De Dender van Dendermonde tot
Geraardsbergen: van een inktzwarte
riool die lieflijke allures krijgt
I
to
Logboek van een milieuboottocht
30 - 31.8.1990 - De Voorpost
Dendermonde, St.-Onoifsdijk, maandagmorgen 27 augustus 1990
Als de mist om ons hoofd is verdwenen - het loopt dan tegen half tien aan - zet Domien, schipper van 'De Ark',
de motoren aan. Dolores Baita, van Aalst 2.000, de Studie- en Aktiegroep, die deze 'Milieuboottocht' organiseert,
verwelkomt en zet de doelstellingen van de tocht op een rijtje: een stand van zaken opmaken van de vervuiling
van het Denderwater en van initiatieven en plannen voor de zuivering ervan.
Aan boord niet alleen individuele milieugeïnteresseerden, persmensen, vertegenwoordigers van gemeentebestu
ren of milieuverenigingen, maar ook wetenschappers van het Instituut voor Epidemiologie, de Vlaamse
Maatschappij voor Waterzuivering en de Bond Beter Leefmilieu, de sluismeester van het sas te Geraardsbergen
en een vertegenwoordiger van de rederij Reko.
Een goed jaar geleden, zet Dolores Baita uiteen, maakten we de tocht van Geraardsbergen tot Dendermonde.
Stroomafwaarts dus. Aan het eind van de tocht hadden enkele opvarenden last van hoofdpijn... Ze wenst ons
verder een prettig verblijf aan boord.
Wanneer we de Schelde verlaten en de Dendersluis binnenvaren stelt Marcel Flips, sluismeester te Geraardsber
gen, maar geboren Dendermondenaar, zich voor. De sluis te Dendermonde, aldus Marcel, kan op gelijk welk uur
van de dag schepen tot 1350 ton versassen. Het kompleks, zowat tien jaar geleden in gebruik genomen,
funktioneert met behulp van hefdeuren, een systeem dat de schippers verwensen. Dat doen wij trouwens enkele
ogenblikken later ook, want wanneer we onder de opgehaalde hefdeur varen, worden we getrakteerd op een heuse
waterval.
De deur wordt neergelaten. Door het gewoel van de schroef in het water wellen ware stankgolven zo op uit het
pikzwarte Denderwater. Het belooft.
Net buiten de sluis liggen een tweetal baggerschepen langszij. Hier wordt elke week gebaggerd, weet Marcel.
Eigenlijk, licht de sluismeester de aard van de Dender als rivier toe, is de Dender een halve bergrivier. Tussen
Ath en Dendermonde bedraagt het verval immers 25 a 30 cm de lopende kilometer, tussen Ath en Geraardsber
gen loopt dat verval zelfs op tot 75 cm per lopende km.
Op de Leie en de Schelde bedragen die vervallen hooguit 10 cm.
Langwerpige vijver
Een schip komt uit de tegengestelde
richting. Beide schippersiamilies,
blijkbaar bekenden, groeten me
kaar.
Karei De Brabander, hoofd van de
afdeling 'Water' van het Instituut
voor Hygiëne en Epidemiologie, zet
uiteen dat het schuim op het water
niet afkomstig is van een eventuele
lozing van detergenten, maar dat
die schuimvlokken bij het afbraak
proces van organische stoffen ge
vormd worden. Ook de massale ont
wikkeling van kleine wieren speelt
in dit proces een rol.
Hij wijst ons op de inktzwarte kleur
en de specifieke geur van het water:
'bij de afbraak van de stoffen, af
braak die gebeurt zonder zuurstof,
ontstaat zwavelwaterstof, die zorgt
voor de geur van rotte eieren. De
zwavelwaterstof reageert boven
dien met metalen aanwezig in het
water, reaktie waaruit metaalsulfi
den ontstaan die... zwart van kleur
zijn.
Hoewel tussen Dendermonde en
Aalst praktisch geen enkele lozing
gebeurt, toch worden we gekon-
fronteerd met een enorme pollutie,
gewoon omdat de Dender nier best
te vergelijken valt met een soort
langwerpige vijver, hij is hier im
mers een gekanaliseerde rivier die
over praktisch geen debiet beschikt.
Omdat er geen verluchting (zuur
stofbevoorrading) van het water be
staat, veroorzaakt de minste aan
voer van organische stoften proble
men. De klassieke middelen die lei
den tot gezondmaking zullen in dit
gedeelte dan ook niet volstaan.
Van de h. Rijckaert van de Vlaamse
Maatschappij voor Waterzuivering
komen we aan de weet dat VPK
Oudegem (papierfabriek), een
reusachtige fabriek die rechts in
zicht komt, anderhalf jaar geleden
gestopt is met lozingen in de Den
der. De afvalwaters worden via een
persleiding naar het waterzuive
ringsstation van Dendermonde ge
voerd.
Links passeren we Belle Broek, een
potpolder waartoe over een afstand
van 1800 m de dijk langsheen de
Dender verlaagd werd. De koeien
grazen er vreedzaam. Zou hun melk
naar het Denderwater stinken?
De sluis van Denderbelle, waarvan,
dixit Marcel Flips, de bouw in de
dertiger jaren begonnen werd, maar
die pas na de oorlog, in 1946, in
gebruik genomen werd, ligt er rustig
ij. De deuren worden hydraulisch
geopend en gesloten. Marcel nadert
zeer bekend terrein. Hij is hier im
mers geruime tijd sluismeester ge
weest, heeft hier ook gewoond. Op
de oever bemerkt hij een oudere
dame. Het blijkt bovendien zijn
schoonzus te zijn, die nu het sashuis
bewoont. Marcel stuurt een groet.
Hij zal er in de loop van de tocht nog
vele naar de oever sturen.
Het 'sas van Wieze', dat even ver
derop gesitueerd lag is tien jaar ge-
De Dender. Tussen Ninove en Geraardsbergen een prachtig stukje natuur (foto
Guy)
leden verdwenen.
De stank blijft konstant om het
schip hangen. Wil men de Dender
ook in de zomerperiode laten evo
lueren tot een 'goeie' rivier, merkt
Karei De Brabander aan, dan zal
dat enorm veel geld kosten, want
men zal de laatste druppel afvalwa
ter moeten verhinderen erin terecht
te komen.
Daarvoor is een globale aanpak ver
eist, van de bron tot de monding.
Ook voor de bedrijven is het een
noodzaak aan een globaal beleid te
doen, dan zijn de kosten immers
ekonomisch te verantwoorden.
Van Guido Moens, van de rederij
Reko, komen we de diverse verval
len van de sluizen aan de weet: Den
derbelle - lm80, Aalst - lm60, Te-
ralfene - 70 cm, Denderleeuw -
2m20, Pollare - 2m50...
Zuurstof? Wablief?!
We naderen Herdersem. Bekijk
maar eens aandachtig de oevers, ge
biedt Marcel. Kijk maar hoe ze ïn-
kalven. De meerpalen staan klaar
om in het water te zakken. De oor
zaken? De schepen die te snel va
ren, natuurlijk. De maksimum toe
gelaten snelheid bedraagt 13 km/u,
maar die lappen vele schippers aan
hun laars.
Bruno Wens, wetenschappelijk me
dewerker van de Bond Beter Leef
milieu, verschijnt op het dek met de
resultaten van zijn eerste metingen
van het water. Metingen die hij in
een veldlabo in het ruim van het
schip uitgevoerd heeft. Ter inlei
ding doet hij uit de doeken welke
parameters zoal gemeten worden:
temperatuur, zuurtegraad, conduc-
tiviteit (hoeveel opgeloste ionen zit
ten er in het water?), sulfaten, nitra
ten en fosfaten en het zuurstofge
halte.
We noteren enkel het zuurstofge
halte. Bij een eerste staal, genomen
in de Schelde, trof hij nog 2,6 milli
gram per liter water aan. Normaal
had er 10 milligram moeten inzit
ten. Een monster van het Dender
water net voorbij de sluis te Den
dermonde toont aan dat er zich he
lemaal geen zuurstof meer in het
water bevindt.
We passeren het waterzuiverings
station van Aalst (Hofstade). Het
beschikt over een zuiveringskapaci-
teitvan 100.000 inwonersequivalen
ten (I.E.'s). Mare De Qercq, in-
spekteur van de Vlaamse Maat
schappij voor Waterzuivering
maakt ons wijzer: één inwoners
equivalent is datgene wat men no
dig heeft om de vervulling van één
persoon te kunnen zuiveren. In de
industrie wordt hetzelfde begrip ge
hanteerd.
We varen langsheen de lozingspijp
van het industrieterrein Wijngaerd-
veld, een terrein dat nog niet aange
sloten is op het zuiveringsstation
Hofstade. De linkeroever, met een
aantal grote bedrijven, is dat wel.
Studies zijn bezig om ook de rech
teroever aan te sluiten. Wat de in
dustrie betreft bevinden zich, op het
Wijngaerdveld, enkele tekstielbe-
drijven.
Even voor de zwaaikom in Aalst
maakt de Dender een bocht. Plots
duikt uit die bocht een schip op dat
vervaarlijk op 'De Ark' afstevent.
Beide schippers manoeuvreren en
De Dender. Bij het versassen konden de opvarenden even de boot verlaten (foto
Guy)
slagen erin ccn aanvaring op een
haar na te vermijden. Die schipper
was in overtreding laat Domien, on
ze schipper, via de luidspreker we
ten. Hij ontwikkelde een veel te ho
ge snelheid.
Ik had hem nochtans via de mari
foon drie keer van onze komst op de
hoogte gebracht.
Een lichte aanvaring zou nog niet zo
erg geweest zijn, voegt Guido
Moens eraan toe. Wel bestond het
gevaar van vast te lopen. En dat is
andere koek.
Naar koek hebben we op dit ogen
blik geen zin, want de stank van het
water ontneemt ons elke appetijt.
Gelukkig overigens ontmoeten we
tijdens onze verdere tocht geen
schepen meer, behalve dan in Aalst
waar er een drietal aangemeerd lig
gen bij het bedrijf Amylum. Hoewel
de scheepvaart op de Dender eko
nomisch sterk in waarde is afgeno
men, worden nog een drietal Aal-
sterse bedrijven bevoorraad via de
Dender: De Wolf-Cosijns, Amylum
en De Nul. De Dender telt immers
veel sluizen en de tonnemaat van de
schepen is er beperkt.
Daarom ook, weet Guido Moens,
komt het erop aan de Dender een
toeristische rol te laten vervullen.
Een troef op dat vlak zijn de fietspa
den langsheen de rivier. Je kan nu al
van Geraardsbergen tot Teralfene
langs de Dender fietsen en wande
len. Nog dit jaar bovendien, zal de
toewijzing gebeuren voor de aanleg
van een fietspad op de dijk van Hof
stade tot Gijzegem. In een tweede
fase zal het gedeelte Aalst-Teralfe-
ne aangelegd worden.
We varen onder de Aalsterse ring,
de Zwarte Hoekbrug komt in zicht.
Domien bevestigt onze komst met
drie hoornstoten. Hoeft eigenlijk
niet meer, maar vroeger vormde het
wel een noodzaak. Tijdens de zo
merperiode worden de bruggen be
diend van 6 tot 19.30 u. Wat Aalst
betreft bestaat bovendien een over
eenkomst om de bruggen 's mor
gens en tijdens de middagperiode,
kwestie van het al te drukke wegver
keer, niet op te halen.
'De Ark' meert net voor de St.-An-
nabrugaan. O.a. een redaktieploeg
van VTM stapt aan boord. Amylum,
zo blijkt even later, beschikt over
een eigen waterzuiveringsinstalla
tie. Het bedrijf dat ook een flinke
hoeveelheid lawaai produceert, laat
koelwater via twee lozingspunten in
de Dender terechtkomen. Het in
dustrieel afvalwater, dat voor 90%
gezuiverd in de rivier geloosd
wordt, zorgt echter nog voor een
grote hoeveelheid bevuiling. Wer
ken om de zuiveringsinstallatie uit
te breiden zijn aan de gang. In het
gehele Denderbekken wordt de in
dustriële vervuiling even groot inge
schat als deze van de bevolking.
Ook de nadelige invloed van de
landbouw is niet onbelangrijk.
Bruno Wens verschijnt opnieuw bo
vendeks; hij heeft in de waterstalen,
genomen ter hoogte van Dender
belle en van het waterzuiveringssta
tion Hofstade, nog steeds geen spo
ren van zuurstof aangetroffen. Wel
ligt de temperatuur van het water
twee graden hoger dan in Dender
monde, de zuurtegraad van het wa
ter is haast niet gewijzigd.
Ook de thermische centrale van In
tercom, die we na de Zeebergbrug
rechts achter ons laten, loost koel
water in de Dender. Een aantal be-
De Dender. Het sas van Dendermonde, de toegangspoort naar de Schelde (/b<Het
Guy) de r
De Dender. In Denderbelle is het water inktzwart (foto Guy)
werkje dat schotten, laat Marcel
Flios de opvarenden weten. De slui
zen zullen in de toekomst elektrisch
bediend worden.
We naderen langzaam maar zeker
de sluis van Denderleeuw - de Den
der vormt er de grens tussen de
êrovincies Oost-Vlaanderen en
rabant - met op de rechteroever
het bedrijf Animalia, het grootste
vilbeluik van ons land, bedrijf dat de
voorbije maanden in de belangstel
ling kwam door de verwerking van
de varkenskrengen. Animalia be
schikt wel over een waterzuiverings
installatie, het afvalwater en het
koelwater worden echter samen in
de Dender geloosd.
Vervuiling bij de bron aanpakken
Karei De Brabander snijdt het pro
bleem van de giftigheid van het
Denderwater aan: Over het alge
meen zitten in de afvalwaters van de
bevolking van de steden en gemeen
ten weinig giftige produkten. De gif
tigheidsgraad wordt vooral bepaald
JL
ie
-ij
>rc^*
d en
door industriële lozingen. Wat d I
Dender betreft valt die giftigheij
overigens mee. Slechts enkele be
drijven produceren giften: zwar
metalen, detergenten. Ze zij;
hoofdzakelijk gelokaliseerd in he4
Waalse landsgedeelte. O.a. een be J
drijf in Ath dat metaalzouten pro
duceert en cadmium in de Dende^
loost.
Die zware metalen hebben de ejj^
genschap zich vast te hechten aaven
het fijne slib en kleideeltjes die ode
de bodem terechtkomen. Omdaj^eil
het saneren van dat slib onmogelijdje
is - niet te betalen! - manifesteei^,ar
zich de absolute noodzaak de veijgn
vuiling bij de bron aan te pakken.van
O.a. in 1978 werd het biologiscduj(
leven op de Dender in kaart g<£en
bracht. won
Een evolutie ten goede is sindsdieQ^
niet vast te stellen. Karei De Bra
bander onderstreept ook de rol d:
de 'gemeentebesturen moeten o
nemen in de bestrijding van de w
tervervuiling.
drijven op het 3de industrieterrein
Eremboaege
heid hun afvalwaters naar Hofstade
af te voeren, wordt gezegd.
Schipper Domien remt de 5
if. We naderen immers een spoor
de i »em heeft de mog<
wegbrug die zich amper 3m95 boven
het wateroppervlak bevindt. Ook
konstrukties tasten de
d van de Dender aan.
Lege schepen zijn hier soms zelfs
verplicht Denderwater in het ruim
op te nemen.
Lmks en rechts drijven restanten
van wieren en algen op het waterop
pervlak, leven dat stroomopwaarts
gevormd werd maar hier afsterft.
De kleur van het water gaat nu van
inktzwart over naar groen.
De Dender wordt ook bochtenrij-
ker. We passeren doorheen een
landschappelijk waardevol gebied,
met aan de rechterzijde de Welle-
meersen (Denderleeuw) en links de
Kapellemeersen (Aalst).
Bij de stuw van de veertig meter
lange sluis van Teralfene (links ligt
Affligem, rechts Denderleeuw)
worden nog schotbalken gebruikt,
een 17- a 18-tal. Een gevaarlijk
De Dender. De sasmeester van Geraardsbergen, een geboren Dendermo
naar (foto Guy)
