Petrus Servaes zette 'n Opstal in z'n hemd
Kerk Sint-Gillis binnen krijgt oorkonde voor
geslaagde restauratie
Auteur van elf jaarboeken uitgegeven door Buggenhoutse heemkring 'Ter Palen'
Lebbeke geestdriftig naar 11.11.11-aktie toe
De Voorpost
11.11.11-Dendermonde zoekt medewerkers
16 - 17.10.1986 - De Voorpost
Enige tijd geleden verscheen 'D'n Opstal in z'n hemd gezet', een door de Buggenhoutse
heemkring 'Ter Palen' uitgegeven jaarboek, waarin zoals de ondertitel het aangeeft
«de bebouwing en de bewoners van Opstal in 1930, met hun bijnamen, bezigheden en
pleziertjes- beschreven werden.
Het boek telt 170 blz., is voorzien van talrijke illustraties (zowel foto's als tekeningen) en
schetst op heldere wijze de bebouwing en de bewoners van deze Buggenhoutse parochie.
Auteur van dit boek is Petrus Servaes, voorzitter van de Heemkring 'Ter Palen'. De h.
Servaes, dag aan dag bezig met 'Ter Palen' is met dit werk niet aan zijn proefstuk toe.
'D'n Opstal in z'n hemd gezet' vormt immers reeds het elfde jaarboek van zijn hand.
We gingen met hem praten. Op zjjn van dokumenten allerlei bulkende werktafel hij is
reeds druk bezig met de samenstelling van het volgende jaarboek is nog ruimte voor
ons bandrekordertje.
Waarom heb je 'D'n Opstal in
z'n hemd gezet' precies in 1930
gesitueerd?
Vorig jaar hebben we Opdorp
op precies dezelfde wijze in het
daglicht gesteld. Het sukses
was toen dermate groot, dat
we de formule nu toegepast
hebben op Opstal.
We hebben voor het jaar 1930
geopteerd, omdat we wat dat
jaar betreft over zeer preciese
officiële gegevens beschikken.
Vroeger was het in de gemeen
ten immers gebruikelijk om de
tien jaar een nieuwe bevol-
kingslijst aan te leggen. In
1930 is dat dus ook gebeurd.
Normaal gezien had die inven
tarisatie opnieuw in de loop
van 1940 moeten geschieden,
maar toen brak Wereldoorlog
II uit en lopen de registers van
1930 dientengevolge verder tot
1947-'48. Wat inhoudt dat de
bevolkingsregisters uit die pe
riode een langere tijdspanne
bestrijken dan andere, vroege
re of latere.
1930 is bovendien een jaar
waarvan mensen op leeftijd
zich nog vrij veel herinneren.
Keer je tien jaar verder terug,
dan beland je in een periode
waarvan de meeste huisvaders
en -moeders van toen, al lang
overleden zijn. Je mag verder
evenmin uit het oog verliezen
dat mensen van 80 of 90 je
over het algemeen nog weinig
informatie kunnen verschaf
fen. Op vragen wordt gewoon
ja of neen geantwoord. Zeven
tigers van nu, die omstreeks
1930 op huwbare leeftijd wa
ren, hebben nog voldoende in
formatie uit die tijd in hun
geheugen bewaard.
Op welke wijze ging je tewerk
by het verzamelen van je gege
vens?
Sta je voor dergelijk karwei,
dan hangt de aanpak volledig
af van de wijk die je wil be
schrijven. In Opdorp bv. vol
stond het een paar mensen te
raadplegen die het dorp van
toen goed kenden. Vergeten
mag je daarbij niet dat wan
neer je informant een man is,
je achteraf je informatie moet
toetsen aan de gegevens die
een vrouw je verschaft.
Het is immers zo dat een man
je alleen maar kan informeren
over de mannen. Samen met
hun geslachtsgenoten liepen ze
school, deden ze aan sport,
waren ze aktief in het vereni
gingsleven. Informeer je bij
hen naar de vrouwen dan wor
den de dames gewoonlijk allen
gekatalogeerd onder de ge
meenschappelijke noemer 'een
Buggenhout. Petrus Servaes weet waarover hij praat (G. Breckx)
brave huisvrouw'.
Wanneer je dan achteraf de
dames aanspreekt, dan word je
gekonfronteerd met precies
het tegengestelde verschijnsel.
Zij weten alles af van de vrou
wen, stonden immers vaak sa
men in de winkel boodschap
pen te doen, maar rangschik
ken de mannen hoofdzakelijk
in twee kategorieën: de dron
kaards en de niet-dronkaards.
Wat Opdorp betreft volstond
het drie mensen te raadplegen
een ex-onderwijzer die mid
den het verenigingsleven
stond, een roomijsventer en
iemand die indertijd als eerste
publiciteitsbladen bedeelde
in Opstal, uitgestrekter en
meer bevolkt dat het is, stelde
het verzamelen van de gege
vens meer problemen. Een be
woner van de Krapstraat weet
bv. niet precies wie achteraan
de Broekstraat woonde en wat
daar gebeurde.
Wat de Opstal betreft was ik
dus verplicht meerdere men
sen te kontakteren. Ik heb
toen geopteerd voor het infor
matie inwinnen bij één echt
paar per straat. Hun gegevens
zijn echter achteraf getoetst
aan die van meerdere anderen.
Wanneer de gegevens enige
voorzichtigheid vereisten, eni
ge diskretie ook, werden min
stens drie mensen geraad
pleegd. Telkens bovendien
mannen en vrouwen.
Achteraf zijn bepaalde bladzij
den uit het boek, waarvan ik
dacht dat ze enige kontroverse
konden uitlokken, nog nagele
zen door twee personen. Om
na te gaan of ik niemand ge
kwetst had en of de weergege
ven feiten strookten met de
waarheid.
Hoeveel tyd heb je eigenlijk
voor het verzamelen van de
gegevens nodig gehad?
Zowat drie maanden. Wat
sommige straten betreft, bv.
dc Broekstraat, heeft dat 4 5
dagen geduurd. Je gaat natuur
lijk niet de ene na de andere
dag bij die mensen op bezoek.
Maar je schikt je naar hun
geplogenheden.
Vrees je geen kritiek van som
migen die zullen beweren dat je
je boek hoofdzakelijk geba
seerd hebt op mondelinge ge
tuigenissen?
Daarmee zou ik het niet eens
zijn. Wat in het boek vermeld
Dendermonde. De fraai gerestaureerde gevel van de kerk (arch.).
organizeren. Pas was de kerk.-
hersteld of men had opnieuw
met tegenslag af te rekenen. In
1824 verwoeste een bliksemin
slag een deel van de toren en
het hoofdaltaar. In 1866 en in
1970 werd de toren dan gron
dig hersteld.
Maar met de restauratie van de
toren was men nog niet aan het
einde van de werken. Integen
deel het was nog maar een
begin. In 1978 besloot de kerk
fabriek de restauratie van de
kerk in haar totaliteit aan te
vragen. Een dossier werd sa
mengesteld en voorgelegd aan
de gemeenteraad die gunstig
advies gaf. De restaura
tiewerken hadden betrekking
op dak-, metsel-, riolerings-,
timmer- en smeedwerk en be-
zettingswerken.
De kerk van Sint-Gillis Binnen
werd dan herschapen in een
bouwwerf. Verliepen de res
tauratiewerken niet altijd even
vlot, het eindresultaat mag
best gezien worden. Zowel
buiten als binnen is de kerk
herschapen in een echt juweel.
Pastoor Van Vossole heeft
overigens van de gelegenheid
gebruik gemaakt om een aan
tal voorwerpen die in de kerk
thuishoorden en sedert men-
staat i.v.m. namen, beroepen,
leeftijd en woonplaats, werd
geput uit officiële gemeentelij
ke bronnen.
Wat ik mijn plaatselijke ge
sprekspartners achteraf voor
gelegd heb zijn vragen als:
Hoe heetten de mensen die in
dat huisnummer woonden?
Hadden zij kinderen?
Uit de officiële bronnen be
schikte ik bv. over de voorna
men. Voor mij kwam het erop
aan, aan de weet te komen wat
hun roepnaam was. En welke
bijnaam ze droegen.
Die bijnaam kende ik echter
ook vaak van te voren. Op de
gemeente bestaat immers ook
zo iets als een strafregister,
waarin ook de bijnamen ver
meld staan. Ikzelf heb die
registers niet ingekeken. Hier
voor heb ik een beroep gedaan
op iemand van de politie, die
zich bereid verklaarde mee te
werken. Hij heeft me trouwens
uitsluitend de naam, woon
plaats en de bijnaam meege
deeld. De aard van de overtre
ding hoefde ik niet te weten.
Die gegevens werden dan,
zoals ik reeds zei, getoetst. In
dergelijke zaken mag je je im
mers niet over één nacht ijs
begeven
In je voorwoord schrijf je 'al
leen Is het oprecht jammer dat
we om financiële redenen dit
jaarboek beperkt moeten hou
den en thans maar een deeltje
van de gedurende al die weken
vergaarde informatie kunnen
publiceren...'
Ik beschikte inderdaad over
meer dan wat in het boek ge
publiceerd werd. Flink wat in
formatie, indiskrete gegevens
o.a., werden niet opgenomen.
Je verneemt immers veel za
ken. Over de kinderen ook.
Waar ze o.a. werkten. Derge
lijke wetenswaardigheden had
ik inderdaad ook kunnen ver
melden, maar dan zou het
boek een volume van zo'n 300
400 bladzijden gekregen heb
ben en zouden we de prijs van
het boek te hoog hebben moe
ten bepalen. Daarnaast wilde
ik in het boek ook de bebou
wing vermelden, een beeld
schetsen van hoe de Opstalse
straten er 55 jaar geleden uit
zagen.
Bovendien was het ook zo dat
de ingewonnen informatie der
mate verschillend van omvang
>vas, dat je aan de ene familie
twee bladzijden zou kunnen
besteden en aan een andere
amper vijf regels. Dat heb ik
willen vermijden. Alle families
komen dan ook in gelijke mate
aan bod.
Wat ik nu noodgedwongen
achterwege heb gelaten, kan
echter gebruikt worden in een
toekomstige publikatie.
Je hebt het in je 'Ten geleide'
over het 'doorgaans kleurloos
en eentonig bestaan van de Op-
stalnaars van toen'. Was die
grauwheid zo opvallend?
Tijdens de vooroorlogse perio
de vormde Opstal één groot
proletariaat: arbeiders, daglo
ners, kleine boeren. Men ken
de er geen weelde. Armoe was
er troef.
Was die armoede meer uitge
sproken dan bv. in Buggen-
hout-centrum?
Beslist. In het centrum waren
middenstanders aktief. Die
kwamen op Opstal niet voor.
Zgn. zelfstandigen had je er
wel. Hoofdzakelijk oudstrij
ders die als invaliden uit de
eerste wereldoorlog terugge
keerd waren en hun inkomen
daaruit verhoogden met het
lappen van schoenen of het
maken van kleren.
Stond Opstal toen open of was
het een eerder gesloten gemeen
schap?
T.o.v. Buggenhout-centrum
vormde Opstal een gesloten
gemeenschap, maar met Op
wijk en Lebbeke onderhielden
ze veel kontakten.
Neen, voor die van Buggen
hout hadden ze het niet. Ze
voelden zich zowat een kolonie
van het fcentrum. Hoewel daar,
naar mijn mening, geen reden
toe was.
Opvallend in dat verband is
het feit dat je nu, zovele jaren
later, tijdens een kaartspel in
een Opstals café iemand kan
horen zeggen, terwijl hij een
boer op de tafel gooit: «Ene
van 't dorp!» Ze spotten er dus
mee, hoewel ze anderzijds
toendertijd ook aanvaardden
dat 'die van 't dorp' 'hoger'
stonden.
Geruime tijd geleden werd me
volgend beeld van een Opstal-
naar geschetst. Tot zolang hij
je bij kontakten met 'meneer'
aanspreekt, deugt het niet,
want dan vertrouwt hij jé niet.
Spreekt hij je echter aan met
je voornaam, dan ben je opge
nomen. Dag mag je een Op-
stalnaar ook alles vragen. Mijn
vorig jaarboek i.v.m. Opstal
heb ik als titel 'Rauwe zielen
met een hart van koekebrood'
meegegeven. Zo waren ze wer
kelijk.
Wanneer je nu Opstal bekijkt
dan manifesteren de bewoners
m.i. een grote mate van samen
horigheid. Was daar ook in '30
reeds sprake van?
De Opstalnaars hebben altijd
elkaar oehnlnen Die onderlin
ge binding heeft altijd bestaan.
Soms wellicht uit noodzaak.
Men was echter wel altijd van
den Opstal, niet van Buggen
hout.
Opmerkelijk in je boek is de
vaststelling dat heel wat bewo
ners van Opstal in 1930 tewerk
gesteld waren in overheidsin
stellingen en parastatalen zoals
RTT en NMBS?
Heel wat Opstalnaars waren
inderdaad tewerkgesteld bij de
RTT, de NMBS, de Brusselse
trammaatschappij ook. Een
gevolg m.i. van de toestand
rond de eeuwwisseling, toen er
Buggenhout. Petrus Servaes niet aan zijn proefstuk fa
(G. Breckx)
o.a. nog geloot moest worden
om uit te maken of je al dan
niet het leger in moest.
Waar in Buggenhout en Op
dorp reeds veel families over
de financiële middelen be
schikten om zich bij een on
gunstige lottrekking vrij te ko
pen, was dat geld bij de Op
stalse ingezetenen niet voor
handen en werden dus velen
soldaat. Meer zelfs, wanneer
sommigen daartoe de gelegen
heid kregen, 'verkochten' ze
zich na hun eerste diensttijd,
zodat heel wat Opstalnaars 6
8 jaar dienst klopten.
Gevolg was echter ook dat wie
nog in militaire dienst was bij
het begin van de eerste wereld
oorlog, na^r het front gestuurd
werd en in Opstal na de oorlog
dan ook de eerste Buggen
houtse oud-strijdersvereniging
opgericht werd, Het land toon
de overigens zijn erkentelijk
heid aan de oudstrijders door
hun voorrang te verlenen bij
het invullen van openstaande
betrekkingen in staats- en se-
mi-officiële instellingen.
Was de Opstalnaar in 1930
reeds politiek bewust?
Hun politiek bewustzijn was
nog niet zodanig uitgesproken.
Het socialistische ideeëngoed
was er wel aan verspreiding
toe. Vermits de vele oudstrij
ders zekerheid van (staatsbe
trekking bezaten, ze vrijer
stonden tegenover hun werk
gever dan bv. iemand die in
een plaatselijke brouwerij of
melkerij zijn brood moest ver
dienen, ontstond op Opstal
ook de socialistische beweging.
Vroeger dan in het centrum en
Opdorp?
Beslist. De leiders van de so
cialistische beweging in Bug
genhout waren Opstalnaars.
Het lokaal was er ook geves
tigd.
Let wel, je kan de toestand van
toen niet vergelijken met deze
van nu. Ze zagen dat toen
anders. De socialistische kop
stukken Pierre Van Schoor
en Louis Vooruit waren wel
overtuigde socialisten, maar
die overtuiging belette hen niet
de zondagsmis bij te wonen.
Wanneer ze op 11 november
opstapten is het overigens nog
gebeurd dat ze hun rode vlag
mee de kerk binnen droegen
Tot een pastóor dat welletje
vond. Maar toen lieten ze gt
woon de vlag tegen de kerk
muur achter en stapten zij toet
binnen. Zo herinner ik me ooi
dat een zekere Moortgat, vuni
socialist, een zoon had die mis
dienaar was.
Is je tijdens je zwerftocht door
heen het Opstal van de dertign
jaren een of ander figuur sterk
opgevallen?
Er zijn er verschillende
weest. Die mensen werdet
echter te Opstal enigszins ais
ders bekeken. Ze kenden it
immers te goed. En voor he:
bleven het Jef of Lowie.
Ze waren erg vertrouwd mt:
mekaar. Soms zegden ze we
eens van iemand dat die 'bo
ven' hen stond. Die persoot
naar wie ze opkeken was da:
niet direkt iemand die rijk»
was dan zij. 't Kon ook gebeu
ren dat die persoon gewooi
een andere kijk op het leven
had, zijn leven anders inricht
te. Zo werd van een vrouw
een gewoon arbeidersgezin
de Krapstraat gezegd dat a
boven de anderen stond. E;
dat je dat kon merken al aai
de gordijnen in haar woniaj
aan de manier waarop ze
interieur ingericht had. Waai
dat eenvoudig een leidende
guur uit een Opstalse
wenvereniging was.
Wanneer heeft 'n Opstal eig»
lijk de grote stap voorwant
gezet?
Deels reeds vóór dc tweed
wereldoorlog, omdat ik
bevolkingsregister van 193
dat dus werd bijgehouden
1947, reeds namen van Opsti
se kinderen aantrof waarnaast
de vermelding 'student' p
schreven stond. Men w;
blijkbaar tot het nesef geto
men dat het nodig was 6
jeugd scholing te laten volga
om haar toekomst te vera
keren.
Laten we dus zeggen dat 4
Opstal bij het uitbreken vandt
tweede wereldoorlog klaar
stond om de grote stap voor
waarts te zetten en het die SU
definitief en krachtig na WO!
zette.
Pierre Van Rosse»
Op woensdag 8 oktober had in de raadszaal van het
gemeentehuis een vergadering plaats ter voorbereiding
van de 11.11.11-aktie 1986. Voor deze vergadering werd
een onvoorzien ruime belangstelling aan de dag gelegd:
een veertigtal afgevaardigden van diverse organisaties
waren aanwezig.
Schepen Hiel, die de vergade
ring inleidde, beklemtoonde
dat onder de huidige formule
de aktie had ook voordien
Voor pastoor Maurits Van Vossole betekent de toekenning van de oorkonde een grote
waardering voor de inzet en de ijver waarmee hij de restauratie van zijn kerk niet alleen
heeft voorbereid, maar ook bestendig van dichtbij heeft gevolgd. Ofschoon de
restauratiewerken nog niet helemaal klaar zyn, hier en daar moeten er nog enkele
kleinigheidjes gebeuren die evenwel moeten zorgen voor de afwerking van het geheel,
toch heeft het Verbond van de Kringen voor Heemkunde van Oost-Vlaanderen terecht ^"heugnis op de zolder
gemeend aan pastoor Maurits Van Vossele de oorkonde te moeten overhandigen voor de f; waren geraak'. weer op
«verantwoorde restauratie van een gebouw dat deel uitmaakt van het onvervangbaar brengen Zodoende da^he^de
stadsschoon.. m v'an de stemmige kerk~
nog flink werd verhoogd.
Binnen stond buiten de oude periode heel wat kerkschatten De kerk bevat enkele kostbare
stad, vlak voor de vesting gele- kwijt. De pastoor moest im- kunstschatten. Onder meer
De oorkonde zal worden uitge
reikt op vrijdag 24 oktober
20.00 uur in het Toreken, het gen, ongeveer waar zich nu de mers onderduiken en van die een orgel dat in 1641 werd
voormalig Gildehuis van de straat Oude Vest bevindt. In gelegenheid werd gebruik ge- vervaardigd en later werd ver-
Huidevetters aan de Vrijdag- 1444 werd deze toren her- maakt om een uitverkoop te groot en verbouwd,
markt ie Gent en zal worden bouwd min of meer in de vorm
bijgewoond door tal van voor- die hij nu heeft. Helaas is deze
aanstaanden. Tijdens deze toren nooit afgewerkt geraakt,
plechtigheid zal een toespraak De kerk van Sint-Egidius of
worden gehouden door Geert Sint-Gillis binnen dateert van
Van Doorn, hoofd van de een meer recente datum De
dienst monumentenzorg van vroegere kerk had maar een
de stad Gent en de muzikale beuk met zijkapellen. Ze werd
omlijsting wordt verzorgd door in 1579 in brand gestoken maar
een kwartet, bestaande uit vijf jaar later werd ze hersteld.
Alain Van de Velde trompet, Twee eeuwen geleden werd de
Hans Scholliers trompet, kerk afgebroken en tijdens de
Geert Van der Straeten hoorn zomermaanden van dit jaar
Geert Vercauteren trom- werden opgravingen verricht
bone.
De dringende restauratiewer
ken aan de kerk hebben 11,1
naar de fundamenten van .de
oude kerk. Alleen de toren
bleef bij de afbraakwerken in
miljoen frank gekost en de de 18e eeuw overeind staan,
staat heeft daarvan 7 miljoen Er kwam kort daarop een
voor haar rekening genomen, nieuwe kerk die zelfs de Fran-
De stad betaalde nog eens 2,2 se revolutie overleefde. Een
miljoen en de provincie heeft klein wonder, want de toenma-
het overgebleven deel voor lige pastoor had geweigerd de
haar rekening genomen.
Uit de geschiedenis van Den
dermonde leren we dat er een
eerste toren van Sint-Gillis
eed van trouw aan de Franse
heerschappij af te leggen.
Toch speelde de kerk in die Dendermonde. Een binnenzicht van de fraai gerestaureer
de kerk van Sint-Gillis-Binnen (foto Piet Hermans).
OnafhankaNjk weekblad
voor Dender-, Durme- en
Uitgeverij De Cuyper n.v.
Oude Vast 34
9330 Dendermonde
Tel. 052/21.40.60
Telex 25765
HRD 33.579
BTW 419.120.172
A. De Cuyper-Robbt recht
Drukkenjstraat 11
9140 Zeie
Hoofdredaktour:
S. Dewachter
Sportredaktie
M. De Backer
Redaktie Waasland:
W. Vloebergh
Abonnementendienst
tel. 052/21.40.60
jaarabonnement 1.800 F
6 maand 925 F
3 maand 475 F
los nummer 38 F
Bankrekening.
442-8601481-36
Ud van de Nationale
Federatie der Intormatie-
weekbladen vzw
Aangesloten bij de
Verantwoordelijke uitgever:
D. De Cuyper
plaats deze aktie voor hulp
aan de Derde Wereld voor de
tiende maal doorgaat. Hij had
woorden van dank voor ieder
een die zich gedurende dit de
cennium ingezet heeft waar de
aktie hoge 'cijfers' wist te reali
seren. Zowel de mensen die
zich tot taak namen huis aan
huis, soms in onaangename
omstandigheden, de omslagen
te koliekteren als de organisa
toren en de plaatselijke verant
woordelijken betrok hij in zijn
dankwoorden.
De vergadering verliep zeer
geanimeerd, met voorstellen
her en der en een geestdrift die
het beste laat vermoeden voor
de komende aktie, die gevoerd
wordt van vrijdag 7 november
a.s. tot dinsdag 11 november
1986. In algemene overeen
stemming werden twee projek-
ten gekozen voor dewelke zal
worden gewerkt: steun aan
dammenbouw in Yatenga
(Burkina Fasso) en vorming
van jonge en kleine landbou
wers in Espritu Santo in Brazi
lië. De bevolking zal nog nader
ingelicht worden over bekk
projekten.
Wie meer informatie wenst a
wil meewerken, kan steeds te
recht op de socio-kulturdt
dienst van het gemeentehui
Grote Plaats 1, 9370 te Lebbe
ke (052-21.35.11-12) of bij 4
plaatselijke verantwoorde^
ken. Voor Lebbeke is tb
Achiel Vermeiren, Poststnu
17 (052-21.65.14), voor Wies
Martha De Wael, Rooien 71
(053-21.24.82) en voor Det
derbelle André Cooremai
Hofstraat 22 (052-21 62(0»
21.63.27).
(p<i
Dendermonde. In Sint-Gillis vergaderde het 11.11.11. -komitee om de verdere aktie
uit te merken (foto Piet Hermans).
De jaarlijkse 11.11.11-aktie komt alsmaar dichterbij.
Deze solidariteitsaktie met de derde wereld kent in Dendermonde een groeiend sukses.
Dit jaar werden twee projekten op het eiland Mindanao in de Filippijnen gekozen Het
landbouwprojekt heeft als doel de produktie van de boeren op te drijven. In dit projekt is
de Baasrodenaar Wilfried Van Damme werkzaam. Het tweede projekt wil de boeren meer
vorming geven.
De geldinzamelingsaktie voor beide projekten heeft plaats op zaterdag 8 november.
Het 11.11.11-komitee roept zoveel als mogelijk mensen op om die dag aan dc 11.11.11-
aktie mee te werken. Iedereen is welkom op een voorbereidende vergadering op woensdag
22 oktober om 20 uur in het stadhuis, Markt, Dendermonde. Voor verdere informatie kan
je terecht bij Peter Gorlé, De Dammenlaan 126, Dendermonde (052-22.25.06).
