevonden het mole
naarshuis op te knappen en om
te bouwen tot kafetaria en res
taurant was het hek gauw van
de dam. De brouwerij spen
deerde vier miljoen aan haar
plan. Op zaterdagnacht 23 no
vember 1983 kreeg Witte Mo
len het van zijn natuurlijke
werkgever hard te verduren;
tijdens een hevige storm knak
ten de wieken af, in de molen
zelf ontstond brand door wrij
ving tussen vang (rem) en
kamwiel, maar gelukkig kon
de brandweer het vuur tijdig
dc baas. Niettemin was de
schade aanzienlijk. Op 5 juni
jl. werden daarom opnieuw
herstellingswerken begonnen.
De kostprijs erv^n, voor reke
ning van een verzekerings
maatschappij deze'keer, raamt
men op bijna drie miljoen.
Een rekensommetje leert dat
het instandhouden van de Wit
te Molen alles bij elkaar al een
kapitaalswissel van ruim 25
miljoen frank heeft vereist.
Tegen augustus, wanneer de
tweede molenfeesten plaats
vinden, zal hij er alweer keurig
uitzien..
Leo De Bock
Het WW bomenbestand wordt uitgedund, in Bclsele b.v. (denk aan de Tuinlaan en Rozenlaan),
maar ook en vooral in Sint-Gillis-Waas, waar m december '82 nog langs de Sluisstraat 17 populieren
het heette toen 'per vergissing' werden neergehaald. Onlangs gingen de rijzige luchtzuiveraars
in de Holdamstraat voor de bijl. Op de foto links ziet u hoe de straat er vroeger uitzag. Ook de
rechtse foto is een opname van de leefmilieuorganizatie W.I.L.G. (Wij IJveren voor een Leefbare
Gemeente). De vereniging hield, haar naam indachtig, niet zo lang geleden nog een aktie voor het
behoud van. de wilgen die Sint-Gillis rijk is en voor het planten van meer van die noeste bomen.
Inzake het huidige, kale uitzicht van de Holdamstraat verzocht zij het gemeentebestuur met
aandrang over te gaan tot heraanplanting, iets wat volgens WILG al lang zou moeten zijn gebeurd.
(Idb)
Sint-Niklaas. Op het Regentieplein wordt vanaf eind augustus elke week een
antiekmarkt georganizeerd. (archieffoto).
Vanaf zaterdag 24 augustus wordt élke weck op het Regentieplein in Sint-Niklaas een
antiek- en brocanlcricmarkt gehouden Het plein bevindt zich in de onmiddellijke
omgeving van drukke winkelstraten als Anker- en Stationsstraat en wordt in de volksmond
als t Marktje» bestempeld.
Die 24ste augustus wordt de opening met enige feestelijke, zeg maar spcktakulaire
evenementen omkaderd Een 'mechanische stier' komt speciaal uit Duitsland over en op
dat dier kan je rodeorijden. Er is een wedstrijd met het oog op dc verkiezing van 'De
sterkste man van het Waasland' (deelnemen kan door tc-bcllcn naar 03/776.19.63). een jiu-
JHsudcmonstratic. een modeshow, videoshow, tentoonstelling van dc Vrije Akademie en
een optreden van het gereputeerde Sint-Niklase Belcantogczclschap (in het park van het
museum. Zamanslraat).
Wie aan de wekelijkse antiekmarkt wenst deel tc nemen betaalt per staanplaats van vier
lopende meter honderd drank. Informatie bij het Regcntiekomité. tel. 776.98.42
(wv)
Aan dc bevolking van Sint- alle verkeer verboden wordt verlopen en dat derhalve de
Niklaas en omgeving wordt ter vanop het Hertjen rijksweg 14 verkeersoverlast en de rook-
kennts gebracht dat. op proef, in dc richting van Lokeren/ en lawaaihinder, te wijten aan
voor een periode van zes Gent op te rijden wachtende auto's voor de ver
maanden, de verkeersregeling Het Sint-Niklase stadsbestuur kecrslichten op het Hertjen,
op het kruispunt Hertjen/ is van oordeel dat hierdoor dc zal verminderen.
Rijksweg 14 wordt gewijzigd in doorstroming van het verkeer
L-ZilL-dat het voortaan voor op het kruispunt vlotter zal
