i
m
Symbolist bij uitstek
32 - 12.7.1991 - De Voorpost
De raadselachtige
Ferdinand Khnopff
Ferdinand (anderen hebben het
over Fernand) was de zoon van een
magistraat. Hij studeerde rechten
aan de Universiteit van Brussel.
Maar achter die studies zette hij vrij
snel een punt. Hij liet zich inschrij
ven in de Akademie voor Schone
Kunsten te Brussel waar hij les
kreeg van Xavier Mellery, een kun
stenaar die geboeid is door het in
nerlijke leven van de dingen.
Khnopff zou de invloed van Mellery
ondergaan en liet zich in de richting
van het symbolisme stuwen.
Hij komt nog meer onder de invloed
van de symbolisten na een bezoek
aan Parijs in 1877. Khnopff bewon
dert er de werken van Delacroix en
Moreau en legt veel belangstelling
aan de dag voor Burne-Jones en
Rossetti. Eens terug in Brussel de
buteert hij in de kring L'Essor, later
in de groep van de XX waarvan hij
in 1883 een van de stichtende leden
ingang, een huisaltaar in Tiffany-
glas met daarboven een masker van
Hypnos, de god van de slaap, gaven
het een heel apart karakter. Het is
een zuiver symbolische woning. Hij
heeft een voorliefde voor wit, zwart
en goud, voor rechtlijnige kanten en
strenge ordening.
Ferdinand KhnopfT? Nog nooit van gehoord. Dat is het verrassend ant
woord op de vraag wie deze man kent en wat hij heeft gedaan. Weinigen
weten dat Ferdinand Khnopff een begenadigd schilderwas en nog minder
mensen weten dat hij eigenlijk van Grembergen afkomstig is. Hij werd er
geboren in 1858. In sommige boeken wordt 'Grimbergen bij
Dendermonde' als zijn geboorteplaats aangegeven. En vermits KhnopfT
een groot deel van zijn leven in Brussel doorbracht -hij overleed erin 1921,
nu 50 jaar geleden- wordt allicht de schrijffout Grimbergen-Grembergen
over het hoofd gezien. Khnopff zal wel een hoofdstedeling geweest zijn. Het
tegendeel is waar. Hij zag het levenslicht op het kasteel dat zijn grootvader
in Grembergen betrok en bleef daar zelfs zijn eerste zeven levensjaren. De
rest van zijn jeugd bracht hij door in Brugge. En dat die stad op Khnopff
een enorme indruk heeft nagelaten zal niemand verwonderen.
Bekende werken
In 1882 doet Khnopff een eerste
keer van zich spreken. Zijn werk
'Een crisis' maakt ophef op een ten
toonstelling bij l'Essor waar ook
doeken van James Ensor en Theo
Van Rysselberghe te bewonderen
Khnopff geraakt dan bevriend met
Josepnin Peladan die hem uitnodigt
deel te nemen aan het eerste Salon
van de Rozenkruisers in 1892. De
kunst van Ferdinand Khnopff is
zeer nauw verbonden met de sym
bolistische literatuur, onder meer
deze van Verharen (dichter uit
Sint-Amands), Gregoire, Le Roy
(die later in Hingene kwam wonen),
Peladan en Rossetti. Hij gebruikte
bij voorkeur akwarel, pastel, ge
hoogde tekening, gravure, penteke
ning en zelfs gehoogde fotografie,
meer dan olieverf. Hij maakte ook
enkele gepolychromeerde beelden,
dekoratieve panelen, kostuums en
teaterdekors en geïllustreerde wer
ken van symbolistische dichters.
Rozenkruiser
Ferdinand Khnopff wórdt be
schouwd als een der eerste Belgi
sche volgelingen van Joseph Pela
dan. Die richtte in 1888 opnieuw de
orde van de Rozenkruisers op. Pe
ladan wil het kristelijk ideaal die
nen. Hij wordt zelfs grootmeester
van de orde van het katoliek Rozen
kruis, dat het Rozenkruis van de
Tempel en de Graal heet en waar
over hij alleen eerst. In 1892 richt
Peladan het 'Salon de la Rose-
Croix' op en vangt hij zijn estheti-
sceh kruistocht aan.
Khnopff die zijn jeugd in Brugge
doorbracht en daar zich oriënteer
de op het grootste kristelijk verle
den van deze stad, geraakte in de
ban van het Venetië van het noord
en. In Mellery vond hij een ideale
leermeester die al evenzeer door
Brugge geboeid was. En in Parijs
stuitte Khnopff op Delacroix en
Moreau die een heel aparte zin had
den voor de mythe. Khnopff gaat
zelfs zover dat hij de aristokratische
spiritualiteit en de vrouwenafkeer
van Moureau overneemt. Het
schoonheidsideaal van de Praeraf-
faëlieten wordt zijn grote voorbeeld
en.de zorgvuldige faktuur van de
Engelsen zijn voorbeeld van perfek-
tie. het is dan ook niet verwonder
lijk dat heel wat werken van Ferdi
nand Khnopff een Engelse titel dra
gen. Hij kent Engeland door en
door dank zij herhaalde bezoeken
aan Londen. Hij neemt er in 1880
deel aan een tentoonstelling van
British pastellists in de Grosvenor
Gallery. Hij geraakt bevriend met
Burne-Jones met wie hij werken uit
wisselt. Hij wil ook de Belgische
kunst in Engeland bekendheid ge
ven en zou vanaf 1894 tot aan zijn
dood meewerken aan 'Studio' een
van de beste kunsttijdschriften van
over het kanaal. Ferdinand
Khnopff wordt beschreven als een
kunstenaar van zijn tijd die eruit zag
als een dandy. Groot, een beetje
stijf, uiterst verzorgd, met scherpe
blik, misprijzende mond en keurig
geknipte baard. Later zou hij zich in
rok, soms met hoge hoed en wan
delstok in de hand laten fotografe
ren.
Zijn woning in de Aveneu des Cour
ses 41 beantwoordde volledig aan
zijn karakter. Hij tekende voor dat
huis zelf de plannen. De gebruikte
materialen waren witte marmer,
goud-en-azuren glasramen, lak
werk, een opgezette pauw bij de
zijn. In het werk zit weinig klcu
geen detail. Khnopff suggereeitjl
les de eenzaamheid, de hooghait
ge wanhoop, het mysterie van
lot. In 1883ishijerweernumet'l
beluisteren van Schumann', es
werk dat met veel lof wordt overlt
den. Ook hier speelt het symbob
me een hoofdrol. De eenzaamhal
staat ook in dit werk centraal.
Khnopff schildert voor zichtó
twee tegengestelde vrouwentypei
de sfinx en de engel. De sfinx haai;
hij bij Peladan en geven uiting;
de vrouwenafkeer en het pessin*
me dat de schilder kenmerkt. F'
treft deze sfynxfiguur aan in
onthoofde Medusa'. 'De slaper;
Medusa' en andere. Khnopff he«
bijna als een vrijgezel geleefd alm
er het mysterieuze huwelijk n
Marthe Worms van wie men allee
weet dat ze maar korte tijd bij hem
geweest en nadien zonder mcene:
dween. Hij was zeer gehecht
zijn zuster Margueritte, de engel,4
muze, de officiante die hij ook nx»
wist te protretteren. Margueril F*
Khnopff huwde in 1890 met Charlo
Freson Zij vormt het tweede vr»
wentype in het werk van de schikia
Men vindt haar terug in werkens
'Arum Lily', "Bij de zee',
eenzaamheid', 'De offerande',
wordt er telkens afgebeeld met
hooghartige gelaat dat ook de sctiü 1
der karakterizeert, met de zwtut 1
vierkante kin, rechte mond en nca
met de prachtige leeuwinnenoea
helder en mysterieus. In 1887 sivs
dert hij het buitengewoon mooi
'Portret van de zuster van de kun-
stenaar'. Dat schilderij werd n
aangekocht door de Koning Boude-
wijnstichting. Daarin ziet men te
volmaakte voorbeeld van de aris#>
kratische esthetiek. Gehuld in ee
nauwsluitend, lang kleed met hof
kraag, streng, met handschoenei
de voeten onzichtbaar, het hook
afgewend, de ogen onbewogen gf
richt op iets dat zich buiten hetvd
van het doek afspeelt, is deze vrou
wenfiguur de ontkenning zelf v»
iedere zinnelijke suggestie. Ookit
de tekening die Khnopff in 1891
ontwerpt voor het salon der 'XX
staat zijn zuster afegbeeld. Na*
zijn zuster Margueritte hed j
Khnopff nog andere modellen. Hi
heeft toegang tot de rijke en gekuip
veerde families van zijn tijd die bi
steeds weer zeer flatterend weet»
te beelden.
Khnopff shcilderde ook naakte»
die nooit zinnelijk sensueel zijn
nooit voldoende suggestief om eet
schandaal te veroorzaken. Hij ha-
vindt zijn eenvoud wanneer hij zid
naar de natuur keerk. Khnopfl'
ook landschapschilder en wanneet
het kon de schilder van een symbol!
stisch stilleven. In 'De verlaten stac
is hij de voorloper van de lands
chappen die Magritte zou schilde
ren. Khnopff heeft altijd een schi
pend kunstenaar willen zijn in
volle betekenis van het woord. R
was ook beeldhouwer en dekoratie
schilder. Hij modelleert meerdert
materialen, onder meer zwarte was.
en waagt zich zelfs aan de
duro' dat door de Engelsen tcrugit
gerbuik was genomen. 'Gesso duro
is een mengsel van kalk en gom da
warm zeer handelbaar is. maa'
koud snel hard wordt zodat het
steen kan gekapt worden. In 190.
schildert hij zelfs het plafond
het stadhuis van Sint-Gillis bij Brus
sel en later zal hij voor de munt
schouwburg kostumes ontwerpf'
en toneelschikkingen tekenen.
Vijftig jaar geleden, in 1921, over
leed deze raadselachtige man en
schilder, een symbolist zoals geen
ander die helaas in zijn geboorte
streek al te weinig en zelfs niet be
kend is. Misschien komt daar veran
dering in nu de Koning Boudewijn-
stichting een prachtig werk van deze
kunstenaar heeft aangekocht.
