Dendermondse gevangenis
bestaat 125 jaar
«Wat baten moderne gebouwen als men geen personeel
Iheeft om er in te werken»?
m
De Gevangenis
en de Dendermondse
folklore
De Voorpost - 28.10.1988 - 13
jelen,
;oekijk
woord
den>
iter
i is vi
't Ni
ijd
Het Dendermondse «prison» bestaat 125 jaar. Directeur Mentens was van oordeel dat
hy aan dat moment niet kon voorbijgaan, hoewel het weinig gebruikelijk is een
jubileum van een gevangenis te herdenken. Uiteraard waren er tijdens de plechtigheid
heelwat gerechtelijke, politieke en gemeentelijke prominenten komen opdagen. De
ganse stad heeft immers interesse voor de gevangenis en vele draden van de
administratie lopen ook langs de gevangenis. Het was immers de Stad die in 1859 de u
gronden schonk om een gevangenis te bouwen. In 1860 werd met de werken begonnen ™2drie
en reeds in 1863 werd de inrichting in gebruik genomen. Deze zeer korte termijn was
mogelijk omdat voormalig inspecteur-generaal Decpetiaux, de grote bezieler en
ontwerper van het concept, alles van dichtbij volgde.
roep
el me
men
zoud
rsie)
r.), d
s van
cteria
dat
inde
det
tr flit
n het
door de bouwgrond ter be
schikking van het Rijk te
stellen tot het oprichten
van een nieuwe gevange
nis, het hare heeft willen
bijdragen om het peniten
tiaire stelsel te verbeteren,
eeuw als het Leenhof. Op Anderzijds spelen ook an-
het gelijkvloers vooraan dere, meer ekonomische
was er een kamer waar motieven een rol.
men de gevangenen on- Door de bouw van een
dervroeg en eventueel aan nieuwe, ditmaal rijksge-
de «scherpe examinatie» vangenis, kreeg de stad de
of^ «tortuur» onderwierp- beschikking over het oude
Hoewel er in de periode 1864-
1970 een eerste renovatie
werd doorgevoerd, moeten
we nu vaststellen, aldus de
directeur, dat de grote reno
vatie nog moet gebeuren. De
administratie barst uit haar
voegen, de bezoekzaal oogt
eerder armtierig, is te klein en
mist zelfs sanitair, terwijl er te
weinig burelen, advocaten-
zaaltjes, ondervragingszaal
tjes en sanitair zijn. Ook de
huisvesting van de gedetineer
de zelf vraagt om dringende
herziening. Anno 1988 kan
men niet meer leven zoals in
1863. Wil de gevangenis een
aangepast regime bieden dan
moet eerst en vooral gezorgd
worden dat de huisvesting
aangepast is aan de noden.
Goodwill blijkt er voldoende
te zijn, want de mensen van
Openbare Werken staan al in
de startblokken. Men wacht
nog enkel op het startsignaal.
Ondertussen tracht men met
de toegestane beperkte mid
delen de inrichting zo goed
de ij mogelijk te onderhouden,
irachtj Dendermonde heeft in de
:ript tvolutie van het gevangenis-
ast. egime steeds een aparte Verder speelt Dendermonde
laats ingenomen. Daarover op administratief vlak een
Pöjjïrnemen we meer in het his- toonaangevende rol. Men is
Wisch overzicht. er computerminded: alle be-
lo was Dendermonde de eer- dienden volgen minstens een
wit !e 'n bet aanmoedigen van initiatiecursus, enkelen zijn al
jve, kontakten met de buitenwe- aan programmeren toe. Sinds
e gev f ld en het stimuleren van de één oktober loopt er een pi-
teïntegratie. Kenmerkend lootprojekt ivm. de automati-
V a n XIIII
tot vier voet hoog
waren. Ze hadden de
vorm van een kuil en be
stonden uit een stevig ge
raamte van dikke balken,
beslagen met twee duim
dikke planken. Deze ge
vangenis bleef in ge-
b52drie tot vier voet hoog
waren. Ze hadden de
vorm van een kuil en be
stonden uit een stevig ge
raamte van dikke balken,
beslagen met twee duim
dikke planken. Deze ge
vangenis bleef in gebnaar
een vleugel
van het in 1794 afgeschafte
Karmelietenklooster (de
vroegere burcht). Het ge
bouw werd ingericht als
arresthuis en arrondisse-
mentsgevangenis. Ernaast
stond de gewezen kloos
terkerk, die in 1796 door
het Revolutionair Bewind
was ingericht als Tempel
der Rede. Dit gebouw
werd in 1811 als gerechts
hof in gebruik genomen.
Gezien de talrijke bevol
king van de streek had
men reeds onder Frans be
wind het voornemen een
arresthuis. De toenmalige
geschatte waarde bedroeg
bestuurder (Dhr. Jean-Joseph
Paul); 1 rooms katholiek aal
moezenier (E.H. Benjamin
D'Hollander); 1 geneesheer
(Dr. Alexis Poirier); 1 be
waarder 1ste klas; 5 be
waarders 2de klas; 3 verzor
gende zusters; 1 kommies 3de
klas; 1 surnumerair; 1 onder
wijzer; 1 orgelist; 1 bood
schapper en verschillende an
dere dienstdoende personen
(o.a. een barbier, een
koster,...).
Periode 1864 - 1900
Gezien de noden werd reeds
Ducpetiaux
linkli daarvoor zijn de gastoptre- sering.
werd in
hoéI""T'" j 7*"v" uv "vi pciauucci. cc uc- ae loop van ae 16de eeuw
loting, het deelnemen aan wan- waarders zijn geen sleutel- geleidelijk ontmanteld,
deltochten of de zwembeur- draaiers meer. Een gevange-
ten in het stedelijk zwembad, nis heeft niet uitsluitend een
Dendermonde was de eerste beveiligende funktie. Een gc-
evangenis waar de televisie detineerde tolereert niet lan-
taar intrede deed. Het was ger een koud, kil, afstandelijk
ook daar dat de gedetineerde en onpersoonlijk klimaat.
eerste telefonisch kontakt Menselijke interakties vor-
I onderhouden met het men de basis van een mens-
luisfront. waardig regime. Omwille van
gevangenis van Dender- permanente onderbezetting
ide stond aan de wieg van konden er geen mensen vrij-
't systeem van halve vrijheid gemaakt worden om de nood-
i penitentiair verlof. Zelfs zakelijke opleidingen te vol
uit Nederland is men komen gen. Het vormingscentrum
kijken hoe het systeem hier van Merksplas ligt trouwens
al meer dan een jaar stil. Dat
Voor enige jaren werd er bin- is niet alleen een zware belas-
oen het kader van de Peniten- ting op de toekomst maar het
faire Beneluxkommissie een is ook niet fair ten opzichte
afdeling met gestandariseerde van jonge bewaarders die nu
■richtingstruktuur (GIS) op- onvoldoende voorbereid voor
fericht. Het doel daarvan is de leeuwen worden ge-
ten relatie gerichte omgang worpen
net Ho n:
gevestigd was. Deze met de ™ligbeid, het wel-
burcht grotendeels ge
legen op de plaats van de
huidige Rechtbank van
100.000 frank.
In dat oude arresthuis
diende het stadsbestuur in
de staan voor de onder
houdskosten van de ver
oordeelden tot politie-
straffen. In de periode van
1843-1847 stegen die van
ning Willem I bekwam het 34 fr. tot 73 fr.
arresthuis in 1818 een af- De nieuwe gevangenis
zonderlijk bestuur. Een werd verlicht met stads-
kommissie werd belast gas, uiteraard geleverd
door de stad.
nieuwe gevangenis op te
richten.
Onder de Hollandse over-
genis van Dendermonde
was ondergebracht in de re8enng van ko-
overblijfselen van de voor
malige burcht van de he
ren van Dendermonde,
waar tevens het Leenhof
in de beginjaren de capaciteit
van de gevangenis gewijzigd.
In 1867 telt de gevangenis 161
cellen voor eenzame opslui
ting (119 voor mannen en 32
voor vrouwen) met inbegrip
van 6 ziekenkamers (4 voor
mannen en 2 voor vrouwen),
2 strafcellen en 2 grote werk-
cellen.
Een scheiding werd doorge-
De belangrijkste rol die de stad Dendermonde speelde in
de geschiedenis van het gevangeniswezen te Dendermon
de werd reeds toegelicht. Doch de gevangenis speelt ook
een rol in de Dendermondse folklore.
Zelfs in de vermaarde legende van het Ros Beiaard vinden
we een verwijzing naar de gevangenis. Was de beeldhou
wer van de nieuwe kop van het roemrijke Ros, Lieven
Van de Velde, niet opgesloten in de gevangenis wegens
wangedrag (aanslag en beroving) en wachtte hem niet de
strop? Er wordt zelfs beweerd dat naderhand in de
gevangenis de ogen van de beeldhouwer werden uitge
brand om te verhinderen dat hij een tweede kop zou
vervaardigen. Volgens sommigen werd bedoelde kop
gebeeldhouwd in 1754, anderen houden het op de vijftien
de eeuw.
Een rasechte Dendermondenaar zal nooit spreken van de
Sint-Jacobsstraat Hij houdt het op het «Magazijnstraatje»
of het «Prisonstraatje». De oorsprong van het laatste is
duidelijk. De eerste titulatuur heeft zijn oorsprong in de
associatie van de gevangenis met de betekenis van het
woord «magazijn», d.i. een plaats waar goederen werden
ondergebracht en in bewaring gehouden. Deze associatie
werd in de hand gewerkt door het feit dat destijds een vrij
ruim gedeelte van de straat werd ingenomen door de
magazijnen van de fabriek «La Dendre».
De ietwat oudere Dendermondenaren zullen zich onge
twijfeld de dievenkar, ook als de «Deiremondse dieve-
koetch» of «de dievekerre» betiteld, herinneren. De
dievenkar, een groene kar op hoge wielen met tweemaal
drie achter elkaar liggende hokjes die elk voorzien waren
van een zitbank en afzonderlijk werden afgesloten, was
eigendom van het Rijk. De vervoertoekenning gebeurde
door verpachting. In dit verband moeten we zeker de
destijds alom bekende vervoerder Arthur Huau, «den
Ture», vermelden. Hij ratelde met de dievenkar lange
jaren met de «pensionairkens van 't Magazijnstraatje» van
de «Nord nor de Midi» (van de gevangenis naar het
Justitiepaleis) zoals hij zelf in een interview in 1957 zijn
dagelijkse traject omschreef.
Destijds waren lijfstraffen,
verbanning en doodstraf
de voornaamste middelen
om de misdaad te bestrij
den en de gevangenissen
dienden in hoofdzaak om
de beklaagden te «bewa
ren» tot zij gevonnist wer
den. Ook nalatige schulde
naars werden er in opge
sloten.
Het gevangeniswezen zou
een eerste maal grondig
hervormd worden door
burggraaf Vilain XIIII
(1712-1777),
celregime onderworpen divist.
waren. Gedurende 100 jaar werden
vnprH »„conJ- °P 1 april 1864 werd een er geen noemenswaardige
nen met lange straffen en an" lagefe- Sfh°°l in de 8evan8enis veranderingen aangebracht
lange straffen en an- 0pgencht. De jongeren onder aan de gebouwen. Vanaf 27
de gevangenisbevolking en januari 1964 werd echter een
met hen al de ongeschoolde modernisatie aangevat welke
gevangenen van minder dan voltooid werd in januari 1970.
40 jaar waren verplicht te les- Het betrof hier de nieuwbouw
sen van deze school te volgen, van een administratief com-
De andere gevangenen kon- plex, een werkhuis, keuken,
den op vrijwillige basis de bad, slaapkamers en refter
lessen volgen. voor het personeel, centrum
In het jaar 1870 verminderde met bijhorende lokalen, de
de dagelijkse gèmiddelde be- installatie van een nieuwe
volking met 36 eenheden. De- centrale verwarming,
ze daling was te wijten aan:
1. Een wet van 4 maart 1870
waarbij aan elke veroordeel
de van meer dan één maand
gevangenisstraf een afslag van
straf werd toegestaan wan
neer hij die onderging in een
nieuwe bevloering en schil
dering van de vleugels. Naast
de financiële inzet van het
Ministerie van Openbare
Werken en het Bestuur der
Strafinrichtingen moeten we
de inbreng vermelden van de
De gevangenis na 1863
De oprichting van een nieuwe
gevangenis aan de Sint-Ja
cobsstraat
derzijds diegenen die nog niet
waren veroordeeld en diege
nen met korte straffen. Men
was van oordeel dat de strikte
zijn en de gezondheid van
^r/°°^a'^uw de gevangenen en met het
van Vlaanderen (hij hekel- goed beheer van de gevan-
de vooral het gemeen- genis.
tón op water en brood). "«2 dooTaSdfecMohal! Op 14Tugustus 1863 werd de ópEtg'dm tasten^de
m de gedetineerde in'eeï Dire'cteur Mentent vroeg de
Wcfheenheid opgebouwd aanwezigen om begrip te heb- dige café-restaurant «Den 1923 op stadskosten ver- voor burgerlijke als militaire
S^T?nanifi77 h^Ct h !S b°UWd <<0m hetzelve in ee" 8evan8enen (waarbij men niet g as de toepassine van de een-
stond in 1677 bekend als nen toestand overeen- mag vergeten dat Dender- zame oosluitine losser daar
he, .gevangenenhuts^en kotmtig met de ntenschlie- monde een toenmalig militair ?Z geenteü k! nIham'
steunnnnf u/asl
ig fi
ïfheenheid
ond de cellen, van waaruit de ben voor de moeilijke om-
letineerde optimaal de standigheden waarin moet ge-
krijgt zijn terugkeer in werkt worden. «Wat baten
Be samenleving voor te berei- nieuwe, moderne gebouwen
Ijlen. Daartoe worden hem al- als men het levensnoodzake-
lerlei aktiviteiten aangeboden lijke personeel mist om erin te
heeft hij ook zijn eigen werken?)
inbreng. Deze afdeling, als
operiment gestart, is reeds
bng haar kinderschoenen °nder het feodale stelsel
ontgroeid De middeleeuwse gevan-
Beknopte historiek
UenhoPop TetteWk de inwendi8e steunpunt was) lijke k"rach,en- versl
vloers vooraart fr e'ett h™86""' z^meTpdufinï waZnT".' be"
kamer waar men de gevan- overgang van stadsge- voor mannen en 34 voor vrou- 8 /'j f l'vanganis
genen ondervroeg en vangenis naar rjjksgevan- wen Men telde ook 19 nlaat vermeerderde. In de periode
eventueel aan de «^herpe genis na de Belgische om. ^«00™ loermannen 1863'8? de dagelijkse
examina,ie» of .tortuuV. wenteling en i v™7wou„eT v»Se! Tïf'"8
onderwierp.en in de 18" In de toenmalige gevange- voor he, zogenaamde ge- Sï
nis bestond er reeds een mengde stelsel. Dwz. dat zij k?no
leslokaal. Ook was er een die deze lokalen bezetten ge- „„.fi nLS?7
kantine waarvan de uitba- durende de dag in gemeen- Liten aan ,gU^W3S
ting jaarlijks aanbesteed schap waren, toch 's nachts
werd. Dit laatste gebeurde gescheiden werden De in- L ten maatre8el van het ho-
ook voor allerlei produk- vloed van de tweede hervor- ger bestuur waarbiJ de bur-
ten nodig voor de voeding mingsbeweging van 1835 on- 8er,'jke en militaire gevange
van de gevangenen en der stuwkracht van Ducpé- nen die tot Jaar veroordeeld
voor de verwarming en tiaux (hij bepleitte vooral de ware" en die in een te 8root
verlichting van de gevan- heropvoeding en de zedelijke aant?' 10 andere, gevangems-
8en's- verbetering van de opgesloten sen (o a- Brussel Antwer-
In 1855 vroeg de Dender- delinquenten, leefde van 1804 aanw7,° u,ar*n nQ"
huis van eenzame opsluiting Regie van de Gevangenisar-
(wat voordien reeds de regel beid die zorgde voor de mate-
was)- riële verbetering van haar
2. Aan het overbrengen naar werkhuizen en voor de instal-
Dendermonde van militaire latie van een «Centrale
veroordeelden uit andere ge- Droogkuis». De burchtachti-
vangenissen kwam een einde, ge en 19° eeuwse voorgevel
bleef ongemoeid.
Periode 1900 - 1950 Een aan,al jaren geWen
De gevangenis ontsnapte aan werd het G.I.S.-project ge-
de vernieling van de stad in start in de gevangenis te Den-
1914. De bijzonderste monu- dermonde. De gestandardi-
menten en meer dan 1.300 seerde inrichting structuur
huizen werden toen door de (G.I.S.) werd als idee naar
Duitse troepen door brand- voor geschoven op de direc-
stichting vernield. teurenconferentie van Neder-
Op 26 juli 1936 werd de laat- land in april 1981. Op deze
ste vrouwelijke gedetineerde conferentie was ook een Bel-
in vrijheid gesteld en kwam gische delegatie
mondse gemeenteraad aan tot 1868) was en is duidelijk ^enuern
het Ministerie van Justitie merkbaar in de stervormige ?reüg?n,;
pen) aanwezig waren naar
Dendermonde over
stervormige ,7'
bouw van de gevangenis. 2. Het hoger bestuur verleen-
de aan gevangenen die de
een nieuwe celgevangenis
op te richten op een ter- oo
rein dat kosteloos door de y°°r toe.zl£bt en bestuur van vraag daartoe stelden en die
stad ter beschikking zou het gesticht werd een be" «er waardig toe waren» de
gesteld worden. De rege- stuurs'commis^|e opgericht sa- toelating om hun straf in een
ring ging in 1857 op dit me"ges,eld uit 5 leden. Van cclgcvangenis uit te zitten,
aanbod in. rechtswege was de provincie- Hierbij dient men te vermel-
gouverneur voorzitter. Het den de toenmalige regel dat
Uit de stadsanalen van personeel van de gevangenis men de straf verminderde van
1860 blijkt dat de stad was als volgt samengesteld: 1 de veroordeelden die aan het
een einde aan de vrouwenaf
deling.
Bij Ministeriële Omzend
brief van 23 december 1936
werd de gevangenis van Den
dermonde aangeduid als in
richting waar de mannelijke
nederlandstalige correctio
neel veroordeelde recidivisten
hun straf dienden te onder
gaan.
Op 16 februari 1937 kwam de
eerste recidivist te Dender
monde toe. Thans is de ge
vangenis te Dendermonde
nog steeds belast met de op
vang van recidivisten naast
zijn taak als arrondissements
gevangenis.
aanwezig.
Van daaruit werd deze eerste
ontwerpnota besproken op de
penitentiaire Benelux-kom-
missie, waar besloten werd dit
project te experimenteren in
de 3 Benelux-landen. Voor
België viel de keuze op de
Gevangenis van Dender
monde.
Het G.I.S. regime poogt aan
de participanten een zekere
training mee te geven waar
door de aanpassing aan het
leven buiten de muren van de
gevangenis vlotter kan verlo
pen en ten gevolge daarvan de
herinpassing in de maatschap
pij bij de vrijstelling minder
problemen schept.
De periode 1950 tot heden
Het strenge celregime werd
vanaf 1968 sterk gemilderd
door de intensieve buiten de
cel-tewerkstelling van de reci-
