m
Abdijdagen te Bornem
Dom Edmundus Van Dam
46ste abt van Bornem
Sint-Bemardusabdij bezoeken
Kaarttweedaagse in zaal Kloosterheide te
Bornem
26 - 18.5.1990 - De Voorpost
IN HET TEKEN VAN 900 JAAR SINT-BERNARDUS
Geboren in het Nederlandse Mijdrecht op Kerstdag 1925, volgde Edmundus
van Dam de latijn-griekse afdeling in het plaatselijk kollege Latere studies
filosofie en theologie voltooide hij in de Bornemse abdij. Aangezien het bisdom
geregeld kampt met een priestertekort om de parochies te bedienen, werden
ook de paters van de abdij daarvoor aangesproken. Van Dam werd eerst
onderpastoor in Hingene. Opmerkelijk was dat hij daar begon op 18 november
1955 en op dezelfde dag, maar precies 20 jaar later, afscheid nam. Als pastoor
werd hij dan aangesteld te Lippelo. Tot april 1987 bleef hij in de Sint-Amandse
deelgemeente- Dan werd hij demokratisch verkozen tot abt van de Sint-Bernar-
dusabdij. Vroeger koos men een abt "ad vitam", voor het leven. Voor het eerst
in Bornem, en waarschijnlijk als primeur voor heel wat abdijen, werd hij aange
duid voor een periode van zes jaar. Daarmee is Edmundus Van Dam de 46ste
abt van de Sint-Bemardusabdij. In de regio is de abt gekend als kunstliefhebber
en kunstkenner. De Hingense kuituurkring De Casteleyn, die hij mee hielp
oprichten, vraagt hem geregeld als gastspreker tijdens openingen van tentoon
stellingen.
Ter gelegenheid van Kloosterheide-kermis organiseert de KWB St.Bernardus
van Bornem twee kaartprijskampen. Dat dan op vrijdag 18 mei te 19.30 en
zondag 20 mei te 18.30 uur. Elke kaartwedstrijd is voorzien van waardevolle
prijzen en daarbij zijn er klassementsprijzen te winnen over de twee prijskampen
samen. Men kan voor elke prijskamp op de dag zelf inschrijven en dat telkens
een halfuur voor aanvang.
Pirre
Het abdijkompleks vanuit de lucht bekeken (foto Fred Van Nieuwenhove)
Wie de Sint-Bemardusabdij wil bezoeken moet dit wel schriftelijk aanvragen a«m
abt Van Dam, Kloosterstraat 71 te 2680 Bornem Men werkt het liefst in groepen
van 20 personen. Ruimere groepen kunnen opgesplitst worden met elk een
gids Een rondgang duurt zowat anderhalf uur en kost 50 fr per persoon. In de
beginfase werd aan een samenwerking met Graaf John de Mamix de Sainte
Aldegonde gedacht, doch in de praktijk blijkt dit dubbelbezoek een te zware
belasting voor de bezoekers.
Men beschikt in de abdij over een verbruikszaal die pas gerenoveerd werd en
waar broodmaaltijden worden aangeboden. Men kan er ook de Trappist van
Bornem proeven.
De monniken werken ook aan een tentoonstelling van oude handschriften.
Naast religieuze lekt uur is er ook een prachtige atlas. Volgend jaar wil men het
geheel nog meer struktureren. Intussen is er naast het KRO-BRT programma
ook een boek verschenen"Abdijen en de mensen die er wonen" van Michel
Van der Plas en uitgegeven bij Lannoo. Ook hierin is een ruime bijdrage aan de
Sint-Bemardusabdij verschenen (Pirre)
Op zaterdag 19, zondag 20 en
maandag 21 mei worden in Bor
nem "Abdijdagen" georgani
seerd Niet toevallig samen met
Kloosterheide-kermis natuurlijk.
Middenin het foorgebeuren
staat de trotse toren van de
Sint-Bernardusabdij en daar
wordt ook gevierd en wel om een
speciale reden: men viert 900
jaar Sint-Bernardus (1090-
1990).
Reden genoeg voor ons om de
abdij eens in de kijker te plaat
sen.
DE CISTERCIENZENORDE
De Cisterciënzenorde werd in Citeaux
(Frankrijk) gesticht in 1098 door de be-
nediktijn Robertus. De abdij van Clair-
vaux zag het levenslicht in 1115. Sint-Be
rnardus stichtte Villers la Ville in Brabant
in 1146. Op 20 augustus 1237 bracht
Villers de Sinte-Bernaerts voort. Als
stichters erkent men Hendrik I van Bra
bant en Aegidius II van Berthout, heer
van Berlaar De orde werd door abt Hu-
go Van Bierbeke begonnen in Vremde,
nabij Lier. Op wens van Hendrik I nam ze
de naam aan van "Locus Sti-Bernardi".
Onder de tweede abt Gosuinus Drije-
man werden de paters, om te ontkomen
aan de dodelijk-giftige moerasgassen in
Vremde, overgeheveld naar Hemiksem.
De abdij veranderde niet van naam,
maar zij symboliseerde haar hoop en
vertrouwen in haar wapenschild; de vis
sende reiger, met de majestatische -me
ditatieve vlucht in de avondluchten, die
huist m de geborgenheid van de Schel-
deboorden en de wapenspreuk: "Ont
rent den hover gheneer ik my" (Op de
oever verover ik het leven)
Uithoven werden gesticht in Vremde,
Puurs, Moerzeke, Kastel, Hooidonk en
Haldenbergen. men bouwde een refugi-
um binnen de muren van Antwemen. In
de 16 de eeuw werd de abdij tafelgoed
van de bisschoppen van Antwerpen, die
tegelijk abt waren Na allerlei strubbelin
gen doorheen de eeuwen werden de
paters uit hun gebouwen verdreven door
de Franse revolutionairen. Hemiksem
ging verloren In 1833 vestigden de over
levenden zich in Bornem Hier zocht de
reiger opnieuw zijn levensmogelijkhe
den.
De monniken van deze orde onder
scheidden zich door gebed, soberheid
en landarbeid. Ze waren erg verdienste
lijk bij de ontginning van woeste gron
den. In het ruige landschap varr de
Scheldepolders konden ze baanbre
kend werk verrichten. Belangrijk is ook
dat de orde in 1892 opgesplitst werd in
de "Strikte Observantie" of de trappis
ten, en de "Gewone Observantie". De
Cisterciënzers van Bornem behoren tot
de laatste groep en vormen in die hoe
danigheid het laatst overgebleven
klooster van hun orde in Vlaanderen.
VAN HEILIG KRUIS TOT EN
GELS KOLLEGE
In 1603 liet Pedro Coloma, weldoener
van Bornem, een klooster bouwen dat in
de aanvangsfase aan het Heilig Kruis,
een relikwie, was gewijd. Geen enkele
orde wou de gebouwen echte betrek
ken, totdat in 1658 de Engelse dominika-
nen hun Engels Klooster, of Engels Kol
lege, in Bornem stichtten. Meteen had
Bornem hoogstaand onderwijs binnen
z'n muren.
Na de beeldenstorm in 1578 vroeg pater
Sedulius, een vaardig fransiskaans pre
diker, aan Pedro Coloma een leslokaal
om de ware godsdienst weer naar de
mensen te brengen. De pater koos zelf
de Dilftheide als plaats van inplanting
Anderzijds had de heer van Bornem op
15 april 1588 van Anna van Berch, abdis
van het klooster van Coninckxdorp, in
het bisdom Keulen, een aanmerkelijk
deel van het Heilig Kruis gekregen. Om
de godsvrucht van deze relikwie te be
vorderen, bouwde hij een klein klooster
waarvan hij zelf de eerste steen legde in
1603. Deze steen is in 1899 in de zuid
muur van de abdijkerk ingemetseld. De
nieuwe stichting kreeg als naam "de ker
ke van het Heilig Kruis" mee.
Het klooster zelf echter bleef jarenlang
onbewoond Pedro Coloma stierf in
1621 zonder dat hij zijn realisatie enig nut
had zien bewijzen. Zijn zoon en opvolger
bood de gebouwen aan aan de paters
kruisheren, miniemen en benediktijnen
Uiteindelijk betoonden de paters predik
heren van Brussel interesse Zij droegen
er regelmatig de mis op, maar ze woon
den er niet. Coloma II wilde zijn domein
overhevelen naar de dominikanen en
verkreeg een koninklijke toelating op 12
juni 1646. Door de onderlinge ordestrijd
werd het klooster pas bewoond in 1658,
toen de Engelse dominikanen, die uit
hun land verjaagd waren, zich in Bornem
vestigden Thomas Howard, later kardi
naal en vertrouweling van de Engelse
troon, was de eerste prior.
Een jaar later werd een noviciaat inge
richt voor de orde. John Canning was de
eerste die in Bornem zijn professie deed
Hetzelfde jaar kwam er een school voor
humaniora die door voorname Engelse
jongens gevolgd werd. In eigen land was
de jeugd door de strafwetten verstoken
van een degelijk onderricht, de beste
paters werden spoedig leermeesters. In
de 18de eeuw verwierf het Kollege een
Europese vermaardheid.
De gebouwen waren klem en in een er
barmelijke staat. Uitbreiding was nodig,
maar ondanks de gulle som die de prior
wou betalen voor de naastgelegen gron
den, geraakte men het niet eens Met de
graaf van Bornem kwam men dan toch
tot een vergelijk. De gebouwen werden
vergroot in de zomer van 1662. De gron
den waren sompig en het was moeilijk
om vloeren te leggen. Om het opborre
lende water tegen te houden legde de
verantwoordelijke pater een driedubbele
laag van stengruis, mortel en cement In
het laatste gat stopte hij een steen in
vodden gewikkeld De lorren waren
doortrokken van een mengsel dat uit
kaarseneindjes, padde.n en zwavel be
stond. De kelder bleef droog. In 1874
lichtte de toenmalige keldermeester, uit
nieuwsgierigheid, deze steen uit het ge
heel. Men had de grootste moeite om
het water baas te blijven.
Dorothy Compton, een begoede Eng-1
else weduwe, schonk financiële midde-1
len om een nieuwe kloostervleugel bij te
bouwen. Het gebouw moest met het Kol
lege een perfekt vierkant vormen De tuin
werd in 1772 aangelegd en met wegen
en paden doorsneden. Drie jaar later
schaftte Paus Clemens XIV de'
Jezuïetenorde af. deze stichting beheer
de een heel deel van de Kolleges. Me
teen was er onderwijsgelegenheid te
kort. Het Engels Kollege kreeg ook enke
le Vlaamse leerlingen.
Op 25 juni 1783 moesten de paters
vluchten voor de bezetter. Tien jaar later
deden enkele monniken en lekebroe-
ders een aanvraag om weer in het bezit
te komen van het klosster en het lukte.
De Engelse studenten bleven echter'
weg. Het Kollege zat diep in de schulden
en de plunderingen tijdens de Boeren
krijg deden allerminst deugd voor de
financiële middelen. Uiteindelijk werden
alle eigendommen verkocht. Pater Au-
gustinus Procter verliet Bornem in 1825.
167 jaar hadden de Engelse dominika
nen het klosster van het Heilig Kruis in
Bornem bewoond. Alle kunstschatten,
boeken en het Heilig Kruis-relikwie wer
den meegenomen naar Engeland
